ÜCRET TEORİLERİ VE ÜCRET POLİTİKALARI DERSİ 3. SINIF, YILI BAHAR DÖNEMİ

Transkript

1 ÜCRET TEORİLERİ VE ÜCRET POLİTİKALARI DERSİ 3. SINIF, YILI BAHAR DÖNEMİ DR. ÖĞRETİM ÜYESİ OSMAN TEZGEL ANKARA ÜNİVERSİTESİ SİYASAL BİLGİLER FAKÜLTESİ ÇALIŞMA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ BÖLÜMÜ

2 ASGARİ ÜCRET Endüstri toplumlarının büyük bir kısmı ücretli çalışanlardan oluşmaktadır. Bu nedenle ücret kavramı ekonomik ve sosyal yaşam açısından önemli hale gelmektedir. Ücretler çalışanların yaşamlarını sürdürebilmeleri açısından tek gelir kaynağıdır.

3 Asgari ücret, gelirin en düşük seviyesidir. Serbest piyasada ücretler işçilerin yaşamlarını sürdürebilecekleri seviyenin daha da altında belirlenebilir. Bu durumda devlet, işgücü piyasasına müdahale ederek, çalışanların sömürülmesini engellemek amacıyla gelirin en alt seviyesini belirler.

4 Asgari Ücretin Tanımı ve Etkileri Bir başka ifade (hukuki) ile asgari ücret, işverenin ücret ödeme borcunun en alt sınırını ifade etmektedir. Tanım: Çalışanlara (ve bakmakla yükümlü oldukları kişilere) sosyal bakımdan uygun asgari yaşam düzeyi sağlamaya elverişli olan, işverenlerin daha düşük ücret ödemelerini engelleyen zorunlu karaktere sahip bir ücret biçimidir

5 Asgari Ücretin Tanımı ve Etkileri Asgari ücret, gelirin en düşük seviyesi olarak tanımlanmakta ve çalışanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişilerin yaşamlarını insan onuruna yakışır bir biçimde sürdürmelerini sağlamak amacı gütmektedir. Asgari ücretin iki temel boyutu bulunmaktadır Ekonomik: -enflasyon, -istihdam, -ekonomik büyüme, -gelir dağılımı -enformel sektör Sosyal -eşitsizlik -yoksulluk -sosyal adaletsizlik -sosyal yozlaşma -suç

6 Asgari Ücretin Unsurları Asgari ücret işin ve işçinin niteliklerinden bağımsız olarak belirlenir. Asgari ücret tarafların uyması gereken bağlayıcı ve zorunlu bir ücret düzenlemesidir. Asgari ücret işçinin ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin insan onuruna uygun bir yaşam sürmelerini amaçlar. Asgari ücret sadece işçileri değil, bağımlı statüler altındaki tüm çalışanları kapsayan bir ücret düzenlemesidir.

7 Asgari ücretin özellikleri: Asgari ücret zorunlu bir ücret düzenlemesidir: Taraflar arasında pazarlık konusu olamaz. Çünkü mevzuat hükümleri ile belirlenerek yürürlüğe konmaktadır. Bu nedenle bağlayıcıdır. Asgari ücret işin ve işgörenin niteliklerinden bağımsız olarak belirlenir: Asgari ücret belirlenirken bireyin eğitimi, kıdemi, deneyimi gibi niteliklerinden ya da işin koşulları, çalışma ortamı, niteliği gibi unsurlardan bağımsız olarak belirlenir. Asgari ücret sadece işçi statüsü altında çalışanları kapsamaz: Asgari ücret sadece işçileri değil, bağımlı statüler altındaki tüm çalışanları (Kamu çalışanları vs) kapsayan bir ücret düzenlemesidir. Asgari ücret ulusal refah çoğalışının adil bir biçimde bölüşülmesine yardımcı olan bir sosyal politika aracıdır: Asgari ücret uygulamaları ile bağımlı statüler altında çalışanların, bölüşümden daha adil pay almaları hedeflenir. Asgari ücret makro ve mikro birçok göstergeyi etkilemektedir.

8 Asgari Ücretin Amaçları İşçilerin yaşam standartlarını yükselterek işçinin ve ailesinin insan onuruna yaraşır bir biçimde yaşamasını sağlamak, Ani ücret değişimlerine karşı işçiyi koruyarak ücretin en alt seviyesini güvenceye almak, Değişik ücret seviyeleri arasındaki farklılıkları gidermek ve ekonomik ve sosyal eşitsizliklerle mücadele etmek, Eşit işe eşit ücret ilkesini hayata geçirerek, işçiler arasında haksız rekabetin önüne geçmek, Sosyal koruma uygulamalarının bütçe üzerindeki harcama yükünü azaltarak ekonomik etkinliği sağlamak

9 Türkiye de Asgari Ücret Türkiye de asgari ücretle ilgili düzenlemeler Osmanlı ve Selçuklu dönemlerine kadar uzanmaktadır. Osmanlı ve Selçuklu çalışma hayatında ahi örgütleri çeşitli düzenleyicilik fonksiyonları görmüş, bu örgütler fiyatlara müdahale etmiş, usta, kalfa ve çıraklar arasındaki ilişkileri düzenleyerek, Türk esnaf ve işçisine uygun hayat koşulları sağlama konusunda önemli roller üstlenmiştir. Osmanlılar döneminde, devletin asgari ücretler konusunda bilinen ilk müdahalesi 1806 tarihinde olmuştur tarihini taşıyan bir fermanda o zamanki para birimi ile belli işlerde çalışan işçilerin ücretleri tespit edilmiştir yılında da çıkarılan Ereğli Kömür Havzası Maden İşçilerinin Hukukuna Mütedair 151 sayılı Kanunun on birinci maddesi, maden ocaklarında çalışan işçilerin asgari ücretlerinin belirlenmesini öngörmüştür.

10 Türkiye de Asgari Ücret 1923 yılında, yapılan Türkiye İktisat Kongresinde, belediye meclislerinin üç ayda bir asgari ücret hadlerini geçim şartlarına göre tespit ve ilan etmeleri kararlaştırılmış fakat uygulama imkanı olmamıştır yılında ise 151 sayılı «Havzai Fahmiye» kanunu çıkarılmış, işçiye asgari ücret ödeneceği ve bu ücret seviyesinin ocak sahibi, işçi birliği temsilcisi ve İktisat Vekaletinin seçeceği üç kişilik bir komisyonca tespit edileceği belirtilmiştir.

11 Türkiye de Asgari Ücret Geçmişteki bu uygulamalara karşın, asgari ücrete ilişkin gerçek anlamdaki ilk yasal düzenleme Cumhuriyet döneminde 1936 tarih ve 3008 sayılı İş Kanunu ile birlikte olmuştur sayılı kanunda öngörülen asgari ücrete ilişkin yönetmeliğin 1951 yılına kadar hazırlanamaması nedeniyle, asgari ücret uygulamasına ancak 15 yıl sonra başlanabilmiştir yılına kadar yürürlükte olan bu mevzuat doğrultusunda asgari ücret mahalli komisyonlar tarafından belirlenmiştir. Bu mevzuat, aynı zamanda basın mensupları ile gemi adamlarını özel hükümlere tabi tutmuştur sayılı kanun ve 1951 tarihli yönetmelikle genel bir asgari ücret tespiti yapılmamıştır.

12 Türkiye de Asgari Ücret Asgari ücretin mahalli komisyonlarca belirlendiği yılları arasındaki dönemde, komisyonlar arasındaki koordinasyon eksiklikleri, komisyonların asgari ücret mekanizmasını tam olarak algılayamamaları ve ortaya çıkan sorunları giderecek etkin bir kurumsal yapının bulunmaması mekanizmadan istenilen sonuçların elde edilmesini engellemiştir. Mahalli komisyon kararları arasında yakınlık sağlanamamış, aynı ilde yapılan tespitler arasında dahi, çok garip ve anlaşılması zor farklılıklar ortaya çıkmıştır. Yapılan bu ilk uygulama ile düşük gelirlilerin korunması ve satın alma güçlerinin artırılması konusunda önemli bir gelişme sağlanamamış, asgari ücret uygulaması amacına tam olarak ulaşamamıştır

13 Türkiye de Asgari Ücret yılları arasındaki asgari ücret uygulamasından istenilen sonuçların alınmaması üzerine 1967 yılında çıkarılan 931 sayılı İş Kanunu ve 1968 tarihli Asgari Ücret Yönetmeliği ile bu konuda yeni düzenlemelerin yapılması yoluna gidilmiştir yılı ve 931 sayılı kanunla bütün işçilerin asgari ücretten faydalanması kabul edilirken, basın mensupları ve gemi adamları hakkındaki özel mevzuat da ortadan kaldırılmıştır. Mahalli komisyon sisteminden tamamen vazgeçilerek asgari ücreti tespit yetkisi, merkezi ve her bakımdan yetkili bir kurula verilmiştir. Asgari ücretin en geç iki senede bir tespit edilmesi de yine 1967 yılı ve 931 sayılı kanunla öngörülmüştür.

14 Türkiye de Asgari Ücret 1967 yılında 931 sayılı İş Kanunu ve 1968 tarihli Asgari Ücret Yönetmeliği ile mahalli komisyonlarca asgari ücret belirlenmesi sistemine son verilmiş, Merkezi Asgari Ücret Tespit Komisyonunca belirlenen asgari ücret tespiti sistemine geçilmiştir yılından günümüze kadar asgari ücret, işçi-işveren-hükümet temsilcilerinden oluşan üçlü yapıda ve merkezi nitelikteki bu Komisyon tarafından tespit edilmektedir

15 Türkiye de Asgari Ücret Asgari ücret, yılları arasında sadece sanayi sektörü için belirlenmiştir yılında ise tarım ve orman kesiminde çalışanlar için de ayrı asgari ücret saptanmıştır. Asgari ücret, yılları arasında bölgesel farklılık esasına göre tespit edilmişken, 1974 yılında bölgesel farklılığa dayanan bu sistem terk edilmiş ve asgari ücret tüm ülkeyi kapsayacak şekilde belirlenmiştir 1989 yılında ise, asgari ücretin sanayi ve tarım ve orman kesimi için farklı olarak belirlendiği uygulamaya son verilmiştir. Türkiye de asgari ücret, 1989 yılından itibaren, merkezi nitelikteki Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından, bölgesel ve sektörel bir farklılık göstermeksizin, tüm ülke için tek düzey olarak tespit edilmektedir.

16 Türkiye de Asgari Ücret Günümüzde yürürlükte olan 4857 sayılı İş Kanununun asgari ücretle ilgili 39. maddesine göre; iş sözleşmesi ile çalışan ve bu kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin, ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığıyla ücretlerin asgari sınırları en geç iki yılda bir belirlenmektedir. Türkiye de asgari ücret, 16 yaşını doldurmuş işçiler için tespit edilmektedir. Asgari ücret bir kez saptandıktan sonra, bu düzey, hizmet akdi ile çalışan ve İş Kanunu kapsamına giren her çeşit işçi ile gemi adamı, gazeteci ve tarım işçisini ve ayrıca kamu çalışanlarını da kapsamaktadır.

17 Türkiye de Asgari Ücret

18 Türkiye de Asgari Ücret Türkiye de asgari ücret, 4857 sayılı İş Kanunu nun 39.maddesi uyarınca, dönemlik olarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı «Asgari Ücret Tespit Komisyonu» tarafından belirlenir. Türkiye de asgari ücret seviyesi 2000 li yıllar itibariyle artış göstermesine rağmen, reel asgari ücret oranı sabit kalmıştır. Bir başka ifade ile asgari ücret artmış ancak asgari ücretin alım gücü sabit kalmıştır.

19 Türkiye de Asgari Ücret Türkiye de asgari ücret seviyesinden çalışanların oranının yüksekliği, asgari ücret uygulamalarının önemini arttırmaktadır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2014 verilerine göre, Türkiye de asgari ücretlilerin oranı, toplam ücretlilerin %43 ü seviyesindedir

20 Tablo 2: Ekonomik Büyüme, Reel Asgari Ücret Karşılaştırması

21

22 Tablo1: 2015 Seçilmiş Ülkelerde Asgari Ücret Seviyeleri (Euro/AY)

23 Asgari Ücret Seviyesinde Çalışanların Oranı

24 ASGARİ ÜCRETE İLİŞKİN SORUN ALANLARI Asgari ücret üzerinden alınan yüksek vergi ve kesintiler. Bölgesel düzlemdeki eşitsizliklerin asgari ücret bağlamında sorunlar ortaya çıkarması Asgari ücret belirlenirken sadece işçinin ihtiyaçlarının dikkate alınması, işçinin ailesinin göz ardı edilmesi Asgari ücretin ekonomik büyüme yerine enflasyona endekslenmiş olması Asgari ücretin işçilerin en temel ihtiyaçlarına bile cevap veremeyecek bir seviyede belirlenmesi

25

26 Tablo 1: Dört Kişilik Ailenin Açlık ve Yoksulluk Sınırı (TL/Ay) 2015 Aralık 2016 Ocak 2016 Aralık 2017 Ocak 2018 Ocak 2018 Şubat Yetişkin Erkek Gıda Harcaması 381,94 404,48 399,91 413,76 447,75 452,95 Yetişkin Kadın Gıda Harcaması 318,17 332,95 328,19 339,19 370,29 374, Yaş Grubu Çocuk Gıda Harcaması 412,38 429,7 424,4 439,17 478,38 483, Yaş Grubu Çocuk Gıda Harcaması 272,77 280,07 279,67 287,05 319,06 324,41 Açlık Sınırı 1.385, , , , , ,59 Yoksulluk Sınırı 4.512, , , , , ,93 Net Asgari Ücret 1.000, , , , , ,12

27 Asgari Ücretten Alınan Yüksek Vergi Oranları ve Kesintiler Türkiye de ücret üzerinden alınan vergilerin ve yapılan kesintilerin yüksek olması, asgari ücretin sosyal yönünü zayıflatmakta, işçi ve ailesinin insan onuruna yaraşır bir yaşam sürmesini güçleştirmektedir. Belirlenen brüt asgari ücret tutarı (2029,5 TL)karşısında işçilerin kesinti ve vergiler sonucunda elde ettikleri net asgari ücret tutarı arasında ciddi fark bulunmaktadır.(1603,12 TL)

28 Tablo: Asgari Ücret Üzerinden Yapılan Kesinti ve Vergiler

29 İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için: - işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak bu Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna vermeleri, - sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine ait tutarı yasal süresinde ödemeleri, - Sosyal Güvenlik Kurumuna prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunmaması şarttır.

30 Asgari Geçim İndirimi Asgari geçim indirimi, bir kimsenin vergi ödeme gücünün ancak o kimsenin fizyolojik varlığını sürdürebilecek gerekli vasıtalar sağlandıktan sonra söz konusu olabileceği noktasından hareket ederek, vergilendirmede sosyal adaleti sağlama amacına yönelik olarak ortaya çıkmıştır. Asgari Geçim İndirimi medeni duruma göre ve çocuk sayısına göre değişiklik gösteren 16 yaşından büyük tüm çalışanların asgari geçimini sağlayacak kısmının toplam gelirinden çıkarılmasıyla vergi dışı bırakılmasıdır. AGİ, işçiye işveren tarafından devlet adına ödenir ve işverenin gelir vergisinden düşülür. Asgari geçim indirimi, bireyin veya ailenin asgari geçim düzeyini sağlayacak bölümünün toplam gelirden düşülerek vergi dışı bırakılmasıdır.

31 Asgari geçim indirimi uygulamasından ücretleri gerçek usulde vergilendirilen gerçek kişiler yararlanmaktadır. Asgari Geçim İndirimi (AGİ) 2018 Hesaplama ( ) Medeni Durum Bekar Evli eşi çalışmayan Evli eşi çalışmayan 1 çocuklu Evli eşi çalışmayan 2 çocuklu Evli eşi çalışmayan 3 çocuklu Evli eşi çalışmayan 4 çocuklu Evli eşi çalışmayan 5 çocuklu Evli eşi çalışan Evli eşi çalışan 1 çocuklu Evli eşi çalışan 2 çocuklu Evli eşi çalışan 3 çocuklu Evli eşi çalışan 4 çocuklu Evli eşi çalışan 5 çocuklu Aylık Tutar 152,21 TL 182,66 TL 205,49 TL 228,32 TL 258,76 TL 258,76 TL 258,76 TL 152,21 TL 175,04 TL 197,88 TL 228,32 TL 243,54 TL 258,76 TL

32 Asgari Ücretin Hesaplanması

33 Tablo 2: Döneminde Asgari Ücretin Net Tutarının Hesaplanması A : ÜCRET (BRÜT) B : (-)İŞÇİYE AİT PRİM MİKTARI (%14) (2029,50 X %14 = 284,13) 2.029,50 TL 284,13 C : (-)İŞSİZLİK SİGORTASI İŞÇİ PRİMİ(%1) (2029,50 X %1 = 20,30) 20,30 D : (-) GELİR VERGİSİ (%15) A ( B + C) = D = GELİR VERGİSİ MATRAHI 2029,50 (284,13 +20,30) = 1725,07 X %15=258,87 E :(-)DAMGA VERGİSİ MİKTARI( 7,59) (2029,5 X 7,59 = 15,40) 258,76 15,40 F :(+)ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ (BEKAR VE ÇOCUKSUZ) 152,21 NET ÜCRET (A+F - (B+C+D+E) 1603,12

34 YA DA

35 Tablo 2: Döneminde Asgari Ücretin Net Tutarının Hesaplanması A : ÜCRET (BRÜT) 2029,50 B : (-)İŞÇİYE AİT PRİM MİKTARI (%14) (2029,5 X %14 = 284,13) 284,13 C : (-)İŞSİZLİK SİGORTASI İŞÇİ PRİMİ(%1) (2029,5 X %1 = 20,3) 20,3 D : (-)GELİR VERGİSİ (%15) * ( => Gelir Vergisi Matrahı) GELİR VERGİSİ (%15) ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ (BEKAR ve ÇOCUKSUZ) 258,76 152,21 = 106,55 E :(-)DAMGA VERGİSİ MİKTARI( 7,59) (2029,5 X 7,59 = 15,40) 106,55 15,40 (*) Asgari geçim indirimi tutarı; Gelir Vergisi Kanununun 32. Maddesi uyarınca, işçinin bekar ve çocuksuz olduğu dikkate alınarak hesaplanmıştır. NET ÜCRET (A - (B+C+D+E) 1603,12

36 Asgari Ücretin İşverene Maliyeti

37 Tablo 2: Döneminde Asgari Ücretin İşverene Maliyetinin Hesaplanması Maliyet Unsurları Maliyetler Toplam Maliyet Ücret (Brüt) 2.029,50 TL/AY 2.029,50 TL/AY Sosyal Güvenlik Primi İşveren Payı %20,5 (Teşviksiz) İşveren Payı %15,5 (Teşvikli) 2.029,50 X %20, ,50 X %15,5 (Teşviksiz) 416,04 TL/AY (Teşvikli) 314,57 TL/AY İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı % ,50 X % 2 40,59 TL/AY TOPLAM (Teşviksiz) 2486,14 TL/AY (Teşvikli) 2384,66 TL/AY

38 Örnek 1: Asgari ücret seviyesinde çalışan bekar ve çocuksuz bir işçinin, tarihindeki net ücretini hesaplayınız. Örnek 2: Sosyal Güvenlik Kurumuna prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunmayan bir işverenin, asgari ücret seviyesinde çalıştırdığı bekar ve çocuksuz 3 adet işçi için 2018 yılının ilk 6 ayındaki ücret maliyetini hesaplayınız. Çözüm: İşveren 5510 sayılı kanunun 81. maddesindeki şartları yerine getirmektedir. Dolayısıyla işverenin sosyal güvenlik primi %15,5 olarak alınacaktır. Ücret (Brüt) => 2.029,50 TL/AY Sosyal Güvenlik Primi => 2.029,50 X %15,5 = 314,57 TL/AY İşsizlik Sigortası Primi => 2.029,50 X % 2 = 40,59 TL/AY Toplam = 2384,66 TL/AY 3 işçinin maliyeti = 2384,66 TL/AY X 3 = 7153,98 TL/AY 6 aylık maliyet = 42923,88

39 KAYNAKÇA ALTAN, Ömer Zühtü (2004) Sosyal Politika Dersleri T.C Anadolu Üniversitesi Yayınları; No 1592, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları No: 185 ASO, (2005), İşsizlik ve bölgesel gelir dağılımı eşitsizliği ile mücadele için yerel asgari ücret uygulamaları DİSK, (2015), Asgari Ücret ve Ekonomik Büyüme Raporu, İstanbul: Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Enstitüsü, Vol. 15. DİSK, (2013), Dosya: İnsanca yaşayacak bir ücret için Eser, B. Y.ve Terzi, H. (2008), Türkiye de Asgari Ücret: Sorunlar Öneriler, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(1).

40 EUROSTAT, (2010), Proportion of Employees Earning Less Than 105 % of the Monthly Minimum Wage, October 2010, Structure of Earnings Survey 2010, EUROSTAT, (2015), Minimum wages, January 2015, png ILO, (1992), Minimum Wages: Wage-Fixing Machinery, Application and Supervision, Report III (Part 4B) (General Survey), International Labour Conference, 79th Session, (Geneva). ILO, (2014), Minimum Wage Systems, International Labour Conference, 103rd Session, Report III, Part 1B (Geneva). ILO, (2015), Global Wage Report 2014/15: Wages and income inequality, International Labour Offi ce, Geneva dcomm/---publ/documents/publication/wcms_ pdf IŞIKLI, Alpaslan (1975), Ücret, Doğan Yay., Ankara.

41 IŞIĞIÇOK, Özlem (2011) Ücret (Teorisi-Politikası-Yönetimi-Sistemleri), Marmara Kitapevi Yayınları, Bursa. PARASIZ, İlker. (1991) Ücret Teorisi(Modern Yaklaşım), Ezgi Kitapevi Yayınları, Bursa. TEZGEL, Osman (2015) "An Assessment on Minimum Wages in Turkey From an Inequality Perspective During the 2000s."Employment and Equityiçinde (Berrin CeylanAtaman & RisaLieberwitzed.) s: , ILO Yayınları: Ankara -Cenevre TOPALHAN, Türker (2014), Ücret Teorileri ve Ücret Politikaları, Gazi Kitabevi, Ankara