ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 7.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eski DOĞU: Anadolu Lydialılar-Lidya Uygarlığı

Transkript

1 ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 7.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski DOĞU: Anadolu Lydialılar-Lidya Uygarlığı

2 M.Ö /700 Anadolu: çeşitli beylikler Demir Çağ G Anadolu-Suriye: Geç Hititler D Anadolu: Hurrilerin devamı olan Urartular Orta Anadolu: Frigler, sonra Lydialılar GB Anadolu: Lykialılar, Karialılar Ege: İonlar kuzeyinde Mysia, güneyinde Karya, doğusunda Frigya, batısında İyonya

3 LİDYA KRALLIĞININ KURULUŞU VE COĞRAFİ KONUMU Anadolu'da Tunç Çağı'nın sonlarından başlayarak M.Ö. 6. yy a kadar hüküm süren Lydia uygarlığının beşiğini ve merkezini oluşturan bölgede M.Ö. 7.yy Kimmerler in Frigler in başkenti Gordion u yağmalaması sonucu Batı Anadolu da Lidya egemenliği ortaya çıktı. Lidya uygarlığının tarih sahnesinden çekilmesinden sonra da, Roma İmparatorluğu dönemine dek bu isimle anılmıştır. Antik Çağ yazarları onları güneydeki Karialılar ile kuzeydeki Mysialılar ve Phrygler ile akraba gösterirler.(mö. 6. yy)

4 güneyde Kaystros (Küçük Menderes) ortada Hermos (Gediz), kuzeyde Kaikos (Bakırçay) Lidyalıların asıl merkezleri Menderes ve Gediz Nehirleri vadileriydi. Başkentleri bugün Manisa'nın Salihli ilçesi sınırları içerisinde yer alan Sardes kentiydi. Bu şehir, antik dönem Anadolu kentleri içerisinde en zengin kentler arasında yer alıyordu.

5 Lidya'da üç kral hanedanı hüküm sürmüştür: Atyadlar Heraklidler (Kandulades) Mermnadlar: Lydia nın en parlak dönemi (M.Ö ) İlk iki hanedan: pek bir bilgimiz yoktur Hellen kaynakları M.Ö. II.Bin ikinci yarısında hüküm sürdükleri biliniyor Önemli Lidya kralları: Gyges M.Ö Ardys M.Ö Sadyattes M.Ö Alyattes M.Ö Kroisos M.Ö Pantaleon

6 igyges=ilk kral Yunanlı tarihçi Herodotos'tan öğrenmekteyiz İon kentlerine karşı askeri girişimlerde bulundu kuzeyden gelen Kimmer tehlikesiyle uğraştı (Assur kralının yardımıyla). Ve onları yenilgiye uğrattı. Fakat ikinci Kimmer saldırısına dayanamayarak Sardeis'in yıkımıyla sonuçlanan savaşta öldü Ardys Sadyattes Alyattes Lydia tarihinin en büyük kişisi B. Anadolu kıyılarını ele geçirdi B. Anadolu nun kuzey kısmını elinde bulunduran Kimmerleri Kızılırmak'ın ötesine sürdü Kimmerlerden zarar görüp zayıflayan Frigya Lydia'ya bağlandı Medlere karşı savaştı M.Ö. 28 Mayıs 585: güneş tutulması = savaş sona erdi Lidyalılar'la Grekler arasındaki ilişkilere çok değer verdi Miletos'ta iki tapınak inşa ettirdi; Delphi'deki kehanet merkezine armağanlar yolladı; Hellenleşme bunu izleyen dönemlerde büyük bir hız gösterir

7 Karun Kadar Zengin Lidya Kralı Krezus'un Görmeye Değer Hazineleri Kral Kroisos (Krezus) M.Ö M.Ö. 546 yılları arasında Lidya kralı olarak hüküm sürmüş antik dönem krallarından birisiydi. Lidyalılar ise Batı Anadolu'da egemenlik kurmuş tüccar ve zengin bir topluluk olarak tarihte yer edinmişlerdir. Özellikle Mermnad hanedanının son üyesi Kroisos'un krallık tacını giymesinin ardından Sardes'te önemli ekonomik atılımlar sağlandı. Onun döneminde tarihte ilk defa Lidyalılar tarafından darp edilip kullanılan sikkelerin madeni altından basılmaya başlandı. Bu durum Lidya ekonomisinin ciddi anlamda geliştiğinin bir göstergesidir. Kroisos zamanında Sardes oldukça zenginledi. Kentin içerisinden geçen kaynağını Tmolos'tan (bugünkü Bozdağlar) alan Paktolos Irmağı'nın içerisinde altın ve gümüş metallerinin fazlaca oluşu ve Kroisos döneminde bu metallerden sikke darbında altının fazlaca kullanılması kentin zenginleşmesinin en önemli faktörüydü. Kentin zenginliğinin bir başka nedeni ise Sardes'in ünlü Kral Yolu'nun başlangıç noktasında yer alıyor oluşuydu. Kral yolu Sardes'te başlayıp, İran'daki Susa kentinde son buluyordu ve bu yol üzerinden yapılan ticaret hem başkent Sardes'i hem de Lidya ülkesini zenginleştirmiştir. Ayrıca bu noktada batıdaki İyonya kent limanları üzerinden Hellas'taki Yunanlılar ile yapılan ticaretin getirisini de unutmamak gerekir. Tabi Kral Krezus'un doğuda çok zengin anlamına gelen "Karun" şeklinde anılması ve başkent Sardes'in bu dönemde ulaştığı zenginlik seviyesi Lidyalıların bir anlamda sonunu da getirmiştir. M.Ö. 546'da kenti Büyük Kyros önderliğinde ele geçiren Persler, Krezus'un zengin saltanatına ve zengin Lidya Krallığı'na son vermişlerdir.

8 Kanatlı denizatı broşu

9 Kızılırmak Medler M.Ö. 6. yy.

10 kral Kroisos (M.Ö ) devrinde en parlak ve kötü günlerini yaşayan Anadolu daki Yunan (İon) şehirlerini almış ve Kızılırmak ın batısındaki bölgeye hakim olarak buradaki şehirleri imar etmiştir. Ephesos'taki Artemis tapınağını tekrardan inşa ettirdi. M.Ö. 546 beliren Pers tehlikesini gören ve önlemler alan Kroisos Sardeis yakınlarına gelen Pers ordusuyla karşılaştı ve yenildi. M.Ö. 6. yy. ikinci yarısı: İranlılar 200 yıl boyunca tüm Anadolu'ya hakim oldular. M.Ö. 334/333: B. İskender

11 KENT MİMARİ

12 SARDES Lidya nın başkenti bugünkü Manisa-Salihli yakınlarında Sardes idi. Sardes Meles adlı bir kral tarafından kurulmuştur. Başkent Sardes i Sardes yapan iki önemli unsur: Tarihi Kral Yolu ve Anadolu daki en büyük tapınaklardan Artemis Tapınağı Artemis Tapınağı bugünkü kalıntılar (Hellenistik Roma döneminde) Artemis (Hellence) Artemu (Lydçe) Kybele

13 DİN Lidyalılar'ın Yunanlılar'la ticari ilişkilerinin yanı sıra dinsel ilişkileri de vardı. Dinde eski Anadolu ve Frig dinlerinin etkisi görülür. Lidya dininde en önemli kült ana tanrıça- Kuvaya (Kybele) Ana Tanrıça Kybele dir. Diğer bir tanrıçası Artemis tir. ~ Artimu (Hellence: Artemis) = Luvi tanrıçası Ayrıca Yunan tanrısı Hermes ile eşit sayılan Kandaules, Şarap tanrısı Baki, Güneş tanrısı Plandans, Güç ve kudretin simgesi Santas önemli tanrılarıdır.

14 YAZI VE DİL Lidyalıların kendilerine has bir alfabeleri ve dilleri vardır. Lydce Hint-Avrupa dil grubunun Hitit-Luvi dil kökenine girmektedir. Lidya alfabesi 26 harflidir. Lydce genellikle sağdan sola doğru yazılmaktadır. Lydce alfabesi Hellenlerinkine çok benzemektedir

15

16 TİCARET VE EKONOMİ Sardes halkı; küçük dükkanlar, halka açık gazino ve genelevlerin sahibi ilk insanlardır. Paktolos Çayı nın içinden geçtiği agora(pazar yerleri) Doğu pazarlarının öncüsü kabul edilir. Lidyalılar deniz ticaretinden çok kara ticareti yapmışlardır. Ekonominin temeli tarımdır (tahıl, haşhaş, şarap, incir). Mermer ya da tahta işçiliği, tekstil ürünleri, halıcılık ve dericilik gelişmiştir. Madencilikte altının önemi büyüktür. Bu önemi Paktolos Çayı ndan gelir. HELEN MİTOLOJİSİNE GÖRE LİDYA DA ALTININ ÖNEMİ Mitolojiye göre Phrygia kralı Midas ın her dokunduğu altın oluyordu. Midas ın bu sihirli gücünden kurtulması için Tanrı Dionysos un isteği ile Paktolos Irmağı nda yıkandığı ve sihirli gücün kraldan ırmağa geçtiği böylece Paktolos ırmağından altın çıkarılmaya başlandığı anlatılır.

17 SİKKENİN İCADI SİKKE: Ağırlığı ayarlanmış, kendisini darbedip çıkaran ve üzerinde istendiğinde tekrar geri almayı taahhüt eden yetkili yönetimin ya da devletin arma veya işaretini taşıyan yuvarlak küçük metal parçasıdır. İlk Lidya sikkeleri elektron ya da beyaz altın denilen altın-gümüş karışımı madenden yapılmıştır. Biçim olarak baklaya benzerler. Midas» efsanesi!; Paktolos Nehri (bugünkü Sart çayı) kuzeyinde: M.Ö. 6. yy. arıtma atölyeleri elektron (gümüş ve altın) ayrıştırılarak saf altın ve saf gümüş elde ediyor.

18 Hellen yazarlarına göre madeni sikkeleri Lydialılar icat etmişlerdir. Başkent Sardes'in içinden geçen Paktalos Irmağı'nın alüvyonlarında doğal olarak bulanan altın-gümüş karışımı "elektron" madeninden basılan ilk sikkelerin üzerinde Lidya Krallığının arması olan Aslanbaşı bulunuyordu. Sikke basımının daha iyi bir duruma gelmesi ve elektron yerine altın ve gümüşten ayrı olarak sikke basımı Kral Kroisos zamanında ortaya çıkmıştır. «Karun kadar zengin»

19 ÖLÜ GÖMME GELENEĞİ Lidya kral ve soyluları ölülerini, yığma toprak tepeler (tümülüs) altında gizlenen odalara gömerlerdi. En görkemlileri, Sardes in kuzeyinde Marmara Gölü kıyısında yer alan Bintepe tümülüsleridir. en büyük: çap:355 m.,yük:61 m. Alyattes kralın mezarı Tümülüsler de; Mezar çukuru Lahit (taş veya kil) Oda mezar (en çok) Ölü yatağı (klinè) Resimler: bir veya çeşitli kişi Yazıt: ölünün adı, mezarı yağmalamak isteyen veya izinsiz girenleri lanetler...

20

21 Bin Tepe

22 Uşak - Güre çeşitli tümülüs; çok zengin mezar hediyeleri, M.Ö. 7. yy Toptepe ve İkiztepe tümülüsleri kaçak kazıcılardan dışarıya satıldı. Uzun bir zamandır kazıyorlardı. Geceleri çalışmışlar ve metrelerce derinlikte bir çukur açmışlardı. Bir gece mezar odasının mermer kapı taşlarına ulaştılar. Kapıya ulaşmışlardı ulaşmasına ama bu mermerleri bir türlü kıramıyorlardı. Demirci ustasının yaptığı balyoz bile fayda etmemişti. Bunun üzerine taktik değiştirip tavandan girmeye karar verdiler. 6 Haziran 1966 gecesi, mezar odasının üst taşlarını dinamitlediler. Taşlar kırılıp mezar odasına indiklerinde inanılmaz bir manzara onları bekliyordu. Karşılarında gümüş ve altın vazolar, takılar, gümüş sürahiler, mutfak eşyaları ve aksesuarlarla dolu bir hazine vardı. Uşak'ın Güre ilçesinden Osman Ünsal, İsmail Çelik ve Durmuş Ersoy heyecandan nefeslerini tutarak etraflarında yığılı duran bu hazineye bakakaldılar. Yüzlerce eser 2600 yıl sonra yeniden yeryüzüne çıkıyordu. Karun Hazinesi uyanmıştı. Artık 30 yıl sürecek, bakanından kaçakçısına iki ülkeden onlarca insanın ve milyonlarca doların işin içine karışacağı bir kaçmaca-kovalamaca başlamıştı : Karun Hazinesi New York Metropolitan Museum dan geri geldi

23 Bu odada bulunan 1. İnsan kulplu gümüş oinochoe, 2. Sfenksi! ve altın başlı tutamaktı kepçe, 3. Tamamı altın, sallanınca ses veren makara, 4. Altından yapılmış içleri boş, iğneli altın küpe, 5. Aynı tip ancak daha küçük boyutta iğneli küpe 6. Sallamalı, altından yapılmış kanatlı at şeklinde broş, 7. Meşe palamutu sallamalı altın ve renkli taştan yapılma kolye, 8. Akik ve taştan yapılmış geometrik şekilli kolye, 9. Mavi renkli camdan yapılmış uçları, aplike arslanbaşı şeklinde bir çift bilezik, 10. Uçları taş boncuklu püskül şeklinde altın gerdanlık. taştan bir klinè 1 kişi (kadın?) çok zengin hediyeler cenaze yemeği için: oinochoe ve kepçe Uşak-Toptepe

24 Uşak-Toptepe

25 Uşak-Toptepe

26 Uşak-Toptepe

27 Uşak-Toptepe

28 Uşak-İkiztepe

29 Uşak-İkiztepe

30 Uşak-İkiztepe

31 duvar resimleri kesilerek ve parça halinde kaçak kazıcılar tarafından çıkarıldı Hellen etkisi hakimdir. klinè üzerinde ölü ye hediye götürüyorlar, saygı gösteriyorlar Uşak-Aktepe Gordion

32

33 Gordion kadın resimleri giysileri: renkli chiton (bir tür gömlek) himation (pelerin), baş örtüleri, bilezik, küpe, taç dudaklara el koymak = saygılı sessizlik küçük resimler sporcular, müzikçiler, kuşlar, agaçlar,

34 Harta Tümülüsü

35 Karaburun - Elmalı M.Ö. 470 yerli veya Pers bir soylu Tümülüs -klinè altın ve gümüş kapları (cenaze töreni) Anadolu etkili giyinmiş ölünün resmi klinè üzerine Pers etkisi: mücevherler (aslan başlı bilezik)

36 Bayındır 1984 kaçak kazı Elmalı definesi Amerika Birleşik Devletleri'ne kaçırılır uzun süreler sonucunda ve yoğun diplomatik girişimler ile hazine Anadolu ya dönmüştür Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi 27 Ekim 2009 Antalya Arkeoloji Müzesi 1679 sikke 1348 adedi Anadolu 287 adedi Orta ve Kuzey Yunanistan 44 adedi de Ege adalarında basılmış = o bölgede bulunan bütün şehir devletlerinin paralarını içeriyordu yüzyılın definesi : Yunanlılar'ın Persler'i yendikleri için bir anı parası çıkarma kararı almalı ve normal olarak o zamanın para birimi için en fazla 4 drahmi değeri biçilirken; anma nedeniyle 10 drahmililk paranın çıkarılmış olmasıydı.

37 M.Ö. 500 Kızılbel - Elmalı Pegasus ve kardeşi Chrysaor un doğumu Hellen bir konu asker

38 Kızöldün tümülüs Çanakkale de 2 lahit mezar M.Ö mermer üzerinde cenaze arabasının tekerlikleri sahneler: ölüye dair ve Polyksena nın kurbanı (Priam ın kızı)

39 Üçpınar tümülüs - Bursa

40 KÖPEK BOĞDURUCU TANRI KANDAULES Kandaules Fryg kökenli bir tanrıdır. Onuruna verilen dinsel şölenlerde yeni doğmuş köpek yavrularının boğularak kurban edildiği ve sonra da yenildiği sanılır. Kazılarda ortaya çıkan köpek iskeletleri ve demir bıçaklar bu tarzdinsel şölenin yapıldığını kanıtlar.

41 HEYKEL VE KABARTMA Heykel ve kabartmada Arkaik Doğu Yunan sanatının etkisi vardır. Sardes te bulunmuş arkaik heykel gövdesi, Kybele Tapınağı kabartması, Bintepe tümülüsündeki otlayan geyik ile üç atlı binici motifi sergileyen mermer kabartma, Uşak Müzesi ndeki iki sfenks heykeli ve Lidya hazinesinde yer alan duvar resimleri heykel ve kabartmaya önemli örneklerdir.

42 MİMARİ Lidya mimarisi Helen etkisi altındadır. Saz ve çamurdan yapılmış basit Lidya evlerine karşın özenli taş işçiliğine sahip tapınak ve dinsel yapılar Lidya mimarisindeki zıtlığı gözler önüne serer. binalar: pişmis renkli toprak çatı kiremitler ve kaplamaları (= Frig etkili) çatı kiremitler: M.Ö. 7. yy. Yunanistan oluklar: yağmur suyunu kerpiç duvarlardan uzak tutuyordu

43

44 ASKERİ MALZEMELER Sardes te masif sur duvarının altından pek çok askeri teçhizat çıkarılmıştır. Bunlar başta ok ve mızrak olmak üzere kılıç, orak, miğfer ve tekerlekli arabaya ait olduğu düşünülen bulgulardır.

45 MÜZİK ALETLERİ Lidya da kullanılan enstrümanlar : Flüt, Üç köşeli kitara, Paktis, Barbitos Magadis dir.

46 SERAMİK(ÇANAK-ÇÖMLEK) Lidya bölgesinde genellikle iki çeşit seramik elde edilmiştir. 1-Özgün Lidya çanak çömleği 2-Az veya çok Helen etkisi gösteren Lidya kap kacak örnekleri. Lidya seramikçilerinin özgün ürünü olan Iydion Myron için kullanılıyordu. «lydion»: içinde kokulu yağ, krem

47 KÜÇÜK EL SANATLARI Lidya bölgesinde küçük sanatlar alanında fildişi oymacılığı ve altın işçiliği var LİDYA DA GÜNLÜK YAŞAM Lidyalılar lükse düşkündü. Güzel kokular kullanırlardı. Giysileri Yunanlılarınkine benzerdi. Oyunun her türlüsüne düşkünlerdi. Kumar, zar oyunları ve aşık kemiği ile oynanan oyunlar başta gelirdi.

48 SONUÇ Doğu ile Batı arasındaki konumu ve doğal zenginlikleri nedeniyle B. Anadolu da parlayan Lidya devleti Ön Asya nın en ilginç uygarlıkları arasındadır. Lidya ne tam anlamıyla Doğulu ne de tam anlamıyla Batı nın basit bir kopyacısıdır. Yalnızca Anadolu ya özgü bu uygarlık, insanlığa büyük armağanlar bırakmış, hoşgörülü bir halkın ürünüdür.