Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu na 65. Yaş Armağanı EUERGETES. Festschrift für Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag

Transkript

1 Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu na 65. Yaş Armağanı EUERGETES Festschrift für Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2

3 Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu na 65. Yaş Armağanı EUERGETES Festschrift für Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag I. Cilt Yayına Hazırlayanlar İnci DELEMEN Sedef ÇOKAY-KEPÇE Aşkım ÖZDİZBAY Özgür TURAK Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

4 SUNA - İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ SUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS Armağan Kitaplar Dizisi: 1 Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu na 65. Yaş Armağanı EUERGETES Festschrift für Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag I. Cilt Yayına Hazırlayanlar İnci DELEMEN Sedef ÇOKAY-KEPÇE Aşkım ÖZDİZBAY Özgür TURAK ISBN Suna - nan K raç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya 2008 Bu kitapta yayınlanan bildirilerin yayım hakkı saklıdır. AKMED ve yazarlarının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz, basılamaz, yayınlanamaz. All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner without written permission from the AKMED and the authors. Yaz ma Adresi / Mailing Address Barbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25 Kaleiçi ANTALYA TÜRKİYE Tel: 0 (242) Fax: 0 (242) akmed@akmed.org.tr Yap m / Production Zero Prodüksiyon Ltd.

5 İçindekiler I. Cilt Suna - İnan Kıraç SUNUŞ... XIII İnci Delemen Sedef Çokay-Kepçe Aşkım Özdizbay Özgür Turak Pergeli bir Euergetes e... XV M. Taner Tarhan Anılar... 1 Özgen Acar Perge de Pandora nın Kutusu Mustafa Adak Winde am Pamphylischen Golf Hüsamettin Aksu Satrap Lahdi nin Transkripsiyonu Yıldız Akyay Meriçboyu Akhaemenid lerden Osmanlı ya Üç Benek Motifi N. Eda Akyürek Şahin Eine neue Ehrung für den Kaiser Domitian aus Bursa Güven Arsebük ~ M.S Yılı Öncesi Dönemde Kuzey Amerika da Tarihöncesi Toplumlar (Kızılderililer) Sümer Atasoy Zonguldak - Filyos (Tios/Tieion/Tion/Tianos/Tieum) Kurtarma Kazısı İ. Akan Atila 1993 Yılı Aksu Anadolu Öğretmen Lisesi Kazısı Ön Raporu M. Nezih Aytaçlar The Collaboration of the Painters on Some South Ionian Orientalizing Vases Martin Bachmann Lichtvolle Perspektiven. Ein Fensterglasfund aus Bau Z in Pergamon Nur Balkan-Atlı Obsidiyenin Geçmişten Günümüze Yolcuğu. Yarı Bilimsel Yarı İçrek (Ezoterik) bir Yazı Cevat Başaran Parion dan Persia ya Yol Gider

6 VI Daniş Baykan Assos Athena Tapınağı nın Herakles-Kentauroslar Frizi için Yeni bir Tümleme Önerisi Oktay Belli Doğu Anadolu Bölgesi nin En Eski ve Özgün Banyo Odası: Van-Yoncatepe Saray Banyosu ve Küveti Handan Bilici Binnur Gürler Kaystros Ovasında Roma İmparatorluk İmajı: Buluntularla Kültür ve Kimliği Tanımlamak Jürgen Borchhardt Erika Bleibtreu Von der Pferdedecke zum Sattel: Antike Reitkunst zwischen Ost und West Christine Bruns-Özgan Notre âme est heureuse et notre coeur en joie! Zu einer neuen Stockwerkstele aus Harran Selma Bulgurlu Gün Die Nischen der Plancia Magna an der Aussenmauer der Palästra der Südthermen in Perge Mustafa Büyükkolancı Side Dionysos Tapınağı na ilişkin Yeni Bulgular Hüseyin Cevizoğlu İonia da Arınma Gereçleri: Louterion, Perirrhanterion, Asamynthos / Pyelos Ayşe Çalık Ross Bir Kadın Portresi: Agrippina Maior (?) A. Vedat Çelgin Termessos tan Sorunlu bir Agon a Işık Tutan bir Agonistik Yazıt Fragmenti Nevzat Çevik Kitanaura: Doğu Likya da bir Kent Altan Çilingiroğlu Urartu Tapınakları Kutsal Odalarında Taht Var Mıdır? Sedef Çokay-Kepçe Saç İğnesi? Maryonet? Öreke? Perge de Bulunmuş Aphrodite Betimli bir Eser üzerine Tanımlama Denemesi Özgü Çömezoğlu Demre (Myra) Aziz Nikolaos Kilisesi nde Bulunan Cam Hacı Şişeleri Natalie de Chaisemartin Heros cavaliers et Eros chasseurs sur un sarcophage d Aphrodisias İnci Delemen Perge den bir Yemek Sahnesinde Batı Yankıları Ali Dinçol Belkıs Dinçol Neue hethitische Siegelabdrücke aus den Ausgrabungen von Soli und aus der Privatsammlung Halûk Perk Meltem Doğan-Alparslan Hititçe Metinlerde Reverans Yapmak : aruwai- ve hink- Fiilleri üzerine bir Deneme

7 VII Şevket Dönmez Halûk Perk Müzesi nden Orta-Kuzey Anadolu Kökenli bir Grup Metal Eser Turan Efe Demircihüyük ve Küllüoba İTÇ I-II Katlarında Ele Geçirilmiş Olan bir Grup Boyunlu Çömlek Yılmaz Selim Erdal Perge den bir Trepanasyon: Olası Nedenleri Rifat Ergeç Gaziantep te Geçmişten Bugüne Ölü Gömme Gelenekleri Gürkan Ergin Geography-Human Relationships in Ancient Sources: Some Remarks on Geopolitics and Environmental Determinism Norbert Eschbach Eine ungewöhnliche Hydria von der Akropolis in Perge Axel Filges Die Münzbilder der Artemis Pergaia Bemerkungen zu Tradierung und Wandel von Motiven Turan Gökyıldırım Etenna Definesi (1991) Emre Güldoğan Aşıklı Höyük Sürtmetaş Endüstrisi Kesiciler ve Diğer Araç, Silah ve Aletler Grubu Ahmet Güleç İ.Ü. Rektörlüğü Mercan Kapısı Çeşmelerinde Koruma Uygulamaları Reha Günay Side Antik Tiyatrosu Sahne Binası Yılları Çalışmaları Sonucu Ön Rapor Bilge Hürmüzlü Remarks on Local Imitations of Import Pottery in the Sixth Century B.C.: Clazomenian Chalices Fahri Işık Mopsos Mitosu ve Bilimsel Gerçekler: Perge ve Karatepe nin Kuruluşu üzerine Gül Işın Patara dan Terrakotta bir Portre-Büst Zühre İndirkaş Gustave Moreau Tarihselci Resim ve Oidipus ve Sfenks üzerine İkonografik Yorumlar

8 II. Cilt Kaan İren The Necropolis of Kyme Unveiled: Some Observations on the New Finds Havva İşkan Patara dan bir Demos Kabartması Ülkü İzmirligil Tarihi Süreç içinde Koruma ve Güncel Sorunlar Deniz Kaptan Sketches on the Archaeology of the Achaemenid Empire in Western Turkey Şehrazat Karagöz Travma Tarihi (Travmalogos) Ute Kelp Darüber wachen Verderben und Schrecken und Todeslos Erinyen als Grabwächter: Zum Eunuchengrab in Anazarbos (Kilikien) Zeynep Koçel Erdem İmparator Hadrianus Dönemi Mimari Süslemeleri: Sütun Yivleri arasındaki Vazo Benzeri Motifler Wolf Koenigs Die Erscheinung des Bauwerks. Aspekte klassischer und hellenistischer Oberflächen Taner Korkut Adak Sunaklar Işığında Likya da Artemis Kültü R. Eser Kortanoğlu Phrygia da Makedonia Kalkan Bezemeleri ile Süslenmiş bir Kaya Mezarı ve Mezar Sahibinin Kökeni Üzerine Veli Köse Dionysos Felicitas Bereket Küçük Asya Taş Ustalarının Roma Mimarlık Süslemelerine Katkısına bir Örnek: Kıvrımlı Sarmaşık Dalı Hasan Kuruyazıcı İstanbul da Beyazıt Meydanı: Oluşumu Gelişimi Değişimi Ingrid Laube Eine frühkaiserzeitliche Büste in Tübingen Wolfram Martini Perge und seine Akropolis: Zur Funktion der Akropolis in der frühen und mittleren Kaiserzeit Friederike Naumann-Steckner Eine glückbringende Pressblechfibel im Römisch-Germanischen Museum der Stadt Köln E. Emine Naza-Dönmez İznik Yeşil Camii ve Türk Mimarisindeki Yeri

9 Mihriban Özbaşaran 9000 Yıllık Bezemeli Kireçtaşları Aşkım Özdizbay Pamphylia - Perge Tarihi ve Roma İmparatorluk Dönemi Öncesi Perge nin Gelişimi: Güncel Araştırmalar Işığında Genel bir Değerlendirme Eylem Özdoğan Trakya da bir Tümülüs Mezarlığı: Dokuzhöyük Mehmet Özdoğan Kırklareli Aşağı Pınar Kazısında Bulunan Arkaik Döneme ait bir Zar Ramazan Özgan Adana Arkeoloji Müzesi nde Bulunan Klasik Çağ Sonlarına ait bir Mezar Taşı Hüseyin Murat Özgen Latmos Dağları nda bir Sınır Yerleşimi: Güzeltepe Mehmet Özhanlı Alanya Müzesi ndeki Kilikya Kaynaklı Tunç Çağı Pişmiş Toprak Figürinleri Mehmet Özsait Nesrin Özsait H. Işıl Özsait Kocabaş Senitli Stelleri Hatice Pamir Antakya (Antiocheia ad Orontes) daki Bazı Hamam Yapılarının Yeniden Değerlendirilmesi F Hamamı, Narlıca Hamamı ve Çekmece Hamamı David Parrish A Selection of Late Roman and Early Byzantine Mosaics from Constantinople-Istanbul: A Prelude to the Corpus of the Mosaics of Turkey Urs Peschlow Das Südtor von Perge Felix Pirson Akzidentelle Unfertigkeit oder Bossen-Stil? Überlegungen zur siebten Basis der Ostfront des Apollontempels von Didyma Jeroen Poblome Markku Corremans Philip Bes Kerlijne Romanus Patrick Degryse It is never too late The Late Roman Initiation of Amphora Production in the Territory of Sagalassos Richard Posamentir Ohne Mass und Ziel? Bemerkungen zur Säulenstrasse von Anazarbos im Ebenen Kilikien Friedhelm Prayon Ein Felsdenkmal in Kappadokien Wolfgang Radt Ein ungewöhnliches Pfeilerkapitell in Pergamon Wulf Raeck Ein attischer Skyphos mit Perserdarstellung Matthias Recke Zwei parische Sphingen aus Kleinasien: Eine archaische Doppelweihung an Artemis Pergaia

10 Frank Rumscheid Ein in situ entdecktes Kohlenbecken aus dem Haus des Lampon in Priene: Neues zur Verwendung, Chronologie, Typologie und technischen Entwicklung hellenistischer Kohlenbecken Turgut Saner Karaman-Başdağ da Hellenistik(?) Yapı Grubu II Mustafa H. Sayar Karasis Kalesi nin (Kozan, Adana) Tarihlenmesi ve İşlevi üzerine Düşünceler Hakan Sivas Eskişehir Karatuzla Nekropolü M. Baha Tanman Anadolu Türk Mimarlığında Kullanılmış bir Silme Türünün Kökeni ve Gelişimi hakkında Mete Tapan Yapı Boyutunda Koruma ve Uygarlık İlişkisi üzerine Oğuz Tekin A Small Hoard of Drachms of Ariobarzanes I and II from Tire Museum Recai Tekoğlu On the Epichoric Inscription from Perge Veysel Tolun Assos Nekropolü nden Tahtta Oturan Kadın Heykelcikleri Özgür Turak Perge Batı Nekropolisi nden bir Mezar: Artemon un Kenotaphionu Taciser Tüfekçi Sivas Karakaya Frig Kaya Mezarı Füsun Tülek Kilikya Aşk Öyküleri: Mozaikte İmgelenmiş Antik Yazın Müjde Türkmen Perge Aşağı Şehir Surları Mükerrem Usman Anabolu Tokat Müzesi ndeki Mermer Trophaion Tasviri Burhan Varkıvanç Antalya Kaleiçi nde Taş Mimarideki Teknik Sürekliliğe ilişkin bir Gözlem Remzi Yağcı A Grave at Soli Höyük from the Hittite Imperial Period Oya Yağız Tekirdağ Arkeoloji Müzesi ndeki Ainos ve Maroneia Sikkeleri Levent Zoroğlu Kelenderis ve Karaçallı Nekropolleri: Klasik Çağa ait İki Mezarlık hakkında Düşünceler

11 Patara dan Terrakotta bir Portre-Büst Gül Işın * 2000 yılı Patara kazılarında Bodrum Tepe güney yamacı, Ambaryanı mevkiinde konumlanan OG 48 kodlu mezarın buluntuları arasında biri oldukça sağlam, diğeri yoğun tahrip olmuş iki terrakotta büst bu çalışmanın konusunu oluşturur (res. 1) 1. Aynı kalıptan üretildiklerine şüphe olmayan bu iki erkek büstü ikonografileriyle ölü hediyelerinin yorumu açısından oldukça ilginç bir grup sunar. Bugüne kadar ne doktora çalışmam kapsamında incelediğim Patara terrakottaları 2, ne de mevcut yayınlar üzerine ve çeşitli müze depolarında yapmış olduğum araştırmalarda karşılaştığım Anadolu terrakottaları arasında yakın benzerine rastladığım bu eserleri, Sayın Hocamız Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu na armağan olarak hazırlanan bu yayında tanıtmayı uygun gördüm (res. 2). Bu çalışmada boyun ve sırt kısmındaki çatlaklar dışında iyi korunmuş olan eser tipolojik, ikonografik ve stilistik açıdan incelenecek; aynı kalıptan çıkmış fakat iyi korunamamış ikinci örnekse ikonografik açıdan ve ölü gömme geleneğiyle ilişkili bir mezar armağanı olarak anlamlandırılmaya çalışılacaktır (res. 3). Tanım (res. 2, 4-5) 18 cm yüksekliğinde ve eksiksiz korunmuş eser, göğüs hizasından karna kadar inen, yüksekçe çalışılmış bir erkek büstüdür 3. Başında, iki yandan boyna yapışık olarak omuzlara uzanan taeniasıyla defne (veya mersin, zeytin) yapraklı bir çelenk; üzerinde ise sağ omuzdan büyük bir broşla tutturulmuş, sağ üst kolu kısmen açıkta bırakan bir khlamys/lacerna taşır. Sağ kol serbestçe aşağıya doğru sarkarken, dirsekten bükülerek sağ göğüs üzerine yaslanmış sol kol giysi altından kendini belli eder. Baş yuvarlak hatlıdır. Düz ve yüksekçe olan alın, kompakt bir yapı göstermeyen yarım ay biçimli pek çok ince saç telinden bir araya gelmiş kalın saç perçemleriyle çevrelenmiştir. Bu perçemler yaklaşık olarak alnın ortasından itibaren ters yönlere ayrılır. Küçük badem biçimli * Doç.Dr. Gül Işın, Akdeniz Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü Antalya - Türkiye. 1 Eserin burada yayınlanması için beni destekleyen Prof.Dr. Havva İşkan a, fotoğraflamasına yardımcı olan Akdeniz Üniversitesi Likya Araştırma Merkezi Uzmanı Şevket Aktaş a içten teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, fotoğraf çalışmasında Antalya Müze Müdürlüğü nün göstermiş olduğu anlayış ve kolaylıklara da teşekkür ederim. Eser Antalya Müzesinde envanter numarasıyla sergilenmektedir. Mezar, sikkeler ve diğer buluntular ışığında Yüksek Hellenistik - Erken Roma dönemlerine tarihlenmiştir. Ş. Özüdoğru, Ambaryanı Yeraltı Oda Mezarı bkz. Işık 2001: 399. Mezar, mimarisi ve buluntularıyla Prof. Dr. Havva İşkan tarafından hazırlanmakta olan Patara Tepecik Nekropolü ve Odamezarları yayınında ayrıntılıca ele alınacaktır. 2 Işın 1998: Patara dan daha önce bulunmuş olan büst tipi terrakottaların her ikisi de kadın büstleridir ve her ikisi de Aphrodite ikonografisi içinde değerlendirilmiştir. Bkz. Işın 2002: 109.

12 588 Gül Işın gözlerin üst kapakları keskin bir yapıya sahiptir. Sola göre biraz daha küçük ve kısık işlenmiş sağ göz dikkat çekicidir. Düz burun kanatlarda etli bir yapı gösterir. Küçük, dar ve etlice olan dudaklar hafif aralık verilmiştir. Boyut olarak yüzün diğer uzuvlarıyla uyumlu olan kulaklar ise cepheden bakıldığında kolaylıkla fark edilen bir dışa açılmayla kepçe bir özellik gösterir. Yüz, dolgun tok çenesi, şişkin yanaklarıyla genelde etli bir yapıya sahiptir. Bu yapı boynun üst kısmındaki Venüs halkası olarak da yorumlanabilecek boyun çizgisiyle kendini belli eder. Başta uzunca olan alın perçemlerinin hemen üstündeki defne (mersin, zeytin) yapraklı çelenk-taç, antithetik olarak kulakların arkasından başın üstüne doğru yükseltilerek yerleştirilmiştir. Ancak iki yönden birbirine kavuşacak biçimde düzenlenmiş çelengin ortadaki buluşma noktasında dairesel çukur şeklinde bir boşluk vardır. Bu çukur aplike olarak eklenmiş bir süslemeye işaret eder. Başın arkası eserin arka yüzünün tamamında olduğu gibi işlenmemiş ve düz bir kalıptan çıkarılmıştır. Ensenin hemen altında 2,5 cm çapında bir pişirme deliği açılmıştır. Her iki yüzünün de kalıptan çıkarıldığı anlaşılan eserin masif olan başı dışında genel cidar kalınlığı 0,5 cm dir. Eserin alt kısmının tamamen açık bırakılmış olmasına rağmen fırınlanma sırasındaki buharlaşma için sırtta bu genişçe açıklığın bırakılması, ustanın pişirme sırasında çatlama riskini göze alamayışından kaynaklanmış olmalıdır 4. Tipolojik Köken Araştırması Yüz ve giysi özelliklerine göre büst yaşlarında bir erkek çocuğuna aittir. Göz, kulak, boyun ve yüz tanımlarında da ortaya konulduğu gibi eser, kişiye özgün hatlarıyla portresel karakterlidir. Roma İmparatorluk Çağı yla birlikte kent Roma dışında eyaletlerde de portrecilik sanatına ilginin giderek arttığı bilinen bir olgudur 5. İtalya da ölü kültüyle ilişkili köklü bir gelenek olan portre sanatı, kent Roma da İmparatorluk Dönemi yle birlikte imparator ailesi ve seçkin yöneticilerin resmi portre tiplerinin yaratıcısı olarak ön plana çıkar. Bu resmi tiplerin takipçisi konumundaki eyaletlerdeyse daha çok onurlandırma heykelleri, ya da ölü kültüyle ilişkili mezar stelleri ile lahit kapak ve teknelerine işlenen portreler bu sanatın gelişmesini desteklemiştir 6. Çok iyi bilindiği gibi bu özel portrelerde de dönemin resmi tiplerinde karşılaşılan stilistik ve tipolojik özellikler moda haline getirilerek taklit edilmiştir 7. Portre çalışmalarının yürütüldüğü alan ve malzeme sikke, yüzük taşı vb. çok çeşitlidir. Heykel sanatında ise kalıcılığı nedeniyle mermer en çok tercih edilenidir. Taş malzemenin yanı sıra çoğu iyi korunamamış olmakla birlikte tunç döküm portre ve heykellerin de üretiminin çok olduğu bilinir. Patara eseri bir yandan malzemesinin pişmiş toprak oluşuyla, diğer yandan da karın hizasına kadar uzanan oldukça yüksek büst biçimiyle Hellenistik ve Roma Çağı Anadolu portre sanatı için oldukça sıra dışı bir örnek sunar. Eser form olarak incelendiğinde Güney İtalya da Arkaik Dönem den itibaren başlayan ve Roma İmparatorluk Dönemi ne kadar kesintisiz uzanan; nadiren karın, çoğunlukla omuz, göğüs hizasında sonlanan yerleşik terrakotta büst geleneğiyle ilişkili görünür 8. İtalya dışında varlığı bilinmekle birlikte çok yaygın olmayan bu tür büstlerin tipolojik kökeni 4 Masif olmayıp içi boş bırakılan hemen tüm terrakotta figürinlerde eserin arka tarafında açılan delik genelde pişirme deliği olarak tanımlanmakla birlikte, Patara büstündeki gibi bu delikle beraber eserin aynı zamanda alt kısmının da açık bırakıldığı örnekler oldukça fazladır. Konuyla ilgili son tartışma Rumscheid (2006: ) tarafından mevcut görüşler tekrar ele alınarak yapılmıştır. 5 Vermeule 1968: Pollini 1987: Ölü kültü bağlamında terrakotta ya da çeşitli malzemeden portre-büstlerin yorumlaması için bkz. Wrede 1981: Steingräber 1980: ; Kilmer 1977.

13 Patara dan Terrakotta bir Portre-büst 589 üzerine bugüne kadar farklı yaklaşımlar varsa da uzun zaman önce Paola Orsi 9 tarafından ortaya atılan görüş halen güncelliğini korumaktadır 10. Orsi ve Bell gibi terrakotta büst tipolojisi üzerine önemli çalışmaları bulunan araştırmacılara göre, büstler Arkaik Dönem den itibaren kutsal alanlarda, mezarlarda ya da yerleşim alanlarında karşılaşılan protomların üç boyutlu çeşitlemeleridir. Ancak bu tür büstler çoğunlukla mezarlarda adak eşyası olarak kullanılan Demeter, Persephone ve Aphrodite gibi khthonik karakterli tanrıçalara özgüdür 11. Kadın büstlerine göre daha az sayıda bulunmuş erkek büstleri de çoğu zaman bir başka khthonik tanrı, Dionysos ile ilişkidedir 12. Portre karakterli büst tipolojisi ise büyük oranda Olgun Hellenistik Dönem yaratısı olarak kabul edilir 13. Bu tür büstler daha çok boyun ya da omuzda sonlanır; ancak Patara büstünde olduğu gibi göğüs altı veya karna kadar uzanan örnekler de vardır. Bu tipolojiye uygun terrakotta portre-büstler yaygın olarak Güney ve Orta İtalya, özellikle Cerveteri Nekropolü nden ele geçmiş örneklerle tanınır 14. Geç Hellenistik Dönem de Roma Cumhuriyet Dönemi portre sanatı özellikleri gösteren, Delos ta bir zengin evinde bulunmuş A 7258 ve A 7259 envanter no.lu iki örnek 15 ile yine Delos Müzesi eserleri arasında bulunan A 70, A 5966 ve A 4269 envanter no.lu eserler 16 kireçtaşı ya da mermer malzemeden de benzer tipolojinin varlığına işaret eden ender örnekler arasında yer alır 17 (res. 6). İtalya kökenli olduğuna kuşku duyulmayan kireçtaşı portre-büstlere en iyi tanınan örnek olarak ise, Geç Hellenistik Dönem içine tarihlendirilen Chicago büstü verilebilir 18. Anadolu da portre-büstler daha çok mezar kabartmalarında, özellikle Kilikya örnekleriyle tanınır 19. Güney İtalya terrakotta portre-büstleri arasında erken örneklerin başında Salerno büstü gelir. Eser İ.Ö. 2. yüzyılın ortaları ve belki de biraz sonrasına tarihlenir 20. Büst, omuzda sonlandırılarak doğrudan zemine oturtulmuştur. Genel olarak Hellenistik geleneği devam ettiren bu form, oturduğu yere eklenen profilli ya da düz, hafif bir yükseklikle altlık izlenimi verecek biçimde zenginleştirilerek, Güney ve Orta İtalya portre-büstlerinde Geç Cumhuriyet ile Erken İmparatorluk Dönemi sonuna kadar kullanılmıştır 21. Bu süreç içerisinde taş ve tunç malzemede büst tipolojisi İtalya da clipeus gibi kendi içinde çeşitlenen madalyon tipi olarak anılan formların eklenmesiyle giderek zenginleşir 22. Bu büst tipinin altlıklı örnekleri ise oldukça sevilerek yaygın bir kullanım 9 Orsi 1913: Bell 1981: Kilmer 1977: Winter 1903: res Portre-büstler Mısır da Vezir Ankh-haf büstüyle 4. Hanedandan itibaren tanınan bir form olmakla beraber (bkz. Malek 1999: 144 res. 78) yaygınlaşması Villanova kültürü etkisinde gelişen Etrüsk sanatıyla olmuştur. Güney İtalya Hellenistik Dönem in portre-büstleri de bu geleneğin bir devamı niteliğindedir. Bkz. Kilmer 1977: Kilmer 1977: Stewart 1979: Marcadé 1969: , lev Roma egemenliğinin yayıldığı Geç Hellenistik Dönem içerisinde Delos hem ticari hem de kültürel anlamda yoğun olarak Roma/İtalya etkisi altındaydı. Delos portrelerindeki Roma etkisi için bkz. Bieber 1961: ; Buschor 1971: Kilmer 1977: kat. no. 128 (Chicago büstü, göğüste sonlanır) Olba yüzey araştırmasında Yarıktaş Mevkii nde rastlanmış yazıtlı mezar kabartmasında ailenin sağ kalan üyelerince taşınan büstün varlığı oldukça ilginçtir. Bilgi için Sayın E. Erten e teşekkür ederim. Kabartma İtalya Cumhuriyet Dönemi ata-kültü geleneğiyle ilişkidedir; ancak burada büst formu boyun ya da omuzda biten çoğu İtalya örneğinden farklı olarak -Patara örneğindeki gibi- karnın hemen üzerinde sonlanır; bkz. Erten 2006: res. 2. Ayrıca konuyla ilgili olarak bkz. Korkut 1999/2000; Durugönül 1989: kat. no. 40 res Güney İtalya dan İ.Ö arasına tarihlenen çok sayıdaki terrakotta örnek için bkz. Kilmer 1977: , res. 144 kat. no. 82 (Salerno büstü), 85 (kalçaya kadar yarım gövde), (göğüs hizasında sonlandırılmış), (boyunda sonlandırılmış), (göğüste sonlandırılmış), 113 (omuzda sonlandırılmış), (omuzda sonlandırılmış), 127 (omuzda sonlandırılmış). 21 Von Gonzenbach 1995: ; Girns 1930: 183 res Jucker 1961: ,

14 590 Gül Işın alanı bulur. Kuzey İtalya ve Orta Galya Bölgesi ise özellikle altlıklı terrakotta portre-büstlerin İ.S. 1. ve 2. yüzyıllarda en yaygın görüldüğü coğrafyadır 23. Anadolu da ele geçmiş benzer tipteki terrakotta büstler ise Bonn Rheinisches Landesmuseum da Anadolu kökenli olarak belirtilen altlıklı portre-büst 24 (res. 7) ile Gréau Koleksiyonu nda Smyrna kökenli olarak tanıtılan örnek 25 dışında, çoğunlukla khthonik karakterli tanrılarla, özellikle de tanrıça Aphrodite yle ilişkili betimlemelerdir. Amissos 26, Priene 27, Myrina 28, Patara 29 ve Yalvaç Müzesi nden 30 bir örnek, bu grup içinde sayılabilir. Kireçtaşı ya da mermer kadın ve erkek portre-büst örneklerinin bulunduğu Delos da terrakotta büst tipolojisi için zengin olmamakla birlikte birkaç kadın büst örneği sunar 31 ; ancak başları korunmamış bu örneklerin portre-büst olup olmadıklarını tartışmak mümkün değildir. Arkeoloji literatürüne Roma İmparatorluk Dönemi nde özellikle Kuzey İtalya ve Galya bölgesi örnekleriyle giren portre-büstler; Yunanistan, Adalar ve Anadolu genelinde yukarıda belirtilen birkaç örnek dışında bilinmez. Bu örnekler de dönemin İtalya-Galya örneklerinden doğrudan yere oturan altlıksız formlarıyla ayrılır. Patara büstünün Anadolu örnekleri içinde Hellenistik gelenekten köklenen ve özde khthonik tanrıçalarda rastlanan büst tipolojisini sürdürdüğü açıktır. Mevcut örnekler arasında Patara portre-büstü, terrakotta üretiminde tipolojik olarak oldukça sıra dışıdır. İkonografik Verilerin Genel Değerlendirmesi Yukarıda tanımlandığı gibi eser yaşlarında, ergenlik dönemi içinde bir delikanlı tasviridir. Bir mezar buluntusu olan bu eserin mezar sahiplerinden genç yaşta ölen bir delikanlıyı mı, bir rahip, agonothet yoksa yüksek rütbeli bir memuru mu 32 ya da tüm bunların ötesinde dönemin imparator ailesi prenslerinden birini mi tasvir ettiği sorusu, kuşkusuz küçük boyutta pişmiş topraktan çalışılmış bir eserde stilistik ayrıntıların belirlenmesindeki güçlük göz önüne alınarak değerlendirilecektir. İkonografik olarak öncelikle büstün başında bulunan çelenk-taç dikkat çeker. Çelenk ince uzun yapraklı bir stephane/corona biçiminde düzenlenmiştir. Patara büstünde kullanılan çelenktacın özelliği omuzlardan aşağıya uzatılarak sarkan taenia ile zenginleştirilmesidir. Bu özel çelenk biçimli tacın kullanım ve anlamına ilişkin çok sayıda araştırma vardır 33. Özellikle son yıllarda ele geçen plastik ve epigrafik malzeme bu taçların çok çeşitli taşıyıcıları olabileceği kanıtlar Von Gonzenbach 1995: ; Jucker 1969: 63, lev Follmann Heimberg 1973: kat. no. 292, lev Winter 1903: Amissos eserleri Men, İsis, Tykhe, Hora ve Ariadne gibi diğer merkezlerden çok tanınmayan örnekler sunar, bkz. Summerer 1999: 57-65, , Ek 2.2 (İsis büstü). 27 Rumscheid 2000: kat. no. 179, lev ; Raeder 1983: kat. no. 32 res. 16, 17a-b; Töpperwein-Hoffmann 1971: 128 lev Mollard-Besques 1963: lev. 38 a, b, e. 29 Işın 2002: 109, Korkut Laumonier 1956: 192 kat. no. 667, Rumscheid 2000: Rumscheid 2000: 97-99; Massner 1988: , lev ; Van Boekel 1987: ; Blech 1982: 81 vdd.; Von Gonzenbach 1995: Neumann Yeni bulgular arasında Oinoanda yazıtı bölgesel bağ nedeniyle de Patara örneği için ayrı bir önem taşır. Yazıta göre Oinoanda kenti düzenli müzik yarışmaları tertip edeceğini vaat eden Gaius Iulius Demosthenes i üzerinde İmparator Nerva nın da büstü olan bir altın çelenk-taç ile onurlandırmıştır. Bkz. Wörrle 1988: 7-10.

15 Patara dan Terrakotta bir Portre-büst 591 İmparatorlar, rahipler, agonothetler, ödül kazanmış sanatçılar (oyuncu, müzisyen), sporcular, magistratlar ya da düğün ikonografisiyle ilgili gelinler bu taçları taşıyabilecek kimlikler arasında sayılabilir 35. Bu taşıyıcıları daha yakından tanımaya yardım edecek bir diğer ipucu ise çelenk yapraklarıdır. Örneğin meşe yapraklarından oluşan zafer taçları corona civica olarak adlandırılıp imparator, magistrat ya da yüksek askeri rütbe sahiplerince taşınabiliyordu 36. Patara büstündeki yapraklar ise form olarak doğadaki benzerlikten dolayı tam plastik mermer eserlerde dahi rahatlıkla karıştırılabilen defne, zeytin ya da mersin yapraklarından biri olmalıdır. İkonografik olarak bu yaprak çeşitlerinin her birine farklı anlamlar yüklenilir. Defne yaprağı sağaltıcı özelliğiyle tanrı Apollon un kathartik belirteçlerinden biri ve aynı zamanda ölü kültüyle de ilişkili görülürken 37, mersin ve zeytin yaprakları daha çok mezar ikonografisiyle ilişkilidir 38. Eserdeki yaprakların net olarak tanımlanmasındaki güçlüğün yanı sıra bir başka önemli zorluk da başın üst kısmında bir boşluk bırakarak sonlanan çelengin bu boşluğunun, yukarıda tanımlamada değinildiği gibi, terrakottalarda sıkça uygulan bir teknik olan aplikasyonla doldurulup doldurulmadığı ve eğer doldurulduysa nasıl bir bezeğin yerleştirildiği konusudur. Bu tür ortasına bir bezeğin yerleştirildiği corona ya da çelenk-taçların başlıca üç tipi Patara eseriyle ilişkili görünür 39. Bu örneklerin tamamında çelenklerin defne, mersin ya da zeytin yapraklarıyla düzenlendiği; yani bu üç yaprak türünden herhangi birinin bu taç tipi için özel olarak seçilmediği gözlenir. Ancak yine de ele geçen örneklerin tamamına bakıldığında defne yaprağının daha sık bir kullanım gördüğü anlaşılır. Bu tiplerden birincisinde madalyon içine yerleştirilmiş tanrı-tanrıça ya da imparator kültüyle ilişkili büst biçimli tasvirler yanı sıra yıldız ve ay gibi kültsel anlamlar taşıyan simgeler tercih edilmiştir 40. İkinci tip daha çok Kuzey Suriye eserlerinde yaygın olan, ancak Klasik Dönem den beri Hellen dünyasında da kullanılan, ortalarında tek bir çiçek motifinin yerleştirildiği çelenklerdir. Bu örneklere ilişkin taçlar daha çok mezar kontekstleriyle ilişkili stel ya da loculus plakaları ya da doğrudan ölülerin başlarına yerleştirilmiş olarak ele geçmiştir 41. Üçüncü tip ise ortasına değerli bir taşın yerleştirildiği örneklerdir. Bu tür taçlar imparator tarafında taşınabildiği gibi mezar kabartmalarından, rahipler ya da soylu vatandaşlarca taşınan örneklerin olduğu da bilinir 42. Çelengin ortasının tamamen boş bırakılma olasılığı mevcut diğer örneklerle uyuşmaması ve çelengin kullanılırlığı açısından zor olması nedeniyle oldukça düşüktür; ancak yine de burada değerlendirilecektir. İki ucun başın orta üst tarafında birleştiği basit çelenk-taçların Hellen dünyasında Arkaik Dönem den itibaren yaygınlaşarak kullanıldığı bilinir. Roma Erken İmparatorluk Dönemi nde ise kabartmalı anıt ve tam plastik eserlerde sıkça kullanılmıştır. Bunlar arasında Ara Pacis en iyi bilinenidir. Patara için bölgesel ilişkisi nedeniyle bir başka önemli örnek ise Limyra Gaius Iulius Caesar Kenotaphı dır 43. Her iki eserde de defne coronaları-çelenk-taçları imparator, senatör ve magistratlar gibi yüksek rütbeli memurlarla ilişkilidir. 35 Stephane/taç taşıyanların tarihi üzerine bkz. Blech 1982: Massner 1988: , lev ; Schmidt-Colinett 1992: Ogle 1910; Blech 1982: 59-60, Blech 1982: Rumscheid 2000: Rumscheid 2000: kat. no. 74, Rumscheid 2000: 98 kat. no , 232, 237; Schmidt- Colinet 1992: Rumscheid 2000: kat. no , 248. Ortadaki değerli taş üzerinde imparator simgesi olabilecek bir kartal bezeği olma durumunda, bu tür taçlar için bkz. Oberleiter 1972: Defne ve zeytin yapraklarından oluşan yalın yaprak taçlarının kullanımı, anlamı ve örnekleri için bkz. Borchhardt 2002: kat. no. 6, 17. Seit 27 v. Chr. gehört der Lorbeer zu jenen Ehrungen des Kaisers durch den Senat, die Leitmotive der augusteischen Kunst werden: Die Türpfosten meines Hauses wurden offiziell mit Lorbeerbäumchen geschmückte, dokumentiert Augustus, der im selben Senatbeschluss diesen Ehrennamen erhielt sowie die corana civica und den clipeus virtutis.

16 592 Gül Işın Yukarıdaki değerlendirmeler sonucunda Patara portre-büstünün büyük olasılıkla defne yapraklı ve ortasında bir aplikasyonun eklenmiş olduğu bir corona taşıdığı anlaşılır. Ancak bu tür coronalar hem yüksek rütbeli memurlar hem agonothetler hem de imparatorlar tarafından taşınabildiği için eserin kimliğine ait tespiti kolaylaştırmaz. Büstün taşıdığı giysi ise Klasik ve Hellenistik dönemde khlamys/xλαμυσ olarak tanınan ve omuz üzerinden broşla tutturularak çoğunlukla delikanlılar tarafından giyilen 44, Roma Cumhuriyet Dönemi nden itibaren ise lacerna 45 olarak isimlendirilen pelerin türü bir mantodur. Roma İmparatorluk Dönemi yle birlikte kent Roma nın genç soyluları arasında tunica 46 ön plana çıksa da Hellenistik geleneğin ağır bastığı Roma eyaletlerinde prenslerin bile kimi zaman lacerna ya da khlamys ile betimlendiği örnekler vardır 47 (res. 9). Patara büstündeki bu giysinin de aşağıda yapılan tarihleme gerekçelerine göre lacerna olarak isimlendirilmesi uygundur. Giysi sağ omuz ve kolun bir kısmını açıkta bırakırken, sol kol giysinin altında dirsekten bükülerek sağ göğüs üzerine yerleştirilmiştir. İkonografik olarak bu duruş Geç Klasik / Erken Hellenistik Dönem heykeltıraşlığından tanınan onurlandırma heykelleriyle ilişkilidir 48. Bu tür eserlerde sadelik ve alçak gönüllülük ön plana çıkartılarak, onurlandırılan kişinin iç dünyası yüceltilmeye çalışılmıştır. Patara eserinin ne tür bir onurlandırmayı anlattığı sorusuna cevap, başında taşıdığı iki ucunda uzunca sarkan taenialı çelenk-taç ve figürün ergenlik çağındaki görüntüsünde aranmalıdır. Tarihleme, Kimlik ve Mezar Kontekstiyle İlişki Patara portre-büstünün tarihlemesinde portre özellikleri gösteren yüz ve saç biçimlendirmesinin yanı sıra 49, büst formunun tipolojisi ve beraberinde in-situ durumda bulunmuş malzeme de dikkate alınmıştır. Yukarıda da belirtildiği gibi eser form olarak terrakotta portre-büst tipolojisinde Olgun Hellenistik geleneğe bağlı kalınarak çalışılmıştır. Bu haliyle eser Roma İmparatorluk Çağı nda yaygınlaşan ve özellikle İ.S. 50 yıllarından sonra neredeyse tüm örneklerde görülen altlıklı ya da madalyon formlu tiplere uymaz. Bu da eserin form olarak İ.Ö. 150 İ.S. 50 yılları arasına verilmesini sağlar. Mezarda büstlerle beraber in situ durumda ele geçmiş biri cam dört adet unguentaria ve sikkeler ise İ.Ö İ.S. 40 arası tarihlemeyi destekler 50. Yüz ve saç biçimlendirmesindeyse özellikle alın saçları ile topluca olan yüz tipi tarihleme için en belirgin ipuçlarını sunar (res. 8). Alın boşluğunun yarısını açıkta bırakan, yüksekçe kesilerek öne doğru düz taranmış kaküllerde tercih edilen orak biçimli perçem düzenlemesi, Hellenistik Dönem den uzaklaşılarak Erken Roma İmparatorluk Dönemi alın saçı modasıyla ilişki kurmaya yönlendirir. Özellikle de alnın ortasının hafifçe sağında öne düz inen perçemlerin küçük bir hareketlilikle çatal yaparak iki yana açılması, tarihleme açısından yönlendirici bir kriter sunar. Benzer saç düzenlemeleri, taş eserlerde elbette ki çok daha vurgulu plastik bir anlatımla, Augustus 44 Khlamys, tanrı Hermes gibi yolcu ya da süvari tiplemelerinde de karşımıza çıkar. 45 Pochmarski 1992: Borchhardt 2002: Smith 1987: , lev Lewerentz 1993: ; Hamdorf 1996: 100 res Wrede 1981: KST bildirisinde her ne kadar mezar buluntusu tüm eserlere ayrıntılı olarak yer verilemediyse de Antalya Müzesi ne sunulan 2000 yılı Patara envanter kayıtları bu bilgileri destekler. Özüdoğru 2002: 399.

17 Patara dan Terrakotta bir Portre-büst 593 ve Iulius-Claudiuslar Erken Dönemi çocuk ve yetişkin portrelerinde Augustus modasının bir devamı olarak göze çarpar 51. Genel tarihleyici ölçütlerin açığa çıkmasıyla birlikte son olarak Patara portre-büstünde betimlenen kişi kimdir sorusu ele alınacaktır. Oldukça problemli görünen bu soru iki ayrı olasılığı düşündürür. Bunlardan birincisi; büstün Augustus ve Iulius-Claudiuslar ın Erken Dönemi nden Pataralı soylu bir (gömüsü Patara da bir aile mezarlığında olması nedeniyle) delikanlının (Patara ya da başka bir yerde düzenlenmiş) müzik, spor vs. yarışmalarından birinde kazanmış olduğu ödül gereği çelenk-taçla onurlandırılmış betimlemesiyle karşı karşıya olduğumuzdur. Bu düşünceyi büstle beraber ele geçmiş cista takımı, strigilis gibi buluntular da destekler. Bu olasılık akılcı olmakla birlikte, eserin aynı kalıptan çıkmış tekrarının mezardaki varlığına bir açıklama getirmez. Eser bir portre olarak bu soylu çocuk için özel olarak çalışıldıysa neden seri üretim ya da çok sayıda üretimle ilişkilendirilen kalıp tekniği tercih edilmiştir ve neden mezara bir çift olarak bırakılmışlardır 52? İkinci olasılıksa büstün imparator ailesinden birini temsil etmesidir. Bu olasılık değerlendirilmeden önce H. Philipp in kantar ağırlığı olarak kullanılan minyatür çalışılmış çoğu bronz imparator büstünün betimlemelerine ilişkin getirdiği yorumu hatırlatmak yerinde olur. Philipp e göre, ayrıntıda çoğu özensiz ve individual anlatımdan uzak bu tür betimlemeler imparatorun gerçek görüntüleri olmaktan çok belirteçleriyle imparatorluk kurumunu karakterize eden idealize anlatımlardır 53. Bu düşünceden yola çıkarak benzer bir olgunun Patara büstü için de geçerli olabileceği saptaması yapılabilir. Eserin genel çocuksu görüntüsü anlatımın bir prensle bağlantılı olabileceğini düşündürürken, saç biçimlendirmesindeki stilistik özellikler bu prensin Augustus ya da Iulius-Claudiuslar Dönemi içinde aranması gerektiğini gösterir. Bu süreç içinde eserimizle ilişkili prensler Augustus un torunları olan Gaius ve Lucius 54 ile Tiberius un öz oğlu Drusus ve evlatlığı Germanicus ya da Claudius ile Nero olabilir. İlk bakışta Augustus a bağlanan yaratılmış bir soy tiplemesi içinde birbirlerine çok yakın özellikler gösteren bu prenslerden hangisinin Patara büstüyle ilişkili olduğunun tespiti oldukça zordur. Özellikle de terrakotta türü bir malzemede ayrıntıların değerlendirilmesinde yaşanacak güçlükler açıktır. Ancak tarihsel veriler aranılan yanıtın bulunmasında yeni ipuçları sağlar. Öncelikle bu prenslerin yaşlarına ait portre tiplemelerinin var olup olmadığı sorusu önemlidir. Gaius, Lucius ve Drusus un bu yaşlarına ait portre tipleri literatürden tanınır. Buna karşın Germanicus un ilk resmi portre tipi evlat edinilmesiyle, yani 19 yaşlarında artık genç ve yetişkin bir delikanlı görüntüsü içindeyken ortaya çıkar 55. Aynı şekilde Claudius un da ilk portre tipinde 18 yaşlarında bir delikanlı yüzü yansıtılır 56. Drusus ise, yaş olarak uygun dönemlerde portre tipine sahip olsa da Iulius sülalesinden çok Claudius sülalesinin belirgin özellikleri olan geniş kafatası, çıkık üst dudak, ince alt dudak gibi Patara büstünde hiç 51 Massner 1982: Bu sorunu belirleyerek beni konu hakkında daha ayrıntılı düşünmeye yönlendiren Hocam H. İşkan Işık a teşekkürlerimi sunarım. 53 Philipp 1979: Gaius (İ.Ö İ.S. 4) ve Lucius (İ.Ö İ.S. 2) İ.Ö. 17 de ikinci çocuğun da doğumu üzerine Augustus tarafından evlat edinilirler. 55 İ.S. 4 te Augustus Tiberius u evlat edindiğinde, Tiberius da Germanicus u evlat edinmiş ve kendisinin başa geçtiği ilk yıllarda Germanicus un Leptis-Tipi ortaya çıkmıştır; Germanicus: Massner 1982: lev. 19a. 56 Ticinum Takı tipi bkz. Kleiner 1992: İmparator Claudius Patara özelinde diktirtmiş olduğu Miliarium Lyciae yol kılavuz anıtıyla, Lykia genelinde ise bölgede çıkan iç çatışmalara son vermek amacıyla bölgeyi bir Roma eyaleti statüsüne getirmesiyle çok önemli bir kimliktir. Bu konuda bkz. Işık İşkan Çevik Bu tarihsel veriler imparatorun Patara da seri üretilmiş büstlerle onurlandırılabilmiş olacağını akla getirse de yukarıda belirtilen gerekçeyle büstün bir Claudius tipi olma durumu imkansız görünür.

18 594 Gül Işın izlenmeyen özellikler nedeniyle olasılık dışı kalır 57. Nero ise çocukluk tiplerinden itibaren alın açıklığını daraltan uzun kakül düzenlemesiyle yine Patara eserinden farklı bir yapı sunar 58. Roma iç savaşı sırasında Lykia, Iulius Caesar yandaşlığını iki eşit kopya halinde 78 satırlık bir yazıt olarak hazırlanmış Schøyen yazıtı olarak tanınan bir dostluk anlaşmasıyla belgeler. Yazıtlardan biri kendi başkentine diğeri de Roma Forumu na dikilmiştir 59. Anlaşma sonrasında Lykialı Caesar düşmanlarından Brutus a karşı çok önemli bir direnç göstermiş ve Marcus Antonius un Caesar karşıtlarını etkisiz hale getirmesinden sonra bağımsızlığını kazanmıştır 60. Zaman içinde Lykia nın Roma ve Augustus yanlısı politikasını devam ettirdiği, bölge genelinde dikilen imparator heykelleri ve imparatorun tanrı olarak tapınım görmesiyle anlaşılır. Bu durum belki de Augustus yönetiminde Anadolu da diğer bölgeler birer birer Roma Eyaleti konumuna getirilirken Lykia nın bağımsızlığını koruyabilmesindeki en güçlü etkendir. Bu politikanın en görkemli simgelerinden biri de Limyra daki Gaius Caesar Kenotaphı dır 61. Gaius Caesar, doğu seferinde son durağı olarak uğradığı Lykia daki Ksanthos yazıtından bilindiği gibi, bölgenin hem doğusu ve hem de batısında çok saygı görmüş ve onurlandırmalarla yüceltilmiş bir prenstir 62. Gaius ve Lucius un yaşadıkları kısa süreçte Augustus un mirasçıları olarak imparatorluk genelinde ne denli yaygın saygı ve onurlandırma gördükleri epigrafik verilerle de bilinir. Bu durum Tiberius Dönemi nde dahi devam etmiştir 63. Patara portre-büstünün fizyonomisi, Philipp den alıntı yapılarak açıklık getirilmeye çalışıldığı gibi, Gaius Caesar la kesin bir benzerlik göstermese de tarihsel bütünlük açısından oldukça tutarlı bir olasılık sunar. Bütün bunların ötesinde, Patara eserinde bu altı prensten yalnızca Gaius Caesar da var olan bir özelliğin bulunması, eserin kimlik yorumlamasına çok önemli bir katkı sağlar. Gaius un toga virilis giymesi nedeniyle İ.Ö. 6/5 yıllarına tarihlenen 2. portre tipiyle ilişkili bu özellik, Venüs halkası olarak isimlendirilen boyundaki etli yapıdır 64. Gaius un 2. tipindeki etli yüz, hafif vurgulu tok çene, küçük badem gözler Patara eserinin yüz biçimlendirmesindeki genel yapı ile uyumludur. Çok belirgin olmamakla birbirinden ayrıldıkları iki nokta kulak ve burundur. Gaius un burnu Augustus geleneğinde hafif kemerlidir; kulak ise 2. tipteki Kartaca Milli Müzesi ndeki capitae velatolu bir örnek dışında kepçe değildir. Patara portresinde karşılaşılan, capitae velatoda olduğu gibi, çelenk-tacın önünde gösterilme zorluğundan kaynaklanmış bir kepçe-kulak görüntüsü olmalıdır. Bu tarihsel ve stilistik bütünlüğün yanı sıra Gaius Caesar olasılığı Patara portre-büstünün beraberinde bulunmuş aynı kalıptan çıkmış ikinci büst için de bir açıklama getirebilmesiyle önemlidir. Gaius ve Lucius un evlat edilişlerinin aynı tarihte gerçekleşmesiyle tahtın çocuk varisleri olarak Dioskuroi/Gemini, Castor ve Pollux benzetmesiyle algılanmaya başlanırlar 65. Aphrodisias da bulunmuş posthumus Gaius ve Lucius kabartmasında da bu bir çift prens, ikiz gibi yansıtılarak, delikanlılık dönemlerinin başlarında ideal güzellikleriyle betimlenmişlerdir (res. 9) Kleiner 1992: Ayrıca mevcut bilgiler ışığında Drusus, tarihsel olarak da Lykia ya da Patara ile ilgili bir bağ sunmaz. 58 Hiesinger Lykia nın Iulius Caesar döneminde Roma ile imzaladığı anlaşma için bkz. Mitchell App. civ Borchhardt Balland 1981: Pollini 1987: 3 dipnot Sardes ten ele geçmiş bir yazıt bu süreç içinde Gaius portrelerinin Anadolu genelinde nasıl yaygın bir talep gördüğünü anlatması açısından ilginçtir; bkz. Sherk 1969: Gaius tipindeki Venüs halkası için Pollini nin, Uffizi Atları genci ile Vatikan Müzesi 714 envanter no.lu eserdeki gözlemlerine bkz. Pollini 1987: 47-48, Ehrenberg 1976: no.115; Fischer 1981: Ayrıca Iuliuslar Bazilikası Gaius ve Lucius heykelleri hakkında benzer yorumlar için bkz. Ridgway 1981: Smith 1987: 125.

19 Patara dan Terrakotta bir Portre-büst 595 Sonuç olarak; Roma İmparatorluğu nun ilk dönemlerinde yoğun Augustus yandaşlığının yaşandığı Lykia topraklarında çok sevilen torun varislerden Gaius un ölümüne tanık olan Lykialılar arasında prensin yüceltilmesi ve anısının yaşatılması için büyük gayretler gösterildiği açıktır. Genç varislerden birinin bu topraklarda ölmesiyle bu saygı ve sevgi günlük yaşamın içine kadar girmiş olmalıdır. Patara 48 no.lu yeraltı oda mezarından ele geçmiş bu iki büst, kanımca gösterilen bu saygı ve sevginin farklı bir kanıtıdır. Mezar eşyası olarak bırakılmış idealize anlatımlı bu portre-büstler hem Augustus soyuna bağlılığın, hem de Gaius ve Lucius un yüklenmiş oldukları Dioskouroi (Zeus un gençleri Castor ve Pollux) kimliğinin khthonik bir ifade biçimi olmalıdır. Eser büyük olasılıkla İ.S. 4 yılında, Augustus a kan bağıyla bağlı son varis Gaius Caesar ın ölümünün ardından her iki prensi de sembolize edecek şekilde bir çift olarak mezara bırakılmıştır. Kaynakça Balland, A Inscriptions d époque impériale du Letoôn, FdX 7. Bell, M Morgantina Studies 1. The Terracottas, New Jersey. Bieber, M The Sculpture of Hellenistic Age 2, New York. Blech M Studien zum Kranz bei den Griechen, Berlin. Borchhardt, J Der Fries vom Kenotaph für Gaius Caessar in Limyra, Wien. Buschor, E Das hellenistische Bildness 2, Berlin. Durugönül, S Die Felsreliefs im Rauhen Kilikien, BAR International Series 511. Ehrenberg, V. A.H.M. Jones 1976 Documents Illustrating the Reigns of Augustus and Tiberius, Oxford. Erten E Mersin Olba (Uğurlualanı) Arkeolojik Yüzey Araştırması 2005, ANMED : Fischer, T Zur Münzprägung des Augustus für seine beiden Adoptive söhne Gaius und Lucius Caesar, Lagom: Festschrift für Peter Berghaus, ed. T. Fisher, Münster: Follmann, A.B. U. Heimberg (ed.) 1973 Antiken aus Rheinischem Privatbesitz, Köln. Girns, A Paralipomena aus Istrian und Aquileia, ÖJh 26: Hamdorf, F.W Stifter-Figuren, Hauch des Prometheus Meisterwerke in Ton. Ausstellung der griechischen Terrakotten in den Staatlichen Antikensammlungen am Königsplatz in München. Staatliche Antikensammlungen und Glyptothek, ed. F. W. Hamdorf, München: Hiesinger, U The Portraits of Nero, AJA 79: Işık, F Patara 2000, 23. KST 1: Işık, F. H. İşkan N. Çevik 2001 Miliarium Lyciae. Ön Rapor, Lykia 4 (1998/ 1999) Antalya. Işın, G Hellenistik ve Erken Roma Dönemleri nde Patara Terrakottaları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Antalya Terrakotten als Grabbeigaben in den Nekropolen von Patara, Patris und Imperium, ed. C. Berns, Koll. Köln 1998, BaBesch Suppl. 8: Jucker, H Das Bildnis im Blätterkelch. Geschichte und Bedeutung einer römischen Porträtform, Freiburg. Kilmer, M.F The Shoulder Bust in Sicily and South and Central Italy: A Catalogue and Materials for Dating, SIMA 51. Kleiner, D.E.E Roman Sculpture, London. Korkut, T. 1999/2000 Hellenistik ve Roma Dönemi Anadolu Mezar Stelleri üzerinde Betimlenen Büstlerin İkonografisi Üzerine Düşünceler, Adalya 4: Pisidya da Chitonik Aphrodite Kültü, Adalya 8: Kühnel, H Bildwörterbuch der Kleidung und Rüstung vom Alte Orient bis zum ausgehenden Mittelalter, Stuttgart. Laumonier, A Délos 23. Les figurines de terre cuite. Lewerentz, A Stilgeschichte männliche Gewandstatuen im Hellenismus. Ein Beitrag zur Stilgeschichte und Ikonologie hellenistischer Plastik, Hamburg.

20 596 Gül Işın Lullies, R Zur Deutung des Kranzes von Armento, JdI 97: Malek, J Egyptian Art, London. Marcadé, J Au Musée de Délos, Paris. Massner, A.K Bildnisangleichung. Untersuchungen zur Entstehungs- und Wirkungsgeschichte der Augustusporträts (43 v. Chr n. Chr.), Das römische Herrscherbild IV, ed., W.H. Gross, Berlin Corona Civica, Priesterkranz oder Ma gistratsinsigne?, AM 103: Michalowski, C Délos 13. Les portraits hellénistiques romains. Mitchell, S Papyri Graecae Schøyen I, Manuscripts in The Schøyen Collection 5, ed., R. Pintaudi, Papyrologica Florentina 35: Mollard-Besques, S Musée National du Louvre. Catalogue raisonné des figurines et reliefs en terre-cuite grécs et romains 2: Myrina, Paris. Neumann, A.R Corona, DKP 1: Özüdoğru, Ş Ambaryanı Yeraltı Oda Mezarı, ed. F. Işık, Patara 2000, 23. KST: 399. Oberleiter, W Ein Adlerkameo in Berlin. Teil einer römischen Kaiserinsignie, AA: Ogle, S Laurel in Ancient Religion and Folklore, AJPh 31: Orsi, P Scavi di Calabria nel 1913, NSc Suppl. 71: Philipp, H Zur einer Gewichtsbüste aus dem Kerameikos, AM 94: Pochmarski, E Lacerna, Kühnel 1992: Pollini, J The Portraiture of Gaius and Lucius Caesar, New York. Raeder, J Priene. Funde aus einer griechischen Stadt, Berlin. Ridgway, B Sculpture from Corinth, Hesperia 50: Rumscheid, F Die figürlichen Terrakotten von Priene. Priene 1, Deutsches Archäologisches Institut 22, Wiesbaden. Rumscheid, J Kranz und Krone. Zu Insignien, Siegespreisen und Ehrenzeichen der römischen Kaiserzeit, IstForsch 43. Schmidt-Colinett, A Das Tempelgrab Nr. 36 in Palmyra. Studien zur palmyrenischen Grabarchitektur und ihrer Ausstattung, DaF 4. Sherk, R.K Roman Documents from the Greek East, Baltimore. Smith, R.R.R The Imperial Reliefs from the Sebasteion at Aphrodisias, JRS 77: Steingräber, S Zur Phänomenen der etruskisch-italischen Votivköpfe, RM 87: Stewart, A Attika. Studies in Athenian Sculpture of the Hellenistic Age, London. Summerer, L Hellenistische Terrakotten aus Amissos. Ein Beitrag Kunstgeschichte des Pontosgebietes, Stuttgart. Töpperwein-Hoffmann, E Terrakottan von Priene, IstMitt 21: Van Boekel, G.M.E.C Roman Terracotta Figurines and Masks from the Netherlands, Groningen. Von Gonzenbach, V Die römischen Terracottan in der Schweiz: Untersuchungen zu Zeitstellung. Typologie und Ursprung der mittelgallischen Tonstatuetten, Tübingen- Basel. Vermeule, C Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor, London. Winter, F Die Typen der figürlichen Terrakotten 1, Berlin Stuttgart. Wörrle, M Stadt und Fest im kaiserzeitlichen Kleinasien, Mainz. Wrede, H Consecratio in Formam Deorum, Vergöttlichte Privatpersonen in der römischen Kaiserzeit, Mainz am Rhein.

21 Patara dan Terrakotta bir Portre-büst 597 Res. 1 Patara OG 48 yeraltı oda mezarı, in situ durumda ele geçmiş bir çift portre-büst (Akdeniz Üniversitesi Likya Araştırma Merkezi Arşivi, Foto. Ş. Aktaş) Res. 2 Patara, portre-büst (Akdeniz Üniversitesi Likya Araştırma Merkezi Arşivi, Foto. Ş. Aktaş) Res. 3 Patara, portre-büst, iyi korunamamış ikinci örnek (Akdeniz Üniversitesi Likya Araştırma Merkezi Arşivi, Foto. Ş. Aktaş)

22 598 Gül Işın Res. 4 Patara, portre-büst (Akdeniz Üniversitesi Likya Araştırma Merkezi Arşivi, Foto. Ş. Aktaş) Res. 5 Patara, portre-büst (Akdeniz Üniversitesi Likya Araştırma Merkezi Arşivi, Foto. Ş. Aktaş) Res. 6 Delos, Skardana Mahallesi A7259, mermer portre-büst (Stewart 1979: res. 20b) Res. 7 Köln, özel kolleksiyon, Anadolu kökenli terrakotta portre-büst (Follmann Heimberg 1973: lev. 134)

23 Patara dan Terrakotta bir Portre-büst 599 Res. 8 Patara, portre-büst, ayrıntı (Akdeniz Üniversitesi Likya Araştırma Merkezi Arşivi, Foto. Ş. Aktaş) Res. 9 Afrodisias, Sebasteion, Gaius ve Lucius kabartması (Smith 1987: lev. 20 no 9)

24