Bireyi Tanıma Teknikleri Psikolojik Testler Test Dışı Teknikler

Transkript

1 Bireyi Tanıma Teknikleri Psikolojik Testler Test Dışı Teknikler Editör: Doç.Dr. Cengiz ŞAHİN Doç. Dr. Arif ÖZER Doç. Dr. Binnaz KIRAN Doç. Dr. Cengiz ŞAHİN Doç. Dr. Hatice KUMCAĞIZ Yrd. Doç. Dr. Abdullah SÜRÜCÜ Yrd. Doç. Dr. Güldener ALBAYRAK Doç. Dr. Aysel Esen ÇOBAN Doç. Dr. Birol ALVER Doç. Dr. Müge ÇELİK ÖRÜCÜ Doç. Dr. S. Armağan KÖSEOĞLU Yrd. Doç. Dr. Kasım TATLILIOĞLU Yrd. Doç. Dr. Yüksel EROĞLU 2. Baskı

2 Editör: Cengiz Şahin Yazarlar: Abdullah Sürücü, Arif Özer, Aysel Esen Çoban, Binnaz Kıran, Birol Alver, Cengiz Şahin, Güldener Albayrak, Hatice Kumcağız, Kasım Tatlılıoğlu, Müge Çelik Örücü, S. Armağan Köseoğlu, Yüksel Eroğlu BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Şubat 2015, Ankara 2. Baskı: Şubat 2018, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti. Kazımkarabekir Cad. No:97/24 İskitler - Ankara Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Bireyi tanımak, bireylerin ilgi, yetenekleri, başarı, tutum, kişilik özellikleri ile biyolojik, psikolojik ve sosyolojik ihtiyaçlarını bilmek yani bireyin davranışlarının nedenlerini anlamaya çalışma faaliyetidir. Bireyi tanıma, başkalarının bireyi tanıması ve bireyin kendisini tanıması anlamına gelir. Birey hakkında toplanan bilgiler sadece okul ortamında eğitim, öğretim ve psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri içerisinde değil, kamu ve özel sektörde yer alan sağlık, psikoloji ve sosyal hizmetlerde ve sanayinin her kesiminde çalışan yetişkin bireyler için de gereklidir. Bu bağlamda bireye yardımı esas alan mesleklerde bireyi tanıma, bilgi toplama ve bilgilendirme hizmetleri yaygın olarak kullanılmakta ve bunun için sık sık bireyi tanıma tekniklerine başvurulmaktadır. Bireyi tanımanın en genel amacı, elde edilen bilgileri bireyle paylaşarak kendini gerçekçi bir biçimde tanımasına yardım etmektir. Türk dilinin en önemli şairlerinden Yunus Emre bireyin kendini tanımasının önemini bir şiirinde şöyle anlatmıştır: İlim ilim bilmektir, İlim kendin bilmektir, Sen kendin bilmezsen, Ya nice okumaktır. Kendinin ne olduğunu bilen insan hayatı daha anlamlı, duyarlı ve üretken yaşayacaktır. Kitabımız, psikolojik danışma ve rehberlik anabilim dallarında ders veren farklı üniversitelerden öğretim üyelerinin ortak çalışmasının bir ürünüdür. On iki bölüm halinde düzenlenen kitap, üniversitelerin insanı konu alan tüm bölümleri ile özellikle de psikolojik danışma ve rehberlik alanında öğrenim gören öğrencilerin teorik ve uygulamaya yönelik gereksinimlerini karşılamak amacıyla yalın, anlaşılabilir, uygulanabilir bir içerik ve dille ders kitabı olarak hazırlanmıştır. Eserin, kapsam ve içerik bakımından alanda önemli bir eksikliği gidereceği düşünülmektedir. Bu özelliği bakımından Psikolojik Testler ve Test Dışı Teknikler derslerine kaynak kitap olma özelliğine de sahiptir. Kitabın ortaya çıkmasında bizi her zaman motive eden ve cesaret veren Pegem Akademi Yayıncılık sahibi Servet Sarıkaya ve çalışanlarına içtenlikle teşekkür ederim. Kitabımızla ilgili görüş, öneri ve eleştirileriniz kitabın daha da geliştirilebilmesi açısından yararlı olacaktır. Bu kitabın hedef kitlesine yararlı olacağını ümit ediyoruz. Saygılarımla Doç.Dr. Cengiz ŞAHİN

4 BÖLÜMLER VE YAZARLAR ED TÖR: Doç.Dr. Cengiz AH N / Ahi Evran Üniversitesi-K r ehir 1. BÖLÜM: Bireyi Tan ma Doç.Dr. Cengiz AH N / Ahi Evran Üniversitesi - K r ehir 2. BÖLÜM: Yetenek Testleri Doç.Dr. Binnaz KIRAN / Mersin Üniversitesi - Mersin 3. BÖLÜM: Zekâ Testleri Doç.Dr. Aysel Esen ÇOBAN / Hacettepe Üniversitesi - Ankara 4. BÖLÜM: Ba ar Testleri Doç.Dr. S. Arma an KÖSEO LU / stanbul Üniversitesi - stanbul 5. BÖLÜM: lgi Envanterleri Yrd.Doç.Dr. Yüksel ERO LU / Bayburt Üniversitesi - Bayburt 6. BÖLÜM: Ki ilik Testleri Doç.Dr. Birol ALVER / K r kkale Üniversitesi - K r kkale 7. BÖLÜM: Tutum Ölçekleri Yrd.Doç.Dr. Kas m TATLILIO LU / Bingöl Üniversitesi - Bingöl 8. BÖLÜM: Gözleme Dayal Teknikler Yrd.Doç.Dr. Abdullah SÜRÜCÜ / Necmettin Erbakan Üniversitesi - Konya 9. BÖLÜM: Kendini Anlatmaya Dayal Teknikler Doç.Dr. Müge ÇEL K ÖRÜCÜ / TED Üniversitesi -Ankara 10. BÖLÜM: Ba kalar n n Görü lerine Dayal Teknikler Doç.Dr. Arif ÖZER / Hacettepe Üniversitesi - Ankara 11. BÖLÜM: Etkile ime Dayal Teknikler Yrd.Doç.Dr. Güldener ALBAYRAK / Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi - Niğde 12. BÖLÜM: Di er Teknikler Doç.Dr. Hatice KUMCAĞIZ / Ondokuz May s Üniversitesi - Samsun

5 Ç NDEK LER ÖN SÖZ... iii 1. BÖLÜM Bireyi Tan ma Giriş...3 Psikolojik danışma ve rehberliğin anlamı...3 Psikolojik danışma ve rehberliğin amacı...5 Psikolojik danışma ve rehberliğin ilkeleri...6 Psikolojik danışma ve rehberlikte hizmet alanları...7 Bireysel farklılıklar...9 Bireyi tanıma...11 Bireyi tanımanın amacı...12 Bireyi tanımanın önemi...13 Bireyi tanımada bilgi toplamanın işlevi...13 Bireyi tanımada izlenmesi gereken temel ilkeler...15 Bireyi tanıma modeli...16 Öğrencilerin tanınması gereken özellikleri...18 Bireyi tanıma tekniklerinin sınıflandırılması...22 Test teknikleri...25 Test ve psikolojik testlerin tanımı...25 Test geliştirme...28 Testlerin teknik özellikleri...29 Psikolojik testlerin kullanım alanları...33 Testlerin kullanım amaçları...33 Testlerin kullanılmasında etik kurallar...35 Test sonuçlarının yorumlanması...37 Psikolojik testlerin sınıflandırılması...39 Test dışı teknikler...41 Özet...42 Kaynaklar...43

6 vi Bireyi Tan ma Teknikleri 2. BÖLÜM Yetenek Testleri Giriş...47 Yetenek nedir?...47 Yetenek ve ilgili olduğu alanlar...49 Yetenek testlerinin kullanılma amaçları...50 Yetenek testleri...51 Genel yetenek testleri...51 Genel yetenek test bataryası...52 Silahlı kuvvetler mesleki yetenek bataryası...52 Otis alfa, beta ve gama zihin kabiliyeti testi...53 Thurstone temel kabiliyetler testi (TKT)...54 Kendini değerlendirme envanteri (KDE)...55 Akademik benlik kavramı ölçeği (ABKÖ)...55 Farklı yetenek testleri...56 Özel yetenek testleri...57 Özet...58 Kaynaklar BÖLÜM Zekâ Testleri Giriş...63 Zekâ testlerinin ve yaklaşımlarının tarihçesi...63 Zekâ nedir?...68 Zekâya ilişkin farklı görüşler...69 Zekâyı tek faktörlü yapı olarak açıklayan kuramlar...69 Galton un zekâ kuramı...69 Binet in zekâ kuramı...70 Piaget in zekâ kuramı...70 Zekâyı çok faktörlü yapı olarak açıklayan kuramlar...71 Spearman ın iki faktör kuramı...71 Thorndike ın zekâ kuramı...71

7 çindekiler vii Thurstone ın grup faktör kuramı...72 Guilford un çok faktör kuramı...72 Gardner ın çoklu zekâ modeli...72 Zekânın ölçülmesi...75 Kullanılan zekâ testleri...75 Özet...77 Kaynaklar BÖLÜM Ba ar Testleri Giriş...81 Başarı kavramı ve başarı testleri...81 Başarı testlerinin kullanım amaçları...82 Başarı testlerinin türleri...83 Standart başarı testleri...83 Öğretmen yapımı başarı testleri...83 Standart başarı testleri ile öğretmen yapımı başarı testleri arasındaki farklar...84 Öğretmen yapımı başarı testlerinin sınıflandırılması...84 Cevaplayıcıdan istenen davranışın türüne göre testler...85 Dile dayanmayan testler...85 Dile dayanan testler...86 Sözlü testler (sözlü sınavlar)...86 Yazılı testler (yazılı sınavlar)...87 Eşleştirmeli testler...87 Doğru-yanlış testleri...88 Çoktan seçmeli testler...91 Kısa cevaplı testler...96 Uzun cevaplı testler (yazılı sınavlar)...96 Sınıftaki kullanış amaçları ya da işlevlerine göre testler...99 Öğretim testleri...99 Ehliyet testleri...99

8 viii Bireyi Tan ma Teknikleri Ölçme testleri...99 Cevapların puanlamasının nesnelliğine göre testler...99 Objektif testler...99 Subjektif testler...99 Yetenek başarı ilişkisi Özet Kaynaklar BÖLÜM lgi Envanterleri Giriş İlginin tanımı İlgi türleri İlgileri tanıma yolları İlgi envanterleri İlgi envanterlerinin geliştirilmesine ilişkin yaklaşımlar Türkiye de ve dünyada yaygın olarak kullanılan ilgi envanterleri Strong mesleki ilgi envanteri Kuder ilgi envanteri Kendini araştırma envanteri Kendini değerlendirme envanteri Akademik benlik kavramı ölçeği Thurstone ilgi envanteri Gazete haberleri testi Mesleki yönelim envanteri İlgi envanterlerinin kullanılmasında dikkat edilecek hususlar İlgi envanterlerinin yararları İlgi envanterlerinin sınırlılıkları Özet Kaynaklar

9 çindekiler ix 6. BÖLÜM Ki ilik Envanterleri Giriş Kişiliği değerlendirmede kullanılan teknikler Gözlemsel teknikler Kendini anlatma teknikleri Projektif teknikler Durumsal testler Kişiliğin değerlendirilmesinde karşılaşılan bazı sorunlar Kişilik testleri Objektif kişilik testleri Beck depresyon ölçeği Cattel 16 pf şahsiyet envanteri Cornell index Edwards kişisel tercih envanteri Empatik beceri ölçeği-b formu Eysenck kişilik envanteri Hacettepe kişilik envanteri Minnesota çok yönlü kişilik envanteri- grup formu Rathus kendini belirleme (güvengenlik) envanteri Ruhsal belirti tarama listesi Saldırganlık ölçeği Projektif kişilik testleri Çocuklar için algı testi Tematik algı testi Louisa Düss psikanalitik hikâyeler testi Rorschach testi Holtzman mürekkep lekesi testi Beier cümle tamamlama testi Rotter cümle tamamlama testi, üniversite formu Rosenzweig testi Szondi testi Özet Kaynaklar

10 x Bireyi Tan ma Teknikleri 7. BÖLÜM Tutum Ölçekleri Giriş Tutum kavramı ve tanımı Tutumun bileşenleri Tutum ve davranış ilişkisi Tutum ölçekleri Tutum ölçeklerinin kullanılış amaçları Tutumların ölçülebilen boyutları Tutum ölçeklerinin sınıflandırılması Ölçeklerdeki yaklaşımlar Tutum maddeleri Tutum ölçeği geliştirme yaklaşımları Doğrudan ölçümler Likert tipi tutum ölçeği Thurstone ölçeği Bogardus ölçeği Guttman ölçeği Osgood ölçeği Dolaylı ölçümler Özet Kaynaklar BÖLÜM Gözleme Dayal Teknikler Giriş Gözlem Gözlem türleri Gelişigüzel gözlem Sistemli gözlem Katılımlı gözlem Katılımsız gözlem Gözlemin güvenirlik ve geçerliği

11 çindekiler xi Okulda psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde gözlem Gözlem sonuçlarının kaydedilmesi Gözlem listeleri Özellik kayıt çizelgeleri Derecelendirme ölçekleri Derecelendirme ölçeklerinin çeşitleri Sayısal derecelendirme ölçekleri Betimsel derecelendirme ölçekleri Grafiksel derecelendirme ölçekleri Betimsel-grafiksel derecelendirme ölçekleri Karşılaştırmalı derecelendirme ölçekleri İşaretleme listesi biçimindeki derecelendirme ölçekleri Derecelendirme ölçeklerinde geçerlik ve güvenirlik Derecelendirme ölçeklerine karışan hatalar Anekdot (olay yazımı) Anekdot (olay yazımı) özetleme formu Özet Kaynaklar BÖLÜM Kendini Anlatmaya Dayal Teknikler Giriş Otobiyografi Problem tarama listesi Anket Kime göre ben neyim? Zaman çizelgesi İstek listesi Cümle tamamlama Öğrenci tanıma formu Özet Kaynaklar

12 xii Bireyi Tan ma Teknikleri 10. BÖLÜM Ba kalar n n Görü lerine Dayal Teknikler Giriş Sosyometri Sosyometri uygulamasında dikkat edilecek kurallar Sosyometri tekniğinin uygulaması Sosyometri sonuçlarının değerlendirilmesi Grubun yapısına ilişkin istatistikler Bulguların geçerlik ve güvenirliği Sosyometri tekniği uygulamalarında bilgisayar paket programlarının kullanılması Sosyometrik Algı Ölçeği Kim bu Tekniği Özet Kaynaklar BÖLÜM Etkile ime Dayal Teknikler Giriş Psikodrama Sosyodrama Yaratıcı drama Oyun terapisi Görüşme Veli görüşmeleri Ev ziyaretleri Bireyle ve grupla psikolojik danışma Bireysel ve grup rehberliği Özet Kaynaklar

13 çindekiler xiii 12. BÖLÜM Di er Teknikler Giriş Bibliyoterapi Terapi amacıyla bibliyoterapinin kullanımı Bibliyoterapinin uygulanmasında kitap seçimi için genel ölçütler Bibliyoterapi süreci Bibliyoterapinin yararları Bibliyoterapinin sınırlılıkları Vak a İncelemesi Vak a incelemesi süreci Vak a inceleme raporu Vak a incelemesi tekniğinin olumlu ve olumsuz yönleri Vak a incelemesi yaklaşımının değerlendirilmesi Vak a incelemesi ve vak a kaydı arasındaki fark Vak a konferansı Toplu dosya (öğrenci gelişim dosyası) Toplu dosyanın yararları Toplu dosyada yer alacak bilgiler Toplu dosyada bulunması gereken bilgiler Öğrenci toplu dosyasının geliştirilmesi Toplu dosyada aranacak özellikler Toplu dosyanın korunması ve kullanılmasında uyulması gereken bazı ilkeler Toplu dosyadaki bilgilerin gizlilik düzeyleri Toplu dosya biçimleri Hatıra (anı) defteri Özet Kaynaklar

14

15 1. BÖLÜM B REY TANIMA 1 Doç. Dr. Cengiz ŞAHİN * Giriş Psikolojik danışma ve rehberliğin anlamı Psikolojik danışma ve rehberliğin amacı Psikolojik danışma ve rehberliğin ilkeleri Psikolojik danışma ve rehberlikte hizmet alanları Bireysel farklılık Bireyi tanıma Bireyi tanımanın amacı Bireyi tanımanın önemi Bireyi tanımada bilgi toplamanın işlevi Bireyi tanımada izlenmesi gereken temel ilkeler Bireyi tanıma modeli Öğrencinin tanınması gereken özellikleri Bireyi tanıma tekniklerinin sınıflandırılması Test teknikleri Test ve psikolojik testlerin tanımı Test geliştirme Testlerin teknik özellikleri Psikolojik testlerin kullanım alanları Testlerin kullanış amaçları Testlerin kullanılmasında etik kurallar Test sonuçlarının yorumlanması Psikolojik testlerin sınıflandırılması Test dışı teknikler Özet Kaynaklar * Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı öğretim üyesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık (PDR) Anabilim Dalında lisans, Almanya Essen Üniversitesi nde Eğitim Bilimleri/Psikoloji alanında lisans ve yüksek lisans, Gazi Üniversitesi nde PDR alanında doktora yaptı. Ocak 2013 te doçent oldu. csahin@ahievran.edu.tr

16 2 Bireyi Tan ma Teknikleri Öğrenme Çıktıları : Bu bölümü çalıştıktan sonra; Psikolojik danışma ve rehberliğin anlamını bilecek, Psikolojik danışma ve rehberliğin amaç ve ilkeleri açıklayabilecek, Bireysel farklılığı tanımlayabilecek, Bireyi tanımanın amacını söyleyebilecek, Bireyi tanımada izlenmesi gereken temel ilkelerini kavrayabilecek, Öğrencinin tanınması gereken özelliklerini bilecek, Bireyi tanıma tekniklerini sınıflandırabilecek, Test ve test dışı teknikleri öğreneceksiniz. Başlamadan Düşünelim : Psikolojik danışma ve rehberlik denilince ne anlıyoruz? Rehberliğin amaç ve ilkeleri neler olabilir? Bireysel farklılığın nedenleri neler olabilir? Bireyi tanımanın amacı nedir? Bireyi tanımanın temel ilkeleri neler olabilir? Öğrencinin tanınması gereken özellikleri nelerdir? Bireyi tanıma tekniklerini nasıl sınıflandırabiliriz?

17 Bireyi Tan ma 3 Giriş Kendine özgü, tek ve benzersiz bir varlık olan insan, doğuştan getirmiş olduğu özellikleri ve sonradan kazandığı özelliklerin bir ürünü olarak birbirinden farklı özellikler taşır. Bireyler arasındaki farklılıklardan çoğu zaman ilk dikkat çekeni fiziksel farklılıklardır. Ancak bireyi bir bütün olarak düşündüğümüzde; zihinsel, sosyal, kültürel farklılıkların yanında duygularını, düşüncelerini, istek ve gereksinimlerini, güçlü ve zayıf yönlerini, amaç ve değerlerini, yeteneklerini ve becerilerini tanıması ve bunların farkında olması da önemlidir. Bireylerin kendine özgü olan bu özellikleri bireysel farklılıklar olarak ifade edilmektedir. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri öğrenciyi tanıyarak, onların kendi potansiyeli, yetenek, ilgi ve diğer kendine özgü özellikleri çerçevesinde gelişimine yardımcı olmayı amaçlar. Ö rencilerin kendilerini tan malar, öncelikle onlar n çe itli yönlerden incelenmesi ve tan nmalar n gerektirmektedir. Bu da eğitimde bireyi tanıma teknikleri ile mümkün olmaktadır. Bireyi tanıma tekniklerinin kullanılmasındaki asıl amaç, bireyin/öğrencilerin kendilerini tanımalarına yardımcı olmaktır. Elde edilen bilgiler öğretmen, psikolojik danışman, yönetici ve anne-babalara öğrenciye yapacakları yardımı ve verecekleri eğitimi planlamada yardımcı olacaktır. Bu bölümde psikolojik danışma ve rehberliğin anlamı, amacı, ilkeleri, hizmet alanları aç klanm, bireysel farklılık, bireyi tanımanın amacı, önemi, temel ilkeleri, ö rencinin tan nmas gereken özellikleri üzerinde durulmu tur. Bireyi tanıma tekniklerinin sınıflandırılması yapılmış, test ve test dışı teknikler hakkında kısaca bilgiler sunulmuş, ö retmen ve psikolojik dan manlar n ö renciyi tan maya yönelik görev ve sorumluluklar na yer verilmiştir. Psikolojik Danışma ve Rehberliğin Anlamı Alanyazın incelendiğinde, psikolojik danışma ve rehberliğin çok çeşitli şekillerde tanımlandığı görülür. Aşağıda yer alan Tablo 1.1 de yapılan tanımlamalar ve tanımlamayı yapan bilim adamları verilmiştir. Bu tanımlamaların ortak noktaları incelendiğinde, psikolojik danışma ve rehberliğin; bireylerin kendilerini tanımalarına, gelişimlerine, çevrelerine sağlıklı ve dengeli bir şekilde uyum sağlamalarına, tam olarak işlevde bulunmalarına ve kendilerini gerçekleştirmelerine yardımı amaçlayan bir yardım süreci olduğu ortaya çıkar. Bu yardım sürecinin merkezinde ise birey vardır.

18 4 Bireyi Tan ma Teknikleri Tablo 1.1. Psikolojik Danışmanlık ve Rehberliğin Tanımlanması Rehberlik Psikolojik Danışma Tanımlayan Kişi Tan Kepçeoğlu Özgüven Kuzgun Yeşilyaprak Shertzer ve Stone Şahin Rogers Williamson Egan Tanım Rehberlik, bireyin en verimli bir şekilde gelişmesi ve tatminkâr uyumlar sağlamasında gerekli olan seçimleri, yorumları, planları yapmasına ve kararları vermesine yarayacak bilgi ve becerileri kazanması ve ulaştığı bu seçim ve kararları uygulaması için kişiye yapılan sistemli ve profesyonel yardımdır. Bireylerin kendilerini anlamaları, problemlerini çözmeleri, gerçekçi kararlar almaları, kapasitelerini kendilerine uygun bir şekilde geliştirmeleri, çevrelerine dengeli ve sağlıklı uyum sağlamaları ve böylece kendilerini gerçekleştirmeleri amacıyla uzman bireyler tarafından bireylere verilen psikolojik bir yardım sürecidir. Bireylerin duyuşsal yeteneklerinin gelişmesine, kendilerini tanımalarına, topluma uyum sağlamak adına gerekli davranışları ve değerleri edinmelerine yardım etme sürecidir. Rehberlik, bireye kendini anlaması, çevresindeki olanakları tanıması ve doğru kararlar vererek özünü gerçekleştirebilmesi için yapılan sistematik ve profesyonel bir yardım sürecidir. Bireyin gelişimine uyumunu sağlamaya yönelik sistemli olarak profesyonel kişiler tarafından sunulan yardım hizmetleridir. Bireyin kendini ve çevresini tanımasına yardım sürecidir. Bireylerin günümüz bilgi donanımına sahip (çağdaş) ve bunları kullanabilen, seçimler yapabilen, kararlar alabilen, sorumluluk sahibi, çevresine sağlıklı uyum sağlayabilen, mutlu ve başarılı bireyler olmalarına ve kendini gerçekleştirmelerine yardım etmeye çalışan bilimsel ve profesyonel bir yardım sürecidir. Danışmanla kurulan ilişkinin verdiği güven havası içinde ben yapısının yumuşaması, daha önceden inkâr edilmiş olan yaşantıların algılanması ve değişen öz kavramı yapısına katılması sürecidir. Yetişme durumu, sahip olduğu beceri ve kendisine tanınan yetki nedeni ile danışmanın, uyum sorunlarının kaynağını açık seçik görebilmesi ve sorunlarını çözebilmesi için danışana yardımcı olduğu yüz yüze bir durumdur. Bireylerin kendilerini keşfetmeleri, anlamaları ve değişmeleri için bireylere sunulan bir psikolojik yardım sürecidir.

19 Bireyi Tan ma 5 Jones Amerikan PDR Derneği (ACA) Problemleri olan, seçim yapmak durumunda olan fakat karar vermekte zorlanan ve çevreye uyum sağlama çabasında olan bireylere yapılan yardım sürecidir. Patolojinin yanı sıra, iyilik hali, kişisel ve meslek gelişimi becerileri olan stratejiler, bilişsel, duyuşsal, davranışsal ya da sistematik müdahaleler ile ruh sağlığı, psikolojik ya da insan gelişimi ilkelerinin uygulanmasıdır. Psikolojik danışma ve rehberlik tanımlar incelendiğinde ortak birtakım unsurların olduğu görülmektedir. Bunlar: 1,2 Psikolojik danışma ve rehberliğin merkezinde normal bir birey vardır. Psikolojik danışma ve rehberlikte bireyin kendini tanıması esastır. Psikolojik danışma ve rehberliğin temelinde insanın değerli olduğu ve kendi kendisini yönettiği anlayışı vardır. Psikolojik danışma ve rehberlikte bireyin çevreye uyumu önemlidir. Psikolojik danışma ve rehberlikte bireyin seçim yapabilmesi ve karar vermesi önemlidir. Psikolojik danışma ve rehberlikte bireyin başarılı ve mutlu olması önemlidir. Psikolojik danışma ve rehberlik psikolojik bir yardım dır. Psikolojik danışma ve rehberlik bilimsel ve alan uzmanlarınca verilebilecek profesyonel bir yardım hizmetidir. Psikolojik danışma ve rehberlik bir süreç içerisinde gerçekleşir. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin genel amacı bireyin kendini gerçekleştirmesi dir. Psikolojik Danışma ve Rehberliğin Amacı Rehberliğin temel amacı, bireyin kendini gerçekleştirmesine yardım etmektir. Kendini gerçekleştirme kavramı insancıl (hümanist) psikologların geliştirdiği bir kavram olup günümüzde psikolojik danışma ve rehberlik alanındaki tüm hizmetlerin amacı olarak kabul edilmektedir. İnsancıl yaklaşımın önemli temsilcileri arasında yer alan Rogers a göre, organizmada çok çeşitli ihtiyaçlar ve güdüler yerine, bütün organik ve psikolojik süreçlere egemen tek bir güdü vardır. Bu güdü de kendini gerçekleştirme güdüsüdür. Rogers bu güdüyü benlik doyumu ve tam olarak fonksiyonda bulunma, Maslow ise özünü gerçekle tirme olarak açıklamıştır. 1 Şahin, C. (2014). Eğitim Sürecinde Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik. (6. Baskı). M. Güven (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Anı. 2 Ercan, L. ve Şahin, S. (2015). Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetleri Psikolojik Danışma ve Rehberlik. C. Şahin (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Pegem Akademi.

20 6 Bireyi Tan ma Teknikleri Kendini gerçekleştirme, bir bireyin ne olabiliyorsa, onu olmasıdır. Bu, bireyin kendini tam olarak ifade etme isteğini ve sahip olduğu potansiyeli gerçekten göstermeye başlaması eğilimidir. Yani bireyin yapabileceği tüm kapasitelere sahip olmasıdır. Bireyin kendini gerçekleştirebilmesi için, kendini tanıması, anlaması ve kabul etmesi, bulunduğu çevreyi, ortamı tanıması ve uyum sağlaması esastır 3. Kepçeoğlu 4, kendini gerçekleştirmekte olan bireyin taşıdığı özellikleri, aslında psikolojik sağlığı yerinde olan çağdaş insanda bulunması gerekli özellikler olarak görmektedir. Bu özelliklerden genel olarak benimsenenlerden bazıları şöyle özetlenebilir: Daha yeterli bir kişiliğe sahiptir, daha verimlidir, kim olduğu ve kim olacağı hakkında tutarlı ve gerçek bir görüşe sahiptir, hem kendisi hem de başkaları hakkında iyi düşüncelere sahiptir, insan değerlerine saygı duyar, onları benimser ve geliştirir, zamanı iyi kullanır, geçmişten daha çok geleceğe dönüktür, yaratıcıdır, kendine saygı duyar ve kendini olduğu gibi kabul eder, duygularını açığa vurmaktan kaçınmaz, değişmeye ve yeni yaşantılara açıktır. Psikolojik Danışma ve Rehberliğin İlkeleri Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği ne 5 göre a a daki temel ilkeler esas al nm t r: Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri eğitim kurumlarının eğitim-öğretim etkinlikleri bütünlüğü içinde yer alır. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri tüm öğrencilere açık bir hizmettir. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde her öğrenci eğitim sürecinde kendisine sunulan seçenekler arasından seçme özgürlüğüne sahiptir. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde insana saygı esastır. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin bireysel boyutunda gizlilik esastır. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri öğrenci, veli, uzman, öğretmen ve yönetici gibi ilgililerin iş birliği ile yürütülür. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde bireysel farklılıklara saygı esastır. 3 Ercan, L. ve Şahin, S. (2015). a.g.e. 4 Kepçeoğlu, M. (1999). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. İstanbul: Alkım. 5 Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Yönetmeliği (2001). Resmi Gazete. 17 Nisan 2001, sayı:

21 Bireyi Tan ma 7 Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde hem bireye hem de topluma karşı sorumluluk söz konusudur. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde bilimsellik esastır. Konuyla ilgili yukarıdaki ilkelere ek olarak alanyazında bazı ilkelerin de esas kabul edildiği görülmektedir. Bunlar yukarıdakilere ilaveten6, 7, 8, 9, 10 Psikolojik danışma ve rehberlik anlayışı, her türlü çalışması ile öğrenciyi merkeze alan bir eğitim sistemini öngörür. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinden yararlanmada gönüllülük esastır. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri öğrencilerin tüm yönleriyle gelişmelerine yöneliktir. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinden hayat boyunca yararlanılabilir. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri planlı, programlı, örgütlenmiş bir biçimde ve profesyonel düzeyde sunulur. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde her okul için geçerli olabilecek tek tip ve standart bir program yoktur. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri çok yönlü ilişkiler sistemi içinde yürütülmelidir. Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Hizmet Alanları Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri doğrudan ve dolaylı hizmetler olmak üzere iki başlık altında toplanabilir. Bireyi tanıma hizmetlerinin de doğrudan hizmetler içerisinde önemli bir yeri vardır. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmet alanları Şekil 1. 1 de verilmiştir. 6 Kuzgun, Y. (2008). Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Ankara: Nobel. 7 Kepçeoğlu, M. (1999). a.g.e. 8 Şahin, C. (2008). a.g.e. 9 Yeşilyaprak, B. (2013). Eğitimde Rehberlik Hizmetleri. (21. Baskı). Ankara: Nobel. 10 Ercan, L. ve Şahin, S. (2015). a.g.e.

22 8 Bireyi Tan ma Teknikleri Psikolojik Danışma Rehberlik ve Hizmet Alanları Doğrudan Hizmetler Dolaylı Hizmetler Bireyi tanıma Psikolojik danışma Oryantasyon Bilgi toplama ve bilgilendirme Yöneltme ve yerleştirme İzleme Program ve plan hazırlama Konsültasyon Velilere yönelik hizmetler Çevre ile ilişkiler Araştırma ve değerlendirme Sevk işlemleri Şekil 1.1. PDR Hizmet Alanları Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri, öğrencinin her yönüyle tüm olarak gelişmesini ve böylece onun kendini gerçekleştirmesini amaçlayan psikolojik yardım hizmetlerini kapsadığı için bu hizmetlerin bir bütünlük içinde verilmesi gereği önem taşır. Psikolojik danışma ve rehberlik kapsamında verilecek hizmet türleri, bu hizmetlerin verildiği eğitim kademesi, kurumun nitelikleri, hizmetlerin temel işlevleri ya da hangi alanlardaki problemlerin çözümüne yönelik olarak organize edildiğine bağlı olarak değişebilir. Şekil 1. 1 de açıklanan hizmet alanlarından şu sonuçlar çıkarılabilir 11 : Rehberlik hizmetleri bir bütündür. Bütün hizmet alanları birbirini tamamlar. Hizmetler birbirlerinin alanını kısmen kapsasa da kendine özgü etkinlikleri de içerir. Tüm hizmetlerin merkezinde psikolojik danışma yardımı vardır. Hizmetler arasındaki ilişkiler aynı ağırlıkta ve yoğunlukta olan çok yönlü bir yapıya sahiptir. Okullarda öğrencilere yönelik etkili bir psikolojik danışma ve rehberlik hizmeti verilebilmesi için öğrencilerin çok yönlü olarak tanınması gerekir. Bireyi tanıma, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin işlevselliği açısından son derece önemlidir. 11 Yeşilyaprak, B. (2013). a.g.e.

23 Bireyi Tan ma 9 Bireysel Farklılıklar Bireyler pek çok bakımdan birbirlerinden farklıdır. Bu farklılıklar doğuştan getirilmiş özellikleri ile sonradan kazandığı özelliklerin bir ürünü olarak ortaya çıkar. nsan konu eden birçok bilim alan bu konunun ayd nl a kavu turulmas na katk sa lam t r. Do adaki en geli mi sistemlerden biri olan insan ve onlar n davran lar n çözümlemeye çal mak asl nda oldukça zor ve karmaşık bir iştir. Bireyler arasındaki farklılıklarda çoğu zaman ilk dikkati çeken fiziksel farklılıklardır. Ancak bilindiği gibi bireyler yalnızca fiziksel açıdan değil, psikolojik, zihinsel, toplumsal ve kültürel bakımdan da birbirinden farklılık göstermektedirler. Örne in; baz lar n n boyu uzun baz lar n n k sa; baz lar sosyal, giri ken, ne eli, baz lar antisosyal, içe kapan k, mutsuz; baz lar matematik resimde yetenekli, baz lar spor ve sözel alanlarda. Bilimdeki geli meler, özellikle genetik bilimi bu konulardaki farklılıklara aydınlatıcı ve yol gösterici bilgiler sunmaktadır 12. Bireyler arasındaki farkların nedenlerine ilişkin bazı görüşler ortaya konulmuştur. Bu görüşleri üç ba l k alt nda toplamak mümkündür. Bunlar 13 : 1. İnsanların potansiyel olarak eşit yaratıldıkları görüşü, 2. Bireylerin farklı kalıtımsal özelliklerle yaratıldıkları görüşü, 3. Bireysel farklar görüşü. 1. İnsanların potansiyel olarak eşit yaratıldıkları görüşü: Bu görüşe göre, her insanın hemen hemen sınırsız ölçüde geliştirecek potansiyelleri bulunmaktadır. Bireysel farklar, bireyde var olan potansiyellerin gelişebilmesi için gerekli çevresel koşulların sağlanamamış olmasından kaynaklanmaktadır. Ö renim görmek isteyen herkese her türlü imkânların sağlanması bu görüşe dayanmaktadır. 2. Bireylerin farklı kalıtımsal özelliklerle yaratıldıkları görüşü: Bu görüş, insanların farklı kalıtımsal ve potansiyel özelliklerle yaratıldıklarını ve çevresel faktörlerin kalıtımsal özellikleri değiştirme olanağının çok sınırlı olduğunu savunur. Bu görüş bazı batılı demokratik ülkelerin eğitim sisteminde kabul görmüştür. Örneğin İngiltere de bütün insanların eğitilebileceği görüşü kabul görmemektedir. 12 Kuzgun, Y. ve Deryakulu, D. (2006). Bireysel Farl l klar ve E itime Yans malar. (2. Bask ). Y. Kuzgun ve D. Deryakulu (Ed.). E itimde Bireysel Farkl l klar. Anakara: Nobel. 13 Özgüven,.E. (2014). Bireyi Tan ma Teknikleri. (10. Bask ). Ankara: Nobel.

24 10 Bireyi Tan ma Teknikleri 3. Bireysel farklar görüşü: Günümüzde bireyler arasındaki farkların oluşumunda her iki görüşünde yeri olduğu kabul edilmektedir. Kalıtım ve çevreden hangisinin insan gelişiminde daha önemli olduğu sorusuna kesin bir cevap vermek mümkün değildir. Gelişimin bazı alanlarında kalıtım, bazı alanlarında çevre daha etkilidir. Örneğin; bir çocuğun genel fiziksel özelliklerinin (cinsiyet, göz ve ten rengi vb.) belirlenmesinde kalıtımın, dil gelişimi, kişilik özellikleri, yetişme tarzı gibi konularda çevrenin etkisi daha fazladır. Sonuç olarak, insan gelişiminde kalıtım ve çevre birlikte rol oynar ve bunlardan biri ihmal edilemez. Eğitimde öğrencilerin belirli bir tür öğretim uygulamasından yararlanma düzeyleri, tercih ettikleri öğrenme-öğretme yaklaşımları ve her bir öğrencinin belirli bir türdeki öğretim uygulamasına tepkisi sahip olduğu bireysel özelliklere göre farklılaşmaktadır. Ö rencilerin ö renmeleri ve belirli bir türdeki ö retimden yararlanma düzeyleri üzerinde etkili olan bireysel özellikleri de i en ve de i meyen bireysel benzerlikler ve farkl l klar olarak dört ana kategoride ele al nabilir. Tablo 1.2 de bu kategoriler verilmi tir 14. Tablo 1.2. Bireysel Benzerlikler ve Farklılıklar Değişmeyen Benzerlikler Duyusal algılama kapasitesi Bilgi işleme kapasitesi Farklılıklar Zeka Bölümü (IQ) Bilişsel biçim/öğrenme biçimi Psiko-sosyal özellikler Cinsiyet Etnik köken Değişen Gelişimsel Süreçler Zihinsel gelişim Dil gelişimi Psiko-sosyal gelişim Ahlaki gelişim Gelişim Düzeyi Zihinsel gelişim düzeyi Dil gelişimi düzeyi Psiko-sosyal gelişim düzeyi Ahlaki gelişim düzeyi Ön bilgi düzeyi 1. Değişmeyen benzerlikler: Bireyde zaman içinde çok fazla değişmeyen, bireyler arasında da genellikle benzer olan özelliklerdir. Örneğin; genel sağlık durumu ve yaşı birbirine yakın bireylerin duyu organlarının çeşitli uyarıcıları algılama kapasitesi ile insan beyninin bilgi işleme kapasitesinin yakın sınırlar içinde olması gibi. 14 Smith, P.L. ve Ragan, T.J. (1999) [Akt. Kuzgun, Y. ve Deryakulu, D. (2006) ]. a.g.e

25 Bireyi Tan ma Değişmeyen farklılıklar: Bireyde zaman içinde değişmeyen, ancak bir toplumdaki bireyler arasında değişkenlik gösteren özelliklerdir. Örneğin; bireylerin zeka bölümleri, bilişsel biçimleri, psiko-sosyal özellikleri ve etnik kökenleri gibi. 3. Değişken benzerlikler: Bireyde zaman içinde değişebilen, ancak bir toplumdaki bireylerin çoğunda genellikle benzer bir seyir izleyen özellikleridir. Örneğin; bireylerde zihinsel (bilişsel) gelişim, dil gelişimi, psiko-sosyal gelişim ve ahlaki gelişim süreçlerinin işleyiş mekanizması gibi. 4. Değişen farklılıklar: Hem bireyde zaman içinde değişen hem de bir toplumdaki bireyler arasında değişkenlik gösteren özellikleridir. Örneğin; bireylerin zihinsel gelişim düzeyleri, ahlaki gelişim düzeyleri ve önbilgi düzeyleri gibi. Bireyi Tanıma Bireyi tanımak, bireylerin ilgi ve yetenekleri, başarı ve başarısızlıkları, kişisel ve sosyal uyum düzeyleri sorunları, zayıf ve güçlü yönleri, tutum ve değer yargıları, yetiştiği çevrenin geliştirici ve engelleyici etkilerinin ayrıntılı olarak bilinmesi, biyolojik, psikolojik ve sosyolojik nitelikteki davranışlarını, kişisel özelliklerini ve gereksinimlerini bilmek 15 yani bireyin davranışlarının nedenlerini bilmek 16 faaliyetidir. İnsanı tanımak, onun yaşamdan ne beklediğini 17, insanın ne istediğini ve neler yapabileceğini bilmek gerekir 18. Birey hakkında toplanan bilgiler sadece okul ortamında eğitim, öğretim ve psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde değil, kamu ve özel sektörde yer alan hizmetlerde ve sanayinin her kesiminde çalışan yetişkin bireyler için de gereklidir. Bireyle yakından ilgili diğer kişi ve kurumlarda personel seçme ve işe yerleştirme hizmetlerinde de bireyi tanıma hizmetleri ve bilgi toplama ve bilgilendirme yöntemleri yaygın olarak kullanılmaktadır 19. Ö retmenler, genellikle ö rencilerine e it davrand klar n ifade ederler. Oysa baz durumlarda e it davranmak, e itsizli e yol açar. Çünkü ö renciler birçok özellikleri bakımından birbirinden farklıdırlar. Bu bakımdan öğrencilere eşit davranmak yerine özel davranmak onların sağlıklı gelişimleri bakımından önemlidir Özgüven,. E. (2014). a.g.e. 16 Yeşilyaprak, B. (2013). a.g.e. 17 Baymur, F. (1996). Genel Psikoloji. (11. Baskı). İstanbul: İnklap. 18 Kuzgun, Y. (2008). a.g.e. 19 Özgüven, İ. E. (2014). a.g.e. 20 Yeşilyaprak, B. (2013). a.g.e.

26 12 Bireyi Tan ma Teknikleri Bireyi Tanımanın Amacı Bireylerin özgün, değerli ve karmaşık bir kişilik örüntüsüne sahip olmaları onları tanıma çalışmalarını da epeyce zorlaştırmaktadır. Bu zorlukla baş etmenin en etkili yolu bireyleri tanımaya dönük genel amacımız doğrultusunda, bireylerin tanımak istediğimiz özelliklerini ve bunun için kullanacağımız teknikleri önceden belirlemektir. Bireyi tanımanın en genel amacı, elde edilen bilgileri bireyle paylaşarak kendini gerçekçi bir biçimde tanımasına yardım etmektir 21. Bir başka ifadeyle bireyin kendisini, çevresinde kendine açık olan imkânları ve kendini gerçekleştirmede kendisine yarar sağlayacak çevresel şartları tanımasını sağlamaktır. Bu genel amaçlar doğrultusunda öğrencilerin bireysel farklılıklarının ortaya çıkarılması, problemlerine etkili çözüm yolları geliştirmeleri, çevrelerine sağlıklı bir şekilde uyum sağlamaları, uygun kararlar alabilmeleri ve eğitim ortamlarından yeterince yararlanabilmeleri 22 amacıyla bireyi tanıma hizmetleri sürdürülmektedir. Bireyi tanıma amaçlandığında, ele alınması gereken başlıca konular ise bireyin ailesi, sosyo-ekonomik durumu, aile ilişkileri, bedensel gelişimi ve sağlığı, zihinsel ve dilsel gelişimi, sosyal-duygusal gelişimi, okul eğitimi ve başarı durumu, okul dışı etkinlikleri ve iş deneyimi, ilgileri, geleceğe yönelik planları ve mesleki eğilimleri şeklinde sıralanabilir. Bireyi tanımanın temel gerekçeleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir 23 : Bireyin kendini tanımasına ve gerçekçi bir benlik geliştirmesine yardım etmek. Herhangi bir konuda karar vermek için gerekli temel bilgileri toplamak. Yetenek ve ilgileri doğrultusunda bireyleri akademik programlara ve mesleklere yönlendirmek. Genelde ve okulda düzenlenecek eğitim programları için uygun olacak bireyleri ayırmak ve sınıflandırmak. İş verimini artırmak için bireyin niteliklerine uygun iş ve işin niteliklerine uygun kişileri seçmek ve yerleştirmek. Evlilik ve eş seçiminde bireylere yardımcı olmak. Bir kurumun özel amaçları için en uygun kişileri seçmek. Bireylerin problemlerine uygun yardım ve tedavi hizmetini kararlaştırmak ve teşhis koymak. 21 Özgüven, İ. E. (2014). a.g.e. 22 Yeşilyaprak, B. (2013). a.g.e. 23 Özgüven, İ. E. (1998). a.g.e.

27 Bireyi Tan ma 13 Bireylerin belirli konularda gelecekteki başarılarını yordamak, tahminlerde bulunmak. Bireyi tanımanın en genel amacı ise, elde edilen bilgileri bireyle paylaşarak kendini gerçekçi bir biçimde tanımasına yardım etmektir. Bireyi Tanımanın Önemi Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri, bireyin kendisini tanıması ve kişisel gelişimi için çevre şartlarını en üst düzeyde kullanabilmesinde bireye yapılan sistemli yardım olarak düşünüldüğünde, bireyin kendisini tanımasına yardımcı olmanın rehberliğin birincil görevi olduğu söylenebilir. Ö renciyi merkeze alan ve di er unsurlar ö renciye göre düzenleyen çağdaş eğitim sistemleri, merkeze aldığı öğrenciyi tanımayı birincil amaç olarak görmektedir 24. Uygun zamanda ve şartlarda uygulanmayan bireyi tanıma teknikleri hem zaman ve emek kaybına yol açacak hem de uygulayan ve uygulama yapılan bireylerde hayal kırıklığı, yanlış yönlendirme ve sonraki çalışmalara karşı isteksizlik gibi istenmeyen sonuçlara sebep olabilecektir. Bu olumsuz durumun önüne geçmek için bireyleri tanıma ile ilgili kapsamlı ve ayrıntılı bir planlamanın yapılması ve uygulanması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca bireyi tanıma çalışmalarının sağlıklı ve kesintisiz bir şekilde sürdürülebilmesi için bireyin kendisi, ailesi, akran grubu, okul çevresi ve uzak çevresi ile sürekli bir etkileşim içinde olması gerekir. Bireyle ilgili bu bilgi kaynaklarına ne kadar yakın olunursa o kadar sağlıklı bilgi elde edilebilir. Uzmanlık gerektirenlerin dışında bireyi tanıma ile ilgili birçok teknik, öğretmenler ve eğitimciler tarafından rahatlıkla uygulanabilmektedir. Bireyi Tanımada Bilgi Toplamanın İşlevi Bireyi tanıma hizmetlerinde birey hakkında toplanan bilgiler okul ortamında bireye yardımı amaçlayan, yöneticilere, öğretmenlere, anne-babalara, her türlü psikolojik danışma ve rehberlik personeline ve bireyin kendisine yarar sağlar. Bu bağlamda bireyi tanımada bilgi toplamanın işlevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir 25 : 1. Yöneticiler; Okul programında ve eğitim faaliyetlerinde gerekli değişme ve iyileştirmeleri, okuldaki öğrencilerin nitelikleri ve gelişim düzeyleri hakkındaki bu 24 Alver, B. (2015). Bireyi Tanıma Teknikleri. C. Şahin (Ed.). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. Ankara: Pegem Akademi. 25 Özgüven, İ.E. (2014). a.g.e.

28 14 Bireyi Tan ma Teknikleri bilgilerden yararlanarak daha gerçekçi olarak planlama ve düzenlemeler yapabilirler. 2. Ö retmenler; Bu bilgilere dayanarak öğrencilerin özelliklerini ve güçlüklerini daha iyi tanıyabilir ve ona göre akademik yardımda bulunabilirler. Öğrencilerin okul çalışmalarındaki gelişmelerini ve gelişmeler ile ilgili durumlarını daha iyi görebilir ve anlayabilirler. Velilere tek tek veya grup olarak yaptıkları görüşmelerde çocuklar hakkında daha ayrıntılı bilgiler verme olanağı bulurlar. Öğrencileri tanıması, hem öğrencilerin hem de öğretmenlerin başarısını geniş ölçüde etkiler. Öğrencileri tanıması, onların ilgi ve ihtiyaçlarına uygun programlar hazırlama ve problemlere uygun çözüm yolları bulma olanağını artırır. Öğrencilerin yaşadığı ortamı, ailesini, yaşadığı sosyal çevreyi, ilişkide bulunduğu insanların kültürel yapısını, ilgi ve ihtiyaçlarını bilmesi, eğitim yaşantılarını geçerli ve tutarlı hale getirebilir. 3. Okul psikolojik danışmanları; Hazırlayacakları psikolojik danışma ve rehberlik programı, bireysel ve grup çalışmalarında bu bilgilerden yararlanırlar. Birey hakkında bilgi elde etmeden, bireyi tanımadan, okul rehberlik programının ve ilgili faaliyetlerin etkili şekilde yürütülmesinin ve öğrencilere yardım edilmesinin büyük ölçüde olanaksız olduğunun farkındadırlar. 4. Öğrenciler; Kendileri ile ilgili sistematik ve objektif bilgilerden kendilerini tanımaları ve kendisi hakkında alacağı kararlarda gerçekçi olmaları yönünde kullanabilirler. Bu bilgilerin kendilerini tanımalarına, kişisel gelişimini daha somut olarak görebilmelerine, yetenekleri ile başarı ve çalışmaları arasındaki denge ve dengesizlikleri daha açık görebilmelerine, buna uygun planlamalar yapabilmelerine de yardım edeceğini bilirler. 5. Veliler; Çocukların çeşitli niteliklerine ilişkin toplanmış olan objektif bilgiler sayesinde çocuklarını gerçekçi olarak daha iyi tanıyabilirler.