Mustafa Kemal Paşa nın Anadolu ya Gönderilmesi. ORTAK DERSLER ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I Prof. Dr. Bünyamin KOCAOĞLU

Transkript

1 ORTAK DERSLER ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I Prof. Dr. Bünyamin KOCAOĞLU 1

2 Ünite: 7 MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN ORDU MÜFETTİŞLİĞİ GÖREVİYLE ANADOLU YA GÖNDERİLMESİ Prof. Dr. Bünyamin KOCAOĞLU İçindekiler 7.1. MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN SAMSUN GÜNLERİ (19-25 MAYIS 1919) MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN HAVZA GÜNLERİ (25 MAYIS-12 HAZİRAN 1919) OSMANLI HÜKÜMETİNİN PARİS BARIŞ KONFERANSINA DAVET EDİLMESİ (6 HAZİRAN-15 TEMMUZ 1919) MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN AMASYA GÜNLERİ (12-23 HAZİRAN 1919) Amasya Genelgesi (21/22 Haziran 1919) MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN ERZURUM GÜNLERİ (3 TEMMUZ-29 AĞUSTOS 1919) ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ- 7 AĞUSTOS 1919) SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) KAYNAKÇA

3 7.1. MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN SAMSUN GÜNLERİ (19-25 MA- YIS 1919) Paşa Samsuna çıkışı, hem doğum günü olarak kabul etmiş hem de Nutuk a başlangıç yapmıştır. Nutuk, 1919 senesi Mayısının 19 uncu günü Samsuna çıktım. cümlesi ile başlamakta, devamında ülkenin genel durumu ve görüntüsü anlatılmakta, Osmanlı Devletinin savaştan mağlubiyetle ayrıldığı, şartları ağır bir mütareke imzaladığı, ülkeyi savaşa sokanların firar ettiği, padişahın tahtını kurtaracak tedbirler aradığı, Damat Ferit kabinesinin aciz, haysiyetsiz, padişah gibi şahıslarını korumanın peşinde oldukları, ordunun silah ve cephanesinin elinden alındığı ve alınmakta olduğu, haksız bir biçimde işgallerin sürdürüldüğü anlatılmaktadır. Ülke geneli ile Samsun arasında benzerlikler bulunmakla birlikte özelde durum şu şekilde görünmektedir: Resmen işgal olmasa da İngilizlerin varlığı halkı ve yöneticileri rahatsız etmekte idi. İzmir in işgalinden sonra rahatsızlık daha da artmıştı. Güvenlik açısından yetersiz ve kötü haldedir. Şehrin güvenliği hükümet binasının 25 metre ötesinde bitiyordu. Pontus çeteleri, köylerde kasaba ve şehirlerde halka aman vermiyor, katliam yapmaktan geri kalmıyordu. Türkler de onlara karşılık vermeye başlayınca iş iyice çığırından çıkmış bulunuyordu. Halka gelince, Türkler biraz yılgın, bıkkın, endişeli İzmir in işgali maneviyatı son derecede olumsuz etkilemişti. İzmir gibi Samsun un da işgal edilmesinden korkuluyordu. Karadeniz de itilaf ve Yunan gemilerinin varlığı yerli Rumları şımartmıştı. Şehirde sivil ve askeri yönetimin temelleri bozulmuş, Mutasarrıf Ethem Bey, İstanbul a gitmek için izin istemiş, isteğine cevap bekliyor, hiçbir şeye imza atmıyordu. Paşa o sebeple Refet Beyi mutasarrıf vekilliğine getirmek suretiyle sorunu çözmeye çalıştı. Askeriyede emir komuta zayıflamış, bazı subaylar silahlarıyla birlikte dağa çıkmışlardı (Teğmen Hamdi Olayı). Paşa ilk icraat olarak resmi makamları uyardı. 20 Mayısta sadarete çektiği telgrafta, milletin ve ordunun İzmir in işgalini tanımayacağına bildirdi. 22 Mayısta Genelkurmaya gönderdiği raporunda, varlığımıza önem vermiyorlar Oldu bittiler karşısında kalınması pek muhtemeldir. diyordu. Samsun a geldiğini yakın silah arkadaşlarına bildirdi. 21 Mayısta Kâzım Karabekir Paşaya çektiği telgrafta, millet ve memlekete borçlu oldukları son vicdan görevini kabul ettiğini, asayişsizlik nedeniyle bir süre daha Samsun da kalacağını, kendisiyle buluşmak istediğini bildirdi. 23 Mayısta Ali Fuat Paşaya çektiği telgrafta, daha sıkı görüşmek istediğini ve birlikte çalışmak arzusunu ifade ediyor, İzmir hakkında bilgi istiyordu. Paşa, 25 Mayısta Samsun dan ayrıldı, aynı gün Kavak nahiyesine uğrayarak Havza ya geldi MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN HAVZA GÜNLERİ (25 MAYIS-12 HAZİRAN 1919) Samsun- Merzifon yolunun İngilizler tarafından kontrol edilmesi, Karadeniz de düşman donanmasına ait gemilerin dolaşması Paşaya rahat çalışabilme imkânı vermiyordu. Kurmay aklıyla Havza yı karargâh seçti. İngilizleri zor durumda bıraktı. 25 Mayısta Havza ya geldi, törenle karşılandı. Bir kısım maiyetiyle Mesudiye Oteline yerleşti. Halkla teması müdafaa-ı hukuk aracılığı ile oldu. 28 Mayısta, valilere, bağımsız mutasarrıflara, kolordu komutanlarına daha sonra Havza Genelgesi olarak adlandırılan bir tamim yayınladı. Burada İzmir in ve onu takiben Manisa ve Aydın ın işgalinin milletin gönlünü yaraladığı, bu durumun ortadan kaldırılması için her tarafta heyecanlı mitingler yapılması, hükümete telgraflar çekilmesi, yabancıların etkilenmesi bununla birlikte adap ve vakarın korunması gerektiği bildiriliyordu. 30 Mayıs Cuma günü Havza da İzmir şehitlerinin ruhu için Yürgeç Paşazade Mustafa Bey Camiinde mevlit okutuldu, Cuma namazından sonra halk Mesudiye Otelinin önünde toplandı. Buradaki mitingde Zübeyirzade Fuat Bey son derecede heyecan verici, bir o kadar da gayri müslimleri ürkütücü bir konuşma yaptı. Miting ve konuşma Samsun da İngiliz siyasi temsilcisi tarafından İstanbul daki yüksek komiserliğe rapor edildi. Raporda, konuşmanın tehdit edici boyutları kadar, belki ondan da çok Paşanın bu işteki rolüne vurgulama yapıldı. Buna göre Paşa mevlide de mitinge de katılmamıştı, fakat her ikisini 3

4 ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 17 de adamları vasıtasıyla düzenlettirmişti. Bu hadise Paşanın geri çağrılma sürecinin başlangıcı oldu. İngilizler Paşanın geri çağırılması için hükümeti sıkıştırmaya başlayınca iş yazışmalarla geçiştirilmeye çalışıldı. Bilinen sebeplerle İngilizlerin talebi üzerine, bölgede asayişi sağlamak için Paşanın gönderildiği bildirildi. İngilizler ısrar edince Harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşa 8 Haziranda Paşayı İstanbul a çağırdı. Paşa aynı gün gerçek durumu, yani İngilizlerin ısrarı karşısında Harbiye Nezaretinin kendisini geri çağırdığını Genelkurmay Başkanı Cevat Paşadan kişisel şifresi ile öğrendi. Zaman kazanmak için 9 Haziranda Harbiye Nezaretinden çağırılma sebebini sordu. 11 Haziranda padişaha çektiği telgrafta, Malta ya sürülmek ya da en hafif olarak bir kenara bırakılmak niyetinde olmadığını bildirdi. Bir gün sonra da Havza dan Amasya ya hareket etti OSMANLI HÜKÜMETİNİN PARİS BARIŞ KONFERANSINA DA- VET EDİLMESİ (6 HAZİRAN-15 TEMMUZ 1919) Paris Barış Konferansı açılalı dört aydan fazla süre geçtiği halde Osmanlı Hükümeti davet edilmemişti. Bu da hakkımızda olumsuz yorumlara yol açıyordu. Esasen mağlup devletlerin konferansa müzakereci olarak katılmaları da söz konusu değildi. Bununla birlikte Saltanat Şûrasında, Paris te Türk haklarının etkin biçimde savunulması kararı çıkmıştı. Hükümet bazı girişimler başlattı. Veliaht Abdülmecit Efendinin de bu konuda çaba gösterdiği tahmin edilmektedir. Bir şekilde Babıali, müzakereci olarak değil, dinlenilmek üzere konferansa davet edilmeyi başardı. Damat Ferit başkanlığında bir heyet 6 Haziranda İstanbul dan Paris e hareket etti. 17 Haziranda Onlar Konseyinin huzuruna çıktı. Türkiye nin barıştan beklentilerini, başka bir ifade ile hükümetinin barış projesini anlattı. Proje o kadar abartılı idi ki değil mağlubiyet durumunda belki galibiyette bile elde edilemeyecek koşulları içeriyordu. O nedenle Damat Ferit in konuşması etkili olmadı. 28 Haziranda Paris te daha fazla kalmasının fayda sağlamayacağı bildirildi. 15 Temmuzda İstanbul a döndü MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN AMASYA GÜNLERİ (12-23 HAZİ- RAN 1919) Amasya Genelgesi (21/22 Haziran 1919) Amasya da müftünün başkanlığında bir heyet tarafından karşılanan Paşa doğruca belediye dairesine giderek balkondan halka hitabede bulundu. Aynı günlerde geri çağrılması girişimleri devam ediyordu. Sadrazam Damat Ferit Paşa, 6 Haziran da İstanbul dan ayrılmış, barış konferansına katılmak üzere Paris e gitmiş, vekâleti Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendiye bırakmıştı. 15 Haziran da 9. Ordu Kıtaat Müfettişliğinin adı 3. Ordu Müfettişliğine dönüştürüldü. Bu günlerin en önemli olayı kuşkusuz Amasya genelgesi olmuştur. 21/22 Haziran gecesi ve Ali Fuat Paşalarla Rauf ve Refet Beyler tarafından imzalanan genelge Milli Mücadelemizin bildirim aşamasını oluşturmaktadır. Burada durum tespiti yapılmakta, karar millet iradesi bırakılmaktaydı: Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir. İstanbul Hükümeti üzerine aldığı sorumluluğun gereğini yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok tanıttırıyor. Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. Bunun için her türlü etki ve denetimden uzak bir milli kurun varlığı gerekmektedir. Anadolu nun en güvenli yeri olan Sivas ta acilen bir milli kongrenin toplanması kararlaştırılmıştır. Bunun için bütün vilayetlerin her sancağından milletin güvenini kazanmış üç delegenin mümkün olduğu kadar çabuk yetişmek üzere gönderilmesi gereklidir. Her ihtimale karşı durumun milli sır halinde tutulması ve delegelerin lüzum görülen mahallerde seyahatlerinin belli ettirilmeden yapılması gereklidir. 4

5 Doğu Vilayetleri adına 10 Temmuzda Erzurum da bir kongre düzenlenecektir. Söz konusu tarihe kadar diğer vilayetlerin delegeleri Sivas a gelebilirlerse Erzurum Kongresinin üyeleri de Sivas genel toplantısına katılmak üzere hareket eder. Hükümetin, özellikle Dahiliye Nazırı Ali Kemal in söz konusu genelgeden hemen sonra 22 Haziranda Paşa hakkında sadarete şikâyette bulunması üzerine hükümet 23 Haziranda azline karar verdi. Aynı gün Paşa Amasya dan Tokat a hareket etti. Oradan 27 Haziran da Sivas a geldi. Paşanın azli kararı hükümetin iki bakanı, Harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşa ile Dahiliye Nazırı Ali Kemal arasında 29 Haziranda yapılan kabine toplantısında tartışmalara, atışmalara sebep oldu, kavga boyutuna ulaştı. Sadrazam Damat Ferit Paşanın yokluğunda cereyan eden bu olay, her iki nazırın istifa etmesi ya da ettirilmesi ile kapatılmış oldu. Yeni Harbiye Nazırı topçu generalliğinden emekli Ferit Paşa, 30 Haziran da Paşanın yanı sıra 2. Ordu Müfettişi Cemal Paşayı da İstanbul a çağırdı. Cemal Paşa çağrıya uydu ve on gün mezuniyetle İstanbul a döndü. Paşa, Erzincan üzerinden 3 Temmuz 1919 da Erzurum a geldi MUSTAFA KEMAL PAŞA NIN ERZURUM GÜNLERİ (3 TEM- MUZ-29 AĞUSTOS 1919) Paşa Erzurum da iki aşamalı törenle karşılandı. İlk tören Erzurum un on beş kilometre kadar batısında, şehrin ileri gelenleri, şehrin ileri gelenlerinin katılımı ile gerçekleştirildi. İkinci tören, şehrin girişinde İstanbul Kapıda yapıldı. Burada askeri, mülki erkân, daire amirleri, okullar, kulüpler ve müdafaa-ı hukuk temsilcilerinin katılımı ile etkinlik düzenlendi. Sonra kendilerine tahsis edilen karargâha geçildi. Bu sırada Erzurum Kongresinin toplanabilmesi için çalışmalar sürdürülmekte idi. Öte yandan Harbiye Nezareti İstanbul a dönmesi hususunda Paşaya sürekli telgraf çekiyordu. 8/9 Temmuz gecesi Harbiye Nezareti ile yapılan telgraf görüşmesinde İstanbul daki yüksek makamlar onun müfettişlik görevine son verdiler. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa gece saat de Harbiye Nezaretine, ten sonra sarayla yaptığı haberleşme sonucun hem görevinden hem de askerlik mesleğinden istifa ettiğini bildirdi. İstifa haberi askeri ve sivil birimlerden gereken ilgiyi gördü. 15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa, Ben ve kolordum emrinizdeyiz paşama diyerek ona bağlılığını bildirdi. Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti de onu Hey et-i Faale başkanlığına seçti. Bundan sonra Paşa bütün etkinliklerini kongre faaliyetlerine yoğunlaştırdı. Kongre 10 Temmuzda toplanacaktı. Fakat engellemeler, yolculuk zorlukları gibi nedenlerden ötürü, toplantı 23 Temmuza ertelendi. Paşa ve Rauf Bey, istifa eden iki delegenin yerine Erzurum merkez delegesi seçilerek kongreye Erzurum mümessili sıfatı ile katıldılar ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ- 7 AĞUSTOS 1919) Erzurum Kongresi iki ayrı cemiyetin Trabzon Muhafaza-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ile Doğu Vilayetleri Müdafaa-ı Hukuk-ı Milli ye Cemiyeti Erzurum Şubesinin ortak kongresi idi. Muhafaza-ı Hukuk adına bir vilayet, bir sancak; Müdafaa-ı Hukuk adına altı vilayet bir sancak olmak üzere toplam yedi vilayet iki sancak kongreye çağırılmıştı. Bunlardan iki vilayet (Diyarbakır, Elazığ) mahalli idarecilerinin engel olması, bir sancak (Canik) İngiliz işgali korkusundan dolayı delege gönderemedi. Kongre, cemiyetler kanununa göre ilgili ve yetkili makamlardan izin alınarak düzenlendi. Toplantının yapılacağı binanın bahçesinde dualar okundu, kurbanlar kesildi. Bir taraftan kolordu bandosu marşlar çalarken diğer yandan halk oyunları oyandı. Bundan sonra delegeler toplantı salonuna geçtiler ve 23 Temmuzda eksik katılımla, kesin olmamakla birlikte 56 delegenin hazır bulunmasıyla kongre açıldı. Önce en yaşlı üye Hoca Raif Efendi geçici başkan olarak bir açış konuşması yaptı, ardından Mustafa Kemal Paşa, ülkenin içinde bulunduğu durumu özetleyen bir hitabede bulundu. Başkan ve başkanlık divanı seçimlerine geçildi. Paşa 38 oyla, oyçokluğu ile başkanlığa seçildi. Görüşme yönteminin Mebuslar Meclisindeki yöntem olması benimsendikten sonra yeterince komisyon seçildi. Bunlar, matbuat, tedkik-i vesaik, maliye, nizamname, beyanname vb. komisyonlardı. 5

6 ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 17 Kongre 16 günlük mesaisi içinde iki Cuma tatili hariç on dört günde on dört birleşim gerçekleştirdi. Bir beyanname ve bir de nizamname hazırladı ve kabul etti. Beyanname: Kongrede alınan kararlar beyannamede belirtildi ve halka duyuruldu. Kararlar özetle şu şekildedir: 1. Trabzon Vilâyeti ve Samsun Sancağı ile Doğu vilâyetleri adını taşıyan Erzurum, Sivas, Diyarbakır, Elâzığ, Van, Bitlis vilâyetleri ve bu saha içerisindeki müstakil livalar hiçbir sebep ve bahane ile birbirinden ve Osmanlı topluluğundan ayrılması düşünülemeyen bir bütündür. Buralarda yaşayan Müslümanlar birbirlerine karşı fedakârlık duygusu ile dolu ve birbirlerinin sosyal ve ırkî durumlarına saygılı öz kardeştirler. 2. Vatanın bütünlüğü, millî istiklâlin sağlanması ve saltanat ve hilâfetin dokunulmazlığı için Kuva-yı Milliye yi etkili ve millî iradeyi hâkim kılmak esastır. 3. Her türlü işgal ve müdahale, Rumluk ve Ermenilik teşkili gayesine yönelmiş sayılacağından hep birlikte savunma ve karşı koyma esası kabul edilmiştir. Hristiyan halka, siyasî hakimiyet ve sosyal dengeyi bozacak surette yeni imtiyazlar verilmeyecektir. 4. Galip devletlerin bir baskısı karşısında hükümetin bu bölgeyi bırakmak zorunda kalması ihtimaline göre saltanat ve hilâfet makamına bağlılığımızı, varlığımızı ve millî haklarımızı güvence altına alacak tedbir ve kararlar alınmıştır. 5. Öteden beri vatanımızda birlikte yaşadığımız Müslüman olmayan unsurların kanunlarla kazanılmış haklarına riayet edilecektir. Bunların mal, can ve ırzlarının dokunulmazlığı zaten dinimiz, millî geleneklerimiz ve kanunlarımızın gereğidir. 6. Mondros Mütarekesiyle sınırlarımız içinde kalan ve her bölgesinde olduğu gibi Doğu Anadolu vilâyetlerinde de ezici çoğunluğu Müslümanlar teşkil eden, ekonomik ve kültürel üstünlüğü Müslümanlara ait bulunan ve birbirinden ayrılması mümkün olmayan din ve soydaşlarımızın oturduğu ülkemizin bölüşülmesi görüşünden vazgeçilmeli, varlığımıza, tarihî, ırkî ve dinî haklarımıza saygı gösterilmelidir. 7. Devlet ve milletimizin iç ve dış istiklâli, vatanımızın bütünlüğü saklı kalmak şartıyla işgal emeli beslemeyen bir devletin ilmî, teknolojik ve ekonomik yardımı memnuniyetle kabul edilecektir. 8. Her milletin kendi geleceğini kendisinin tayin ettiği bu çağda merkezî hükümetimizin de millî iradeye bağlı olması zorunludur. Çünkü millî iradeye dayanmayan bir hükümetin vereceği kararların içerde ve dışarıda geçerli olmadığı ve olamayacağı daha önce yapılmış işlerle ve alınmış sonuçlarla anlaşılmıştır. Bu sebeple millî meclisin toplanması ve verilecek kararların bu meclise arzı şarttır. 9. Vatanımızın maruz kaldığı üzücü olaylar ile ve tamamen aynı amaçlarla millî vicdandan doğan cemiyetlerin birleşmesinden meydana gelen büyük kütle, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı ile genişletilmiştir. Bu cemiyette particilik yoktur. Bütün Müslümanlar, bu cemiyetin tabiî üyeleridir. 10. Kongre tarafından bir Temsil Heyeti seçilmesi kabul edilmiş ve köylerden itibaren il merkezlerine kadar millî teşkilât birleştirilip kuvvetlendirilmiştir. Nizamname: Yeni bir cemiyetin tüzüğü idi. Erzurum Kongresini yapan iki cemiyet, Doğu Anadolu Vilayetleri Müdafaa-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti adıyla aynı çatı altında birleştirildi. Böylece cemiyetler arasında ilk birleşme gerçekleştirilmiş oldu. Tüzüğün yedinci maddesi ve zeyline göre en az dokuz, en çok on altı kişiden oluşturulacak olan Temsil Heyeti (Heyet-i Temsiliye) seçilecekti. En az sayı üzerinden 7 Ağustos ta bir Temsil Heyeti seçildi, başkanlığına getirildi. Temsil Heyeti, cemiyetin yürütme organı mahiyetinde idi. Ancak kongre toplantı halinde olmadığı zaman bir başına karar alabilecek ve bu kararı uygulayabilecekti. Böylece yürütmenin yanında bir meclis gibi çalışabilme yetkisine sahip bulunacaktı. Böylece 7 Ağustos 1919 başlayan Temsil Kurulu dönemi 23 Nisan 1920 de Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılışına kadar devam edecektir. 6

7 Paşa, kongreden sonra Erzurum da çalışmalarını sürdürdü. 29 Ağustos1919 da Sivas a gitmek üzere Erzurum dan ayrıldı SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) Millî Mücadele tarihimizin en önemli dönüm noktalarından biri, şüphesiz ki Sivas Kongresi dir. Her ne kadar bu kongrenin 7 Ağustos günü Erzurum Kongresi kapanırken kurulan Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti tarafından doğu illerimiz dışında kalan bölgelerimizi de birliğe almak üzere toplandığı şeklinde düşünceler varsa da, Sivas Kongresi kararı daha Amasya Genelgesi nin yayınlanmasıyla alınmıştı. Bu genelgenin ilgili maddelerinde, ülkenin toprak bütünlüğünün sağlanması amaç edinilmiştir. Millî birliğin temini için Anadolu nun her yönden en güvenli yeri olan Sivas ta, her ilden üçer delegenin katılmasıyla bir kongre toplanacağı bildirilmişti. İşte bundan dolayı biz Sivas Kongresi ni millî iradenin ortaya çıktığı bir Millî Kongre olarak görebiliriz. Nitekim Sivas Kongresi nden sonra Anadolu ve Trakya daki bütün cemiyetler, tek idare altında toplanacaktır. Erzurum Kongresi nin kapanmasından sonra Sivas a hareket eden ve beraberindekiler, Elâzığ Valisi Ali Galib in çeşitli tertiplerine rağmen salimen 2 Eylül 1919 günü Sivas a ulaşarak büyük ve parlak bir törenle karşılanmışlardır. Nihayet 4 Eylül 1919 günü açılan kongrede çeşitli tartışmalardan sonra başkanlığa Mustafa kemal seçilerek açış nutkunu söylemiştir. Bu nutukta ifade edilen konular arasında Mondros Mütarekesi nin imzalanmasından sonra, galip devletlerin mütareke hükümlerini dikkate almayarak yurdun çeşitli bölgelerini işgal altına aldıkları gibi Rum, Ermeni gibi azınlıkları da kışkırtarak emellerine ulaşma gayretine girdiklerini, ancak bunun karşısında yurdun her tarafında vatandaşların Müdafaa-i Hukuk cemiyetlerini kurarak haklarını savunmaya başladıklarını ifade ettikten sonra tek kurtuluş yolunun, milletin azim ve kararının ülkenin kaderinde söz sahibi olması gerektiğini vurgulayarak Sivas Kongresi heyetinin de bu düşüncelerle bir araya geldiğini söylemiştir. Sivas Kongresi nin ilk gündem maddesini Erzurum Kongresi Beyannamesi teşkil etmiş ve bu beyanname üzerinde bazı değişiklikler yapılarak aynen kabul edilmiştir. Erzurum Kongresi Beyannamesi nin 1. maddesinde, Trabzon Vilâyeti ve Samsun Sancağı ile Doğu Vilâyetleri adını taşıyan ibaresi yerine, Osmanlı Devleti ile İtilâf Devletleri arasında mütarekenin imzalandığı 30 Ekim 1918 tarihindeki sınırlarımız içinde kalan ülkemiz ibaresi konmuştur. 9. maddede geçen Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti yerine Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ifadesi kullanılmıştır. Geri kalan hemen hemen aynı ifadeleri taşıdığı için Sivas Kongresi Beyannamesini tekrar vermek yerine Erzurum Kongresi Beyannamesi üzerindeki değişiklikleri vermekle yetiniyoruz. Kongrenin esaslı bir gündem maddesi manda meselesi olmuştur. Burada Türkiye nin toprak bütünlüğünün ve millî istiklâlinin ancak güçlü bir devletin himayesi altında mümkün olabileceği görüşü dile getirilmiştir. Meselenin bir anda himayeci devlet İngiltere mi olsun, Amerika Birleşik Devletleri mi olsun tartışmalarına dönüştüğü ve Amerikan Kongresine bu yolda bir telgraf çekilmesi mecburiyetine dönmesi üzerine kongre başkanı in yerinde müdahalesi ve inisiyatifi ele almasıyla Sivas Kongresi nin bu tür meselelerden arındırılarak bir millî kongre haline dönüştürülmesi ve bu kongrenin sonunda millî iradenin ortaya çıkması sağlanabilmiştir. Bu sonuç alındıktan sonra görüşmeleri daha fazla uzatmadan 11 Eylül 1919 da sona ermiştir. Çalışmalarının sonunda, Hüseyin Rauf Bey, Refet Bey, Raif Efendi, Ahmet Fevzi Efendi, İzzet Bey, Servet Bey, Bekir Sami Bey, Sadullah Efendi, Hacı Musa Ağa, Kara Vasıf Bey, Mazhar Müfit Bey, Ömer Mümtaz Bey, Hüsrev Sami Bey, Hakkı Behiç Bey, Râtibzade Mustafa Efendi den oluşan 16 kişilik bir Heyet-i Temsiliye seçilmiş ve bu heyet Mebuslar Meclisi açılıncaya kadar Anadolu da yönetim inisiyatifini elinde bulundurmuştur. İstanbul Hükümeti ile Amasya Protokolleri gerçekleştirilmiş ve Mebuslar Meclisi için Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu adına milletvekillerinin seçilmesi sağlanmıştır. Dikkat edilirse mahallî bir kongre olan Balıkesir Kongresine 41, Erzurum Kongresine 56 delege katıldığı halde millî kongre olan Sivas Kongresine 38 delege katılmıştır ki bunlardan da 6 tanesi Erzurum Kongresi Temsil Heyeti ve bu heyetin seçtiği kişilerdir. Buradan, vatandaşlar arasında ülke bütünlüğü çerçevesinde bir birliğin teşkili düşüncesine henüz gelinememiş olduğu düşünülebilir. Her ne ka- 7

8 ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ I 17 dar gördüğümüz kongrelerin, üzerinde ittifak ettikleri nokta, vatanın düşmandan temizlenmesidir ama mahallî kurtuluş çareleri üzerinde daha fazla durulmaktadır. Bunun bir örneği olarak Alaşehir Kongresi ni gösterebiliriz. in Sivas Kongresi ne delege gönderilmesi yolundaki telgrafı ulaşınca, Sivas ta toplananların batıya yardım etmeleri şartıyla Alaşehir delegesinin Karesi ve Saruhan merkez heyetlerince de vekil seçilmesi yoluna gidilmiştir. Ayrıca Sivas Kongresine katılacak olan Trakya ve Güneydoğu Anadolu vilâyetlerinin delegelerinin çeşitli sebepler yüzünden gelememiş olmaları da delege sayısını düşürmüştür. Bütün bunlara rağmen, Sivas Kongresi nin çalışmalarını millî irade istikametinde sürdürüp, Anadolu ve Trakya daki millî cemiyetleri tek idare altında toplama başarısı, milletimiz tarafından takdir edilmekten geri kalmamıştır. Nitekim kongre kapandıktan ve aldığı kararlar öğrenildikten sonra Karaman, Sungurlu, Bilecik, Bozüyük, Ahlat, Göksun, İzmit, Gebze, Kartal, Beykoz, Şile ve Yenihisar dan çekilen telgraflarda vatandaşların Sivas Kongresi Temsil Heyetine ve e bağlılıkları ifade edilmiştir. Böylece Sivas Kongresi ve Temsil Heyeti, ülke çapında millî birliğin sağlanması yolundaki üstün hizmeti ile üzerine düşen tarihî görevi başarıyla yerine getirmiş; bu hali ile Sivas Kongresi bugünkü millî varlığımızın temel taşlarından biri olmuştur. 30 Ekim 1918 den sonra Anadolu nun çeşitli yerlerinde toplanan kongreler şunlardır: Kars İslâm Şûrâsı (5 Kasım 1918) Birinci Kars Kongresi (14 Kasım 1918) Kars İslâm Şûrâsı Büyük Kongresi (30 Kasım-2 Aralık 1918) Birinci Ardahan Kongresi (3-5 Ocak 1919) İkinci Ardahan Kongresi (7-9 Ocak 1919) Büyük Kars Kongresi (17-18 Ocak 1919) Birinci Trabzon Kongresi (23 Şubat 1919) İzmir Büyük Kongresi (17-19 Mart 1919) İkinci Trabzon Kongresi (22 Mayıs 1919) Birinci Balıkesir Kongresi (27 Haziran-12 Temmuz 1919) Erzurum Kongresi (23 Temmuz-7 Ağustos 1919) İkinci Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919) Birinci Nazilli Kongresi (6-8 Ağustos 1919) Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919) Muğla Kongresi (18 Ağustos 1919) Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919) Üçüncü Balıkesir Kongresi (16-27 Eylül 1919) İkinci Nazilli Kongresi (19-20 ya da Eylül 1919) Üçüncü Nazilli Kongresi (6 Ekim 1919) Birinci Edirne Kongresi (16 Ekim 1919) Sivas için Muğla Kongresi (20-31 Ekim 1919) Dördüncü Balıkesir Kongresi (19-29 Kas m 1919) İkinci Edirne Kongresi (15 Ocak 1920) Oltu İslâm Terakki Kongresi (21 Şubat 1920) Beşinci Balıkesir Kongresi (10-23 Mart 1920) Lüleburgaz Kongresi (31 Mart-2 Nisan 1920) Üçüncü Edirne Kongresi (9-14 Mayıs 1920) Afyon Kongresi (2 Ağustos 1920) Birinci Pozantı Kongresi (5 Ağustos 1920) İkinci Pozantı Kongresi (8 Ekim 1920) Birbirinden kopuk, değişik şartlar altında ve farklı zamanlarda toplanan bu kongreler, her ne kadar mahallî toplantılar olmuşlarsa da, neticede vardıkları ortak nokta vatanın düşman işgalinden kurtarılması olmuştur. İşte burada önemli olan, aynı duygu ve düşünceler içerisinde, aynı karar ve dileklerin sahibi olarak kendi bölgelerinin kurtuluşu için çalışan bu kongre heyetlerini ve hitap ettikleri kitleleri bir araya getirerek bütün mesailerini, maddî ve manevî imkân ve kabiliyetlerini ülke bütünlüğünün sağlanması yolunda birleştirebilmektir. Bu da ancak Sivas Kongresi nden sonra Anadolu ve Trakya daki millî cemiyetlerin birleştirilmeleri ile mümkün olabilmiş ve in liderliğinde istenilen hedefe ulaşılmıştır. 8

9 7.8. KAYNAKÇA Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I, I/1, II (Bozkurt, G., Çağan, N., Ergün, M., Genç, N., Güneş, İ., Kürkçüoğlu, Ö., Taşdemirci, E.), YÖK Yayınları, Ankara, 1995 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, (Çakmak, M.A., Dönmez, C., Hayta, N., Safran, M., Şahin, M., Turan, R.), Okutman Yayıncılık, Ankara, 2009 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, (Arslanhan, İ., Bahadır, Ö., Eken, H., Ünlü, H., Yerebasmaz, A.), Marmara Yayınları, Bursa, 1998 Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Ed. Ertan, T. F.), Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001 Armaoğlu, F., 20. YY Siyasi Tarihi (14. Baskı), Alkım Yayınları, İstanbul, 2005 Aydın M. Aydın K, Türk İnkılabı Tarihi, Cantekin Matbaacılık, Ankara, 2011 Evsile, Mehmet; Atatürk, Milli Mücadele, Cumhuriyet, Cem Ofset, Amasya, 1999 Kinros, L., Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Altın Kitaplar, İstanbul, 2006 Milli Mücadele Tarihi Makaleler, (Akbulut, D.A., Balcıoğlu, M., Konukçu, E., Önsoy, R., Özkaya, Y., Tanfer, V.), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2002 Tunaya, T. Zafer, Türkiye de Siyasi Partiler, (2. Baskı), Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1988 Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, (Akbıyık, Y., Akbulut, D.A., Avcı, C., Balcıoğlu, M., Eraslan, C., Köstüklü, N., Süslü, A., Tural, M.A., Turan, R., Yalçın, D.), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2000 Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri, (Ekincikli, M., Gedikli, Ş., Turan, M., Yalçın, S.), Siyasal Kitabevi, Ankara,