ARAP BAHARI ÖNCESİ SURİYE ARAP CUMHURİYETİ NİN SİYASAL SİSTEM VE REJİMİ

Transkript

1 ARAP BAHARI ÖNCESİ SURİYE ARAP CUMHURİYETİ NİN SİYASAL SİSTEM VE REJİMİ ÇAĞLAR SÖKER Başkent : Şam Resmi dil(ler) : Resmi dil Arapçadır fakat Türkçe, Kürtçe ve Ermenice de konuşulur. Milliyet : Arap Yönetim Biçimi : Çok partili başkanlık tipi cumhuriyet Bağımsızlık : 17 Nisan 1946 Yüzölçümü : km² Nüfus : 19,314,747 (2007 Temmuz sayımına göre) Para Birimi : Suriye Lirası (Suriye poundu) Zaman Dilimi : Türkiye ile aynı. Çalışma Günleri : Pazar, Pazartesi, Salı, Çarşamba, Perşembe Mesai Saatleri : 8:30-15:30 SURİYE Suriye Arap Cumhuriyeti (1961 yılından beri) ya da kısaca Suriye Ortadoğu da Lübnan, İsrail, Ürdün, Irak ve Türkiye ile komşu bir ülkedir. Akdeniz e kıyısı vardır. Başkenti ve en büyük şehri Şam, resmi verilere göre 2007 Temmuz ayında nüfusu 19,314,747 dir. Halep, Lazkiye, Humus büyük şehirlerindendir. Suriye nin etnik yapısı : %77-83 Arap, %7-8 Kürt, %5-6 Türk, %2 Ermeni, %1 Çerkez, %1 diğer (Filistinli ve Iraklı mülteciler) Suriye deki dini gruplar : %74 Sünni Arap, %16 Alevi, Şii, %10 Hıristiyan İDARİ YAPI Suriye de yönetimsel olarak 14 muhafaza (il) bulunur. Her muhafaza 60 mıntıkadan (ilçe) oluşur, her mıntıka 206 nahiyeye (bucak) ayrılır. Nahiyeler, en küçük yönetimsel birim olan köyleri içinde barındırır. Yerel yönetimler, Yerel Yönetim Bakanı na bağlıdır. Yetkinin

2 çoğu merkezdedir; yerel yönetimlerin kendi içlerinde meclisleri olmasına rağmen yetkileri azdır yılında başlayan isyana karşı Esad, yerel yönetimlere yetki devrini gündeme getirerek tepkileri azaltmaya çalışmıştır. SURİYE DEKİ AZINLIK GRUPLAR Ortadoğu da en ayrışık nüfusa sahip olan ülke Suriye dir. Çoğunluğu toplam nüfusun %70-75 ini oluşturan Sünni Müslümanlar oluşturur. Sünnilerden sonra en büyük dini azınlık, toplam nüfusun %12 sini oluşturan Nusayrilerdir. Sayıları 600 ile 700 bin kadardır. Sünni ve Nusayrilerden sonra en büyük topluluğu Hıristiyanları oluşturur. Hıristiyanların Suriye deki toplamı, çeşitli mezhep ve fırkaların sayısı da dahil olmak üzere nüfusun en fazla %10 unu oluşturur. Homojen bir nüfus yapısına sahip olmayan Suriye de nüfus sayımı sonuçları devlet politikası gereği resmi olarak açıklanmıyor. Türkmenler Suriye de yaşayan Türkmen nüfus, Suriye tarafından 1939 dan bu yana, 50 yıldır asimile edilmek için sistematik baskılarla karşı karşıya kalmaktadır. Suriye de yaşayan Türkmenlerin büyük çoğunluğu Sünni Müslümanlar olup, kendilerine Suriye yönetimi tarafından anayasal azınlık statüleri verilmemiştir. Kürtler Kürtler Suriye deki Arap olmayan en büyük azınlıktır. Suriye Kürtlerinin hukuki durumu tam bir belirsizlik içindedir. Ağustos 1962 de yayınlanan bir kararname ile 1945 yılından beri Suriye de yaşadığını ispat edemeyen Kürtler, vatandaş kabul edilmemiştir. Bu durumda olanlara özel kırmızı kimlik verilmiştir. Bunlar diğer Suriye vatandaşlarının sahip olduğu birçok haktan mahrum bırakılmıştır. Esad, 2011 isyanları sonucu Kürtlere vatandaşlık vermiştir. Ancak bu defada Kürtler askerlik yapmamak için ülkeden kaçmaya başlamışlardır. Ermeniler Suriye hükümetinin tüm azınlıklara Suriyeli vatandaş muamelesi yapması ve onlara benliklerini koruyacak herhangi vermemiş olmasına karşın, Ermeniler diğer Ortadoğu ülkelerinde olduğu gibi, bu uygulamanın dışında bırakılmış ve asimile edilmemiştir. Suriye de iktidardaki Baas Partisi ni destekleyen azınlıkların başında gelen Ermenilere ayrıcalıklı sosyal haklar tanındığı bilinmektedir. DEVLET YAPISI Suriye de ulusal güvenlik devleti yapılanması bulunur. Bu yapılanmaya aynı zamanda Başkanlık Monarşisi adı da verilir. Soğuk Savaş tarzı bir yönetim modelidir. Başkanlık Monarşisi nin klasik monarşiden farkı iktidarın çocuklara geçebilmesi için bir meşruiyet zemini oluşturmanın şart olmasıdır.

3 Beşar Esad, 2000 yılında babası Hafız Esad ın yerine gelmiştir. Bunun için Hafız Esad, yolsuzlukla mücadeleyi Beşar Esad a vererek temiz ve dürüst politikacı izlemini vermiştir. Ayrıca Beşar Esad, bilgisayar derneği başkanı olmuş; ülkeyi teknoloji ve internet çağına taşıyacağı mesajı verilmiştir. Böylelikle Beşar Esad ın meşruiyetine zemin hazırlanmıştır. Suriye de Hafız Esad ın yerleştirdiği bu yönetim modelinde, insan ve toplum güvenliği ikinci planda olup, devlet ve rejim güvenliği ön plandadır. Rejim ve devlet güvenliğini sağlamanın hukuk dışı, girift yolları çoğu zaman bu modelce üretilir. Hafız Esad, 1 Mart 1973 te kabul edilen Anayasa da yasama, yürütme, yargı ve güvenlik alanlarında tüm yetkiyi kendinde toplamıştır. Bu anayasa ile iktidarını yasal bir zemine oturtmuş, iktidarı halk çoğunluğuna dayandırmış ve devlet başkanlığını demokratik denetimin dışında tutmuştur. 73 Anayasası nın 3. maddesinde, Cumhurbaşkanı nın dini İslam dini olmalıdır ve İslam Hukuku yasamanın temel kaynağıdır. ifadesi bulunur. Anayasanın 8. maddesi Tüm partiler Baas egemenliğinde Arap milleti için çalışır. Bu madde ile Suriye deki diğer 6 partinin de Baas ın egemenliğinde olduğu belirtilmiştir. Zaten Baas tanım gereği, Suriye deki partilerin koalisyonları ile oluşmuştur. Muhalefet odaklı partiler ise yasal olarak tanınsalar da bir varlık gösterememektedirler. Suriye de yasama 250 sandalyeli halk meclisi olup, tek kamaralı parlamento olarak görev yapar. Halk meclisi basit çoğunluk oyu ile dört yıllığına seçilir. Başkanın yasaları veto etme hakkı vardır. Veto edilen yasa tekrar başkana gelemez. Meclis başkanı, Mahmut el- Abraş, halk isyanı başlayınca parlamento seçimlerinin yenilenmesi sonucu 2011 yılında göreve gelmiştir. Suriye de oy kullanma yaşı 18 dir. Yürütmenin başında başkan bulunur. Başkan, yedi yıllık bir dönem için bir referandum ile onaylanarak iş başına gelir. (Beşar Esad, 2007 yılında %97,6 ile seçildi.) Başkanın biri dış politikayı, diğeri kültürel politikayı denetleyen iki yardımcısı vardır. Bu kişiler 2006 da atanmış olup sırasıyla Farouk al-sharaa ve Najah al-attar dır. Başkan aynı zamanda başbakan ve otuz bakandan oluşan kabineyi de atama yetkisine sahiptir. En son ülkede başlayan isyan sonucu Esad, başbakan Muhammed Naci el-itri yi görevden almış ve yeni hükümeti kurarak başbakanlığa da 14 Nisan 2011 de Adil Safir i getirmiştir. Yargı da tamamıyla başkana bağlıdır. Üst düzey devlet görevlilerini yargılayan Yüksek Yargı Konseyi, başkan liderliğinde toplanır. Yargıçları atama veya görevden alma başkanın yetkisindedir. Anayasa Mahkemesi üyeleri, dört yılda bir devlet başkanınca atanır. Anayasa Mahkemesi, seçim ve kanunların anayasaya uygunluğunu denetler. Kişisel Durum Mahkemeleri ise evlenme, boşanma ve dini durum gibi konularla ilgilenir. Diğer mahkemeler: Temyiz Mahkemesi, Ekonomik Güvenlik Mahkemeleri, Yüksek Devlet Güvenlik Mahkemesi ve Yerel Düzeyde Mahkemeler. Suriye deki başlıca baskı grupları : Arap İnsan Hakları Örgütü, Şam Deklarasyonu, Ulusal Kurtuluş Cephesi. Müslüman Kardeşler. Birkaç Kürt grubu da yasadışı olarak faaliyet göstermektedir. Suriye nin taraf olduğu başlıca uluslararası örgütler : ICC (Uluslararası Ceza Mahkemesi), BM, Interpol, WHO, ILO, IMF

4 Suriye de 1963 yılından 19 Nisan 2011 e kadar OHAL yönetimi uygulanmıştır. HAFIZ VE BEŞAR ESAD REJİMİ Suriye de siyasi ve ekonomik reformlar, bu reformları takiben güvenlik tedbirlerinde katılaşma ve yeniden reformlara ihtiyaç şeklinde kısır bir döngü yaşanmaktadır. Hafız Esad, 1970 yılında askeri darbe ile iktidara gelince, Baas ideolojisini şahsi egemenliğini tahsis edecek şekilde yeniden yorumlamış ve adına da Düzeltme Hareketi (Hareket-ul Tashih) demiştir. Düzeltme Hareketi ile Baas ideolojisi etkisizleştirilmiş, Esad ın lider kültü ve mutlak iktidarı pekiştirilmiştir. Darbeden sonra yapılan seçimlerde Esad, oyların neredeyse tamamını almış ve 1973 yılında iktidarını pekiştirmek için anayasayı yapmıştır yılında yapılan anayasa ile Esad, otuz yıllık iktidarına olanak sağlayan devlet başkanlığını güvenceye almıştır. Yasama, yürütme, yargı ve güvenlik alanlarında tüm yetkiyi kendinde toplamıştır anayasasına bakılınca lider despotizmine dayalı iktidarın üç özelliği görülür. - Esad, iktidarını yasal zemine oturtur. - İktidar halk çoğunluğuna dayanır. - Devlet başkanlığı demokratik denetimin dışındadır. Esad, 73 anayasasında Baas partisini devletin önder partisi olarak göstermiştir. Ancak Esad, Baas partisi genel sekreteri olunca Baas partisini etkisizleştirmiştir. Bundan sonra partinin tek işi Esad ın liderliğini pekiştirmek olmuştur. Kendi iktidarına tehdit oluşturma korkusuyla Baas ı gündemi, devlet başkanını ve devlet başkanının politikalarını övmekten başka bir şey yapmayan bir örgüt haline getirmiştir. Suriye siyasetinde zaten isminden öte anlam taşımayan Baas ideolojisine birde genel kongreleri bile yapmayan bir Baas partisi eklenmiştir. Esad, devlet başkanlığı, parti genel sekreterliği ve silahlı kuvvetler başkomutanlığını kendinde toplamıştır. Bu sistemde siyaset ve devlet seçkinlerinin konumlarını sürdürebilmeleri için başkan Esad ile iyi geçinmeleri gerekir. Esad, Nusayri azınlık içindendir. Nusayriler ülke nüfusunun yaklaşık %20 sini oluşturur. Esad, akraba mezhep bağları ile daha fazla güvenilir seçkinler üretip aynı zamanda Baas ideolojisi ile tüm halk kesimlerini kuşatmayı hedeflemiştir. Nusayri azınlık, Esad a kökeni Fransız mandasına kadar dayanan azınlıklardan ordu oluşturmuştur. Ordunun üst kademelerinde Nusayriler bulunur. Esad, ordunun başına Nusayrileri koymasına rağmen ordu içinde oluşabilecek rejim karşıtı yuvalanmalara karşı silahlı kuvvetleri tamamlayan aynı zamanda da denetleyen istihbarat örgütleri kurmuştur. Dört büyük istihbarat örgütü doğrudan Esad a bağlıydı. Hafız Esad öldüğünde istihbarat örgütlerinin mensubu sayısı 500,000 civarındaydı. Hafız Esad döneminde Ortadoğu da iki dalga halinde ortaya çıkan (1970 ve 1990) ekonomik liberalleşme politikası Suriye rejiminin gündemine gelmiştir. Esad ekonomik liberalleşmeyi çok yavaş sürdürmüş ancak siyasal liberalleşmeye hiç dokunmamıştır.

5 Devletçilik ve halkçılık ile halk desteğini almak için kamu sektörünün güçlendirilmesi ve genel refah seviyesinin yükseltilmesi gibi fikirleri hep ön planda tutmuştur. Sivil toplum kuruluşları veya meslek örgütlerine, rejime bağlılıkları sağlama alındıktan sonra izin verilmiştir. İşlevsel örgütler sindirilmiş, rejime direnç oluşturamayacak köylü veya kadın örgütleri desteklenmiştir. Suriye de hayır kurumu, vakıf, esnaf örgütleri ve tarikatlar yaygındır. Etkin ve çağdaş bir sivil toplum için gerekli olan orta sınıf yoktur. SURİYE DE MUHALEFET Muhalefetin iki önemli unsuru, İslami gruplar ve Kürtlerdir. Baas, İslam ı kamusal hayatın belirleyicisi olmaktan çıkartmış ve özel hayat ile sınırlamıştır. Esad, 1970 yılında iktidara gelince halk desteğini sağlamak için hacca giderek, Sünni camilerinde namaz kılarak Baas tavrını yumuşatmıştır yılında Müslüman Kardeşler, rejime karşı ayaklanmışlardır. Müslüman Kardeşler, Suriye de çok desteklenmez sadece ülkenin kuzeyinde bulunan büyük şehir orta sınıf Sünni toplulukları destek verir. Ayaklanma 1982 yılına kadar sürmüştür. Buna Hama Ayaklanması denmiştir. Toplumun geniş kesimi, Müslüman Kardeşleri rejime alternatif görmemişlerdir. Rejim 1990 ların ortasına kadar Müslüman Kardeşlere sert davranmış, 1990 yılından itibaren rejim İslam karşıtlığı imajını düzeltmek ve İslam çevreleri ile barışmak için ilişkileri dört konuda yumuşatmıştır. - İslam ın kamusal alana girmesi (örtülü kadınlar, yasaklanan yazarların serbest bırakılması) - Hapsedilen Müslüman Kardeşlerin serbest bırakılması - Alevi topluluğu İslamileştirme - Ilımlı din adamlarının halk meclisine bağımsız üye olabilmeler Bunların amacı, reform ve değişim taleplerini frenleme, yönetimi güçlendirme ve izlenen politikalara destek sağlamaktır. Beşar Esad da Müslüman Kardeşleri saf dışı etmek için ülke içinde İslami örgütlenmeler ve kişilerle iyi ilişkiler kurmuştur. Ayrıca radikal İslami örgütlerin liderleriyle de görüşmüştür. (Nasrallah, Turabi gibi) Bölge ülkeleri ve İslami grupları Suriye yi İsrail in Lübnan ı alamamasındaki en büyük engel olarak görür. Bu yüzden Suriye rejiminin güvenlik devleti politikası temize çıkmaktadır. Rejim İslami grupları tehdit olarak algılamakla birlikte kitlesel destek kazanmanın aracı olarak da görür. Ayrıca rejim, 1960 lı yıllardan beri kentli orta sınıfın desteğini alamamış ve bunu yapmak için tek yolunda İslam olduğuna inanmaktadır. Hafız Esad, Kürt milliyetçiliği için önlemler almış ancak Türkiye ve İran da Kürtleri desteklemiştir de Öcalan ın çıkarılması için ağır tehditler yapılmıştır lerin başında Suriye de Kürtler için Irak tarzı bölgesel yönetim verme fikirleri konuşulmaya başlanmış ancak Irak savaşı sonrası oğul Esad, Kürtlere sert davranmaya başlamıştır. Mart 2004 te Kamışlıda bir maç ile başlayan Kürt-Arap çatışmasını Esad rejimi 33 Kürt, 7 Arap ı öldürerek

6 sonlandırabilmiştir. Ancak 2005 te küçük çaplı bir Arap-Kürt yakınlaşması olmuştur. İleride Kürtlerin muhalefetin kilit aktörlerinden olacağı düşünülüyor. Sivil toplum, siyasi partiler ve entelektüel oluşumların muhalefetleri sürdürülmemektedir. REFORM VE DEMOKRATİKLEŞME Beşar Esad, reform ve demokratikleşme nidalarıyla iktidara gelmiş ancak Şam Baharı da denilen 2000 yılında 99 kişinin, 2001 yılında 1000 kişinin imzaladığı reform taleplerini ciddiye bile almamıştır. Beşar, iktidara gelince Hafız ın yönetim yapısını daha paylaşımcı bir yapıya dönüştürmüş, aile üyelerine yetki dağıtımında babasından cesur davranmıştır. 1. ELİT : Üst düzey resmi görevliler, ordu ve güvenlik eliti ile Esad ın akrabaları 2. ELİT : Orta düzey güvenlik, istihbarat yetkilileri ve güvenlik ile doğrudan uğraşmayan bakan ve bürokratlar 3. ELİT : 2. Düzeyi oluşturanların yardımcıları, Baas partisi yetkilileri ve daha az yetkiye sahip yerel devlet temsilcileri Kasım 2000 de 600 siyasi tutuklu serbest bırakılmış, entelektüellerin üniversiteye dönüşü sağlanmış ve devletin yatırım ve iş oluşturmaları için girişimcilere izin verilmiştir. Herkes Beşar Esad ı umut olarak görmüş, 1998 de 15,000 olan bilgisayar sayısı 2002 yılına gelindiğinde 330,000 olmuştur. Şam Baharı çerçevesinde demokratik tartışmalar yapılmaya başlanmıştır. Siyasi ideoloji dışında yayın yapan üç gazete, bir televizyon kanalı ve dergiler çıkmıştır. Halk isyanı öncesi, Siyasi Partiler Kanunu, seçimler için kadın hakları için reform istenmekteydi. Suriye de gelişmiş bir orta sınıf yoktur. Devletin ekonomik hâkimiyeti buna imkân vermemektedir yılında Beşar ın adı Hariri Suikastı ile anılmıştır. Ancak Beşar Esad bir şekilde uluslar arası toplumun takdirini bir şekilde kazanarak başarılı bir lider izlenimi çizmiştir. Bu olaydan sonra dış baskılar sebebiyle ülke gündemini güvenlik alınca reform ve demokratikleşme yönündeki ivme azalmıştır. Esad 2005 te Şam Deklarasyonu adıyla yayınlanan muhalif bildiriye sert tepki göstererek 2006 da tutuklamalara ve yasaklamalara yeniden başladı ve 2008 de yine bir kısım muhalif hareketler görülmüş ancak kolayca bastırılmıştır. Nisan 2011 de Der a kentinde öncekilere kıyasla çok daha büyük ve çok daha kararlı bir ayaklanma başladı. 22 Nisan 2011 de Suriye Ordusu Der a ya girdi. Ancak ordunun beklenenden daha fazla bir dirençle karşılaşması üzerine Esad 19 Nisan 2011 de hükümeti ve meclisi feshederek yeni hükümeti kurdu ve bir reform paketi yayınladı. ***DGM leri kaldırdı. ***Protesto ve gösterileri serbest bıraktı. ***OHAL ı kaldıracağına dair söz verdi. (19 Nisan 2011 tarihinde kaldırıldı.)

7 *** Yerel yönetimlere yetki devrini meclis gündemine getirdi deki isyanda Sünni Araplar ve Kürtler ön plandadır. Ancak Kürtler Esad sonrasını kestiremedikleri için temkinli davranıyorlar. 60 lardan sonra Araplaştırma politikalarına maruz kalan Kürtler, Sünni Arapların iktidara gelmesi ile daha fazla Araplaştırma ya maruz kalacaklarına inanıyorlar. Ancak diğer yandan da demokrasi gelmesi durumunda haklarını garanti altına alabileceklerine inanıyorlar. Yani 2 grup arasında kontrollüler. Suriye de grupların isyandaki pozisyonları şu şekildedir: Hıristiyan Azınlıklar: Tarafsız Dürzîler: Tarafsız Aleviler: Çok küçük bir kısmı muhaliflerin yanındadır. Çoğunluk Esad yanlısıdır. Ordu: Yönetici kademe Esad a yakın kişiler olup tamamen rejim yanlılarıdır. Ancak ordunun alt kademesini Sünni Arap lar oluşturmaktadır. Bu askerlerin muhaliflerin yanına geçme ihtimali Esad ın en büyük korkusudur. KAYNAKLAR : Suriye Raporu (Mustafa Balbay) Güvenlik Demokrasi ve İstikrar Sarmalında Suriye Esad Dönemi Türk Suriye İişkileri (ORSAM) Suriye Devleti Kürt Politikası (Abdi Noyan Özkaya) Reform ve Devrim Sürecinde Esad Rejimi (ORSAM) Konya Ticaret Odası Suriye Raporu