İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ Siyaset, Toplum, Ekonomi. Neslihan Erkan

Transkript

1 İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ Siyaset, Toplum, Ekonomi Neslihan Erkan

2 Meşrutiyetin İlk Seçimi Seçimin başlıca iki partisi: İttihat veterakki & Ahrar Fırkası İki dereceli seçim İttihat ve Terakki nin seçim zaferi

3 Meclisin Açılışı Seçim sonrasında 17 Aralık 1908 de meclis büyük bir törenle açıldı. Meşrutiyetin ilk meclisi imparatorluktaki farklı kesimlerin temsil edildiği renkli bir meclis oldu.

4 31 Mart Olayı 31 Mart Olayı İstanbul da İttihat ve Terakki ye karşı başlayan başarısız bir darbe girişimiydi. 12 Nisan 1909 da başlayan ayaklanma 24 Nisan da Selanik ten Mahmut Şevket Paşa komutasındaki Hareket Ordusu tarafından bastırıldı. Temmuz 1912 ye kadar sürecek olan sıkıyönetim ilan edildi. İsyanın bastırılmasından sonra 2. Abdülhamit tahttan indirildi. Yerine Veliaht Mehmet Reşat geçti. 31 Mart Faillerinin İdamı

5 1909 Kanun-ı Esasi Değişiklikleri 31 Mart Olayı sonrasında İttihat ve Terakki, tam bir meşruti ve parlamenter rejim kuracak şekilde anayasada değişiklikler yaptı. Padişahın yetkileri kısıtlandı, meclisi dağıtması zorlaştırıldı. Kurulacak olan hükümetlerin padişaha değil meclise karşı sorumlu olmaları kararı alındı Kanun-ı Esasi nin Ön Kapağı

6 31 Mart tan Sonra İktidar Mücadelesi 31 Mart Olayı nın bastırılması, Abdülhamit in tahttan indirilmesi, yapılan anayasal değişiklikler sonrasında İttihat ve Terakki nin gücü ve etkinliği giderek arttı. İttihat ve Terakki, hükümeti dolaylı olarak denetleme siyasetini bıraktı. Hükümet çalışmalarına etkili bir şekilde katılmaya başladı. İktidarını güçlendiren İttihat ve Terakki muhalefete baskı uygulamaya başladı. Giderek sertleşen bu tutum karşısında muhalefet partileri Hürriyet ve İtilaf Partisi adıyla tek bir çatı altında toplandı (Kasım 1911) Hürriyet ve İtilaf kuruluşundan üç hafta sonra (Aralık 1911) İstanbul da yapılan ara seçimleri kazandı. Bu durum İttihatçıları büyük bir endişeye sevk etti ve erken genel seçimlere gidildi.

7 1912 Sopalı Seçimler Sopalı Seçimler olarak bilinen Aralık 1912 seçimleri İttihatçıların yoğun baskıları altında yapıldı. Seçim sonucunda Hürriyet ve İtilaf Fırkası sadece 6 vekillik kazanırken, İttihat ve Terakki 264 vekil ile meclise hakim oldu. Seçim sonuçları pek çok kesimde büyük hayal kırıklığı yarattı. Özellikle de muhalefet partisi Hürriyet ve İtilaf ta. Ancak İttihatçıların meclis hakimiyeti çok uzun sürmedi. Kendilerine Halâskâr Zabitan Grubu adını veren askeri bir grubun muhtırası karşısında hükümet istifa etmek zorunda kaldı. Böylece darbe yoluyla İttihatçılar iktidardan uzaklaştırıldılar.

8 Bâb-ı Âli Baskını Ocak 1913 te gerçekleştirilen ve Bâb-ı Âli Baskını olarak bilinen bir darbeyle İttihatçılar yeniden iktidara geldiler. Haziran 1913 te Sadrazam Mahmut Şevket Paşa nın suikast sonucu öldürülmesi İttihat ve Terakki iktidarının radikalleşmesine neden oldu.

9 1913 ten 1918 e İttihatçıların Tam İktidarı Mahmut Şevket Paşa suikastı sonrasında İttihat ve Terakki nin tam iktidar dönemi başladı. Böylece 1908 den beri devam eden hükümeti dolaylı yoldan denetleme siyaseti son buldu. Suikasta muhalefetten bazı isimlerinde katılmış olma ihtimalini fırsat bilen İttihatçılar bütün muhalefeti etkisiz hale getirdi arası yıllara giderek otoriterleşen ve çoğulculuktan uzaklaşıp tek partileşen bir İttihatçı yönetim damgasını vurdu. Bu yönetimin önde gelen üç ismi Enver, Cemal ve Talat Paşalar imparatorluğun son döneminde önemli kararlara imza attılar. Kuşkusuz bunların en önemlisi Birinci Dünya Savaşı na katılma kararı idi. Savaşa girme kararı hem imparatorluğun hem de İttihat ve Terakki nin sonu oldu. Savaşta uğranılan ağır yenilginin ardından İttihat ve Terakki dağıtıldı, liderleri ülkeyi terk etti. İttihatçıların özellikle savaş sırasındaki siyasi ve ekonomik politikaları büyük eleştirilere uğradı.

10 Değişen Siyaset Değişen Toplum İttihatçılar 1913 te mutlak iktidarını kurduktan sonra toplumun güçlükle benimseyebileceği bir dizi reform programını uygulamaya başladı. Çeşitli adli ve eğitim kurumlarının laikleştirilmesi, ulemanın konumunun zayıflatılması bu programın radikal adımları arasındaydı. Maarif ve Adliye Nezaretlerinde değişiklikler yapıldı. Şer iye mahkemeleri Adliye Nezareti nin denetimine girdi. Dini mahkemelerin yerine laik mahkemeler ön plana çıkarıldı da Şeyhülislam kabineden çıkartıldı ve yetki alanını sınırlayıcı düzenlemeler yapıldı. Böylece hükümette laik bir görünüm kazandı.

11 Eğitimde de ulusal ve laik değerleri içeren bir dizi değişiklikler yapıldı. Laikleşme adına kuşkusuz en önemli adım medreselerin Maarif Nezareti ne bağlanması ve öğretim programlarının yenileştirilmesi oldu. Yabancı ve özel okullar denetim altına alındı. Buralarda Türkçe öğretilmesi, Osmanlı tarih ve coğrafya derslerinin okutulmasını zorunlu hale geldi. Daha önceki dönemlerde kullanılmayan vatan, millet, anayasa, meclis, seçim, yurttaş gibi kavramlar ders kitaplarına girmeye başladı sonrası kızlarda yaygın bir şekilde eğitim almaya başladı. Kızlar için ilk kız lisesi ile meslek edindirmeye yönelik (terzilik okulları, hemşirelik okulları gibi) okullar açıldı. Hatta 1914 te önce Darül-Fünun da kızlara yönelik derslere başlandı; daha sonra da sadece kızlar için İnas Darül- Fünun u kuruldu.

12 Kadınlar Dünyası Meşrutiyet döneminde eğitim dışında pek çok alanda da kadınlar toplumsal hayata dahil oldular ve geleneksel rollerinden çıkarak toplumsallaşmaya başladılar. Kadınlar özellikle kent yaşamında daha fazla görünür hale geldi. Sosyal ve ekonomik hayatta boy gösterdiler. Kendilerini ifade edebilmek, seslerini duyurabilmek için gazete ve dergi çıkardılar. Kadın dernekleri kurarak taleplerini örgütlü bir biçimde ortaya koydular.

13 Meşrutiyet kadını çalışma hayatında da yerini aldı. Devam eden savaşlar sebebiyle, askere giden erkeklerin boşalttığı bazı memurluklara kadınlar atandı. Özellikle hastane, posta idaresi, tekel idaresi gibi yerlerde kadın çalışan sayısı arttı. Mesela Birinci Dünya Savaşı sırasında kadın işçiler İstanbul da sokak temizliği bile yaptılar de hazırlanan Hukuk-ı Aile Kararnamesi ile kadının hukuki statüsü ve aile hukukunda önemli düzenlemeler yapıldı. Evliliğe yaş sınırı getirildi. Boşanma hakkı genişletildi ve kadına da erkek gibi boşanma hakkı verildi. Ancak çok eşlilik yasaklanmadı.

14 Türk Milliyetçiliği ve Milli İktisat Politikaları Trablusgarp ama özellikle Balkan Savaşları İttihat ve Terakki nin unsurların birliğine dayanan Osmanlıcı siyasetinin sonunu getirdi. Savaşlardaki yenilgi, toprak kayıpları, nüfusun yapısının değişmesi ittihatçıların milliyetçi eğilimlerinin ortaya çıkmasında etkili oldu sonrasında İttihat ve Terakki resmi ideoloji bağlamında Türk milliyetçiliği ni kullanmaya başladı. Türk milliyetçiliğinin ekonomi alanındaki yansıması ise milli iktisat uygulaması oldu. Yabancılar ya da gayri müslimlerin egemenliğindeki Osmanlı ekonomisinin millileştirilmesi / Türkleştirilmesi temel hedef haline geldi. Gayrimüslim unsurların yerini Müslüman- Türk olanların alması, Müslüman-Türk girişimci kesimi (burjuva sınıfı) yaratma çabaları dönemin ekonomik tercihlerine de damgasını vurdu. Birinci Dünya Savaşı nın yarattığı koşullar da İttihatçı yönetime ekonominin millileştirilmesi politikalarını hayata geçirme fırsatını verdi.

15 Milli burjuvazinin oluşumu lehine bir dizi yasal düzenlemeler yapıldı te kapitülasyonlar tek taraflı kaldırıldı. Duyun-ı Umumiye nin faaliyetleri askıya alındı. Ülkede bulunan yabancı sermayeli şirketler denetim altına alındı, ayrıcalıklarına son verildi, yeni gümrük tarifleri belirlendi te yerli sermayeye bir dizi ayrıcalık tanıyan Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkartıldı yılında ticari işlemlerde Türkçe kullanması zorunluluğunu getiren bir yasa kabul edildi. Özellikle savaş sırasında yerli esnaf, şirket ve banka sayısında hızlı bir artış yaşandı. Türk Müslümanlar tarafından milli sıfatını taşıyan anonim şirketler kuruldu. ( Milli Ekmekçiler A.Ş., Milli Mensucat A.Ş. vb. ) Bu girişimcilere kredi olanakları sağlayacak milli ve yerel bankalar açıldı. (Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası, Eskişehir Çiftçiler Bankası, Milli Aydın Bankası vb.)

16 Teşekkürler