HİDROELEKTRİK ENERJİ ÜRETİMİNİN GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN EKONOMİLERDEKİ GÖRÜNÜMÜ. Nazif Hülâgü SOHTAOĞLU 1, Duygu PAPUR 2

Transkript

1 Fırat Üniversitesi-Elazığ HİDROELEKTRİK ENERJİ ÜRETİMİNİN GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN EKONOMİLERDEKİ GÖRÜNÜMÜ Nazif Hülâgü SOHTAOĞLU 1, Duygu PAPUR 2 1 Elektrik Mühendisliği Bölümü İstanbul Teknik Üniversitesi nazif@elk.itu.edu.tr, sohtaoglu@gmail.com 2 Elektrik Mühendisliği Bölümü İstanbul Teknik Üniversitesi papur@itu.edu.tr, duygupapur@gmail.com ÖZET Birincil enerji kaynak çeşitliliğinin artırılmasına, enerji dışalım bağımlılığının azaltılmasına, enerji arz güvenliğinin yükseltilmesine yönelik doğrudan ya da dolaylı katkıları nedeniyle yenilenebilir kaynaklar; başta enerji politikaları olmak üzere, ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirliğe yönelik tüm politika ve stratejilerin biçimlendirilme ve uygulama süreçlerinde önemli işlevler yüklenebilmektedir. Bu çalışmada, hidroelektrik enerjinin küresel toplam birincil enerji arzı, küresel toplam yenilenebilir enerji arzı ve küresel toplam elektrik üretimindeki rolü tarihsel süreçte ortaya konmuş, hidroelektrik enerji üretimine ilişkin geçmiş ve güncel eğilimlerin, gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomiler ekseninde, bütünsel ve karşılaştırmalı olarak sunulması amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Hidroelektrik enerji üretimi; Yenilenebilir enerji kaynakları; Toplam elektrik enerjisi üretimi; Gelişmiş ekonomiler; OECD üyesi ülkeler; Gelişmekte olan ekonomiler; OECD dışındaki ülkeler. 1. GİRİŞ Enerji üretimi ile tüketimindeki geçmiş ve güncel gelişmeler bütün halinde irdelendiğinde, elektrik enerjisi talebindeki büyüme eğilimlerinin, toplam birincil enerji arzı ile nihai enerji tüketimindeki artışlarla karşılaştırıldığında, çok daha yüksek düzeylerde gerçekleştiği gözlenmektedir. Elektrik tüketimindeki sürekli, kararlı ve güçlü talep artışlarına koşut olarak, elektrik enerjisi üretiminde kullanılan birincil kaynakların toplam birincil enerji arzındaki payları da giderek büyümektedir [1,2]. Başta petrol olmak üzere, fosil yakıt fiyatlarında yaşanan ani ve aşırı değişimler, istikrarsızlıklar, yenilenebilir enerjiye ilgiyi güçlendirmekte, birincil enerji kaynak çeşitliliğinin artırılması, enerji dışalım bağımlılığının azaltılması, enerji arz güvenliğinin yükseltilmesi, enerji ile ilişkili faaliyetlerin yol açtığı çevresel sorunların geriletilmesi vb. diğer etmenlerin de katkılarıyla, yenilenebilir enerji kaynaklarının küresel toplam birincil enerji arzındaki ve elektrik enerjisi üretimindeki paylarının, koşut olarak yüklendikleri işlevlerin giderek büyütülmesi amaçlanmaktadır. lı yıllardan itibaren, yenilenebilir kaynakların toplam birincil enerji arzı ile elektrik enerjisi üretimindeki payının yükseltilmesine yönelik girişimlerin giderek arttığı, yatırımların özellikle elektrik ve ısı üretimi ile biyoyakıtlar alanında yoğunlaştığı gözlenmektedir [1,2]. 2. HİDROLİK ENERJİNİN KÜRESEL ENERJİ DENGESİNDEKİ YERİ 1971 yılında Mtoe olan küresel toplam birincil enerji arzı, yaklaşık 2,2 kat artışla, yılında Mtoe düzeyine çıkmıştır. Ağırlıkla gelişmiş ekonomilerden meydana gelen OECD yapısının küresel toplam birincil enerji arzındaki payı 1971 yılında yüzde 60,7 iken, yılında yüzde 44,2 ye gerilemiştir. OECD dışında kalan ülkelerde ise, 1971 yılındaki toplam birincil enerji arzı Mtoe iken, 3,2 kat artarak, yılında Mtoe ye ulaşmıştır. Çalışma kapsamında göz önüne alınan döneminde ortalama yıllık artış hızı, OECD üyesi ülkeler ile OECD dışında kalan ülkeler için sırasıyla, yüzde 1,3 ve yüzde 3,2 olmuştur [3-15]. Güney Kore, Türkiye ve Meksika hariç OECD üyesi ekonomiler görece daha olgunlaşmış tüketim yapıları ile dikkati çekerken, OECD yapısı dışındaki diğer ekonomilerdeki durum ise tam aksi yöndedir. Fosil tabanlı yakıtların küresel toplam birincil enerji arzındaki payı 1971 yılında yüzde 86,3 olmuş, enerji kaynak çeşitliliğinin artırılmasına, nükleer ile yenilenebilir enerji kullanımının yükseltilmesine yönelik tüm girişimlere karşın, yılında yüzde 81,2 düzeyine ancak geriletilebilmiştir. yılında Mtoe düzeyinde gerçekleşen küresel toplam birincil enerji arzında yenilenebilir kaynakların payı yüzde 12,8 ile sınırlı kalırken, diğer birincil enerji kaynaklarının toplamdaki payları ise sırasıyla; kömür yüzde 27,0, petrol yüzde 33,1, gaz yüzde 21,1, nükleer enerji yüzde 5,8 olarak gerçekleşmiştir. Enerji kaynaklarının küresel toplam birincil enerji arzında üstlendikleri roller, yılı için, Şekil 1 de gösterilmiştir. Petrol % 33,1 Gaz % 21,1 % 0,2 Kömür % 27,0 Nükleer % 5,8 Yenilenebilir Kaynaklar % 12,8 % 2,2 ve Atık % 9,8 % 0,7 Şekil 1: Küresel toplam birincil enerji arzında kaynakların payı. 131

2 Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011 dönemi irdelendiğinde [3-15], yenilenebilir enerjinin küresel toplam birincil enerji arzındaki payında dikkat çekici bir gelişme sağlanamadığı tespit edilmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının tümü birlikte ele alındığında, küresel toplam birincil enerji arzına en büyük katkıyı katı biyokütlenin verdiği, fosil tabanlı yakıtların yerine kolaylıkla ikame edilebilme özelliği ile diğer yenilenebilir kaynaklardan ayrıldığı saptanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde, enerji yoksulu ve yoksunu toplum kesimleri tarafından evsel niteliklerdeki temel yaşam gereksinimleri için doğrudan yakılarak tüketilen, ancak çok küçük bir bölümü elektrik ve/veya ısı üretiminde ya da yakıt girdisi olarak çağdaş sınai üretim süreçlerinde dolaylı yollardan kullanılabilen katı biyokütle, en önemli yenilenebilir enerji kaynağı olarak küresel toplam birincil enerji arzında yüzde 9,1, küresel toplam yenilenebilir enerji arzında ise yüzde 71,5 paya sahiptir. Hidroelektrik enerji, ikinci büyük bileşen olarak, küresel toplam yenilenebilir enerji arzında yüzde 17,6, küresel toplam birincil enerji arzında ise yüzde 2,2 pay üstlenmektedir. Jeotermal enerji, birincil yenilenebilir enerji arzındaki üçüncü temel öge durumundadır. Rüzgar, güneş vb. diğer kaynaklar, küresel toplam birincil enerji arzında yaklaşık yüzde 0,3, küresel toplam yenilenebilir enerji arzında ise yüzde 2,0 pay ile hala marjinal konumdadır. Kaynakların küresel toplam birincil yenilenebilir enerji arzındaki payları, yılı için, Şekil 2 de sunulmuştur. % 17,6 % 0,8 Rüzgar % 1,2 Jeotermal % 3,7 ve Atık % 76,7 Katı biyokütle % 71,5 Sıvı biyokütle % 3,0 Kentsel atık % 0,9 Biyogaz % 1,0 Şekil 2: Küresel toplam yenilenebilir enerji arzında kaynakların payı. 3. ELEKTRİK ÜRETİMİNDEKİ GELİŞMELER 1971 yılında 5.256,38 TWh olan küresel toplam elektrik üretimi, yılında ,84 TWh e çıkmıştır. döneminde [3-15], küresel toplam elektrik üretimi 3,9 kat büyürken, çoğunlukla gelişmiş ekonomilerden meydana gelen OECD yapısının toplam elektrik üretimi 2,8 kat artışla 3.831,45 TWh den ,86 TWh e yükselmiş, OECD dışında kalan ekonomilerde ise 6,7 kat artarak 1.424,93 TWh den 9.515,98 TWh e ulaşmıştır. Halen, küresel toplam nüfusun yüzde 17,8 ini barındıran OECD ülkelerinin küresel toplam elektrik üretimindeki payı yüzde 53,0 düzeyinde bulunmakta, küresel toplam nüfusun yüzde 82,2 sinin yaşadığı OECD dışında kalan ülkeler ise, geriye kalan yüzde 47,0 lık bölümü üstlenmektedir. dönemini kapsayan süreçte [3-15], küresel toplam nüfustaki ortalama yıllık artış hızı yüzde 1,6, OECD üyesi ülkeler ile OECD dışındaki ülkelerde ise sırasıyla, yüzde 0,8 ve yüzde 1,8 olmuştur. yılı verilerine göre, Dünyada kişi başına düşen ortalama elektrik tüketimi kwh tir. OECD dışında kalan ülkelerdeki kişi başına düşen elektrik tüketimi miktarı kwh ile küresel ortalamanın altında kalmakta, OECD ülkelerinde ise kwh ile küresel ortalamanın yaklaşık üç katına ulaşmaktadır. birincil enerji kaynaklarıyla karşılaştırıldığında, yenilenebilir kaynaklar küresel toplam birincil enerji arzında daha düşük paya sahip olmalarına karşın, küresel toplam elektrik enerjisi üretiminde üçüncü büyük bileşen konumundadır. yılı verilerine göre, kömür ve gazın küresel toplam elektrik üretimindeki payı sırasıyla, yüzde 40,9 ve yüzde 21,3 olurken, yenilenebilir kaynaklar yüzde 18,5 paya sahiptir. Nükleer enerji yüzde 13,5 ve petrol yüzde 5,5 pay ile yenilenebilir kaynakları izlemektedir. Küresel toplam elektrik üretiminin yüzde 15,9 unu üstlenen hidrolik kaynaklar, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı toplam elektrik üretiminde yüzde 85,9 paya sahiptir. Küresel toplam birincil enerji arzında önemli rol oynayan katı biyokütleyi de kapsayan tüm biyokütle ve atıklar ise, küresel toplam elektrik üretiminde yüzde 1,1 pay ile küçük bir rol üstlenebilmektedir. lı yıllardan itibaren artarak süren güçlü büyüme eğilimlerine karşın, rüzgar, güneş, jeotermal vb. diğer tüm yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı toplam üretim, küresel toplam elektrik enerjisi üretiminde yalnızca yüzde 1,5 pay alabilmektedir. Birincil enerji kaynaklarının küresel toplam elektrik enerjisi üretimindeki payları, yılı için, Şekil 3 te belirtilmiştir. Petrol % 5,5 Gaz % 21,3 Kömür % 40,9 % 0,3 Nükleer % 13,5 Yenilenebilir Kaynaklar % 18,5 % 15,9 ve Atık % 1,1 % 1,5 Şekil 3: Küresel toplam elektrik enerjisi üretiminde birincil kaynakların payı. Özellikle lı yıllardan itibaren, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretiminde güçlü büyüme eğilimleri kaydedilmesine karşın, küresel toplam elektrik üretimindeki artışlara göre daha düşük kalmaktadır. yılında küresel toplam elektrik üretiminin yüzde 19,5 i yenilenebilir kaynaklardan elde edilirken, bu oran yılında yüzde 18,5 düzeyine gerilemiştir. Yenilenebilir kaynakların toplamdaki payının azalmasının temel nedeni, yenilenebilir kaynaklara dayalı küresel toplam elektrik enerjisi üretiminin yaklaşık üçte birini üstlenen OECD ülkelerinde hidroelektrik,üretiminde gözlenen düşük büyüme eğilimleridir. yılından itibaren yenilenebilir kaynaklara dayalı elektrik üretimi, OECD dışında kalan ülkelerde ortalama yıllık yüzde 4,0 oranında artış gösterirken, bu oran OECD ülkelerinde yıllık yüzde 1,6 büyüme ile sınırlı kalmıştır. Ekonomik büyüme, küresel toplam nihai elektrik tüketimine yönelik öngörülen değişimler üzerinde, nüfus artış hızı, kentleşme, sanayileşme vb. diğer etmenlerle birlikte mutlak belirleyicilikler taşımaktadır. Gelişmiş ekonomilerdeki nihai elektrik tüketiminde gözlenen göreli durağanlığın aksine, gelişmekte olan ülkelerin tüketimlerinde sürekli, kararlı ve güçlü artış eğilimleri dikkati çekmektedir. Gelişmiş Dünya ülkelerinin toplumları, düşük nüfus artışlarıyla uyumlu, belirli tüketim olgunluğuna ve doygunluğa ulaşmış enerji talep yapısı ile nitelendirilebilirken, gelişmekte olan ülkelerdeki mevcut eğilimler ve olası beklentiler ise, tam aksi yöndedir. 132

3 Fırat Üniversitesi-Elazığ Gelişmiş ekonomilerde, düşük nüfus artış hızı, kentleşme sürecinin tamamlanması, enerjinin etkin ve verimli kullanılmasına yönelik süreklilik içeren kazanımlar, enerji talebinin yoğun olduğu üretim faaliyetlerinin bırakılması veya gelişmekte olan ülkelere kaydırılması, teknoloji yoğun üretim alanlarına odaklanma, hizmetler sektörünün daha fazla geliştirilmesine yönelik tercihler, toplam nihai elektrik tüketimindeki artışların, gelişmekte olan ülkelere göre çok daha düşük düzeylerde kalmasına yol açmaktadır. İlgili dönemlerde, elektrik enerjisi üretiminde gerçekleşen büyüme eğilimleri [3-15], bölgelere göre Tablo 1 de verilmiştir. 4. HİDROELEKTRİK ENERJİ ÜRETİMİNDEKİ GELİŞMELER İLE EĞİLİMLERİN ANALİZİ yılından günümüze kadar gelişen süreçte, küresel toplam yenilenebilir enerji arzı ile küresel toplam birincil enerji arzındaki büyüme eğilimleri benzer oranlarda gerçekleşmiştir. Yenilenebilir enerji arzındaki ortalama yıllık artışlar dikkate alındığında; güneş enerjisinden elektrik üretimi, rüzgar, biyogaz, sıvı biyokütle, güneş enerjisinden ısı üretimi, jeotermal, hidrolik ve katı biyokütle şeklinde bir diziliş ile karşılaşılmaktadır. - dönemindeki ortalama yıllık büyüme oranları, toplam birincil enerji arzı (TBEA), toplam birincil yenilenebilir arzı (TYEA) ile bileşenler özelinde, Şekil 4 te verilmiştir [3-15]. % 50 % 45 % 40 % 35 % 30 % 25 % 20 % 15 % 10 % 5 % 0 TBEA % 1,9 TYEA % 1,9 Güneş Elektrik % 42,3 Rüzgar % 25,1 Biyogaz % 15,4 Sıvı % 12,1 Güneş Isı % 10,1 Jeotermal % 3,1 % 2,3 Katı % 1,3 Şekil 4: Küresel yenilenebilir enerji arzındaki ortalama yıllık büyüme oranları. Ağırlıklı olarak gelişmiş ekonomileri kapsayan OECD üyesi ülkelerin küresel toplam hidroelektrik enerji üretimindeki payı 1971 yılında yüzde 72,7 iken, 2001 yılından itibaren OECD yapısı dışında kalan ülkelerin toplam hidroelektrik enerji üretimleri OECD ülkelerini geride bırakmış, yılında ise OECD dışında kalan ülkelerin toplamdaki payı yüzde 58,0 e yükselmiştir. Bölgelerin küresel toplam hidroelektrik enerji üretimindeki payları, 1971 ile yılları için, karşılaştırmalı olarak, Şekil 5 te gösterilmiştir. Pompalı-hazneli hidrolik santraller dahil, hidroelektrik üretiminde sağlanan gerçekleşmeler [3-15], hesaplanan dönemsel ortalama yıllık büyüme oranları ile birlikte, yalnızca seçilen yıllar için özetlenerek, Tablo 2.a ile Tablo 2.b de ardıl halde sunulmuştur. OECD ülkeleri arasında en büyük hidroelektrik üreticisi olarak öne çıkan Kanada yı, Amerika Birleşik Devletleri ve Norveç izlemektedir. yılı itibariyle, üç ülkenin toplam hidroelektrik üretimi, OECD ülkeleri toplamının yaklaşık üçte ikisine karşılık gelmektedir. büyük üreticiler ise, Japonya, İsveç, Fransa, İtalya, Avusturya, Meksika, İsviçre, Türkiye, Almanya, İspanya şeklinde sıralanmaktadır. Türkiye, 1971 ile yılları arasındaki ortalama yıllık yüzde 12,2 artış oranı ile dikkati çekmekte, anılan oranın ile yılları arasında yüzde 2 ye gerilemesine rağmen, döneminde gerçekleşen ortalama yıllık yüzde 7,1 büyüme ile OECD ülkeleri arasında öne çıkmaktadır. Türkiye yi, dönemindeki, ortalama yıllık yüzde 6,7 ile Belçika izlemektedir. döneminde, OECD dışında kalan ülkeler bölgelere göre incelendiğinde ülkeler arasında önemli farklılıklar gözlenmekte, Afrika da Mozambik (yüzde 12,1) ve Güney Afrika (yüzde 10,2), Asya da Nepal (yüzde 10,9) ve Vietnam (yüzde 10,7), Çin (yüzde 8,4), Latin Amerika da Paraguay (yüzde 17,1), Panama (yüzde 11,0), Ekvator (yüzde 9,2) ve Arjantin (yüzde 8,4), Ortadoğu da Suriye (yüzde 11,5) güçlü büyüme eğilimleriyle dikkat çekmektedir. Küresel toplam hidroelektrik enerji üretiminde; yüzde 17,8 pay ile Çin Halk Cumhuriyeti, yüzde 11,5 ile Kanada ve yüzde 11,2 ile Brezilya öne çıkan ilk üç ülkedir. Tablo 1: Bölgelerin toplam elektrik enerjisi üretimleri ve dönemsel ortalama yıllık büyüme eğilimleri. Bölgeler Afrika ,8 3,8 5,4 Asya (Çin hariç) ,4 6,2 7,3 Çin (Hong Kong dahil) ,3 9,8 9,0 Eski SSCB ,1-0,7 1,7 Latin Amerika ,2 4,2 5,7 OECD Dışı Avrupa ,0 0,3 2,2 Ortadoğu ,1 6,7 9,4 OECD Dışındaki Ülkeler Toplamı ,9 4,6 5,3 Avrupa Birliği ,5.. OECD Avrupa ,4 1,8 2,6 OECD Kuzey Amerika ,6 1,8 2,7 OECD Pasifik ,8 2,7 3,8 OECD Üyesi Ülkeler Toplamı ,7 1,9 2,8 Küresel Toplam ,4 3,0 3,7-133

4 Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011 Tablo 2.a: Hidroelektrik enerji üretiminde gerçekleşmeler ve ilgili dönemlerdeki ortalama yıllık büyüme eğilimleri. Ülkeler / Bölgeler Angola ,0 9,7 5,1 Cezayir ,6 4,2-0,4 Etiyopya ,8 6,5 6,7 Fas ,2 0,7-0,3 Fildişi Sahilleri ,6 2,0 7,3 Gabon ,3 - Gana ,6 0,4 2,1 Güney Afrika ,6 1,9 10,2 Kamerun ,0 2,6 3,8 Kenya ,0 0,8 5,9 Kongo ,3-1,5 5,4 Kongo Dem. Cum ,6 1,6 2,1 Mısır ,6 2,2 2,9 Mozambik ,3 24,7 12,1 Namibya Nijerya ,5 1,5 3,5 Sudan ,4 2,4 4,9 Tanzanya ,9 3,0 6,0 Togo ,2-0,2 0,5 Zambiya ,1 1,1 6,6 Zimbabve ,1-0,1 1,5 Afrika Ülkeleri ,2 2,9 5,6 Afrika ,1 2,9 4,1 Bangladeş ,9 2,9 5,9 Endonezya ,6 3,0 5,8 Filipinler ,2 2,7 4,5 Hindistan ,1 2,6 3,9 Kuzey Kore ,8-0,6 1,2 Malezya ,3 3,5 5,5 Myanmar ,9 7,0 5,9 Nepal ,5 7,2 10,9 Pakistan ,4 2,8 5,6 Sri Lanka ,2 1,5 4,4 Tayland ,8 2,0 3,4 Tayvan ,3-0,3 2,5 Vietnam ,1 9,2 10,7 Asya Ülkeleri ,9 6,2 7,6 Asya (Çin hariç) ,6 2,9 4,3 Çin Halk Cumhuriyeti ,9 8,9 8,4 Çin (Hong Kong dahil) ,9 8,9 8,4 Azerbaycan ,7.. Ermenistan ,8.. Gürcistan ,3.. Kazakistan ,1.. Kırgızistan ,4.. Letonya ,0.. Litvanya ,0.. Moldova ,1.. Özbekistan ,0.. Rusya Federasyonu ,0.. Tacikistan ,2.. Ukrayna ,4.. Eski SSCB ,3 0,1 1,7 Arnavutluk ,7 1,6 4,7 Bosna Hersek ,2.. Bulgaristan ,8 3,1 1,1 Hırvatistan ,9.. Makedonya ,0.. Romanya ,0 2,3 3,7 Sırbistan ,4.. Slovenya ,7.. OECD Dışı Avrupa ,4 1,8 2,1 134

5 Fırat Üniversitesi-Elazığ Tablo 2.b: Hidroelektrik enerji üretiminde gerçekleşmeler ve ilgili dönemlerdeki ortalama yıllık büyüme eğilimleri. Ülkeler / Bölgeler Arjantin ,8 3,0 8,4 Bolivya ,4 3,7 2,6 Brezilya ,6 3,3 6,0 Dominik ,2 9,3 3,2 Ekvator ,6 4,6 9,2 El Salvador ,2 1,2 3,7 Guatemala ,6 4,2 7,4 Haiti ,1-5,0 5,3 Honduras ,5 0,0 6,3 Jamaika ,9 3,3 0,6 Kolombiya ,7 2,9 5,4 Kosta Rika ,5 4,4 5,5 Küba ,2 1,1 0,6 Nikaragua ,7 1,6 2,6 Panama ,9 3,3 11,0 Paraguay ,0 4,0 17,1 Peru ,8 3,4 4,1 Şili ,3 5,7 4,5 Uruguay ,6-2,4 3,1 Venezuela ,7 4,9 7,8 Latin Amerika Ülkeleri ,7-0,4 0,7 Latin Amerika ,8 3,5 6,2 Irak ,5-8,2 2,8 İran ,4-1,1 1,7 Lübnan ,7-1,6-2,2 Suriye ,3 0,3 11,5 Ürdün ,1 - Ortadoğu ,2-1,6 2,3 OECD Dışındaki Ülkeler Toplamı ,9 3,8 4,8 Almanya ,4 1,7 1,6 Avusturya ,5 1,3 2,4 Belçika ,6 3,8 6,7 Çek Cumhuriyeti ,0 2,8 1,8 Finlandiya ,1 2,6 1,3 Fransa ,8 1,0 0,9 Hollanda ,0 - İngiltere ,7 1,4 2,1 İrlanda ,0 1,6 2,8 İspanya ,2 0,0-0,6 İsveç ,8-0,3 0,8 İsviçre ,6 1,1 0,8 İtalya ,7 1,7 0,4 İzlanda ,4 6,2 5,8 Lüksemburg ,4 0,9-0,3 Macaristan ,3 1,0 2,2 Norveç ,5 0,8 2,2 Polonya ,9-1,0 1,0 Portekiz ,2-1,3 0,4 Slovakya ,8 2,9 2,9 Türkiye ,2 2,0 7,1 Yunanistan ,5 4,1 1,2 OECD Avrupa ,8 1,0 1,4 Avrupa Birliği ,9.. Amerika Birleşik Devletleri ,5-0,1 0,2 Kanada ,2 1,4 2,3 Meksika ,6 2,9 2,7 OECD Kuzey Amerika ,7 0,8 1,3 Avustralya ,2-1,2 0,0 Güney Kore ,6-0,7 4,0 Japonya ,5-0,8-0,1 Yeni Zelanda ,0-0,2 1,4 OECD Pasifik ,1-0,7 0,2 OECD Üyesi Ülkeler Toplamı ,7 0,7 1,2 Küresel Toplam ,1 2,3 2,7 135

6 Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu SONUÇLAR Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri, demografik yapıları, büyüme ve gelişme ile üretim/tüketim dinamikleri, yerel enerji kaynaklarının sağladığı olanaklar veya olanaksızlıklar, mevcut enerji altyapısı, coğrafi konumlarının sunduğu fırsatlar veya yarattığı sorunlar, ulusal güvenlik ve tehdit algılamaları, küresel enerji piyasalarındaki yapısal, finansal, kurumsal gelişmeler vb. diğer etmenler, elektrik enerjisi üretiminde kullanılan birincil enerji kaynaklarının yüklendikleri işlevlerde önemli değişikliklere yol açabilmektedir. Geleneksel katı biyokütle hariç tutulduğunda küresel toplam birincil enerji arzında, hidrolik hariç tutulduğunda ise küresel toplam elektrik üretiminde yenilenebilir kaynakların mevcut payları, yapılan tüm girişimlere karşın, oldukça düşük düzeylerde kalmıştır. Ağırlıklı olarak gelişmiş ekonomilerin yer aldığı OECD ülkelerinde ekonomik kullanılabilirliğe sahip hidrolik potansiyelin sınırına yaklaşılması, yeni santrallerin ekolojik sistem üzerinde baskı yaratmayacak alanlara konumlandırılamaması, istimlak bedellerinin yüksekliği, hidroelektrik enerji üretimindeki büyümeyi kısıtlamaktadır. Gelecekte, hidroelektrik üretiminde sağlanacak kayda değer artışların gelişmekte olan ülkelerdeki hidrolik potansiyellerin değerlendirilmesiyle gerçekleşeceği öngörülmektedir. Elektrik enerjisi tüketiminde sürekli, kararlı ve güçlü artış eğilimlerine sahip gelişmekte olan ülkeler açısından, hidroelektrik üretimin ekonomik, sosyal, çevresel vb. diğer politikalarla entegrasyonu büyük önem taşımakta, ekosistem üzerinde yaratılabilecek geri dönülemez niteliklerdeki etkilere ilişkin çok boyutlu bilimsel analizlerin yapılmasını, olası sonuçların irdelenmesini gerektirmektedir. 6. KAYNAKLAR [1] International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook, 2009 Edition, OECD/IEA, Paris, [2] International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook, Edition, OECD/IEA, Paris,. [3] International Energy Agency (IEA), Key World Energy Statistics, 2010 Edition, OECD/IEA, Paris, [4] International Energy Agency (IEA), Energy Balances of OECD Countries, 2010 Edition, OECD/IEA, Paris, [5] International Energy Agency (IEA), Energy Balances of OECD Countries, 2009 Edition, OECD/IEA, Paris, [6] International Energy Agency (IEA), Energy Balances of OECD Countries, Edition, OECD/IEA, Paris,. [7] International Energy Agency (IEA), Energy Balances of Non- OECD Countries, 2010 Edition, OECD/IEA, Paris, [8] International Energy Agency (IEA), Energy Balances of Non- OECD Countries, 2009 Edition, OECD/IEA, Paris, [9] International Energy Agency (IEA), Energy Balances of Non- OECD Countries, Edition, OECD/IEA, Paris,. [10] International Energy Agency (IEA), Energy Statistics of OECD Countries, 2010 Edition, OECD/IEA, Paris, [11] International Energy Agency (IEA), Energy Statistics of OECD Countries, 2009 Edition, OECD/IEA, Paris, [12] International Energy Agency (IEA), Energy Statistics of OECD Countries, Edition, OECD/IEA, Paris,. [13] International Energy Agency (IEA), Energy Statistics of Non- OECD Countries, 2010 Edition, OECD/IEA, Paris, [14] International Energy Agency (IEA), Energy Statistics of Non- OECD Countries, 2009 Edition, OECD/IEA, Paris, [15] International Energy Agency (IEA), Energy Statistics of Non- OECD Countries, Edition, OECD/IEA, Paris,. 136