TIP ETİĞİ-HUKUKU-TARİHİ

Transkript

1 EDİTÖRLER KURULU - EDITORIAL BOARD Dr.İbrahim BAŞAĞAOĞLU Dr.Nesrin ÇOBANOĞLU Dr.Ayşegül DEMİRHAN ERDEMİR Dr.Erzan ERZURUMLUOĞLU Dr.Fatma Arın NAMAL Dr.Nil SARI

2 BOŞ

3 SAYI EDİTÖRÜ - Prof.Dr. Fatma Arın NAMAL (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik AD, İSTANBUL) YAZARLAR - Prof.Dr. Ayşegül DEMİRHAN ERDEMİR (Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik AD, Kurucu Başkanı, BURSA) Hem. Mahinur DURMUŞ İSKENDER (Kastamonu Üniversitesi Taş Köprü Meslek Yüksekokulu, Tıbbi Hizmetler ve Teknikler Bölümü, İlk ve Acil AD, KASTAMONU) Prof.Dr. Dietrich von ENGELHARDT (Serbest, ALMANYA) Hem. Handan EREN (Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, KARAMAN) Doç.Dr. Zehra GÖÇMEN BAYKARA (Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, ANKARA) Hem.Dr. Şenay GÜL (Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, Hemşirelik Esasları AD, ANKARA) Hem. Seval HANÖNÜ (Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, ANKARA) Yrd.Doç.Dr. Esin KARLIKAYA (Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik AD, EDİRNE) Prof.Dr. Ahmet Nezih KÖK (Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Adli Tıp AD, ERZURUM) Prof.Dr. Fatma Arın NAMAL (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik AD, İSTANBUL) Prof.Dr. Nüket ÖRNEK BÜKEN (Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik AD, ANKARA) Prof.Dr. Lütfi TELCİ (İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Anesteziyoloji ve Reaminasyon AD, İSTANBUL) Prof.Dr. Çağatay ÜSTÜN (Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik AD, İZMİR) Prof.Dr. Yasemin YALIM (Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik AD, ANKARA) Dergide yayımlanan makalelerin yazar kurum bilgilerinde OHAL nedeniyle değişiklikler oluşmuş olabilir. Bu değişiklikler nedeniyle oluşabilecek her türlü sorumluluk yazar(lar)ın kendisine ait olup, yayınevi herhangi bir sorumluluk kabul etmemektedir.

4 Türkiye Klinikleri tüm işlemlerini elektronik ortamda internet üzerinden yürütmektedir. İşlemlerinizi kullanıcı adı ve şifrenizi kullanarak adresinden yapabilirsiniz. Yeni kayıt olmak için; adresinden önce Online Makale İşlemleri butonuna daha sonra Yeni Kullanıcı linkine tıklayınız. Sorularınız için; Bilgi İşlem Servisi Tel: / 115 e-posta: bilgiislem@turkiyeklinikleri.com Türkiye Klinikleri Dergilerine makale göndermek için; adresindeki Online Makale İşlemleri butonunu tıklayınız (Yalnız bu yolla gönderilen makaleler işleme alınmaktadır). Makale yazım kuralları için; adresindeki Dergiler ve Kitaplar butonundan ilgili derginin internet sitesine erişerek Yazım Kuralları linkini tıklayınız. Makalelerle ilgili görüşmek için; Yazı İşleri Servisi Tel: / 119 e-posta: yaziisleri@turkiyeklinikleri.com Türkiye Klinikleri Dergilerine abone olmak ve yayınlanmış diğer sayılarına ulaşmak için; adresindeki Online Alışveriş linkini tıklayınız. Abone işlemleriyle ilgili görüşmek için; Abone ve Halkla İlişkiler Servisi Tel: / 118 e-posta: abone@turkiyeklinikleri.com Türkiye Klinikleri Dergilerine reklam vermek için; Pazarlama Satış-Proje Servisi Tel: / 142 e-posta: pazarlama@turkiyeklinikleri.com YAYIN PERİYODU VE TÜRÜ: Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi-Özel Dergisi; 4 ayda bir olmak üzere, yılda 3 sayı yayınlanır. Yerel süreli yayın. YAYIN HAKKI: Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi-Özel Dergisi nde yayınlanan yazılar, resim, şekil ve tablolar yayıncının yazılı izni olmadan kısmen veya tamamen herhangi bir vasıta ile basılamaz, çoğaltılamaz. Bilimsel amaçlarla (kaynak göstermek kaydıyla) özetleme ve alıntı yapılabilir. Dergide yayınlanan yazı, şekil ve resimlerden yazarları, ilan ve reklamlardan firmaları sorumludur. Türkiye Klinikleri dergileri halka açık yerlerde satılmaz. Sağlıkla ilgili kişi ve kurumlara abonelik usulü gönderilir. All procedures regarding Turkiye Klinikleri publications are online. Turkiye Klinikleri web site can be reached through all transactions can be made with a username and password. New Users; can be reached through Use Online Article Submission link and then click on New Registration. For questions and comments; Data Processing Department Phone: / bilgiislem@turkiyeklinikleri.com To send articles to Turkiye Klinikleri Journals; click on Online Article Submission link at For consideration, all articles must be submitted online. Articles submitted in other forms will not be considered. Rules and regulations for manuscript writing; can be reached through Use Journals and Books link to reach the list of journals. Click on related journal to reach Editorial Policies regarding the journal. For question regarding manuscripts; Manuscript Editing Department Phone: / yaziisleri@turkiyeklinikleri.com To subscribe and to reach former issues of Turkiye Klinikleri Journals; click on Online Subscription at To subscribe; Subscription and Public Relations Department Phone: / abone@turkiyeklinikleri.com To place advertisements; Marketing Sales-Project Department Phone: / pazarlama@turkiyeklinikleri.com PUBLICATION TYPE AND PERIODS: Turkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics, Law and History-Special Topics is published 3 times a year. COPYRIGHT: All articles, drawings, figures and tables published in Turkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics, Law and History-Special Topics cannot be reproduced in whole or in part without prior written permission from the publisher. Only for scientific purposes summarizing and quotations can be done with the condition of proper citations listed as references. Responsibility of the articles, figures and photos belongs to authors. And advertising parties are fully responsible for their advertisements. Turkiye Klinikleri Journals cannot be sold by second parties, but will be distributed to persons in the related fields of health through subscriptions. İNDEKSLENDİĞİ DİZİNLER - Türkiye Atıf Dizini - Türkiye Klinikleri Tıp Veri Tabanı INDEXED or ABSTRACTED in - Turkiye Citation Index - Turkiye Klinikleri Medical Database Yayına veriliş tarihi: BASILDIĞI YER-BASIMCI-YAYIMCI Ortadoğu Reklam Tanıtım Yayıncılık Turizm Eğitim İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. adına İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Prof.Dr. Hikmet Akgül Yönetim Yeri: Türkocağı Cad. No: Balgat/Ankara/Türkiye Türkiye Klinikleri Tel : Faks : e-posta : info@turkiyeklinikleri.com web : Online ISSN: PUBLISHING HOUSE-PUBLISHER On behalf of Ortadoğu Reklam Tanıtım Yayıncılık Turizm Eğitim İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. General Manager: Prof. Hikmet Akgül, M.D. Administration Address: Türkocağı Cad. No: Balgat/Ankara/Turkey Phone : Fax : web : info@turkiyeklinikleri.com :

5 Cilt 2 Sayı 3 Yıl 2016 İÇİNDEKİLER Sayı Editöründen Fatma Arın NAMAL 1 Ars Moriendi or the Art of Dying in History and Culture Dimensions-Experiences-Suggestions Tarihte ve Kültürel Boyutlarda Ars Moriendi veya Ölüm Sanatı-Deneyimler-Öneriler Dietrich v. ENGELHART 13 Yaşamın Sonuna Ait Çözümlenememiş Etik Sorunlar Unresolved Ethical Problems Regarding End of Life Lütfi TELCİ 18 Yaşam Sonu Sürecinde Adli Tıp Uygulamaları Forensic Medicine Practices at the End of Life Ahmet Nezih KÖK

6 24 Yaşamın Sonunda Klinik Etik Karar Verme Süreci ve Belirleyici Faktörler Clinical Ethical Decision-Making Process at the End of Life and Some Determinants Factors Nüket ÖRNEK BÜKEN 34 Yaşamın Sonuna Doğru Umut Kapısını Kapatmayın! Etik Bakış Açısıyla Kısa Bir Değerlendirme Do not Lose Hope Towards the end of Life! A Brief Evaluation From Ethical Perspective Çağatay ÜSTÜN 42 Ölmekte Olan Hastaya Bakanların Etik Yükükmlülükleri Üzerine About Ethical Obligations of People Attending A Dying Patient Fatma Arın NAMAL 51 Resüsite Etmeyin Talimatının Etik Boyutu The Ethical Dimension of Do Not Resuscitate Order Esin KARLIKAYA 59 Kanserde Umut, Empati, Sempati ve Vicdan Üzerine Etik Yorumlamalar Ethical Interpretations on Hope, Empathy, Sympathy and Conscience in Cancer Ayşegül DEMİRHAN ERDEMİR 66 Hekimlik ve Hemşirelik Eğitiminde İhmal Edilmiş Alan: Ölüm Neglected in the Subject of Medical and Nursing Education: Death Zehra GÖÇMEN BAYKARA, Şenay GÜL, Seval HANÖNÜ, Mahinur DURMUŞ İSKENDER, Handan EREN, Yasemin YALIM Dergide yayımlanan şekil/resimlerin renkli hâli için:

7 epimiz öleceğimizi biliriz ama, çoğumuz anlaşılması kolay şekilde bu düşünceyi bastırmaya çalışırız. Kim, kendisinin yok olmasını kolaylıkla tasavvur edebilir ki? Üstelik tıbbın ağır hastalıkları sağaltabildiği, kaza kurbanlarını kurtarabildiği, hasta organları, hatta kalbi, sağlam olanla değiştirebildiği bir zamanda. Lütfen Doktor Bey ya da lütfen Doktor Hanım, mutlaka yapabileceğiniz bir şeyler daha vardır! sorusu, ölümün yaklaştığı olgularda hekimi güç durumda bırakır. Sanki ölüm, bir şekilde mutlaka önlenebilecektir. İşte tam da bu noktada, ölüm gerçeği üzerinde konuşmak gerekir. Hastalık çekmeden aniden ölmek, bir çoğumuzun istediği, ama çok nadiren olabilen bir durumdur. Öte yandan, ancak kendi ölümlülüğü ile yüzleşebilen, yaşamının sonunu, kendisi için nasıl uygun buluyorsa, o şekilde düzenleme şansına sahiptir. Günümüzde Hospice ler ve Palyatif Tıp hizmetlerinin, huzur içinde ve ağrısız ölmeyi sağlayabildikleri hakkında umut verici değerlendirmeler ortaya konuluyor yılında çevirisi tarafımca üstlenilerek Türkçe tıp etiği kitapları arasına katılan Tıbbın Gündelik Yaşamında Etik kitabının editörü, Almanya da tıp etiği alanının ünlü hoca ve yazarı Prof.Dr. Dietrich von Engelhardt, bu sayıya ölme kavramına tarihi ve kültürel yaklaşımlar konusunda bakış açımızı genişleten bir makale ile katkıda bulundu. İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı Başkanı Prof.Dr. Lütfi Telci, hastayı ölümden geri çevirmeye çalışmak üzere tüm tıbbi olanakların yığılı olduğu yoğun bakım ünitelerinin içerisinde geçen uzun hizmet yıllarının birikimi ile, ölüm gerçeği karşısında körleşmenin tıbbi pratiklerde doğurduğu sorunlar üzerine eğildi ve öneriler getirdi. Erzurum Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı başkanı Prof.Dr. Ahmet Nezih Kök, yaşam ve ölümün hem bir bütünün parçaları, hem de sürekli hareketliliğin safhaları olduğunu açıklayan çok değerli bir makalesi ile sayımıza katıldı. Prof.Dr. Ayşegül Demirhan Erdemir, Prof.Dr. Nüket Örnek Büken, Prof.Dr. Çağatay Üstün, Yrd.Doç.Dr. Esin Karlıkaya ve Doç.Dr. Zehra Göçmen Baykara ile arkadaşları da Yaşamın Sonuna Ait Etik Sorunlar ı değişik boyutlarıyla ele alarak değerli katkılarda bulundular. TÜRKİYE KLİNİKLERİ ni, Tıp Etiği alanında uzun yıllardır değerli fikri üretimlerin okurla buluşmasına sağladığı çok değerli olanak nedeniyle kutluyor ve teşekkürlerimi sunuyorum. Yaşamın Sonuna Ait Etik Sorunlar özel sayısının editörlüğünü üstlenmek ve sizi değerli yazarların konuya ışık tutacak makaleleri ile buluşturmaktan onur duyuyorum. Saygılarımla. Prof.Dr. Fatma Arın NAMAL Sayı Editörü

8 YAYIMLANMIŞ SAYILAR YAŞLANMA (2016) Editör: Prof.Dr. Nil SARI (İstanbul Ü. Cerrahpaşa T.F.) DERMATOLOJİ ETİĞİ HUKUKU TARİHİ (2002) Editör: Doç.Dr. Hayriye SARICAOĞLU (Uludağ Ü.T.F.) YAŞAMIN SONUNA AİT ETİK SORUNLAR (2016) Editör: Prof.Dr. Fatma Arın NAMAL (İstanbul Ü. İstanbul T.F.) AYDINLATILMIŞ ONAM (2011) Editör: Prof.Dr. Ahmet Nezih KÖK (Atatürk Ü.T.F.) HEKİM HASTA İLİŞKİSİ (2012) Editör: Doç.Dr. Elif ATICI (Uludağ Ü.T.F.) HEKİMİN ÖZEN YÜKÜMLÜLÜĞÜ (2015) Editör: Prof.Dr. Erzan ERZURUMLUOĞLU (Çankaya Ü. Hukuk F.) SAĞLIK SİGORTALARINDA YAŞANAN ETİK PROBLEMLER (2015) Editör: Prof.Dr. İbrahim BAŞAĞAOĞLU (İstanbul Ü. Cerrahpaşa T.F.) KLİNİKTE GÜNCEL TIBBİ ETİK SORUNLAR (2015) Editör: Prof.Dr. Nesrin ÇOBANOĞLU (Gazi Ü.T.F.) YOĞUN BAKIMDA ETİK VE HUKUK (2016) Editör: Prof.Dr. Ayşegül DEMİRHAN ERDEMİR (Serbest Hekim, İstanbul) YAYIMLANACAK SAYILAR PROFESYONEL HEMŞİRELİK UYGULAMALARINDA ETİK YAKLAŞIMLAR (2017) Editör: Prof.Dr. Çağatay ÜSTÜN (Ege Ü.T.F.) KÖK HÜCRE VE ETİK (2017) Editör: Doç.Dr. Müesser ÖZCAN (Muğla Sıtkı Koçman Ü.T.F.) YAŞAMIN BAŞLANGICINA AİT ETİK SORUNLAR (2017) Editör: Prof.Dr. Gülten DİNÇ (İstanbul Ü. Cerrahpaşa T.F.) İNSANLAR ÜZERİNDE YÜRÜTÜLEN BİYOTIP ARAŞTIRMALARINDA ETİK KONULAR (2018) Editör: Prof.Dr. Nüket ÖRNEK BÜKEN (Hacettepe Ü.T.F.) Özel sayıları temin etmek için: