KAYNAK GÖSTERME TEKNİKLERİ ve BİLİM ETİĞİ

Transkript

1 KAYNAK GÖSTERME TEKNİKLERİ ve BİLİM ETİĞİ Bu bölümde şu kaynaklardan yararlanılmıştır: 1) 2) ttps:// 3%20Bilim%20Etiği.ppt

2 Kaynak göstermenin önemi Bilim ahlakının gereğidir Bilginin asıl sahibini belirtir Araştırmacının katkısını açıkça ortaya koyar Çalışmanın güvenirliğini artırır Çalışmanın derinliği konusunda fikir verir Sunulan bilgiyi veya görüşü belgeler Denetim olanağı sağlar Kullanılan kaynaklara erişim olanağı sağlar Doğruluk Yeterlilik (Tutarlılık)

3 Kaynak gösterme Kaynaklar çalışmanın neresinde gösterilecek? Kaynaklarla ilgili ne kadar bilgi aktarılacak? Bu bilgi nasıl sunulacak?

4 Kaynak göstermenin aşamaları Çalışmanın sonunda kaynak gösterme Kaynakça / Bibliyografya Çalışmanın içinde kaynak gösterme Gönderme/dipnot

5 Kaynak gösterme yöntemleri Bağlaç/APAYöntemi: Sınıf ortalamasının üzerinde olan öğrencilerin özel ihtiyaçlarını gidermek için ek çalışmalar planlanmalıdır (Badke, 2008). Bu öğrencilerin bilgilerini artırmak, farklı düşünceler geliştirmek, öğrendiklerini ileri düzeyde problemlerin çözümünde kullanmak için ek çalışmalara ihtiyaçları vardır (Eisenberg, 2004: 32). Klasik/NümerikYöntem: Sınıf ortalamasının üzerinde olan öğrencilerin özel ihtiyaçlarını gidermek için ek çalışmalar planlanmalıdır.² Bu öğrencilerin bilgilerini artırmak, farklı düşünceler geliştirmek, öğrendiklerini ileri düzeyde problemlerin çözümünde kullanmak için ek çalışmalara ihtiyaçları vardır.³

6 Kaynak gösterme yöntemleri Bağlaç Yöntemi; Metnin akışını bozabilir Kullanımı çok kolaydır Metin içinde kaynakla ilgili bilgi verilir Numerik yöntem; Metnin akışını bozmaz Metne yapılan eklemeler sorun yaratabilir Metin içinde kaynakla ilgili bilgi verilmez

7 Kaynakça gösterme biçimleri Tuncer, Nilüfer. Çizgi Roman ve Çocuk. İstanbul: Çocuk Vakfı, Tuncer, N. (1993). Çizgi Roman ve Çocuk. İstanbul: Çocuk Vakfı. Tuncer, Nilüfer. Çizgi Roman ve Çocuk. (İstanbul: Çocuk Vakfı, 1993).

8 Kaynakça gösterme biçimleri Seçim başkaları tarafından yapılmıştır Yayıncı Editör Danışman Enstitü Üniversite Seçim şansı varsa Amaca uygunluk Disipline uygunluk Okuyucunun işini kolaylaştırmak Metnin akışını bozmamak Biliyor olmak

9 Kaynakçada künye gösterimi -Kitap- Yazar adı Eser adı Yayın yeri Yayın evi Yayın tarihi Aktarılan bilgi hemen hemen tüm sistemlerde aynıdır Aktarılan bilgi kaynağın türüne göre değişir Düzen, kullanılan sisteme göre değişir Amaç, kaynağa erişimi sağlamaktır

10 Künye-Dipnot ilişkisi -Kitap- Kaynakça: Mutlu, A. (2013), Türkiye de Kent Hakkı, Orion Kitabevi Yayınları, Ankara. Dipnot: (Mutlu, 2013: 32).

11 Künye-Dipnot ilişkisi -Makale- Yazar adı Makale adı Dergi adı Yayın yılı Cilt Sayı Sayfa numaraları

12 Künye-Dipnot ilişkisi -Makale- Kaynakça: Mutlu, A.(2016), «Niteliksel Bağlamda Kadının Siyasetteki Yeri», Mülkiyeliler Dergisi, C:3, S:1, Dipnot: (Mutlu, 2016: ).

13 Künye-Dipnot ilişkisi -Web- Yazar adı/web adı Yayın tarihi Erişim tarihi Erişim adresi & Mutlu, A., «Kent Kültüründe Değişen Eğilimler», ( ). Dipnot: (Mutlu, 2016). ( ) Dipnot: ( 2017)

14 Bilimsel Etik

15 Kaynak kullanımıyla ilgili yasal ve etik konular Telif hakkı Adil kullanım İntihal

16 Telif hakkı Bir fikir veya sanat eserini yaratan kişinin, bu eserden doğan tüm hakları (kopyalama, çoğaltma, dağıtma, satma, başka formlarını üretme). Fikir veya sanat eseri kitap beste film bilgisayar programı resim fotoğraf grafik tasarım patent yasalarla koruma altındadır

17 Telif hakkı Bir fikir veya sanat eserini kopyalamak, çoğaltmak, dağıtmak, sergilemek, sahneye koymak için eser sahibinden izin almak gereklidir Bazı eserlerin telif hakkı yoktur Shakespeare ın eserleri Bazı devlet yayınları Eserin yaratıcısı kopyalama, dağıtım ve değiştirmeye izin verir

18 Adil kullanım Telif hakkı olan eserlerin eğitim ve araştırma gibi amaçlarla eser sahibinden izin alınmaksızın kullanım hakkı Kullanım amacı: Kar amacı gütmeyen, maddi/ticari çıkar içermeyen Kullanılan eserin niteliği Kullanılan/kopyalanan miktar Kullanım şeklinin eserin pazar değeri (satışı) üzerindeki etkisi

19 Kaynak gösterme zorunluluğu Bilimsel araştırmada bir eseri kaynak göstermeden kullanma hakkı ve gerekçesi olamaz. Eserin telif hakkı kapsamında olmaması Eser sahibinden izin almış olmak Adil kullanım çerçevesinde kullanmış olmak

20 İntihal Aşırma (TDK) Başkalarının fikirlerini ve söylemlerini kendine aitmiş gibi sunmak. Bir tür akademik hırsızlıktır. Kasıtlı veya kasıtsız olabilir. Bazı önemli sonuçlar doğurur: Bir dersten kalma Disiplin cezası alma Okuldan atılma Meslekten ihraç Onura halel gelmesi

21 Kasıtlı intihal Bir başkasının çalışmasını/eserini kopyalamak Başka kaynaklardan alınan bilgi ve fikirleri yeniden ifade ederek kaynak göstermeksizin kullanmak Kaynak göstermeksizin Internet ten kesip yapıştırmak Başka dilden çevrilen bilgiyi kaynak göstermeden kullanmak Bir cümle veya paragrafı kaynak göstermeden aynen kopyalamak Kaynak göstermeden başka bir çalışmayı özetlemek

22 Kasıtsız intihal Kaynak göstermeyi bilmemek Grup çalışması sonucu geliştirilen fikirleri, görüşleri, materyalleri bireysel olarak kullanmak Araştırma sırasında hatalı veya eksik not almak Başkalarından alınan önemli katkılardan söz etme gereği duymamak

23 İntihalden kaçınma yolları Araştırma süresince kullanılan kaynakların künyelerini eksiksiz not etmek Kullanılabilecek bilgi ve fikirlerle birlikte kaynağını not etmek Not alırken kendi ifadelerini kullanmak Cümleler aynen kopyalanmışsa tırnak işareti kullanmak ve sayfa numarasını kaydetmek Tam bir kaynaklar listesi oluşturmak Her kullanımda kaynaklara gerekli göndermeyi yapmak Hangi durumlarda kaynak göstermek gerekli, hangi durumlarda degil bilmek

24 Bilim Etiği

25 Bilim etiği Bilimsel düşünce, bilimin genel kurallarına uymanın yanı sıra problemlerin çözümüne yönelirken mutlak doğru sonucu elde etme ve uygulamaya koymada etik olmak zorundadır.

26 Bilim etiği sorunları Bilimsel çalışmaların yürütülmesi, değerlendirilmesi ve yayımlanması aşamalarında, bilgi ve deneyim eksikliği, özensizlik ve ihmal gibi nedenlerle ya da kasıtlı olarak bu ilkelere uyulmaması sorunu ile karşılaşılabilmektedir. Bilim etiği, bilimsel çalışmalar sırasında uyulması gereken etik ilkeleri ifade eder.

27 İnsan Katılımcılarla/Deneklerle İlgili Etik Kurallar Katılımcıların kendilerinden bilgi sağlayarak (örneğin, anket uygulayarak), Katılımcılar hakkında başka kaynaklardan bilgi sağlayarak (örneğin, okul kayıtlarını inceleyerek), Katılımcıları belli uygulamalara maruz bırakarak (örneğin, deneysel uygulamaya katarak) gerçekleştirilebilir.

28 İnsan Katılımcılarla/Deneklerle İlgili Etik Kurallar Araştırmalar, katılımcıları olabildiğince riske sokmayacak şekilde planlanmalı ve yürütülmelidir. Veri toplama araçlarının (örneğin, anket, görüşme ve ölçme araçları) içeriği ve uygulanış biçimi; katılımcıları küçük düşürücü, rahatsız edici, huzursuz edici, yorucu, işleri aksatıcı vb. olumsuz özellikler taşımamalıdır. Deneysel araştırmalar söz konusu olduğunda ise deneysel süreçte yer alan uygulamaların (örneğin, tedavi, öğretim vb.), denekleri olumsuz etkileme olasılığı en aza indirilmelidir.

29 a) İnsan Katılımcılarla/Deneklerle İlgili Etik Kurallar Katılımcılara; araştırmanın amacı, umulan yararları, nasıl yürütüleceği, olası riskleri, gizlilik ilkesi ve kendilerinden neler bekleneceği ile ilgili bilgi verilmelidir. Ancak, bu açıklamalar, katılımcıların araştırma ile ilgili davranışlarını ve veri toplama araçlarına verecekleri yanıtları yönlendirmeyecek özellikte olmalıdır. Katılımcıların 18 yaşından küçük olmaları durumunda, araştırmayla ilgili bilgiler katılımcıların kendilerine ve anne-babalarına (velilerine), katılımcıların her hangi bir nedenle (zihinsel özür, hastalık, bunama, vb.) yetkin olmamaları durumunda katılımcının en sorumlu olan akrabasına veya yasal sorumlusuna (vasisine) verilmelidir.

30 a) İnsan Katılımcılarla/Deneklerle İlgili Etik Kurallar Araştırmada yer alacak katılımcıların her birinin, katılımcıların vasilerinin, araştırmada yer almayı kabul ya da reddetme hakkı bulunmaktadır. Deneysel araştırmalarda, yetişkin deneklerin kendilerinin, deneklerin velilerinin ya da vasilerinin yazılı onayı alınmalıdır. Yazılı onay almak için bir sözleşme hazırlanması ve bu sözleşmenin hem araştırmacı, hem de deneklerin her biri (ya da velileri/vasileri) tarafından imzalanması gerekmektedir. Ayrıca, araştırma okul, işyeri, bakımevi, cezaevi, kışla, vb. bir kurumda gerçekleştirilecekse, hem deneklerin (ya da velilerinin/vasilerinin) hem de ilgili kurum yöneticilerinin yazılı onayı alınmalıdır.

31 a) İnsan Katılımcılarla/Deneklerle İlgili Etik Kurallar Bir sözleşme imzalamış olsalar bile, katılımcılara dilediklerinde araştırmanın herhangi bir aşamasında çekilme hakkı tanınmalıdır. Araştırmacılar, katılımcıları araştırmaya devam etmek için zorlamaktan kaçınılmalıdırlar. Araştırmadan çekilen katılımcılarla ilgili tüm veriler ortadan kaldırılmalı ya da katılımcılara verilmelidir. Katılımcıların adları ve kimliklerinin ortaya çıkmasına yol açabilecek belirleyici özellikleri (örneğin, işyeri, cinsiyet vb.) gizli tutulmalıdır. Bu özelliklerin açıklanmasının gerekli ise araştırma başlamadan önce katılımcıların yazılı onayı alınmalıdır. Kuruluş yöneticileri ya da çalışanlarından bilgi alınıyorsa, araştırma raporunda ilgili kuruluşun adının yazılması (kuruluşun onaylaması koşuluyla), arzu edilen bir durumdur. Tüm katılımcılara araştırmacının ya da araştırma ekibinin sorumlusunun adı, adresi ve telefon numaraları verilmelidir.

32 a) İnsan Katılımcılarla/Deneklerle İlgili Etik Kurallar Araştırmada değişiklikler olması durumunda, katılımcılar bu değişikliklerle ilgili olarak bilgilendirilmeli ve değişikliklerle ilgili onayları alınmalıdır. Örneğin, bir görüşme araştırmasında ses kaydı almaktan vazgeçip, görüntü kaydı almaya karar verilmişse, bu karar katılımcılara önceden iletilmeli; ses yerine görüntü alınmasını kabul edip etmeyecekleri sorulmalıdır. İlgili gruba yönelik bir araştırma söz konusu olmadıkça, 18 yaşından küçükler ve yetkin olmayan kişiler denek olarak kullanılmamalıdırlar.

33 Araştırma Süreci ve Sonuçlarıyla İlgili Etik Kurallar Bir bilimsel araştırmanın değerini (yinelenebilirliğini ve güvenirliğini) zedeleyen tüm girişimler bilimsel yanıltma adıyla anılmaktadır. Bilimsel yanıltma, iki biçimde ortaya çıkar ve bunların her ikisi de etik açıdan kabul edilemezdir: Bilimsel ihmal/disiplinsiz araştırma Bilimsel saptırma/kasıtlı sahtekarlık/yalancılık

34 Bilimsel etik ihmal nedenleri Bilimsel ihmal (disiplinsiz araştırma), bilimsel araştırmaların gereklerini tam olarak yerine getirmeden yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıkan bilimsel yanıltmadır. Bilimsel ihmalde, araştırmacı kasıtlı olarak değil, bilgi, beceri ya da deneyim yetersizliğinden dolayı yanlış bilgi sunmaktadır.

35 Bilimsel etik ihmal nedenleri Deneysel sürecin gereği gibi yürütülmemesi ya da araştırma verilerini analiz etmek için uygun istatistiksel tekniklerin seçilmemesi. Araştırma verilerinin uygun olmayan bir istatistiksel teknikle analiz edilmesi (örneğin, parametrik olmayan bir teknik kullanılması gerekirken parametrik bir teknik kullanılması), Deneysel bir araştırmada, gruplar arasında bağımsız değişken dışında başka değişkenlerin de işe karışması (örneğin, bir gruba daha fazla zaman ayrılması ya da farklı bir ortam sunulması).

36 Bilimsel etik ihmal nedenleri Bilimsel yanıltma/saptırma ve yalancılık eğilimi; kişisel hızlı yükselme hırsı, başkalarının kendisini olumlu ve başarılı tanımalarını arzulama, kurumun/bölümün baskısı, "fazla yayın=fazla prestij" duygusu, parasal kazanç hırsı nadiren psikiyatrik-kişisel bozukluklar ile ortaya çıkabilir.

37 Bilimsel etik ihmal nedenleri Bilimsel yanıltma/saptırma, yapılan bilimsel araştırmanın süreçlerini ya da sonuçlarını kasıtlı olarak saptırmaktır. Araştırma sonuçlarıyla ilgili yapılabilecek saptırmalar üç grupta toplanır: Çarpıtma Gizleme Uydurma

38 Bilimsel etik ihmal nedenleri Çarpıtma: Araştırmada belli veri noktalarının, - örneğin, istatistiksel verilerin- doğru sonuç almayı engelleyebilecek biçimde değiştirilmesidir. Gizleme : Yapılan araştırma sonucunda elde edilen bulguların bazılarının -özellikle de araştırmacının beklentileri doğrultusunda çıkmayan bulgularınrapor edilmemesidir. Uydurma : Araştırmada toplanmayan verilerin toplanılmış gibi gösterilmesidir.

39 Yazar Adlarıyla İlgili Etik Kurallar Yazar adları ve sırası belirlenirken, bir çalışmaya birincil ve ikincil katkıda bulunan kişiler belirlenmeli; Birincil katkıda bulunanlar eş-yazar olmalı; İkincil katkıda bulunan kişi ya da kuruluşlara teşekkür edilmelidir.

40 Mali Desteğin Kaynağının Gösterilmesi İle İlgili Etik Kurallar Eğer bir araştırma belli bir kurumdan/kişiden mali destekle yürütülmüşse, bu araştırmanın sonuçlarıyla ilgili tüm yayınlarda mali destek vermiş olan kurumlar/kişiler eksiksiz olarak mutlaka belirtilmelidir. Mali destek veren kurumların veya kişilerin adlarının belirtilmesini istememeleri etik açıdan kabul edilemez. Çünkü, araştırma sonuçlarının değerlendirilmesinde araştırmanın kim tarafından desteklenmiş olduğunun bilinmesi önem taşıyabilir.