YURTDIŞINA GÖNDERİLEN İŞÇİLERE 5 PUANLIK PRİM TEŞVİKİNİN UYGULAMA ESASLARI

Transkript

1 YURTDIŞINA GÖNDERİLEN İŞÇİLERE 5 PUANLIK PRİM TEŞVİKİNİN UYGULAMA ESASLARI Bünyamin ESEN* I- GİRİŞ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun getirmiş olduğu prim teşviki unsurlarından birini beş puanlık işveren hissesi prim desteği oluşturmaktadır. Buna göre 5510 sayılı Kanunun 81 nci maddesi kapsamındaki özel sektör işverenlerinin Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılar için ödedikleri malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinden, işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanmaktadır. Kamuoyunda beş puanlık teşvik olarak bilinen bu uygulanama SGK istatistiklerine göre en fazla yararlanılan işveren prim teşviğidir tarihinde yürürlüğe giren 6486 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonrasında beş puanlık işveren hissesi teşviki nin kapsamı genişletilmiş ve söz konusu teşviğin uygulanmasına dönük olarak önemli değişiklikler yapılmış bulunmaktadır. 1 Bundan böyle yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak için işverenlerce götürülen çalışanlar için de söz konusu teşvik unsurlarından faydalanabilecektir. Bu düzenleme ile 5 puanlık hazine desteğinin kapsamı genel sağlık sigortası primlerine de genişletilmiş bulunmaktadır. * Sosyal Güvenlik Denetmeni, London School of Economics and Political Science Sosyal Politika Bölümü sayılı Kanun ile getirilen yeni bir düzenleme de 10 ve üzerinde sigortalı çalıştıran işyerlerine uygulanmak üzere, Hazinece karşılanan beş puanlık işveren hissesi desteğine, prime esas kazanç alt sınırı üzerinden altı puana kadar ilave puan eklemeye, sosyoekonomik gelişmişlik endeksini dikkate almak suretiyle ilave puan uygulanacak illeri ve uygulama süresini belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkili kılınmış olmasıdır. Bakanlar Kurulu tarihli ve 2013/4966 Sayılı Kararnamenin Eki karar ile sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi dikkate alınarak belirlenen (I), (II) ve (III) üncü bölgelerde 5 puanlık indirime ek olarak altı puan daha indirilmesini kararlaştırmıştır. Yeni teşvik (I) inci bölgede faaliyet gösteren işyerleri için ise 31/12/2016 tarihine kadar, (II) inci bölgede 31/12/2017 tarihine kadar, (III) üncü bölgede ise 31/12/2018 tarihine kadar uygulanacaktır. ( tarih ve sayılı Resmi Gazete). 257

2 Bu makalemizde 6486 sayılı Kanun 5 puanlık prim teşvikinin uygulama esasları açıklanacak, yurt dışına götürülen hangi işçilerin kapsama girdikleri, hangi ülkelere götürülen işçiler için teşvik unsurlarından faydalanılabileceği ve teşvikten yararlanma şartları değerlendirilecektir. II- YURT DIŞINA GÖTÜRÜLEN ÇALIŞANLARIN SİGORTALILIKLARI Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı işçiler 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmakta ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır (5510, Md. 5). Bu kapsamdaki sigortalıların sosyal güvenlik hukukumuz gereğince emekliliğe sayılan uzun vadeli sigorta kolları kapsamda bulunmadıkları görülmektedir. Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde, Türkiye de yasal olarak ikamet etme şartı ile zorunlu sigortalı olarak çalışmama şartı aranmaksızın haklarında isteğe bağlı sigorta hükümleri uygulanmaktadır. Bu kapsamda, isteğe bağlı sigorta hükümlerinden yararlanan sigortalılardan ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmaz. Bu kapsamda yurt dışındaki işyerlerinde çalışan sigortalıların, bu sürede ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık sayılır. Başka bir deyişle sigortalılar isteğe bağlı sigortalı statüsünde prim ödemelerine karşın hizmetleri 4/1-(a) sigortalısı olarak değerlendirilmektedir. 2 Genel sağlık sigortası primi, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tâbi olanlar için 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan Sigorta Primine Esas Kazanç (SPEK) tutarının % 12,5 idir. Bu primin % 5 i sigortalı, % 7,5 i ise işveren hissesidir (5510, Md. 81/1-f). Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı ise, yapılan işin iş kazası ve meslek hastalığı bakımından gösterdiği tehlikenin ağırlığına göre % 1 ilâ % 6,5 oranları arasında olmak üzere, 83 üncü maddeye göre Kurumca belirlenir tarihinden itibaren ise kısa vadeli sigorta kolları prim oranı sigortalının prime esas kazancının %2 si olarak sabitlenecektir. Kısa vadeli 2 Altını çizmek gerekir ki normal koşullarda sigortalıların isteğe bağlı sigortalı statüsünde ödedikleri primler 4/1-(b) sigortalılığı olarak değerlendirilmektedir. 258

3 sigorta kolları priminin tamamını işveren öder, işçinin hissesi bulunmamaktadır (5510, Md. 81). Buna göre ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde çalışmak üzere götürülen işçiler için işverence % 13,5 ile % 19 arasında ( tarihinden itibaren ise % 14,5 oranında) sigorta primi ödemesi gerekmektedir. Söz konusu bu işçiler ile ilgili yükümlülükler ise işyeri merkezinin bulunduğu yerdeki Sosyal Güvenlik Kurumu nun taşra biriminde (Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü yada Sosyal Güvenlik Merkezi) tescil ettirilen işyeri dosyasından yerine getirilmektedir. Öte yandan ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamış ülkelerde çalışmak üzere götürülen işçiler ise söz konusu sosyal güvenlik sözleşmesi hükümlerine tabidir. 3 III- HANGİ İŞÇİLER VE İŞVERENLER KAPSAMA GİRİYOR? 6486 sayılı Kanun ile getirilen yenilik sonrasında özel sektör işverenlerince yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olarak yurt içinden götürülen sigortalılar için prime esas kazanç üzerinden ödenecek olan Genel Sağlık Sigortası Primi nin işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanması uygulaması başlamış bulunmaktadır ile tarihleri arasında yürürlükte olan prime esas kazanç sınırlarına göre kapsama giren her bir işçi için faydalanılabilecek teşvik tutarı asgari olarak (1021,50 TL x %5) 51,08 TL, azami olarak ise (6639,75 TL x %5) 331,99 TL dir. 4 Söz konusu hükmün yürürlük tarihi olup, takip eden aylık prim ve hizmet belgesinden itibaren bu teşvikten yararlanmak mümkün hale gelmiştir. Sosyal güvenlik hukukumuz 5 puanlık hazine desteğinden faydalanmak için özel sektör işvereni olunmasını yeterli görmüş olsa da bazı özel sektör işverenlerinin kapsam dışında bırakıldığı görülmektedir. Buna göre 5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinin ikinci fıkrası kapsamına giren kurum 3 Ülkemizde sosyal güvenlik anlaşması imzalamış ülkeler şunlardır: Hırvatistan, Lüksemburg, Arnavutluk, Kanada, Kebek, Çek Cumhuriyeti, Bosna-Hersek, Danimarka, Gürcistan, Romanya, Azerbaycan, Makedonya, Bulgaristan, Kuzey Kıbrıs, Libya, Norveç, Fransa, İsveç, İsviçre, Avusturya, Belçika, Hollanda, Almanya, İngiltere ile tarihleri arasında yürürlükte olan prime esas kazanç sınırlarına göre kapsama giren her bir işçi için faydalanılabilecek teşvik tutarı ise asgari olarak (978,60 TL x %5) 48,93 TL, azami olarak ise (6360,90 TL x %5) 319,55 TL dir. 259

4 ve kuruluşlara ait işyerleri; 2886 sayılı Kanun ve 4734 sayılı Kanun hükümlerine istinaden yapılan alım ve yapım işleri, 4734 sayılı Kanundan istisna olan alım ve yapım işlerine ilişkin işyerleri; 5510 sayılı Kanunun ek 2 nci maddesi kapsamında uygulanan teşvikten yararlanan işyerleri ile sosyal güvenlik destek primine tabi tutulmak suretiyle çalışanlar hakkında ise beş puanlık işveren hissesi teşviği uygulanmaz. Hazineden karşılanan prim tutarları, işverenler bakımından gelir ve kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz. Belirttiğimiz üzere söz konusu uygulamadan ülkemizle sosyal güvenlik anlaşması bulunmayan ülkelere götürülen işçiler için yararlanılması mümkündür. Öte yandan Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türk Firmaları İşçilerinin İstisna Akdi Çerçevesinde İstihdamına İlişkin Anlaşma kapsamında Almanya ya işçi götüren ve bu işçilerle ilgili sosyal güvenlik yükümlülüklerini Türkiye de açtırdığı işyeri dosyasından yerine getiren işverenler beş puanlık işveren hissesi teşviğinden yararlanabilecektir. Türkiye-Libya İkili Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Kapsamında Libya da çalıştırılmak üzere götüren ve söz konusu işçilerle ilgili sosyal güvenlik yükümlülüklerini Türkiye de açtırdığı işyeri dosyası üzerinden yerine getiren işverenler ise, söz konusu işçiler Türkiye de GSS primine tabi olmadıklarından belirtilen teşvikten yararlanmaları mümkün değildir (Özcan 2013). IV- TEŞVİKTEN YARARLANMA ŞARTLARI Beş puanlık işveren hissesi prim desteğinden faydalanabilmek için; çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak işverenler tarafından 5510 sayılı Kanun uyarınca verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içinde Sosyal Güvenlik Kurumu na verilmesi, bu sigortalılara ilişkin olarak yatırılması gereken sigorta primi tutarlarının Hazinece karşılanmayan kısmının yasal süresi içinde işverenlerce ödenmiş olması ve bu işverenlerin SGK ya prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunmaması şarttır. Ancak SGK ya olan prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçlarını 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine göre tecil ettiren ve taksitlendiren işverenler ile taksitlendirme ve yapılandırma kanunlarına göre taksitlendiren ve yapılandıran işverenler bu tecil, taksitlendirme ve yapılandırmaları devam ettiği sürece hazine teşviğinden yararlandırılır. 260

5 Sosyal Güvenlik Kurumu nca yapılan denetimlerde, çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirilen sigortalının işyerinde fiilen çalışmadığının tespit edilmesi hâlinde, işverenler bir yıl süreyle bu maddeyle sağlanan destek unsurlarından uzaklaştırılacaktır. 5 Yapılan denetimde işverenlerin çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirilen sigortalının fiilen çalışmadığının geriye olarak tespit edilmesi halinde işverenin teşvikten yersiz olarak yararlandığı dönemler ile ilgili olarak da yaptırımlar bulunmaktaır. Geçmiş dönemlere teşvikten yersiz olarak faydalanıldığının tespiti hâlinde, o dönemlerde yararlanılan teşvik tutarı işverenden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus işyerinde fiilen çalışmadan kişileri sigortalı olarak bildirme fiilinin beş puanlık teşvikten uzaklaştırılmasına neden olmasıdır. Literatürdeki yaygın adıyla sahte sigortalılık olarak adlandırılan bu durum, çeşitli sosyal güvenlik hak ve ödeneklerinden yararlanmak üzere ülkemizde çokça kullanılan bir yasa dışılıktır (Karadeniz ve Karadeniz, 2003). Daha önce Kanun da mevcut bulunmayan sahte sigortalılığın teşvik unsurlarından yararlanmayı engellemesi uygulaması 6486 sayılı Kanun ile getirilmiştir. Öte yandan kişileri sigortalı olarak bildirmiş olmasına karşın eksik SPEK tutarı üzerinden bildirdiği tespit edilen işverenlerin teşviği kesilmez. Ancak sigortalılık bildiriminde eksik gün söz konusu ise işveren teşvik unsurlarından uzaklaştırılır. Bir örnek vermek gerekirse, sigortalı işyerinde ayda fiilen 30 gün çalışıyor olmasına karşın SGK ya o aya ait aylık prim ve hizmet belgesinde örneğin 29 gün üzerinden sigortalı bildirildiğinin tespiti halinde işverenin teşvik unsurlarından bir yıl süreyle uzaklaştırılması söz konusu olur. V- SONUÇ 5510 sayılı Kanun çerçevesinde uygulanmak olan beş puanlık işveren hissesi prim desteği tarihinde yürürlüğe giren 6486 sayılı Ka- 5 Sosyal Güvenlik Kurumu nun yasal denetim elemanları Sosyal Güvenlik Denetmenleri ve Sosyal Güvenlik Müfettişleri ile bunların Yardımcılarıdır. Öte yandan tüm kamu kurum ve kuruluşlarının denetim elemanlarının mevzuatlarınca yaptıkları denetimlerde sigortalılık ile ilgili denetim yapma ve karşılaşılan usulsüzlükleri SGK ya bildirme yükümlülükleri de bulunmaktadır. 261

6 nun ile yapılan değişiklik sonrasında genişletilmiş bulunmaktadır. Buna göre yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak için işverenlerce götürülen çalışanlar için beş puanlık teşvikten yararlanmak mümkündür. Ancak bu işçilerin Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan yada sözleşmelerin uzun vadeli sigorta kollarını kapsamadığı ülkelerdeki işyerlerine götürülmüş olması gerekmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumu nca yapılan denetimlerde, çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirilen sigortalının işyerinde fiilen çalışmadığının tespit edilmesi, başka bir deyişle sahte sigortalı olarak bildirildiğinin anlaşılması halinde, işverenler bir yıl süreyle bu maddeyle sağlanan destek unsurlarından uzaklaştırılacaktır. KAYNAKÇA Bakanlar Kurulu ( ) tarihli ve 2013/4966 sayılı Kararnamenin Eki Bakanlar Kurulu Kararı. Ankara: Resmi Gazete (28707 sayılı). Esen, Bünyamin (2012) Yeni Sigorta Teşvik Sistemi Sahte Sigortalılığı Tetikleyebilir, e-yaklaşım, 20; 235, (Temmuz 2012). Güzel, Ali; Okur, Ali Rıza ve Caniklioğlu, Nurşen (2011) Sosyal Güvenlik Hukuku, 13. bs. İstanbul: Beta Yayınevi. Karadeniz, Oğuz ve Karadeniz, Hülya K. (2003) SSK ya Sahte Sigortalı Bildirimi ve Sonuçları, Mali Çözüm, 62(Ocak-Şubat-Mart 2003). Özcan, Celal (2013) Yurtdışına İşçi Görüten İşverenlere 5 Puanlık Prim İndirimi, Dünya, Sosyal Güvenlik Kurumu ( ) İşveren Uygulama Tebliği. Ankara: Resmi Gazete (28398 sayılı). Sosyal Güvenlik Kurumu ( ) Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği, Ankara: Resmi Gazete (27579 sayılı). T.C. Yasalar ( ) Devlet İhale Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (18161 sayılı). T.C. Yasalar ( ) 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 sayılı). T.C. Yasalar ( ) Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair 6385 sayılı Kanun. Ankara: Resmi Gazete (28533 sayılı). 262

7 T.C. Yasalar ( ) Kamu İhale Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (24648 sayılı). T.C. Yasalar ( ) Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Ankara: Resmi Gazete (25798 sayılı). T.C. Yasalar ( ) Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun. Ankara: Resmi Gazete (8469 sayılı). T.C. Yasalar ( ) 6486 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Ankara: Resmi Gazete (28661 sayılı). 263

8 264