Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Transkript

1 ISSN: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 23, Mayıs 2018, s Dr. Öğr. Üyesi Ebru ONURLUBAŞ Trakya Üniversitesi, Keşan Yusuf Çapraz Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, Uluslararası Ticaret Bölümü, ebruonurlubas@trakya.edu.tr Dr. Öğr. Üyesi Hasan Gökhan DOĞAN Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, hg.dogan@ahievran.edu.tr Dr. Öğr. Üyesi Bilge GÖZENER Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, bilge.gozener@gop.edu.tr TR 21 BÖLGESİNDE TÜKETİCİLERİN KIRMIZI ET TÜKETİMİ- Nİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ 1 Özet Yeterli ve dengeli beslenme; sağlıklı yaşam ve zihinsel faaliyetlerin sürdürülmesini sağlamakta böylelikle toplumun sosyo ekonomik gelişimine katkıda bulunmaktadır. Bu açıdan, Türkiye de protein kaynağı olarak kırmızı et tüketimi ön plana çıkmaktadır. Ancak gelişmiş ülkelere göre tüketim daha düşüktür. Bunun nedenlerinin belirlenmesi hem bireyler açısından hem de sektör açısından önemli görülmektedir. Bu araştırmada, TR 21 bölgesinde (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli) yaşayanların kırmızı et tüketim profili belirlenmiştir. Üç ilde yürütülen çalışmada 1000 birey ile anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Buna göre, tüketicilerin yıllık ortalama 29,7 kg/ay kırmızı et tükettiği tespit edilmiştir. Yapılan araştırmada, kırmızı et tüketimini etkileyen faktörlerin kantitatif olarak ortaya koyulmasında olasılıklı 1 Bu çalışma Trakya Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (TÜBAP) Tarafından 2017/87 Proje No su ile desteklenmiştir.

2 ekonometrik modellerden binary logit modelden yararlanılmıştır. Buna göre, kırmızı et tüketimini etkileyen faktörlerden, cinsiyet, eğitim, medeni durum, eş çalışma durumu, hanedeki birey sayısı ve ortalama kişisel gelir düzeyi istatistiksel olarak önemli görülmüştür. Gelecekte sağlıklı nesillerin yetiştirilebilmesi için yeterli ve dengeli beslenmenin önemi konusunda ilgililerin, sivil toplum örgütlerinin gerekli hassasiyeti göstermesi gerekmektedir. Bunun yapılabilmesi için mikro düzeyde pazara ilişkin bilimsel çalışmaların yapılması ve sonuçlarının paydaşlara sunulması son derece önemlidir. Anahtar Kelimeler: Kırmızı et, tüketici, tüketim, tüketici davranışı, TR21 DETERMINATION OF FACTORS AFFECTING RED MEAT CON- SUMPTION OF CONSUMERS IN TR 21 REGION Abstract Sufficient and balanced nutrion; It ensures maintained healthy living and mental activities, thus contributing to the socio-economic development of the society. In this respect, consumption of red meat comes to the fore as a source of protein in Turkey. However, consumption is lower than in developed countries. Determination of the reasons for this is important both in terms of the individual and the sector. In this study, red meat consumption profile of TR 21 region (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli) was determined. In the study carried out on three provinces, a survey was conducted with 1000 individuals. According to this, it has been determined that consumers consume an average of 29,7 kg / month red meat per year. In the present study, binary logit models were used to estimate quantitative factors affecting red meat consumption from probabilistic econometric models. According to this, gender, education, marital status, spouse work status, number of individuals and average income level were found to be statistically significant. It is necessary about the importance of sufficient and balanced nutrition showing the necessary sensitivity by related person to growth healthy generations in the future. In order to be able to do this, it is very important to carry out micro-level scientific studies and present the results to the stakeholders. 160 Keywords: Red Meat, consumer, consumption, consumer behavior, TR21 Region. Jel Kod: D12, P46

3 1.GİRİŞ Tarım sektörü ülke ekonomisine katkıda bulunmasının yanı sıra insanların beslenmesinde önemli bir role sahiptir. Ülke içerisindeki tarım politikalarının oluşturulması ve geliştirilmesi, insan yaşamı için önemli olan temel gıda maddelerine istenilen düzeyde ve uygun maliyetlerle ulaşmasını sağlayacaktır. İnsan sağlığının korunmasına ve geliştirilmesine yönelik olarak dengeli beslenmenin önemi her geçen gün daha da artmaktadır. Günümüzde artık dünya genelinde yaşayan bütün insanların yeterli ve dengeli beslenebiliyor olması en önde gelen konular arasında yer almaktadır. Sağlıklı ve dengeli beslenen bir bireyin günlük tüketmesi gereken proteinin yaklaşık yarısı hayvansal kaynaklı proteinlerden karşılanması önerilir (Göğüş, 1986). Dengeli ve yeterli beslenme sağlanan ülkelerde sağlıklı fiziksel ve zihinsel faaliyetlerini sürdürebilen sağlıklı kişiler bulunmakta buda ülke ekonomisi açısından önem arz etmektedir. Hayvansal üretimin önemli bir çıktısı olan hayvansal proteinler (kırmızı et, beyaz et, süt ve yumurta) insanların yeterli ve dengeli beslenmesinin ana unsurlarındandır (Karabaş, 2013). Kırmızı et; protein, vitamin, mineral, enerji sağlaması açısından kişilerin beslenmesinde önemli bir hayvansal gıdadır. İnsanların dengeli ve yeterli beslenmesi için et üretimini artırmaya yönelik çabaların yanında, tüketim olgusunun planlanması ve yönlendirilmesi de büyük bir öneme sahiptir. Et tüketim davranışlarının bölgesel ve özellikle yöresel olarak saptanması, tüketicilerin et çeşidi, etin işlenmesi ve sunumu gibi konularda tercihlerinin belirlenmesi açısından önemlidir. Türkiye de, il ve ilçeler bazında et tüketim davranışları konusunda çeşitli araştırmalar (Akçay & Vatansever, 2013; Atay vd., 2004; Aygün vd., 2004; Bodur & Kara 1999; Cevger vd., 2008; Çivi vd., 1993; Karakuş vd., 2008; Şeker vd., 2011; Tosun & Hatırlı 2009; Yaylak vd., 2010) yapılmıştır. 161 Türkiye de 2016 yılı TUİK verilerine göre büyükbaş, küçükbaş hayvan olduğu belirlenmiştir. Aynı döneme ait veriler incelendiğinde et üretim miktarı ise; büyükbaş hayvanlarda ton iken küçükbaş hayvanlarda ton olarak tespit edilmiştir (TUİK, 2017a). Bu araştırmanın amacı, sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından Türkiye ortalamasının üzerinde bir konumda olduğu ifade edilen TR21 bölgesinde, tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarı ve alışkanlıkları, tercihleri, etin satın alma şekli, eti nereden nasıl satın aldıklarını, bu satın alma kararlarını etkileyen faktörlerin neler olduğunu tüketicilerin kırmızı et tüketim tercihleri, tüketici tercihini etkileyen faktörler ve hanelerin beslenme profilinde kırmızı etin önemini ortaya konulmasıdır. Konunun kapsamı ve sınırları şunlardır: TR 21 Bölgesinde (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli) 3 ilde yüz yüze anket yöntemiyle 1000 kişiye uygulanan anket çalışmasında; - Öncelikle tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarını tespit etmek,

4 - Kırmızı et tercih nedenleri belirlemek, - Kırmızı et tüketim şekillerini belirlemek, - Tüketicilerin kırmızı eti nereden satın aldıklarını belirlemek, -Kırmızı et fiyatlarıyla ilgili düşüncelerini belirlemek, - Bireylerin beslenme profilinde kırmızı etin önemini belirlemektir Araştırma Örneklemi 2. METODOLOJİ Bu araştırmada uygulamaya yönelik birincil verilerin elde edilmesinde en yaygın yöntem olan yüz yüze anket tekniği kullanılmıştır. Anket formu hazırlanırken, atıfları literatür bölümünde verilen çalışmalardan yararlanılmıştır. Araştırmanın ana materyalini 2017 yılında, TR 21 Bölgesinde yapılan anket formları oluşturmuştur. Araştırmada TR 21 Bölgesinde (Edirne, Tekirdağ, Kırklareli) 3 ilde yapılan anket sayılarını belirlemede, ana kitleye ilişkin bilgi mevcut olduğunda ve ana kitle den büyük olduğunda belirli bir güven aralığında hata payının hesaplanabildiği esas alınmıştır (Lajimi & Briz, 1992; Şengül vd., 1998). Belirlenen ana kitleden sonra örnek hacminin elde edilmesinde kullanılan oransal örnekleme formülü aşağıdaki gibidir (Arıkan, 2007); 162 n N p q N 1 D p q (1) N= Ana kitle ( ) p=0.5 (tüketme olasılığı) q=0.5 (tüketmeme olasılığı) D=(e/z) 2 (0, 026/1,65) 2 D= Hata oranı (0,00024) z= istatistik değeri (1.65, %90 güven aralığı) n=1000 adet Yapılan hesaplama sonucunda 0,026 hata payı, %90 güven aralığında örnek hacmi 1000 olarak bulunmuştur yılında 1000 kişiye yapılan anket söz konusu 3 ilde nüfusları oranında dağıtılmıştır. Edirne(378), Tekirdağ (446), Kırklareli (176) illerinde anketler tüketicilere

5 tesadüfi olarak uygulanmıştır. Anket verileri elde edildikten sonra SPSS 21 istatistiki programında tablolar haline getirilerek, frekans ve yüzdelik dilimleri verilerek yorumlanmıştır Verilerin analizi Araştırmanın veri analizi yönteminde ise nitel değişkenli ekonometrik modellerden Logit Model kullanılmıştır. Logit model çözümlemesinde şu sıralama takip edilmiştir. Öncelikle logit model tahmin edilmiş, olasılık oranı belirlenmiş, katsayılar ve odds oranı elde edilmiştir. Daha sonra marjinal odds oranları elde edilmiştir. Normal bağımsız dağılım fonksiyonundan türetilen logit model Eşitlik 2 deki gibi ifade edilebilmektedir; Pi=E(Yi=2 Xi) = F(Ii) ) = F (β0 + β1xi ) =1/(1+e (-Ii) )=1/(1+e (-(β0+β1xi) ) ) (2) Ii - ile + arasında değer alırken Pi de 0-1 arasında değer almakta ve Pi ile Ii arasında doğrusal olmayan bir ilişki bulunmaktadır. Bu durumda OLS yöntemi ile çözümleme yapılamaz. Ancak bazı işlemlerle doğrusal hale dönüştürülebilir. 163 e Ii =Pi/(1-Pi) (3) elde edilir. Pi/(1-Pi) olasılık oranı (odds ratio) dır. Yani olma olasılığının olmama olasılığına oranıdır. Son olarak eşitliğin her iki yanının doğal logaritması alındığında Eşitlik 4 elde edilir; elde edilir (Kramer, 1991). Li= Ln(Pi/(1-Pi))=Ii=β0+β1Xi (4) Burada olasılık oranının logaritması olan Li, artık sadece Xi ye göre değil, aynı zamanda katsayılara göre doğrusal hale gelmiş olmaktadır. Bununla birlikte, Pi nin Xi ye göre değişme oranının yalnız β1 e değil, aynı zamanda değişimin ölçüldüğü olasılığın düzeyine de bağlı olduğunu gösteren ve marjinal odds oranı olarak nitelendirilen eşitlik aşağıdaki gibi ifade edilebilir; Pi/ Xi = Pi (1-Pi) β1 (5) elde edilen marjinal odds oranı Xi deki 1 birim değişmenin Pi üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır(özer, 2004). 3. ARAŞTIRMA BULGULARI

6 Kırmızı et tüketim alışkanlıklarını etkileyen faktörlerin incelendiği bu araştırmada öncelikle ankete katılan tüketicilerin demografik özellikleri incelenmiş ve ilgili veriler Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Tüketicilerin Demografik Özellikleri Cinsiyet f % Yaş f % Kadın , ,9 Erkek , ,2 Toplam , ,4 Meslek f % ,5 Memur , ,1 İşçi ,4 61 ve üstü 79 7,9 Serbest Meslek ,7 Toplam ,0 Ev Hanımı ,5 Medeni hal f % İşsiz 48 4,8 Bekar ,0 Toplam ,0 Evli ,4 Boşanmış-Dul 56 5,6 Ortalama Kişi Başına Gelir (TL) f % Toplam , , ,3 Eğitim Durumu f % ,0 İlköğretim , ,0 Lise , ,8 Lisans , ,2 Yüksek Lisans , ,1 Doktora 58 5, VE UZERI ,0 Toplam ,0 Toplam ,0 164

7 Araştırmaya katılanların %50,1 i kadın, %49,1 i erkektir. Yaş gruplarına bakıldığında en fazla %22,4 ile yaş grubunun olduğu görülmektedir. Tüketicilerin, %84,2 si evli, %10,7 si bekar, %5,1 i boşanmıştır. Katılımcıların aylık ortalama gelirleri incelendiğinde, %5,6 ı 1000 TL ve altı, %9,3 ü TL, %13,0 ü TL, %9,0 ü TL, %16,8 i TL, %13,2 si TL, %17,1 i TL, %16,0 sı 4001 TL ve üzeri gelire sahip olduğu belirlenmiştir. Ankete katılanların %16,7 sinin serbest meslek, %25,4 ünün işçi, %32,6 sının memur, %20,5 inin ev hanımı olduğu, %4,8 inin ise işsiz olduğu tespit edilmiştir. Tüketicilerin eğitim durumları incelendiğinde, %32,0 ile en fazla üniversite mezunlarının yer aldığı görülmektedir. Ankete katılanların yerleşim yerlerine göre dağılımları da incelenmiş olup, %16,9 unun kenar mahallede, %59,4 ünün şehir merkezinde, %23,7 sinin kasaba-köyde ikamet ettikleri tespit edilmiştir. Ailelerdeki ortalama birey sayısı ise 3,78 kişidir. TR 21 bölgesinde tüketicilerin büyük çoğunluğunun kırmızı et tükettiği tespit edilmiştir. TR 21 bölgesinde kişi başına yıllık ortalama kırmızı et tüketimi 29,7 (kg/ay) dır. Koç vd., (1997), çalışmalarında Adana da kişi başına yıllık et tüketimini 26,5 kg olarak hesaplanmıştır. Karakuş vd., (2008) ise tüketicilerin %51,9 unun ayda 3 kg dan daha az, %10,1 inin ise ayda 5 kg dan daha fazla kırmızı et tükettiğini saptamıştır. Uluat (2002) yaptığı çalışmada, hane halkı basına yıllık ortalama kırmızı et tüketiminin 63,85 kg olduğunu tespit etmiştir. Kara vd., (2004) tarafından yapılan bir diğer çalışmada ise Van ilinde aile başına ortalama aylık et tüketiminin 5.5 kg/ay, kişi başına aylık et tüketiminin ise 980 gr olduğu belirlenmiştir. 165 Kırmızı et tüketen katılımcılara Güvenli olduğunu düşündüğünüz kırmızı ete daha fazla ücret öder misiniz? sorusu yöneltilmiş ve tüketicilerin %44 ü evet cevabını vermiştir. Evet cevabını verenlere en fazla yüzde kaç ödersiniz? diye sorulduğunda ortalama olarak %7 daha fazla ödeyecekleri cevabı verdikleri tespit edilmiştir. Onurlubaş, vd., (2015) yaptıkları çalışmada katılımcıların %47,5 inin gıda güvenliği sağlanmış kırmızı ete fazladan ödeme yapmaya hazır olduğunu ve gıda güvenliği sağlanmış kırmızı ete %14,38 oranında fazladan ödeme yapabileceklerini ifade etmiştir. Tüketicilerin %36,6 sının kırmızı eti satın alırken fiyat karşılaştırması yaptığı belirlenmiştir. Katılımcıların %28,9 unun kırmızı eti her hafta, %32,1 inin iki haftada bir, %30 ının ayda bir, %9 unun senede bir defa tükettiği görülmektedir. Aygün vd., (2004) çalışmalarında tüketicilerin kırmızı et tüketim sıklıklarını incelemiş ve tüketicilerin %53,2 sinin haftada en az 1-3 defa, %16,5 inin her gün, yine %16,5 inin ayda 1-5 defa kırmızı et tükettikleri, %1,6 sının ise yılda ancak 1-5 defa kırmızı et tüketebildikleri ortaya koymuştur. Meço İlhan, (2011) yaptığı çalışmada katılımcıların %40,4 gibi büyük bir oranının haftada bir ila üç defa kırmızı et tükettiklerini, %25,3 ünün ise ayda bir ile üç defa arasında kırmızı et tükettiklerini ifade etmiştir.

8 Ankete katılan tüketicilerin kırmızı et tüketimlerine dair bilgiyi Grafik 1 de görmek mümkündür. Grafik 1. Kırmızı Et Tüketimi(%) Ankete katılan tüketicilerin %75,1 i kırmızı eti tüketirken, %24,9 u tüketmemektedir. Karakuş vd., (2008) çalışmalarına katılanların %50,6 sının kırmızı eti tercih ettiğini, %1,7 sinin ise kırmızı et tüketmediğini belirtmiştir. Karakaş, (2010) çalışmasında tüketicilerin %89.00 unun kırmızı et tükettikleri %11.00 inin ise kırmızı et tüketmediklerini ifade etmiştir. (Aygün vd., (2004) ise araştırmalarında ankete katılan 316 kişinin %38 sinin kırmızı eti tercih ettiği, %1,6 sının ise kırmızı et tüketmediğini belirlemiştir. 166 Ankete katılan tüketicilerin farklı kırmızı et tercihleri bulunmaktadır. Bu tercihler Grafik 2 de verilmiştir. Grafik 2. Kırmızı Ette En Çok Tercih Edilenler(%) Tüketicilerin kırmızı ette %75 ile en çok sığır etini, sırasıyla %18,4 ile koyunu, %5,6 ile keçi etini tercih ettikleri belirlenmiştir. Karakuş vd. (2008) çalışmalarına en çok tercih edilen kırmızı etleri, sırasıyla koyun (%77,9), sığır (%6,2), ve keçi eti (%2,3) olarak belirtirken, Aygün vd. (2004) koyun (%51), sığır (%40,5) ve keçi (%1,9) olarak belirtmiştir. Yıldırım vd (1998) ise, ailelerin %49.1 inin koyun etini, %34.22 sinin sığır etini tercih ettiklerini, %16.7 sinin ise özel bir tercihlerinin olmadığını belirtirken, Kaya, Külekçi vd., (2010) en çok tercih edilen kırmızı et türünün sırasıyla sığır (%86), koyun (%6) ve keçi (%0,7) olduğunu belirtmiştir. Sarıöz-

9 kan vd., (2007) öğrenciler üzerinde yaptığı çalışmada katılımcıların sığır-dana etini daha fazla tükettiklerini belirtmiştir. Gaytancıoğlu (1999) tarafından yapılan çalışmada ise; tüketicilerin %27,8 oranında dana etini tercih ettikleri tespit edilmiştir. Grafik 3 de tüketicilerin kırmızı eti satın alma tercihleri verilmiştir. Grafik 3. Kırmızı Etin Satın Alınma Şekli (%) 167 Tüketicilerin kırmızı eti satın alma şekillerinde parça et %38,7 ile ilk sırada yer alırken, bunu sırasıyla %33,7 ile kıyma, %17,1 ile işlenmiş et, %11,3 ile sakatat takip etmektedir. Onurlubaş, vd., (2015) yaptıkları çalışmada, tüketicilerin %60,6 sının kırmızı eti parça, %29,8 inin kıyma, %9,6 sının kemikli olarak satın aldıklarını belirtmiştir. Atay vd. (2004) ise çalışmalarında kırmızı et tüketen ailelerin %46,9 u kıyma olarak, %36,0 sının porsiyonluk, %12,6 sının kemikli, %4,6 sının karkas olarak satın aldıklarını ifade ederken, Karakuş vd., (2008) %56,2 si kırmızı eti porsiyonluk, %14,5 inin kemikli, %9,7 sinin karkas, %9,3 ünün kıyma olarak satın aldığını ifade etmiştir. Grafik 4 te tüketicilerin kırmızı eti satın aldıkları yerler görülmektedir. Grafik 4. Tüketicilerin Kırmızı Eti Satın Aldıkları Yer (%)

10 Tüketicilerin yarıdan fazlasının kırmızı eti satın alırken kasapları tercih ettiği belirlenmiştir. Bunu sırasıyla süpermarket, market ve hipermarket izlemektedir. Karakuş vd., (2008) Gaziantep te yaptıkları çalışmada kırmızı etin satın alındığı yer olarak belirli bir kasabın daha çok tercih edildiğini belirtmişlerdir. Yıldırım vd., (1998) yaptıkları çalışmada ailelerin öncelikli olarak kırmızı et satın alma yerleri tercihinde (%82.5 inin) kasapları ve Meço İlhan (2011) da yaptığı çalışmada öncelikli olarak tüketicilerin (%52) kasapları tercih ettiğini ifade etmiştir. Grafik 5. Kırmızı Eti Satın Aldıkları Yeri Tercih Etme Nedenleri (%) 168 Tüketicilerin kırmızı eti satın aldıkları yeri tercih etme nedenleri incelendiğinde; ilk olarak güvenilir buldukları, sırasıyla kaliteli, taze, ucuz, alışkın oldukları ve etin yağsız olduğu için bu yerleri tercih ettikleri görülmektedir (Grafik 5). Meço İlhan (2011) da yapılan çalışmayla aynı doğrultuda tüketicilerin satın aldıkları yeri tercih etme nedeni olarak güvenilirliği ifade etmiştir. Grafik 6. Kırmızı Et Tercih Nedenleri (%) Grafik 6 da, Tüketicilerin kırmızı et tercih nedenleri incelendiğinde ilk sırada %72,8 ile lezzet, bunu sırasıyla %68,4 ile alışkanlık, %42,3 ile sağlıklı olma, %35,3 fiyat, %15,3 ile kolay bulunması takip etmektedir. Yaylak ve vd., (2010) yaptıkları çalışmada, kırmızı et tüketenlerin kırmızı eti; lezzetli (%52.00), besleyici (%20.90), alışkanlık (%17.20) ve kolay bulunabildiği

11 için (%2.70) tükettiklerini belirlemişlerdir. Gündüz ve vd.,( 2006) ise yaptıkları çalışmada, ailelerin kanatlı ya da kırmızı eti tercih etmelerindeki en önemli nedenin sağlıklı olduğu (% 60) daha sonra zevk ve alışkanlıkların önemli rol oynadığı (% 38.67), bunu lezzet (% 25.33) ve diğer nedenlerin (%3.33) izlediğini tespit etmiştir. Grafik 7.Güvenli Olduğunu Düşündüğü Kırmızı Etin Fiyatı Ucuzladığı Taktirde Daha Fazla Tüketme Durumu (%) Grafik 7 de, Tüketiciler güvenli olduğunu düşündüğü kırmızı etin fiyatı ucuzladığı takdirde (%78,6) daha fazla kırmızı et tüketeceğini ifade etmiştir. Onurlubaş, vd., (2015) yaptıkları çalışmada katılımcıların %75,6 sının kırmızı etin fiyatının ucuzlaması halinde daha fazla kırmızı et tüketeceklerini ifade etmiştir. 169 Grafik 8. Tüketicilerin Kırmızı Et Tercih Etmeme Nedenleri (%) Grafik 8 de, Kırmızı et tüketmeyen katılımcılara tüketmeme nedenleri sorulmuştur. Katılımcılar ilk sırada ekonomik nedenlerden dolayı (%62,5) kırmızı eti tercih etmediğini ifade etmişlerdir. Bunu sırayla vejetaryan olması (%13,5), sevmemesi (%12,5), Sağlık sorunu olması

12 (%11,7) takip etmiştir. Nalinci, (2013) yaptığı çalışmada, tüketicilerin % 57,14 ünün ekonomik nedenlerden, % 21,43 ünün kırmızı et sevmediği için, % 14,28 inin sağlık, % 4,29 unun vejetaryen olmaları ve % 2,86 sının diyette olmaları nedeni ile kırmızı et tüketmediklerini tespit etmiştir. Ulaş (2011) ise yaptığı çalışmada % ü ekonomik nedenler, % ü sağlık nedeni ile kırmızı et tüketmediklerini ortaya koymuştur. Araştırmanın bir başka boyutunu ise, ekonometrik modelleme aşaması oluşturmaktadır. Bu aşamada, kırmızı et tüketim durumunu etkileyen bazı faktörler logit model yardımıyla açıklanmıştır. Modele ilişkin bilgiler Tablo 2 ve Tablo 3 de ifade edilmiştir. 170 Tablo 2. Logit Modele Dahil Edilen Değişkenler ve Tanımlamaları Değişkenlerin Kodları Ölçek Değişkenlerim Tanımları KETKM (Kırmızı et Kesikli Evet=1 Hayır=0 tüketme durumu) CN (Cinsiyet) Kesikli 1=Erkek, 0=Kız YŞ (Yaş) Kesikli 1=18-25, 2=26-30, 3=31-40, 4=41-50, 5=51-60, 6=61 ve üstü MD (Medeni Durumu) Kesikli Evli=1, Bekar=2, Boşanmış=3 EĞT (Eğitim) Kesikli 1= İlköğretim Mezunu, 2= Lise Mezunu, 3=Lisans Mezunu, 4= Yüksek Lisans, 5= Doktora EFYTP (Kırmızı Et Fiyatları Kesikli 1=Kesinlikle katılıyorum, 2=Kararsızım, pahalıdır) 3=Kesinlikle katılmıyorum ABS (Ailedeki Birey Sürekli Toplam ailedeki ortalama birey sayısı Sayısı) YY (Yerleşim Yeri) Kesikli 1=Kenar mahalle, 2=Şehir merkezi, 3=Kasabaköy AOAG (Ailenin aylık Kesikli 1=0-1000, 2= , 3= , ortalama geliri TL/ay)) 4= , 5= , 6= ,

13 7= , 8=4001 ve üzeri MESLK (Meslek) Kesikli 1=Memur, 2=İşçi, 3=Serbest Meslek, 4=Ev hanımı, 5=İşsiz Araştırmada, TR 21 Bölgesinde kırmızı et tüketime durumunu etkileyen faktörleri belirleyebilmek için oluşturulan Logit modelde bağımlı değişken olarak kırmızı et tüketim miktarı esas alınmıştır. Bu doğrultuda, kırmızı et tüketme durumu olasılığını açıklamak için, (KETKM) = 0, (KETKM)= 1 değişkenleri tanımlanmıştır. 171 Tablo 3. Binary Logistik Regresyon Analizi Sonuçları B S.E. Wald df Odds Yaş 0,022 0,071 0, Cinsiyet -0,964* 0,207 21, ,063 Eğitim -0,767* 0,096 63, ,050 Kırmızı Etin Fiyatının pahalı olduğunu 2,609* 0, ,07 1 0,169 düşünenler 0 Medeni durum 0,412 0,225 3, ,027 Meslek -0,108 0,084 1, Birey sayısı -0,598* 0,101 34, ,039 Ortgelir 0,250* 0,048 27, ,016 Oturma yeri 0,173 0,155 1, Constant 1,595** 0,797 4, *0,001 anlamlılık düzeyi **0,05 anlamlılık düzeyini göstermektedir. Logistik regresyon modeline dahil edilen değişkenlerin sonuçları incelendiğinde, marjinal odds oranlarına bakarak kırmızı et tüketimini etkileyen faktörlerin kısmi etkilerini görmek mümkündür. Buna göre, kadınların erkeklere göre kırmızı et tüketme olasılığı 0,063 birim daha

14 azdır. Eğitim düzeyiyle de kırmızı et tüketimi arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Eğitim durumu yükseldikçe kırmızı et tüketme olasılığı 0,05 birim azalmaktadır. Et fiyatlarının pahalı olduğunu düşünme durumu ile kırmızı et tüketim durumu arasında pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Kırmızı etin fiyatının ucuz olduğunu düşünenler, pahalı olduğunu düşünenlere göre 0,169 birim daha fazla kırmızı et tüketme olasılığına sahiptir. Ailedeki birey sayısı ile kırmızı et tüketme olasılığı arasındaki ilişki ise negatif yönlüdür. Ailedeki birey sayısı bir birim arttıkça kırmızı et tüketme olasılığı 0,039 birim azalmaktadır. Gelir durumu ile de kırmızı et tüketimi arasında doğrusal bir ilişki bulunmuştur. Gelir durumu bir birim arttıkça, kırmızı et tüketme olasılığı 0,016 birim artmaktadır. Yapılan logit model çözümlemesi sonucunda eğim katsayıları, bağımsız değişkendeki bir birimlik değişmeye karşılık logitteki (Pi/1-Pi) değişmeyi ölçmektedir. Ancak değişkenlerin belirli değerleri için olayın olasılık oranını değil bu olayın kendi olasılığını (P) tahmin etmek gerekmektedir (Özer, 2004). Bu nedenle, katsayı tahmincileri elde edilmiş ve daha sonra çözümlemesi yapılmıştır. Yapılan çözümleme sonucunda, P=0, 928 % 93 Elde edilen P değerine göre, TR21 Bölgesindeki tüketicilerin kırmızı et tüketme olasılığı % 93 olarak hesaplanmıştır. Bu tüketimle ilişkili olduğu düşünülen faktörlerin marjinal etkileri hesaplanmış ve Tablo 3 de verilmiştir. 172 Yapılan hesaplama sonucunda, erkeklerin kadınlara göre kırmızı et tüketme olasılığı 0,06 birim daha az, eğitim durumu yükseldikçe kırmızı et tüketme olasılığı 0,05 birim azalmakta, evli olanlar bekar olanlara göre 0,17 birim daha fazla, eşi çalışanlar 0,027 birim daha fazla, evdeki birey sayısı arttıkça 0,04 kat et tüketimi azalmakta ve gelir düzeyi arttıkça tüketim 0,0165 kat artmaktadır. 4. SONUÇ Sağlıklı ve dengeli beslenme olgusu 21.yy da üzerinde hassasiyetle durulan konulardan biridir. Sağlıklı beslenme, kavramsal olarak sağlığı tehdit edecek ürünlerden arınmış gıdalarla beslenmek olarak düşünülse de, esasen dengeli beslenme olgusu ile birbirini tamamlayıcı unsurlar olarak benimsenmelidir. Bu anlamda, günlük ihtiyaç olan protein miktarının vücuda alınması ve söz konusu protein kaynağının belirlenmesi önem arz etmektedir. Protein kaynağı olarak görülen başlıca gıda maddesi hayvansal ürünlerdir. Hayvansal proteinler içerisinde ise ilk sırayı kırmızı et almaktadır. Kırmızı et tüketimi ile vücudun ihtiyacı olan protein ihtiyacı giderilirken, öte yandan da ekonomik bir döngü ortaya çıkmaktadır. Ek olarak, kültürel olarak da kırmızı etin gerek damak zevki gerekse yöresel mutfak içerisindeki payı da önemlidir. Söz konusu ekonomik döngü, gerek üretim sektörünün gerekse buna bağlı perakende sektörünün üzerinde çalışılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Kırmızı et tüketimi ile ilgili çalışmalar çok yönlü olarak ele alınabilmektedir. Hem arz yönlü hem talep yönlü çalışmalar olarak literatürde karşılaşılabilmektedir. Bu araştırmada, talep yönlü bir survey çalışması ile tüketicilerin kırmızı et tüketimine ilişkin yaklaşımları ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Araştırma, İBBS2 düzeyinde TR21

15 bölgesinde yapılmıştır adet tüketici ile yapılan çalışmada, tüketicilerin %50,1 i kadın, %32,5 i memur, % 22,4 ü yaş aralığında,% 54,4 ü evli, % 17,1 i TL aylık gelir aralığında ve % 32,0 si lisans mezunu olarak belirlenmiştir. Kırmızı et tüketimine yönelik, tüketicilerin % 75,1 inin kırmızı et tükettiği, % 75,0 inin sığır eti tükettiği, % 38,2 sinin parça et tükettiği, bu etleri % 54,3 ünün kasaptan temin ettiği, % 34,8 inin kasap tercih etme nedeninin güvenilir olduğundan dolayı olduğu ve % 72,8 inin lezzetli olduğu için kırmızı et tercih ettiği elde edilen diğer bulgular olarak sıralanabilir. Elde edilen bulgular göstermektedir ki, tüketicilerin gelir düzeyi ile doğrudan tüketim alışkanlıkları arasındaki ilişki yadsınamaz. Son zamanlarda kırmızı et fiyatlarında yaşanan yükselişler, bu ilişkiyi daha anlamlı kılmaktadır. Yapılan istatistiksel hesaplamalar sonucu da, bu yaklaşımı doğrulamaktadır. Güvenli ete ulaşımdaki alınan en büyük tedbir parça et satın almak yolu olarak görülmüştür. Bu durum, kasaplarda karkas hayvandan tüketicinin gözünün önünde parça et alınması yoluyla temin edildiğinden daha güvenilir görüldüğü tüketiciler tarafından beyan edilmiştir. Bölgesel olarak damak zevkine uygun kırmızı etin sığır eti olduğu ve öteden beri bu yönlü tüketimin var olduğunu yörede yetiştirilen hayvan popülasyonlarına bakıldığında da anlaşılabilir. Sonuç olarak, bölgedeki tüketim dokusuna uygun olarak kırmızı et tüketimi dengeli bir şekilde teşvik edilerek daha etkin ve geniş bir yelpazede tüketilmesine olanak sağlayacak tedbirlerin ortaya koyulması önemli görülmektedir KAYNAKLAR Akçay, Y. & Vatansever, Ö. (2013). "Kırmızı Et Tüketimi Üzerine Bir Araştırma: Kocaeli İli Kentsel Alan Örneği." Journal of the Institute of Social Sciences Cankiri Karatekin University/Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4.1. Arıkan, R., (2007),Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama. 6.baskı, ISBN: , Ankara. Atay, O., Gökdal, Ö., Aygün, T., & Ülker, H. (1-4 Eylül 2004). Aydın İli Çine İlçesinde Kırmızı Et Tüketim Alışkanlıkları. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi,, Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Isparta, Aygün, T., Karakuş, F., Yılmaz, A., & Ülker, H. (1-4 Eylül 2004). Van İli Merkez İlçede Kırmızı Et Tüketim Alışkanlığı. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Isparta, Bodur, S., & Fatih Kara, F. (1999). "Konya da et tüketim tercihleri ve beyaz et tüketimi." Selçuk Üniversitesi. Tıp Fak. Derg 15, 1-5. Cevger, Y., Aral, Y., Demir, P., & Sarıözkan, S. (2008). Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi intern öğrencilerinde hayvansal ürünlerin tüketim durumu ve tüketici tercihleri. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 55,

16 Çivi, H., Gürler, A.Z., Esengün, K., & Karkacıer, O. (1993). Tokat İl Merkezinde Yaşayan Hane Halklarının Beyaz Et Tüketimi Üzerine Bîr Araştırma. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Gaytancıoğlu S. (1999). Tekirdağ Merkez İlçede Kanatlı Et Tüketim Düzeyinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi.Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Gündüz, O. Esengün, K., Göktolga, Z.,G., (2006). Ailelerin et tüketimleri üzerine bir araştırma: Tokat ili örneği. VII. Tarım Ekonomisi Kongresi Cilt II Eylül 2006, Antalya S Göğüş A.,, (1986). Et Teknolojisi. s. 243, Ankara Üniv Ziraat Fak Yayınları: 991, Ders Kitabı, 291, Ankara. Kara MK, Eyduran E, Özdemir T, Zer C. (2004). Van da et ve arı ürünleri tüketim alışkanlıkları üzerine bir araştırma. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi Bildiri Kitabı, Eylül 2004, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, Karabaş, S., (2013). Tüketicilerin İthal Hayvansal Ürünler Karşısındaki Tutum ve Davranışlarının Logistik Regresyon Analizi ile Tahmini, KMÜ Sosyal ve Ekonomı k Araştırmalar Dergı si 15 (24): Karakuş, K., Aygün, T. & Alarslan, E., (2008).Gaziantep İli Merkez İlçede Kırmızı Et Tüketim Alışkanlıkları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi 18(2): , Karakaş, G., (2010). Tokat İli Kentsel Alanda Et ve Et Ürünleri Tüketiminde Tüketici Kararlarını Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Ensitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Tokat. Kaya Et, Külekçi M, Sezgin A Kumbasaroğlu H. (2010). Erzurum ilinde (Aziziye, Palandöken ve Yakutiye ilçeleri) kırmızı et tüketim alışkanlığı ve buna etki eden faktörlerin belirlenmesi, Şanlıurfa Tarım Ekonomisi Kongresi. Şanlıurfa, Turkey. Kramer, J. S., (1991). The LOGIT model for economists. Edward Arnold, London. Koç, A.A., Aktaş, E., & Akdemir, Ş. (1997). Adana da Et Tüketimi ve Harcama Esneklikleri: Bir Yatay Kesit Çalışması. Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 12(2):1-10,. Laajami A., & Briz. J.E., (1992). Analisis del consuma de la carne de ovino en Espana. Revista de Estudios Agro-Sociales, Ministerio De Agricultura, Pesca Alimentacion, Espana. Meço İlhan, G., (2011). Tekirdağ İlinde Kırmızı Et Tüketim Alışkanlıklarının Analizi. Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ. Nalinci, S., (2013). Amasya ili merkez ilçedeki hanehalkının et tüketim alışkanlıkları ve et tüketimini etkileyen faktörler. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Tokat. Onurlubaş, E., Yılmaz, N., Doğan, H.G.,Kızılaslan, H., (2015). A Research on Red Meat Consumption and Preferences: A Case Study in Tekirdağ Province, Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 3(6): Özer, H., (2004). Nitel Değişkenli Ekonometrik Modeller Teori ve Bir Uygulama, Nobel Yayınları, No: 667, Ankara. 174

17 Sarıözkan, S., Cevger, Y., Demir, P., Aral, Y., (2007). Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi öğrencilerinin hayvansal ürün tüketim yapısı ve alışkanlıkları. Erciyes Üniv Sağlık Bil Derg, 16 (3): Şeker, İ., Özen, A., Güler, H., Şeker, P., & Özden, İ., (2011). Elazığ da kırmızı et tüketim alışkanlıkları ve tüketicilerin hayvan refahı konusundaki görüşleri. Kafkas Üniversitesi Vet. Fak. Dergisi, 17(4), , Şengül, S., Emeksiz, F. & Yurdakul, O., (1998). DİE Araştırma Sempozyumu Bildirileri, Ankara. Tosun, Ö. O., & Hatırlı, S. A., (2009). "Tüketicilerin kırmızı et satın alım yerleri tercihlerinin analizi: Antalya ili örneği." Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 14.2 TÜİK, (2017a). (Erişim: ) TUİK, (2017b). TÜİK Veri Tabanları, (Erişim: ) Ulaş, B., (2011). Aydın ili kentsel alanda kırmızı et ve kanatlı eti tüketicilerinin kararları ile bunları etkileyen faktörler (Yüksek Lisans Tezi). GOP Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tokat. Uluat S. (2002). Van İli Merkez İlçede Hayvansal Gıda Tüketim Yapısı (Yüksek Lisans Tezi).Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van Yaylak, E., Taşkın, T., Koyubenbe, N., & Konca, Y., (2010). İzmir ili Ödemiş ilçesinde kırmızı et tüketim davranışlarının belirlenmesi üzerine bir araştırma. Hayvansal Üretim, 51(1), Yıldırım, İ., Acar, İ., Uluat, Ş., (1998). Van İli Merkez İlçede kırmızı et tüketim yapısı. Doğu Anadolu Tarım Kongresi, Eylül 1998, Atatürk Üniv. Ziraat Fak., II. Cilt, , Erzurum. 175