nevşehir ÇALIŞTAY RAPORU

Transkript

1 Kapadokya stratejik yön PLANI nevşehir ÇALIŞTAY RAPORU Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları

2 Bu rapor, tarihinde Nevşehir de gerçekleştirilen Nevşehir Çalıştayı sonuçları doğrultusunda hazırlanmıştır.

3

4

5 GİRİŞ AÇILIŞ KONUŞMALARI BEK ANALİZİ B ANALİZİ E ANALİZİ K ANALİZİ ÖNERİ PROGRAM VE PROJELER 4 TEMATİK STRATEJİ, 4 ÜRÜN 10 TEMEL SORUN VE FIRSAT 10 TEMEL İLKE ÇALIŞTAYDA ÖNE ÇIKAN KAVRAMLAR KATILIMCI LİSTESİ

6

7 GİRİŞ Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları, kültürel ve doğal miras açısından zengin bölgelerde kalkınmayı kültür öncelikli bir bakış açısıyla ele alan, yerele özgü kavramlar ve üst ölçekli stratejiler üreten rehberlerdir. Bu nedenle Yol Haritaları, bölgeleri geçmişin değerleri, günümüz beklentileri ve gelecek potansiyelleri çerçevesinde anlamakta ve bu doğrultuda gelecek stratejilerini ortaya koymaktadır. Yol haritalarındaki öncelikli hedef koruma ve kalkınma konularının bölge ölçeğinde ve birlikte ele alınması gerekliliğini vurgulamaktır. Diğer bir deyişle aynı coğrafyayı paylaşan bölgesel birimlerin bir araya gelmeleri ve kültür öncelikli bir kalkınmaya doğru ortak bir gelecek kurgulamalarıdır. Bu noktada, altyapısı katılımcı ortamlarda oluşturulan Yol Haritaları, bölgelerin ortak geleceğine doğru atılacak ilk adımları gösteren, temel kavram ve ilkeleri tartışan rehberler olarak geliştirilmektedir. Yol Haritaları Tarihi Kentler Birliği adına, ÇEKÜL Vakfı tarafından ve Kentsel Strateji nin danışmanlığıyla hazırlanmaktadır. Her bölge için yerinde yapılan çalıştaylar süreci yönlendiren en önemli bileşendir yılının başında Trakya da başlayan Yol Haritaları, yıl sonunda 4 bölgede tamamlanmış olacaktır. Bugüne kadar Trakya coğrafyası, Aydın-Denizli-Muğla üçgeni ve ardından Göller Bölgesi nde devam eden Yol Haritaları çalışmalarının sonuncusu Kapadokya ya odaklanmaktadır. Kapadokya, her noktasında insanın doğayla kurduğu duyarlı ilişkinin izlerinin okunduğu, gerek eşsiz doğal yapısı gerekse kültürel zenginliğiyle evrensel öneme sahip bir bölgedir. Bu denli özel bir coğrafyada yerel yaşamın sürekliliğini sağlamak, tehdit altındaki değerleri korumak ve geleceğe taşıyabilmek adına kamu, yerel ve özel tüm kesimlerin bir araya gelmeleri ve ortak bir akıl yaratmaları gerekmektedir. Bu noktada, Kapadokya Yol Haritası bölge için önemli kavramları tartışmaya açmayı ve geleceğe dair stratejik bir yön çizmeyi amaçlar. KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 1

8 AÇILIŞ KONUŞMALARI Nevşehir Belediye Başkanı, Hasan Ünver Burada toplanma sebebimiz olan Kapadokya Stratejik Yön Planı çalışmasını son derece önemsiyorum. Kapadokya çok kültürlü, çok inançlı bir yaşama ev sahipliği yapmış bir bölge. Yapının bir kısmının cami, bir kısmının kilise olduğu müthiş bir hoşgörü kültürü var. Hristiyan Türkler, Yahudiler, Ermeniler, Müslümanlar yılında yaptığı bir konuşmasında Pakistan Lahor belediye başkanı Dünyada taşın gülden daha güzel olduğu bir yer gördüm demiş. Nevşehir in merkezine gelecek olursak, geçmişte var olan eserlerin çoğu günümüzde yok. Var olanları korumak içinse elimizden geleni yapıyoruz. Osmanlı arşivlerini araştırdık ve 70 bine yakın belgeyi derledik, web sitemizden ulaşabilirsiniz. Bu belgelerin bazılarında suyollarından bahsediliyor. 30 suyolu varmış kale civarında. Biz de merak ettik ve bir araştırma yaptık. O bölge dönüşüm alanı kapsamındaydı ve bu çalışmalar sırasında yeraltı şehrine, suyoluna ulaştık. Yeni bulunan yer altı şehri 785 bin metre karelik bir alanı kapsayan, Türkiye ve dünya için önemli bir alan. Peribacaları tüm dünyanın mirasıdır. Bölgede yanlış uygulamalar yok değil, bunları ne kadar aza indirirsek o kadar iyi. TKB ve ÇEKÜL Vakfı na bilim adamlarının içinde olduğu ve bölgede bu işe gönül verenlerin birlikte hareket edeceği bir merkez, bir platform oluşturmalarını istiyorum. Bölgede çalışan arkadaşlarımız, burayı bütün olarak görmelidir. Bu çalıştay kurumları bir araya getirecek ve bütünsel bakış açısı sağlayacak olması nedeniyle çok önemli. Çalıştaydan sonra, bölgedeki belediye başkanlarının daha büyük bir dayanışma içine gireceğini biliyorum. 2

9 ÇEKÜL Vakfı Başkan Yardımcısı, Mithat Kırayoğlu Bu çalışma, seçilen beş bölgede yürütülen öncü bir çalışmadır. Anahtar sözcüğümüz bölgesel yönetim. Yerelleşme muhtardan başlar ve belde, belediye, büyükşehir, kamu, özel idare diye devam eder. Bölgesele gitmesi gerekirken orada tıkanır. Bölgesel düşünmeye alışık bir ülke değiliz. Bölge olma özelliği taşıyan, ortak değerleri olan alanlarımız var. Bundan önce Trakya ve Ege de yaptığımız çalıştaylar kalkınma ajanslarının da dikkatini çekti ve yol haritalarında yer alan, önerilen projelere destek vermeye karar verdiler. Yani bütçelerini daha verimli kullanabilecekleri alanlar açıldı aslında. ÇEKÜL Vakfı ve TKB olarak bu çalıştayları başlattığımız için önüne kültür öncelikli ifadesini ekledik. Çünkü kültür coğrafyasındayız. Koruma-kalkınma modelinin, kısaca sürdürülebilir modelin özü kültürdür; kalkınma, koruyarak gerçekleşecek. Toplumsal barış da bu yoldan geçerek sağlanacak. Kapadokya da yaşayan insanların bugüne ait beklentileri var. Bazı bilimsel çalışmalar yaşama biçimini ve halkı göz ardı ederek hazırlanmış. Amacımız, geleceği tasarlamak, potansiyeli umuda dönüştürmektir. Zengin Türkiye coğrafyasında ortak paydaları bu kadar özgün, benzer ve zengin olan başka bir bölge gösteremezsiniz. Kısaca bölgesel planlamaya en çok yakışan bölgelerden biri Kapadokya dır. O halde bu öneml ve evrensel gelişmeden Kapadokya bölgesel planlama kaynaklarını daha çok kullanmayı en çok hak eden bölgedir. Bölgesel dayanışma verimliliğini arttırmaya talip olacak en zengin bölgedir. Geçmişten gelen uzlaşı kültürünü hâlâ taşıdığı için bu planlama kolayca başarılabilir. KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 3

10 Niğde Valisi, Alim Barut Burada bulunmamın sebebi Kapadokya Bölgesi ndeki bir vilayette valilik yapmamdır. Niğde Valiliği nden önceki görev alanımda Tarihi Kentler Birliği çalışmalarına katıldım. Tarihi Kentler Birliği nin çok güzel bir misyon yüklendiğini, bu günkü yaşantımızı etkileyecek çok önemli çalışmalar yaptığını ve en önemlisi koruma bilinci oluşturduğunu biliyorum. Analizci bir yaklaşımla baktığımız zaman 8000 yıl önceki atalarımızın çözümlerinin bugünkü yaşantımızda hala önemli roller oynadığını görüyoruz. Tarihi Kentler Birliği insanlık kültürünün birbirine devrederek sürdürdüğü yaşamın izlerini ortaya çıkarıyor. Bu konuda çok önemli bir mesafe aldı. İlkokulu okuduğum Turhal da Kesikbaş Camisi ve Külliyesi yıkıktı ama tarihi hamamı duruyordu. O dönemin kültürü oraya dinamit koyarak patlatmayı doğru gördü. Şu anda park olan bu eserin olduğu yer bugün olsa yıktırılmazdı. Bugünkü başarılarımızın elde edilmesinde Tarihi Kentler Birliği nin çok önemli bir fonksiyonu var. Bu çalışmalarını destelemek amacıyla burada bulunuyorum. Nevşehir Valisi, Abdurrahman Savaş Değerlerin farkına varmak, onları korumak için benimsenmesi gereken bir yöntem. Önce neye sahip olduğumuzu tespit edip hedefimizin ne olacağını, buna ilişkin yöntemleri belirlemek lazım. Başka bir boyut da, kültür mirasımızın ancak yerel yöneticiler, kamu, akademisyenler ve gönül verenlerle ortak bir akılla korunacak olmasıdır. İçerdiği farklı boyutlar, doğal albenisi olan Kapadokya; burada yaşayan insanların yaşam biçimiyle oluşturduğu kültürel bir peyzajı yansıtır. Burada olanlar, ülke sınırları dışında da evrensel ilgiyi çekiyor. Buranın dünya miras listesinde olması bunun iyi bir kanıtı. Stratejik yaklaşım ile, tüm dünyayı ilgilendiren bu coğrafya için yapılacak bu çalıştayın bu kadar geniş bir katılımla gerçekleşmesi teşekkürü hak ediyor. 4

11 Çalıştay Yöneticisi - ÇEKÜL Gönüllüsü Şehir Plancısı, A. Faruk Göksu Kapadokya denildiğinde katmanlar aklımıza geliyor. Kültürel derinlik katmanları, yaşam katmanları, katmanların ekonomisi, bütün bunlar gizemli coğrafyanın sunduğu farklılıklar. Artık işbirliği-güç birliği dönemindeyiz. Kentler ittifak yapmalı. Kayseri, Nevşehir, Aksaray, Niğde, Kırşehir güç birliği yaparsa bu bölge daha iyi yönetilir. Bölgede sektörel etkileşimler önem kazanıyor. Sadece turizm değil tarım, kültür ve ekoloji odaklı tematik stratejileri üretmemiz gerekiyor; buna bağlı olarak ölçek etkileşimi yani, bölgesel, kentsel ve yerel ilişkiler sistemi kurgulamalıyız. Ayrıca bölge kavramlarını da aşan doğal ve ekonomik eşikleri değerlendirmek zorundayız. Çalıştaylarda bölgeye üç temel bakışımız var: sınırsız sınırlar, dün-bugün-yarın ve tematik bakış. Bu çalıştayda Kapadokya stratejik bakışının yönünü tartışacağız. Önereceğiniz her şeyi nasıl gerçekleştireceğimizi düşüneceğiz. 5 bölge için hazırlanan Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları 2013 yılının ilk aylarında düzenlenecek koruma ve yerel liderler zirvesinde bölgelerin yerel liderlerine teslim edilecektir. KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 5

12 BEK ANALİZİ Kentsel Strateji tarafından geliştirilen BEK Analizi, bölgelerin gelecek planlarına altlık oluşturacak, dinamiklerini canlandıracak ve toplumsal yarar ilkesiyle hayata geçmelerini sağlayacak stratejileri tespit etmek amacıyla uygulanır. Analiz, bölgelerin sahip olduğu zenginlik ve birikimi tespit ederken, aynı zamanda bu değerlerin yerel bir kalkınma modeline dönüşmesini engelleyen ve destekleyen etkenleri inceleme fırsatı sunan bir yöntemle kurgulanmıştır. BEK Analizi, genel toplantı düzeninde 6B [Birikim, Bereket, Beceri, Bakış, Büyüme, Beklenti] ve Tematik Gruplar düzeninde 6E [Ekoloji, Ekonomi, Eşitlik, Etkinleştirme, Edinim, Entegrasyon] ve 6K [Koruma, Kapasite, Kalkınma, Kimlik, Katılım, Kurgu] başlıklarında gerçekleştirilen katılımcı bir yöntemle uygulanmıştır. B ANALİZİ B Analizinde bölgenin değerleri; bereket, birikim ve beceri kavramları altında ortaya çıkarılmaktadır. Bakış, Büyüme ve Beklenti kavramları altında yapılan tartışmalar; kamu, yerel, sivil ve özel kesimlerin karşılıklı beklentilerini, geleceğe yönelik belirsizlikleri ve büyüme olanaklarının hangi stratejilerle sağlanabileceğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. BİRİKİM Birikim başlığı altında Kapadokya Bölgesinin geçmişten günümüze aktardığı değerler, coğrafi değerler ve bunların oluşturduğu yaşam kültürü ekseninde tartışılmıştır. Yaşam Kültürü Kapadokya Bölgesi jeolojik yapısıyla ve bu yapının içinde şekillenmiş zengin yaşama kültürü ve çeşitliliğiyle evrensel nitelikte bir özgünlüğe sahiptir. İnsanın doğa ile uyumlu etkileşiminin ortaya çıkardığı birikim bölgenin değerlerini oluşturmaktadır. Doğanın mimarisi olan peribacaları, insanın oluşturduğu kaya oyma evler ve evlerin korunmasında büyük payı olan güvercinler bir yaşam döngüsünü tanımlamaktadır. Günümüzde aynı yapının içerisinde hem kilise hem de caminin görüldüğü ender coğrafyalardan biridir. Bölgenin doğal mimarisi, tarım kültürünün sürmesini de sağlamaktadır. Soğuk depo işlevini yerine getiren mağaralar narenciye ürünlerinin olgunlaştığı önemli mekânlardır. 6

13 Kapadokya nın zengin yemek kültürü, çeşitlilik barındıran coğrafyasının bir parçasıdır. Geleneksel yaşam kültürü öğelerine baktığımızda, geleneksel esnaf teşkilatlarının oluşturduğu bir sosyo-ekonomik düzeni tanımlayan ahilik kültürü bölgenin öne çıkan değerlerinden biridir. Kırşehir deki ahilik araştırma merkezi bu kültürün korunup tanıtılmasını sağlayan önemli bir odaktır. BEREKET Bereket başlığı altında, Kapadokya nın doğal, kültürel ve ekonomik bereketi konuşulmuş; bölgenin doğal yapısı, kültürel mirası, tarım ürünleri ve turizm potansiyeli ile bir çeşitlilik coğrafyası olduğu vurgulanmıştır. Doğal Bereket Vadiler, bozkırlar, dağlar ve akarsular Kapadokya coğrafyasının temel öğeleridir. Kapadokya vadileri hem eşsiz manzara değerine sahip olması hem de ekolojik çeşitlilik sunması sebebiyle bölgenin en önemli doğal değerlerindendir. Kızılırmak Nehri, Melendiz Çayı gibi su kaynakları; Erciyes, Hasan, Melendiz gibi dağların püskürttüğü lavlarla oluşan doğal mimari; bozkırlar ve platolar bölgede yaşamın kaynağı olmuştur. Miras Kapadokya bölgesi yer altı şehirleri, kaya evleri, kiliseleri, güvercinlikleri, antik kentleri, tarihi yolları ile insan elinin en özgün izlerini sunan bir coğrafyadır. Sadece Ürgüp Üzengi Vadisinde 1400 e yakın güvercin evi vardır. Bölgede toprağın altında kalmış çok sayıda eserin olduğu tahmin edilmektedir. Arkeolojik çalışmaların desteklenmesi ve yaygınlaştırılması bu değerlerin bölge yaşamıyla ve ekonomisiyle bütünleştirilmesini sağlayacaktır. Turizm Kapadokya bölgesi Türkiye nin en önemli turizm merkezleri arasındadır. Ürgüp, Göreme, Avanos, Ihlara, Erciyes bölgenin başlıca turizm alanlarıdır. Kültür turizminin yoğun olarak yapıldığı bölgede turizm rotalarına girecek nitelikte daha bir çok yerleşim mevcuttur. Turizmin tarım ve ticaret sektörleriyle entegre edilmesi, turizmi çeşitlendirirken kapsamını da genişletecektir. Turizm, bulunduğu coğrafyanın yaşama kültüründen beslenerek yaşayan halkı da içine katmalıdır. Aksi takdirde müze kentlere dönüşen turizm merkezleri oluşması kaçınılmazdır. UNESCO Dünya Miras Listesinde yer alan bir çok kültürel miras alanın olduğu bölgede turizm genellikle paket tur diye tabir edilen; her şeyin tek bir fiyat içerisinde olduğu, kalış süresinin ve gezi rotasının sınırlı bir alanı kapsadığı turizm faaliyetleri yaygındır. KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 7

14 Tarım Arazileri ve Tarım Ürünleri Üzüm, kabak çekirdeği, patates, kiraz, kayısı, elma, armut, kavun, karpuz, muşmula bölgede yetişen başlıca tarım ürünlerdir. Özellikle şarap üretimine yönelik bağcılık bölgede geleneksel olarak yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Bölgede yeni tarım stratejilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Yerli tohum çeşitliliğinin sürekliliğinin sağlanması ve ürünlerin kalite standartlarının arttırılması önemlidir. Vadilerdeki verimli tarım alanları küçük ölçekli olduğundan geleneksel tarım yapılmaya uygun yerlerdir. BECERİ Kapadokya da beceri denince akla ilk gelen şey, kaya ve tüflerden oluşan çevre ve bu çevrenin oyulması ile meydana gelen mimari gelmektedir. Taş oyma geleneği ve tarih boyunca kuşaktan kuşağa aktarılan bu mirasın oluşturduğu diğer beceriler bu başlık altında tartışılmıştır. Kaya Oymacılığı ve Konut Mimarisi Kapadokya bölgesinin en ilginç kültürel zenginliklerinden biri de yeraltı yerleşimleridir. Yeraltı yerleşimleri farklı zamanlarda farklı kavimler tarafından kullanılmıştır. Yeraltı yerleşmeleri geçmişte sık sık saldırılara maruz kalmış bölge halkının geçici sığınma mekânlarını oluşturmak için yapılmışlardır. İnsan becerisinin en büyük mirası olan kaya oymacılığı günümüzde hala devam etmektedir. Nevşehir deki Kaymaklı, Derinkuyu, Özkonak, Mazı, Gökçetoprak, Aksaray da Güzelyurt ve Pınarbaşı yeraltı yerleşimi ve Kayseri de Ağırnas ve Yeşilhisar daki Doğanlı yeraltı kentleri en önemlileridir. Kaya oymacılığının günümüzde nadir olarak yapıldığı ve taş ustalarının da azaldığı bilinmektedir. Oniks Taşı İşlemeciliği Kapadokya da insanın taş ile kurduğu ilişki canlı ve üretkendir. Oniks mermerinin çıktığı bölgede oniks işlemeciliği yüzyıllardır sürdürülen bir kültür ve sanattır. Ürgüp, Avanos ve Hacıbektaş ilçelerinde işlenen oniks taşı dekoratif ve kullanıma yönelik objelerin yapımında kullanılmaktadır. Turizmde hediyelik eşya ticaretine de girmiştir. Oniks mermer ocaklarının bazı yerleşimlerde sit alanı sınırları içinde kalmaları nedeniyle kapandıkları bilinmektedir. Oniks işlemeciliği yapan atölyeler ve ustalar günümüzde oldukça az sayıdadır. El Sanatları Bölgede seramik, cam tasarımı, çömlekçilik, halı ve kilim dokumacılığı ve el yapımı bebekler en önemli el sanatlarıdır. Kaya oyularak yapılan tandır ocakları bölgenin bilinen ve öne çıkan başka bir değeridir. Depolama Narenciye ve patates deposu olarak kullanılan mağaraların turizme kazandırılması gereken kültür eserleri olduğu yönünde bir görüş bulunmaktadır. Elektriksiz buzdolabı olarak tanımlanan bu depolar turist gruplarının oldukça dikkatini çekmektedir. Ortahisar da 530 depoda 7 milyon sandık olmak üzere; Kavak, Gülşehir gibi çevre depolarla birlikte toplam 10 milyon sandık sayısına ulaşılmaktadır. Bu depolar ziyaret amaçlı açılarak turizm rotalarına dahil edilmesi gereken yerlerdendir. 8

15 BAKIŞ Bölgeye Bakış, Kapadokya için bölgesel bir kalkınma stratejisinin oluşturulması gerekliliğinden yola çıkarak, turizm ve koruma konuları bağlamında tartışılmıştır. Kapadokya bölgesi geniş anlamda, Kızılırmak havzasından, Toroslar a, Konya Ovası ndan Fırat ve Dicle ye kadar uzanan geniş bir coğrafyayı tarif eder. İdari olarak Aksaray, Kayseri, Kırşehir, Nevşehir ve Niğde illerini kapsar. Bölgedeki tüm illerde Kapadokya Coğrafyası nın izleri görülmektedir. Ancak Nevşehir ili bölgenin merkezi konumundadır ve turizmden en büyük payı almaktadır. Özgün değerlere sahip bölge illerinin bir arada yer aldığı bölgesel bir bakış, gelecek kurgusunun en önemli ilkesidir. Evrensel bir değer olan Kapadokya da bölgesel bakış bilinci tüm kurumlar tarafından benimsenmelidir; kurumlar vizyonlarını belirlerken yetki alanları sınırlarını aşıp bölgesel bir yaklaşım içinde hareket etmelidir. Doğal, tarihi ve kentsel sit alanlarının bulunduğu bölgede koruma önemli bir gündem maddesidir. Bölge ölçekli bir koruma çerçevesinin oluşturulması ve projelerin bu kapsamda değerlendirilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. BÜYÜME Büyüme başlığı altında bölgenin mevcut dinamikleri ve gelecek planları tartışılmıştır. Stratejik göstergeler, farklılaşan sektörler, ekonomik süreklilik ve kamu yatırımları çerçevesinde büyüme stratejileri ele alınmıştır. sektörü, tüm bölgeyi kapsayan bir Turizm Master Planı çerçevesinde ele alınıp geliştirilmelidir. Bu çerçevede, her ilin dinamik ve farklılık yaratan değerleri öne çıkarılırken, bölgesel bir kurguya bağlanmalıdır. Bölgedeki kentler incelendiğinde Kayseri nin diğer illerden ekonomik anlamda daha ileri olduğu görülmektedir. Sanayi ve ticarette bölgenin en gelişmiş kenti Kayseri için Erciyes, turizmin merkezidir. Özellikle kış turizminde Kayseri bölgenin en hareketli dönemini geçirir. Erciyes teki kış turizmini geliştirecek büyük projeler devam etmektedir. Ağırlıklı turizm faaliyetinin yaz sezonunda yoğun olduğu Nevşehir ve çevresinin, Kayseri deki kış turizmi ile birlikte planlanarak, turizm sezonunun tüm yıla yayılması, konaklama sürelerinin uzatılması hedeflenmektedir. Aksaray, Niğde ve Kırşehir deki termal ve doğa turizminin kültür turizmiyle birlikte ele alınarak turizmin katma değeri arttırılmalıdır. Kayseri ve Nevşehir de bulunan hava limanlarının yanı sıra, Antalya-Kayseri hızlı tren projeleri gibi kamu yatırımları bölgenin ulaşılabilirliğini arttıracaktır. Lokomotif sektörü turizm olan bölgenin gelecek kurgusunun bölgesel bakış a bağlı olduğu tartışılan her kavram altında belirtilmiştir. Turizm KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 9

16 BEKLENTİ Beklenti alt başlığında çalıştay katılımcıları, bölgenin geleceğine dair beklentilerini ve bölge sorunlarının çözümlerine yönelik fikirlerini sunmuşlardır. Katılımcıların temel beklentisi, bölgenin tüm dinamiklerinin bütünsel bir şekilde ele alındığı, özellikle yönetim, koruma, tarım ve turizm konularında rasyonel çözümler sunan bir yol haritasıdır. Yeni Bir Yönetim Planı Coğrafi ve kültürel yapısıyla günümüz dinamikleri göz önünde bulundurularak, beş ili kapsayan bu bölge için bir yönetim planı hazırlanmalıdır. Farklı statülere sahip alanların farklı farklı kurumlar tarafından yönetilmesi, kararların alınmasında çelişkiler yaratmaktadır. Planlama yaklaşımlarındaki farklılıklar da bu sorunu desteklemektedir. Yaklaşım farklılıkları ve yetki alanlarının karmaşası ikilikler yaratmakta, esnek bir planlama anlayışı ihtiyacını doğurmaktadır. Evrensel nitelikli kültürel peyzaj özelliği taşıyan Kapadokya için özel koruma politikaları içeren Özel Kapadokya Kanunu oluşturulması tartışılmıştır. Yerelin Sözü Koruma çalışmalarında yerel katılımın zayıf kaldığı genel olarak vurgulanmıştır. Beklentilerin arasında; koruma kurullarına sivil katılımın sağlanması, yerel katılımın arttırılması, yerelin beklentilerine cevap verecek çözümlerin bulunması, bölgede koruma yetkisini yürüten özerk bir yapının oluşturulması gibi beklentiler yer almaktadır. Yeni Koruma Stratejileri Koruma bağlamında geliştirilecek yeni stratejilerin; mülkiyet sorunları, peribacalarının kullanımının sürekliliği, kaya evlerin özel bir statü içine alınması gibi konuları ele alması beklenmektedir. Sit alanlarının sınırlarının yeniden irdelenmesi, koruma uygulama süreçlerinin sadece kentsel sitlerde değil, arkeolojik ve doğal sit alanlarında da aynı hassasiyetle ele alınması, yeni yapılaşma alanları için tasarım gücü de kullanılarak genel ilkelerin belirlenmesi beklentiler arasındadır. KUDEB birimleri arttırılarak, kaynak sorununa çözüm getirilmesi önerilmektedir. Doğa ve kültür envanterinin bölge ölçeğinde tamamlanması acil bir konudur. Korumayla ilgili bilinç arttırıcı programlar uygulanmalıdır. Kaybolmuş kentlerin ayağa kaldırılarak, yerele ve turizme kazandırılması beklenmektedir. Kızılırmak nehri üzerindeki barajların çevresel etkileri yeniden irdelenmeli ve özellikle peribacaları ve tarımsal faaliyetler üzerindeki etkileri değerlendirilmelidir. Doğal ve kültürel değerlerin aynı koruma kurulu tarafından ele alınması, korumada bütüncül yaklaşımın hayata geçirilmesi açısından önemlidir. Kapadokya Kültür Turizm Konseyi nin kurulması ve yeni oluşturulacak bölgesel stratejilerin uygulamaya dönüşmesi, sürekliliği sağlayacaktır. Yaşamın sürekliliği Yaşayan yerli nüfusun göçmesinin engellenmesi, bununla ilgili peri bacalarının planlarda konut alanı olarak gösterilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Yerel halkın yaşam standartlarının yükselmesi, yerelin turistlerin beklentilerinin önemsenmesi kadar değer arz etmesi nüfusun başka yerlere hareket etmesini engelleyecektir. Turizm stratejilerinin insanların tanıştığı ve kültürel etkileşim 10

17 içine girdiği bir yapılanma ile oluşturulması canlılığı arttıracak en önemli etkenlerden biridir. Turizm için yapılan her türlü yatırımda yerel nüfusun varlığı da dikkate alınmalıdır. Yaşamın sürekliliğini sağlayan en değerli bileşenin bölgenin geçmişini paylaşan yerel halk olduğu unutulmamalıdır. Yeni Kalkınma Stratejileri Turizm stratejileri, turizmin artış beklentisine göre kurgulanmalı ve alt yapı güçlendirilmelidir. Var olan ulaşım olanaklarının daha etkin kullanımına yönelik stratejiler oluşturulması, her yerleşimin farklılık yaratan değeriyle öne çıkarılmasını sağlayacak bir bölge tanıtımı yapılması, termal ve dağ turizmi gibi alternatiflerle Kapadokya nın kültür turizminin birlikte düşünülmesi ve paket turizm anlayışının değiştirilmesi yeni stratejileri yönlendirmelidir. Bu anlamda yeni kaynak yaratılması için bölgeye yeni sektörlerin çekilmesi alternatifi değerlendirilebilir. Bölgede hassas durumda olup, yıkılma tehlikesi taşıyan peribacalarına yönelik risk yönetimi stratejileri oluşturulmalıdır. Turizmde profesyonelleşme ve tanıtım- iletişimin güçlendirilmesi güçlü bir turizm sektörünün temel ilkeleri olarak ele alınmalıdır. KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 11

18 E ANALİZİ BEK analizi kapsamında yapılan E analizi Ekoloji, Ekonomi, Eşitlik ve bu hedefin gerçekleşmesinin anahtarı olan Etkinleştirme, Edinim, Entegrasyon kavramları çerçevesinde tartışılmıştır. Bu tartışmada ortaya çıkan ortak mesaj ekolojik değerlerin korunduğu, turizmin ortak ilkelerle tüm bölgenin eşit derecede yararlandığı, yüksek standartların benimsendiği bir stratejik plan çerçevesinin oluşturulmasıdır. EKOLOJİ Ekoloji başlığı altında bölgenin ekolojik değerleri ve bunların korunmasında yaşanan sorunlar çözüm yollarıyla birlikte tartışılmıştır. Bölgenin ve kentin ekolojik değerleri ve bu değerler çevresinde oluşmuş kültürel peyzaj bölgenin her kentinde çeşitlilik göstermektedir. Özellikle bölgenin en önemli ekolojik değeri vadiler aynı zamanda kültürel vadiler olarak tanımlanmaktadır. Kültürel vadiler, barındırdıkları konut yapısının mimari üslubuyla, yetiştirilen tarım ürünleriyle, yaşamını sürdüren diğer canlılarla farklı kültür coğrafyaları yansıtır. Örneğin Ihlara Vadisi hayvanlar için doğal bir yaşam alanı olmanın yanı sıra kültür ve inanç yolu olarak da betimlenmektedir. Uçhisar-Akköy ile Kayseri-Ağırnas yerleşimlerinin kendine özgü mimari yapıları vardır. Yeraltı şehirleri de kültür coğrafyalarının başka bir örneğidir. Bölgedeki vadilerde gözlenen mikro klima özelliği tarım ürünlerindeki çeşitliliği arttırıcı bir avantajdır. Ekolojik değerler şöyle sıralanmaktadır: Peribacaları, Vadiler: En önemlileri Ihlara, Gomeda, Beydere, Giboz, Güvercinlik, Çat, Üzengi ve Kızılçukur Göller: Tuz Gölü, Acıgöl, Seyfe Gölü Dağlar: Hasan Dağı, Erciyes Dağı, Melendiz Dağı, Aladağlar Flora-fauna çeşitliliği Tarım alanları ve ürünleri: Bağcılık, patates, buğday 12

19 Sulak alanlar: Kızılırmak Nehri, Melendiz Çayı, Ortahisar Çayı, Damsa Barajı, Nargöl, Kayıgölü, ve Sultan Sazlığı Termal sular ve termal tarım alanları: Kırşehir, Ilısu- Selimiye arası Yaban hayvanlar: Geyik, ceylan, tilki, keklik (Ihlara Vadisi), Yılkı Atları (Erciyes ve Hasan Dağı), flamingolar (Tuz Gölü) Buzul: Erciyes/Hisarcık dünyada ender görülen gerçek buzul örneklerinden biri Sorunlar Ekolojik dengeyi bozan uygulamalar, tarım ve sanayi amaçlı yapılan yatırımlardan kaynaklanmaktadır. Türkiye ortalamasının altında yağış alan Kapadokya Bölgesinde, su çok önemli bir kaynaktır. Yeraltı sularındaki eksilme çeşitli nedenlere bağlıdır. Yeraltı sularının kaçak çekilmesinin yanısıra, tarımsal sulama yöntemlerindeki altyapı eksiklikleri, su kaynaklarının verimli kullanılmasını engelleyen başka bir etkendir. Tarım alanlarının verimli olduğu bölgede, organik tarım uygulamalarının yaygın olmadığı görülmektedir. Zirai ilaçlamadaki hatalı uygulamalar da doğal hayata zarar vermektedir. HES projelerinin iklimde yarattığı değişiklikler hem tarımsal üretimi hem de su kaynaklarını olumsuz etkilemektedir. Yeraltı su çekiminin kontrol altına alınması için ağaç fizibilitesinin yapılması da gereklidir. Örneğin su tüketimi yüksek bir ağaç olan söğüt, Melendiz Çayı için sakıncalıdır. Ekolojik Dengenin Korunması Tarımda uygulanacak yenilikçi yaklaşımlar ve toprak yapısına uygun üretim gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Mustafapaşa da Devlet Su İşleri ile yapılan bir çalışma ile Damsa Barajı havzasındaki sulama işlemlerinin, kapalı devre damlama-sulama sistemli kanallarla yapılması sağlanmıştır. Bu gibi çalışmalar tarımda ve su kullanımında verimi arttırmakta ve havzanın genişletilmesini sağlamaktadır. Ayrıca havzada başlanan organik tarım turizmi ve eski su değirmenlerinin yeniden çalıştırılması, agro-turizm alanını canlandıran uygulamalardır. Birçok belediye su arıtma ve katı atık dönüştürme tesisleri kurmaktadır. Sultan sazlığına suyu geri getirme projesi ekolojik dengeyi koruma projelerinden biridir. Ancak bölgeyi kapsayacak bir atık su yönetimi gerekliliği öne çıkmaktadır. Sulak alanlar ve doğal sit alanlarından uzak olması gereken sanayi alanlarının doğru konumlanmaması ekolojik denge açısından olumsuzluk teşkil etmektedir. Sanayinin yer seçimi belirlenirken gerekli fizibilite çalışmalarının yapılmaması, sorunları arttıran faktörlerdendir. KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 13

20 EKONOMİ Ekonomi başlığı altında, ekonomik sektörlerin arasında nasıl bir etkileşim olabileceği, istihdam ve yeni girişimciliğin arttırılması için neler yapılabileceği konuları ele alınmıştır. Tarım ekonomisi Kapadokya Bölgesi nde turizmden sonra öne çıkan ikinci sektör tarımdır. Sulu ve susuz tarımın yapıldığı bölgede özellikle üzüm, patates, kabak çekirdeği, ceviz, buğday, kiraz, elma, gilaburu, yonca üretimi ve arıcılık yoğun olarak yapılmaktadır. Bölgeye karakterini veren kaya oymaları patates, portakal ve limon depoları olarak kullanılmaktadır. Çat Vadisi ve Kavak ta Avrupa nın en büyük patates depoları mevcuttur. Küçük vadilerin de bulunduğu bölgedeki tarım arazileri makinesiz tarım için uygun görülmektedir. Geleneksel tarım üretimi, endemik bitkiler açısından da zengin olan vadilerde uygulanmalıdır. Toprağın ve kültürün korunması açısından da değerlendirilmesi gereken bir seçenektir. Turizm ile entegre edilecek bu yöntem ile tarımda katma değer yaratılabilecektir. Kayseri de kent merkezinde hobi bahçeleri denilen mekânlardaki tarımsal uygulamalar, bu konuda yüksek bir talep olduğunu göstermektedir. Mera hayvancılığı yerini Mandıra hayvancılığına bırakmaktadır. Doğal ekosistemin önemli bir parçası olan güvercin de yanlış avcılık ve tarım ilaçları nedeniyle tehdit altındadır. Kaya oyma yapılarının korunmasında güvercin gübresinin önemi yüksektir. Gomeda Vadisi nde bine yakın güvercinlik mevcuttur. Ancak güvercinliklerin taşınmaz kültür varlığı olarak değerlendirilmesi, korunmasını zorlaştırmaktadır. Güvercinlikler doğal sit alanına dahil edilmesi gereken ekosistemin bir parçası olarak değerlendirilmelidir. İstihdam ve yeni girişimcilik Kentlerden eğitim amacıyla ayrılan genç nüfusun geri dönmesini sağlayacak bir iş ortamı yoktur. Mesleki eğitim konusunda çalışmalara ihtiyaç vardır. Turizmin en önemli destekleyicilerinden biri tanıtım ve iletişimdir. Bu sektörlerde altyapının güçlendirilmesi gerekmektedir. Hediyelik eşya dükkânlarının yaratıcı ilkelerle düzenlenerek gelişmesinin sağlanması faydalı olacaktır. Seçilecek olan pilot bölgelerde ev ekonomisinin geliştirilmesiyle kadın nüfusunun üretime katılması sağlanabilir. Restore edilerek turizm işletmeciliğine açılan tarihi mekânlar sayesinde esnaf, ev kadınları ve diğer üreticiler bu sektöre girebilmektedir. Bu anlamda yerel yönetimlerin yatırımları desteklemesi tüm halkı ekonomik olarak destekleyecektir. Düğünlerdeki bereketi simgeleyen nahıl, sele sepet, çanak, halıcılık, çömlekçilik, yöresel bebekler, merkep semerciliği gibi bölgenin önemli kimlik değerleri ve yaşama kültürü değerleri, turizme dahil edilmelidir. Yaşama kültürünün turizmde sunulması, kültürel mirasa sahip çıkarken istihdam yaratmak için bir fırsattır. Buna karşın dışarıdan satın alınan ve bölgenin kimliği ile uyuşmayan kalitesiz ürünlerin satılması bölgedeki kesimler tarafından benimsenmemektedir. İstihdam ve turizm faaliyetlerini arttırmada, ticari aksların yeniden düzenlenmesi gerekliliği ön plana çıkmaktadır. Turizm akslarının gündüz olduğu gibi gece de yaşaması ve bundan bağımsız bir eğlence koridoru ticari canlılığı arttıracaktır. Her şey dahil turizm denilen paket turizmi anlayışı turizm kapsamını daraltmaktadır. 14

21 EŞİTLİK Bu başlık altında, kaynaklara erişimin bölgelere göre gösterdiği farklılıklar ve fırsatların tüm bölgeye eşit şekilde sunulması için izlenmesi gereken politikalar tartışılmıştır. Akıllı Turizm Bölgedeki kentler, turizmden aldıkları pay ve kapasite açısından farklı ölçeklere sahiptir. Turizm ekonomisinin %80 ine sahip olan Nevşehir e, Türkiye ye yılda ortalama gelen otuz iki milyon turistten sadece iki milyonu gelmektedir. Turizmin çoğunlukla kısa süreyi kapsayan paket turlar şeklinde gerçekleşmesi bundan faydalanacak kesimleri daraltmakta ve bölgenin tanıtımına fırsat vermemektedir. Her şeyin rehberlerin güdümünde olduğu düşünülen turizm faaliyetlerinde eşitliğin sağlanması için yeni bir turizm ekonomisi modelinin oluşturulması kaçınılmazdır. Bölgedeki illerin kapasite ve potansiyellerine göre rol aldıkları paylaşımcı ve işbirliği temelli bir model ile turist sayısı ve konaklama süresinin bölge genelinde arttırılması istenmektedir. Kapadokya Bölgesi Üst Ölçekli Plan çerçevesinde, otel yatırımlarından, hediyelik eşya satış ve tanıtımına kadar turizmin bütün alanlarını düzenleyecek bir mekanizmaya ihtiyaç olduğu vurgulanmıştır. Kültür turizminin yanı sıra, termal turizm, kış turizmi gibi bölgesel çeşitlilik ile turizmin niteliği ve kapsamı genişletilecektir. Bölge Kentleri Arasındaki Eşitlik Bölgeye göre bir turizm konsepti oluşturulacaksa bunun bilimsel verilerle desteklenmesi, kapasite talep ihtiyaç analizlerinin yapılarak turizm rotasının belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca yapılacak ulaşım yatırımları birbirine yakın konumda olan yerlerin ulaşılabilirliğini arttıracaktır. Kır kent arasındaki eşitliği ve gelirden pay almanın dengesini sağlamak için turizm yönetim planına ihtiyaç vardır. Bölge kentlerinin sahip olduğu ulaşım imkânlarına karşın turizmden aynı payı alamaması, temel sorunlardan biridir. Bireysel ölçekli turizm girişimcileri bölgenin genelini kapsayan görece uzun süreli turlar düzenlemekte ancak bu faaliyetlerin katma değer getirisi çok düşük kalmaktadır. Bölge kentleri arasındaki eşitsizliğin diğer bir sebebi de kurumlar arasındaki bilgi ve iletişim eksikliğidir. Köy, ilçe ve illerin hazırladıkları tanıtım çalışmaları yetersiz olmakla birlikte diğer yönetimler tarafından bilinmemektedir. İletişim araçları kullanılarak tüketicilere doğrudan ulaşılması, bilginin elektronik haritalarla, farklı dillerde hazırlanacak yayınlarla, sosyal medya aracılığıyla tüm bölgeyi bir araya getirecek şekilde organize edilmesi sağlanmalıdır. Bölgesel bir kültür turizmi konseyi, haber ve bilgi alışıverişini sağlayabilecektir. KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 15

22 Sorunlar Turizm amaçlı düşük kaliteli hizmet ve ürün satışı turizm niteliğini düşürmektedir. Bu durum, ucuz turist profilini ortaya çıkarmıştır. Tur rotalarının dar kapsamlı olması, buna karşın kalış süresini arttıracak yeterli altyapının bütünde sağlanmamış olması tüm bölgenin turizmden yararlanmasını engellemektedir. Turizm odaklı bir gelişme ve yenileme, bölgedeki yaşamı tehlikeye atmaktadır. Yerel halkın birçok ekonomik nedenle doğduğu yeri terk etmesi, tarihi alanların müze kentlere dönüşmesine yol açmaktadır. Bunun yerine yerel halkın dahil olduğu bir turizm konseptinin geliştirilmesi gereklidir. Vizyonsuzluk ve plansızlık nedeniyle turizmin getiri payı arttırılamamaktadır. Kültür turizmi yeterince önemsenmemektedir. Farklı statülere sahip bir çok özel koruma alanının mevcut olduğu bölgede her bir alanın yetkisi başka bir kuruma aittir. (Kentsel sit, arkeolojik sit, doğal sit gibi.) Bu yetki karmaşasının yarattığı çok başlılık o alanlarla ilgili karar alınmasını zorlaştırmaktadır. Birden fazla kurumu ilgilendiren alanlarda projelerin kabul edilmesi için kurumlar arası işbirliğine ihtiyaç vardır. Kapadokya haritasının eksikliği önemli bir sorundur. Bölgenin her birimdeki yerleşmesinde aynı haritanın olması gereklidir. EDİNİM Bu başlık altında kaynakların elde edilmesi için izlenebilecek politikalar tartışılmıştır. Sorunları çözmeye yönelik alternatif projeler önerilmiştir. Turizmin katma değerini arttırmak ve bunun için gerekli çalışmalara başlamak için turizm ulaşım analizi, turizm kümelenme çalışması gibi, ihtiyaca yönelik proje üretilmesini sağlayacak sayısal çalışmalara ihtiyaç vardır. Doğal kaynakların, maddi kaynakların, işbirliğinin, ekonomik büyümenin nasıl elde edilebileceği, sorulması gereken önemli sorulardır. Bu arayışların, merkezi yönetimle olduğu kadar yerel yönetimlerle de ilgisi olduğu görülmektedir. Otel açmak isteyen herkesin belediyeden ruhsat alabildiği, ancak bulunduğu yerdeki mevcut otel sayısının ruhsat almaya engel teşkil etmemesi otel fazlalığına sebep olmaktadır. Anayasal bir hak olan ticari işletmeciliğe ihtiyaç analizine bağlı olarak izin verilmesi, aynı sektördeki işletmelerin yığılmasını engelleyecektir. Koruma kurulları arasında uygulama birliğinin olmaması, korumanın kapsamını her yerleşimde farklılaştırmaktadır. Kapadokya Bölgesi nde hem Nevşehir, hem Kayseri hem de Konya Koruma Kuruluna bağlı belediyeler mevcuttur. Tarihi mirasın restorasyonla elde edilmesiyle ilgili bazı sorunların kurulların yaklaşım farklılıkları ile ilgili olduğu görülmektedir. Doğal Değerlerin Yeniden Elde Edilmesi Ihlara Vadisi doğal tahribatın yaşandığı öncelikli yerlerden biridir. 14 km uzunluğundaki ve 125 metre derinliğindeki vadiye 15 farklı girişin varlığı güvenlik sorununu yaratmakta, yetersiz hizmet altyapısı (giriş kapısı, güvenlik kamerası gibi) ve çevresindeki yapıların restorasyon yoksunluğu bu tahribatı hızlandırmaktadır. 16

23 Temel ekonomik değer olan turizmin yanında tarımın göz ardı edilmemesi gereklidir. Tarımsal faaliyetlerin devamı için destek mekanizmalarının kurulması, en yoğun tarımsal faaliyet olan bağcılığın sürdürülmesi önemlidir. Turizm amaçlı yatırımlara tarım da dahil edilerek turizmin zenginleştirilmesi sağlanmalıdır. Afet yasası ile boşaltılan mağaraların çöküşü hızlanmıştır. Bu mağaralarda yaşayanların yerlerinden uzaklaştırılması doğal yapının bozulmasını hızlandırmıştır. Günümüzde çoğunlukla butik otellere dönüşen kaya oyma evlerde turistik işletmelerin yanı sıra yerli halkın yaşamını sürdürmesi canlılığın korunması açısından önemli bir bileşendir. Kaynak Elde Edilmesi İletişim araçlarını kullanmak elde edilebilirlik açısından önemli bir adımdır. Turizmde teknolojinin kullanıldığı, küçük ölçekli kültür turizm planlamasının yapıldığı farklı bir turizm anlayışı oluşturulmalıdır. Bu yapıdaki bir anlayış ekonomik değere katkıda bulunarak mevcut turizm merkezlerinden dışlanmış, yerel değerleri kapsayan yerleşmeleri turizm rotasına dahil edecektir. Planlama sürecinde eksiklikler tespit edilerek, yerel yönetimler, yatırımcılar ve turizm acentaları arasında iş birliği içerisinde çözümler geliştirilmelidir. Turizmcilerin yükümlü olduğu vergilerin, yatırımı destekleyici ve doğal değerleri korumayı zorunlu kılacak bir yapıya kavuşturulması sağlanmalıdır. Bölgede mevcut iki kalkınma ajansı vardır. Kayseri, Nevşehir, Aksaray, Niğde ve Kırşehir in bir arada yer alacağı bir Kapadokya Bölgesi Kalkınma Ajansı kurulması kaynakların bölgesel projelere doğru aktarılması açısından değerlendirilmelidir. ETKİNLEŞTİRME Etkinleştirme başlığı altında işbirliği ve uzlaşma imkanları, paylaşım, buluşma ve erk konuları tartışılmıştır. Bölgede söz sahibi kesimlerin yetki paylaşım ilkelerinin belirlenmesi, işbirliğinin ortak bir değer ve yönetim anlayışına dönüşmesi gereklidir. Kaynak sağlama konusunda önemli kurumlar olan kalkınma ajansları bu yönetimin bir parçası olmalıdır. Bölgesel kalkınma ve turizm mastır planlarının hazırlanması sürecinde, plan dahilindeki analizlerin üniversitelerdeki tez çalışmaları çerçevesinde yaptırılması; yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve vatandaşların katılımıyla yürütülmesi, kaynakların doğru kullanılması açısından önemlidir. Kültür ve tabiat varlıklarının ayrılması ile farklı bakanlıklara dağılan yetkilerin doğru kullanılması amacıyla, bakanlıklarda kalifiye eleman yetiştirilmelidir. Ortak karar mekanizmaları oluşturularak, kurumlar arasındaki bilgi akışı sağlanarak, bölgeye yönelik bütünsel bir yönetim anlayışı geliştirilmelidir. Bölgede ortak bir kaynak havuzu oluşturulup, biriken bütçenin yerel yönetimlere dağıtılması yeni bir finansman kaynağı oluşturabilir. Diyalog ortamının kurulması ve karar mekanizmasının daha küçük bir birimde kurulması önerilmektedir. Kent konseyleri gibi yeterince aktif çalışmayan organizmalar aktif hale getirilmelidir. Fikirlerin proje haline gelmesini sağlayacak bir platform ile bölgede yenilikçi oluşumlara izin verecek altyapı sağlanmalıdır. Sivil toplum örgütlerinin bölgede daha aktif hale gelmesi sağlanarak karar mekanizmalarına dahil edilmelidir. KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 17

24 Yeni Sektörlerin Etkinleştirilmesi Kapadokya nın tanıtımında hayal ve sanat sektörünün olmaması bir eksikliktir. Kapadokya nın çizgi film yapımcıları için bir ilham merkezi olması düşünülebilir. Evrensel nitelikteki özgün yapısı bir çok sanat yapımına ilham kaynağı olacaktır. Sanatçı ve sinemacıların buraya çekilerek buranın hikayelerinin sinemaya yansıması sağlanmalıdır. Ekoloji ve koruma gibi başlıklarla ilgili olarak her il kendi ön çalışmasını yaparak konsept ve tema belirleme için bir araya gelir ve bu sektörün oluşmasına destek olabilir. Stratejik İletişim Planı yapılarak bölgedeki tanıtım-pazarlama-iletişim ağı belli ilkelerle tüm bölgeye homojen olarak yayılmalıdır. Mimaride Uyum Bölgedeki yerleşimlerin farklı mimari üslupları vardır. Buna karşın eski mimariye aykırı yapılar da mevcuttur. Kentsel ve mimari estetik sorunu çözülerek eski ve yeni yapıların uyumu sağlanmalıdır. Siluet bozuklukları ve mimari üslup farklılıklarını yok etmek için planlarda etkileşim geçiş alanlarında bozulmaların engellenmesi gerekir. Ortahisar daki panoramadan bölgenin tipik mimarisi ve mimari üsluptaki uyum izlenebilmektedir. Gesi ve Ağırnas da bu uyumun izlendiği diğer kentlerdir. Kentsel peyzajın etkin bir şekilde korunması bu şekilde sağlanacaktır. ENTEGRASYON Entegrasyon başlığı altına, turizmin yaşamla entegrasyonu, kentin yeni sektörlerle entegrasyonu ve bu konuda önerilen projeler tartışılmıştır. Turizm konaklama süresinin uzatılması için bölgedeki kentler arasındaki ekonomik ve kültürel ilişkilerin yeniden ele alınması gerekir. Kurumlar arası yetki paylaşım sistemi kurulmalıdır. Turizm yatırımları ihtiyaç analizleri dahilinde sürdürülmelidir. Bölgesel entegrasyonun sağlanması için önerilenler şu şekildedir: Yaratıcı sektörlerin ekonomiyle entegrasyonu Oyun sektörünün bölge coğrafyasına girmesinin sağlanması Konsept geliştirme ve tema belirleme çalışmalarının yapılması Entegre turizm tur rotalarının yerel değerleri kapsayan bir ölçekte belirlenmesi Risk yönetim sisteminin oluşturulması Kış turizmi Kapadokya turizmi kurgusunun entegre edilmesi Yaz- kış turizm döngüsünün sağlanması 18

25 K ANALİZİ BEK analizinin K bölümünde; kimlik, koruma, kapasite, kalkınma, katılım ve kurgu başlıkları çerçevesinde geçmişin değerlerinden gelecek senaryolarının temaları tartışılmıştır. Katılımcıların temel mesajı, ortak belleğin ortak bilince dönüşmesi ve kalkınmanın sadece turizm odaklı değil yaşam odaklı kurgulanmasıdır. Bu anlamda yeni yönetim modeline ve yeni sektörel kurgulara duyulan ihtiyaç ön plana çıkmıştır. KİMLİK Kimlik başlığı altında Kapadokya yı Kapadokya yapan değerler, tarihsel ve kültürel kimlik unsurları ve bölgenin kaybolan değerleri tartışılmıştır. ilişki şekli araştırılmalıdır. Geçmişte bu topraklarda Hıristiyanlar, Yahudiler, Ermeniler ve Müslümanlar barış içinde yaşamış ve Anadolu nun Türkleşmesinde öncülük eden Ahilik kültürü bu topraklarda şekillenmiştir. Medeniyetler-Katmanlar Kapadokya Hitit, Pers, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı uygarlıklarına ev sahipliği yapmış bir coğrafyadır. Bölge bu medeniyetlerin izleri ile kaplıdır. Aşıklı Höyük, Zank Höyük gibi önemli Tarih öncesi yerleşimlere rastlanmıştır. Örneğin Avanos ta çömlek yapımı Hititlerden günümüze kadar uzanmıştır. Kapadokya nın anlamının Persçe de Güzel Atlar Ülkesi olduğu tahmin edilmektedir. Bu anlamda atlar geçmişte önemli bir kimlik unsuru olarak ortaya çıkmaktadır. Bölgedeki medeniyetlerden geriye zengin bir arkeolojik miras kalmıştır. Niğde Kemerhisar da bulunan Tyana Antik Kenti Hititlerden Bizans dönemine kadar önemli bir şehir olmuştur. Bölgede özellikle erken Hıristiyanlık Anadolu nun Kalbi Kapadokya Anadolu nun kalbidir. Sadece jeolojik değil kültürel çeşitlilik coğrafyasıdır. Neolitik döneme uzanan tarihsel derinliği, özgün konaklama biçimi, kaya kültürü, çömlekçilik, yemek kültürü, üzüm, bez bebekleri, tandır evleri, dokumacılık becerisi, müziği, nahıl ve binnik adeti gibi özellikler Kapadokya nın eşsiz yaşama kültürünü oluşturmaktadır. Kaya Kültürü: Uyum, Hoşgörü ve Saygı Kapadokya kaya kültürü doğa ve insan uyumunun eşsiz örneğidir. Yer altı şehirleri, kayadan oyma evler ve konaklar, yer altı depoları, manastırlar ve kiliseler bu kültürün ürünleridir. Bu değerlerin günümüz yaşamı ile kurduğu KAPADOKYA STRATEJİK YÖN PLANI 19

26 Şahsiyetler, Olaylar ve Hikayeler Bölgede yaşamış kişilerin, olayların ve hikâyelerinin önemli değerler olduğu vurgulanmıştır. Dünyada bilinen en eski beyin ameliyatına ait izler Aşıklı Höyük te yapılan kazılar ile ortaya çıkmış; Osmanlı döneminde önemli roller üstlenen Somoncubaba, Damat İbrahim Paşa ve Mimar Sinan bu coğrafyada doğmuştur. Bölge aynı zamanda Hıristiyanlık tarihinde önemli yer tutan kişilerin doğdu topraklardır. Örneğin Aziz Yorgos Ürgüp ün eski köyü olan Potamya dandır. dönemine ait çok sayıda kilise ve manastır bulunmaktadır. Bölgede Selçuklu ve Osmanlı ya ait izler bulunmaktadır. Kırşehir de bulunan Cacabey Küllüyesi ve Nevşehir de bulunan İbrahim Paşa Külliyesi bunlara örnek gösterilebilir. Türk Ortodokslar olarak da adlandırılan Karamanlar Türkiye-Yunanistan mübadelesine kadar bu bölgede yaşamıştır. Kayseri, Niğde, Aksaray ve Nevşehir de bu kültüre ait izler bulunmaktadır. Bölge hakkında derin birikime sahip Karamanlılar üzerinde araştırmalar yapılması gereklidir. Vadiler Vadiler bölgenin kimliğinin önemli bir parçasıdır. Uçhisar, Göreme, Ürgüp ve Ihlara Vadileri bölge turizmi açısından önemlidir. Bunun yanı sıra Kaya mezarları, kiliseler ve Hitit dönemine ait eserler içeren Yeşilyurt Vadisi gibi yeterince tanıtımı yapılamayan vadiler de bulunmaktadır. KORUMA Koruma başlığı altın bölgenin kültürel ve doğal değerlerinin koruma ve gelişim dinamikleri ele alınmıştır. Bu kapsamda öne çıkan başlıklar; korumada statü ve erk karmaşası, bölgenin yeterince tanınmaması ve bilinç eksikliğidir. Bölge nin yeterince tanınmaması Kapadokya coğrafyasının gelişim evreleri henüz netlik kazanmamıştır. Bölge nin oluşum süreçleri ortaya konulmadan koruma yöntemlerinin üretilmesi mümkün olamayacaktır. Bilimsel çalışmaların ve araştırmaların hız kazanması gerekmektedir. Çalışmalar hem coğrafi hem de mimari gelişim süreçlerini derinlemesine ele almalıdır. Aynı zamanda Kapadokya Bölgesi nin doğal ve kültürel varlıkları kapsamlı biçimde ortaya konulmalıdır. Kentsel kırsal belgelemeler yapılmalı ve öncelikli değerler ve ilkeler ortaya konulmalıdır. Korumada Statü ve Erk Karmaşası Kapadokya da milli park, özel çevre koruma alanları, doğal ve kentsel sit alanları, turizm merkezleri gibi farklı statüde alanlar bulunmaktadır. Farklı kurumların 20

27 yetki alanında olan bu alanlar koruma süreçlerinde yetki karmaşası ve görüş ayrılıklarına sebep olmaktadır. Kaya oyma evlerin özgün mimarisi ve toprak altında günümüz parselasyon sisteminden farklı yayılım göstermesi sebebiyle kendine özgü bir statüsü olmalı ve bu durumun yarattığı mülkiyet sorunları çözülmelidir. Koruma kurullarının ayrı olması da bölge için önemli bir sorundur. Aksaray ın Nevşehir den ayrılıp, Konya Kurulu na bağlanması koruma konusunda olumsuz bir adımdır. Tüm bölge için tek bir koruma kurulunun kurulması ve bunun yanında belediyelerin yetkilerinin düzenlenmesi gerekmektedir. Koruma kurullarının çalışanlarının yerelden olmaması, bölgeyi tanımaması ve bölge insanıyla ilişki kurmaması önemli bir sorun olarak belirtilmiştir. Yanlış Uygulamalar Koruma konusunda bölgenin başlıca sorunlarından biri insanların yaşadıkları yeri terk etmeleridir. Terk edilen konutlarda ve mahallelerde tahribat başlamaktadır. Bu konuda insanlar bilinçlendirilmeli ve yaşadıkları yerde kalmaları için çalışmalar yapılmalıdır. Örneğin peribacalarında yaşayan insanların onlara baktığı ve ayakta tuttuğu belirtilmiş, peribacalarından insanların çıkarılması stratejik bir hata olarak nitelendirilmiştir. Bilinç Eksikliği Gerek bölge halkı gerekse yatırımcıların Kapadokya nın evrensel değerinin farkında olmağı belirtilmiş; korumanın ancak kenti, mahalleyi ve sokağı sahiplenme bilinci ile gerçekleşebileceği vurgulanmıştır. Yanlış uygulamalar, kaçak kazılar gibi kültürel ve doğal mirası tehdit eden diğer unsurlardan bölgeyi bu bilinç koruyacaktır. KAPASİTE Kapasite başlığı altında insan kapasitesinin geliştirilmesinin yöntemleri, bölgenin yatırımcı çekme kapasitesi, kaynak ve mekânsal gelişim kapasiteleri değerlendirilmiştir. Yatırım Kapasitesi Kapadokya nın hassas dengeler üzerine kurulduğu belirtilmiştir. Bölge nin hassas coğrafyası göz önüne alarak sektörel kapasite değerlendirilmeleri yapılmalı, bölgeye bilinçli yatırımcılar çekilmelidir. Bölge eşsiz doğal yapısı ile turizm yatırımcıları tarafından ilgi çekmektedir. Turizmdeki artış tarım uygulamalarını olumsuz etkilemiş; bölge halkı toprağından kopmaya başlamıştır. Kızılırmak Nehri bölgenin en önemli nehridir ve kapasitesinin üstünde HES yatırımları ile zarar görmektedir. Mekânsal Kapasite Bölge ye doğal ve kültürel değerlerinin taşıma kapasitesinin üzerinde bir insan akışı olduğu; belirli bölgelerde peribacalarının kapasitelerinin turizm faaliyetleri ile aşıldığı belirtilmiştir. Örneğin turizm sezonu olan Mart sonu ve Kasım sonu arasındaki süreçte organize turizm hareketi yoğunluk kazanmakta; özellikle yer altı şehirleri, Göreme Açık Hava Müzesi gibi alanlar yoğun ziyaretçi akışına uğramaktadır. Kapadokya yı ziyaret edecek turist sayısında artış beklenmektedir. Bu nedenle ziyaretçi kapasiteleri hesaplanmalı ve rezervasyon sistemine geçilmelidir.

28 İnsan Kapasitesi Yerelin girişimcilik kapasitesi arttırılmalıdır. Buna yönelik eğitim faaliyetleri düzenlemelidir. Örneğin bölgede geleneksel mimarinin en önemli unsuru taştır. Taş ustalığını geliştirmeye yönelik eğitim programları hayata geçirilebilir. KALKINMA Kalkınma başlığı altında kalkınmaya yönelik bölgesel ve yerel kaynaklar, bölgesel kentsel kalkınma dinamikleri ve iş yaratma potansiyelleri değerlendirilmiştir. Turizm, tarım ürünleri, ticaret, termal kaynaklar ve geleneksel ürünlerin bölge kalkınma senaryosunun temelini oluşturduğu vurgulanmıştır. Turizm Bölgenin en temel kalkınma dinamiklerinden biri turizmdir. Fakat kalkınmanın sadece turizm odaklı düşünülmesi kapasite aşımına sebep olduğu, insanları göçe zorladığı, yaşayan nüfusu yok ettiği ve alanla bütünleşmeyen bir nüfusu çağırdığı için tercih edilmemelidir. Bu sebeple işlevlerin hassas biçimde ele alınması önemlidir. Örneğin pansiyonculuk ve butik otelciliğin farkı dinamikler yarattığına değinilmiştir. Pansiyonculuğun yerelle daha kolay bütünleşen bir nüfus çağırdığı; butik otellerin ise tam tersi bir etkileşim yarattığı savunulmuştur. Bu anlamda yaşayan ve ziyaretçi dengesinin bölge içinde iyi kurgulanması gerekmektedir. Ziyaretçiler için yönlendirici medyalar oluşturulabilir. Tarım Tarım ve hayvancılık, bu ürünlerin depolanması ve işlenmesi bölgenin önemli ekonomik kaynaklarındandır. Örneğin üzüm ve şarapçılık, patates ve depolanması, hayvancılık ve et ürünleri önemli potansiyellerdir. Termal Bölgede jeotermal merkezler bulunmaktadır. Bu kaynaklar elektrik üretimi ve sağlık turizmi potansiyeli açısından önemlidir. Niğde de Narlıgöl, Kırşehir de Terme ve Kozaklı termal merkezlere örnek olarak gösterilebilir. Ticaret Bölge geçmişten bu güne önemli ticaret merkezleri arasındadır. Özellikle Kayseri ticari bilgi birikimini kullanma becerisine sahip önemli bir kenttir. Geleneksel Ürünler Bölge genelinde çok sayıda atölye bulunmaktadır. Seramik, halı, kilim, şarap, pastırma vb. konularda çalışan bu atölyeler bütüncül olarak ele alınmalıdır. Geleneksel yaşam atölyeleri ziyaretçiler için folklorik yaşam müzeleri olarak düşünülebilir. Turizmde çeşitlilik sağlık turizmi, doğa sporları, kültür turizm, kamp vb. alanlarda yaratılmalıdır. Farklı rotalar düzenlenmeli, mevcut rotalar iyileştirilmelidir. Örneğin vadiler, yürüyüş yolları revize edilerek turizme kazandırılabilir. 22