12. ULUSLARARASI EĞİTİM YÖNETİMİ KONGRESİ The12 th International Congress on Educational Administration

Transkript

1 12. ULUSLARARASI EĞİTİM YÖNETİMİ KONGRESİ The12 th International Congress on Educational Administration e-isbn DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye'de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. Mayıs 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Yayıncı Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

2 12. Uluslararası Eğitim Yönetimi Kongresi Mayıs 2017 The 12 th International Congress on Educational Administration May 2017 TÜRKİYE MERKEZLİ ULUSLARARASI ÖĞRENCİ HAREKETLİLİĞİNİN EKONOMİK YANSIMALARI Barış Uslu a (a) Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, barisuslu@gmail.com Giriş Günümüzde bilgi paylaşımı konusundaki geniş olanaklar ve ülkelerarası hareket kolaylığı, uluslararası ticaret ağlarının giderek artmasına neden olmuştur (Gürüz, 2011). Ortaya çıkan küresel pazar yapılanmalarından en çok etkilenen alanlardan biri de yükseköğretim sektörüdür (Aktan, 2007; Ocak, 2009). Küresel yükseköğretim pazarının en önemli unsuru ise uluslararası öğrenci hareketliliğidir (Kıran, 2011). OECD ye (2009) göre 1990 yılında 1,3 milyon iken 2011 yılında 4,3 milyon civarında olan uluslararası öğrenci sayısının, yaklaşık %6 yıllık artışla 2025 yılında 7,2 milyon civarına çıkacağı öngörülmektedir. En çok uluslararası öğrenciyi ağırlayan ülkeler Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Fransa iken en çok öğrenci gönderen ülkeler ise Çin, Hindistan ve Güney Kore dir (Arkalı-Olcay ve Nasır, 2016; OECD, 2017). Uluslararası öğrencileri ağırlayan ülkelerde bu öğrencilerin yarattığı ekonomik, politik ve kültürel katkılar üzerine çalışmalar göze çarparken (Altbach, 2004; Lee, Maldonado-Maldonado, & Rhoades, 2006; Peacock & Harrison, 2008; She & Wotherspoon, 2013; Verbik & Lasanowski, 2007), öğrenci gönderen ülkelerde de uluslararası öğrencilere yapılan yatırımların ülkeye dönüşü ve ülke dışına bu öğrenci gruplarıyla çıkan parasal kaynağın ekonomik yansımaları üzerine çalışmalara daha fazla rastlanmaktadır (Agarwal, 2008; Chen & Barnett, 2000; Choudaha & Chang, 2012; Jon, Lee, & Byun, 2014; Xiang & Shen, 2009). OECD nin (2017) verilerine göre, Türkiye ise öğrenciyle 2014 yılında en çok öğrenci gönderen beşinci ülke konumundadır. Diğer taraftan, öğrenciyle gönderdiğine oldukça yakın sayıda uluslararası öğrenciyi ağırlamaktadır. Bu nedenle, Türkiye merkezli uluslararası öğrenci hareketliliğinin hem giden hem de gelen öğrenciler anlamında Türk ekonomisine yansımalarının değerlendirilmesi önemlidir. Fakat, ulusal literatürde çoğunlukla ülkemizdeki uluslararası öğrenciler konu edinilmiş (Arkalı-Olcay ve Nasır, 2016; Bacanlı vd., 2016; Gök & Gümüş, 2017; Kıran, 2011; Levent ve Karaevli, 2013; Özer, 2012; Özoğlu, Gür ve Çoşkun, 2012), ülkemizden yurtdışına giden öğrencilerle ilgili bilgilere sınırlı sayıda çalışmada yer verilmiştir (Gümüş ve Gökbel, 2012; Kethüda, 2015). Bu çalışmalarda ise ülkemizden giden ve ülkemize gelen uluslararası öğrencilerin Türkiye nin ekonomik yapısına etkisine kısıtlı şekilde değinilmiştir. Bu nedenle, ülkemize gelen ve yurtdışına giden öğrencilerin Türkiye ekonomisine yansımalarını birlikte değerlendiren çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, Türkiye nin diğer ülkelere gönderdiği yükseköğretim öğrencilerine yapılan yatırımın ve misafir ettiği uluslararası öğrencilerden edindiği kazanımların değerlendirilmesidir. Yöntem Bu araştırma, ulusal ve uluslararası kuruluşlardan edinilen veriler kullanarak, derleme çalışması şeklinde gerçekleştirilmiştir. Türkiye merkezli uluslararası öğrenci hareketliliğine ilişkin veriler, OECD ve YÖK ün verilerinden derlenmiştir. Türkiye ye gelen burslu öğrencilerle ilgili bilgilere ise Türkiye Bursları nın websayfasından erişilmiştir. Ayrıca, çeşitli hesaplamalar için Türkiye ve farklı ülkelerden üniversitelerin yabancı öğrenci katkı paylarıyla ilgili rakamlardan yararlanılmıştır. Ek olarak, yurtdışına giden öğrencilerin yaşam harcamalarına ilişkin uluslararası referanslardan yararlanılırken, ülkemizdeki yaşam harcamalarına dair bilgilere Türk-İş üzerinden erişilmiştir. Son olarak, Türkiye ye en çok öğrenci gönderen ülkelerle olan ticaret hacmine ait ilgili veriler TÜİK üzerinden derlenmiştir. Verilerin analizinde ise karşılaştırmalı tablolaştırma/grafikleştirme yönteminden yararlanılmış ve rakamsal sonuçların elde edilmesinde nicel hesaplamalar gerçekleştirilmiştir. Bulgular Türkiye den eğitim almak için yurtdışına giden ve ülkemize gelen uluslararası öğrenci sayılarının yıllara göre değişimi aşağıda karşılaştırmalı olarak özetlenmiştir. 1

3 Grafik 1. Türkiye Merkezli Öğrenci Hareketliliği* * verileri OECD den (2017) ve gelen öğrenci verileri YÖK den (2017) derlenmiştir giden öğrenci verileri ise önceki yıllardaki ortalama artış yüzdesine göre tahmini olarak hesaplanmıştır. Grafik 1 e göre, 2014 yılında Türkiye den öğrenci yurtdışına gitmiştir. Bu öğrencilerin %75 i Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık başta olmak üzere OECD ülkelerinde öğrenim görmektedir (OECD, 2016). HSBC ve Ipsos MORI tarafından yapılan araştırmaya göre, 2014 yılında Amerikan üniversitelerinin ortalama yıllık ücreti USD ve ortalama yaşam gideri USD dir (akt. WERN, 2015). OECD nin verilerine göre ise Birleşik Krallık üniversitelerinin ortalama öğrenim ücretleri Amerikan üniversitelerinden de fazladır (OECD, 2016) yılında Türkiye den yurtdışına giden bir öğrencinin yıllık öğrenim ücreti ve yaşam maliyeti yaklaşık USD olarak kabul edildiğinde toplamda 2.11 milyar USD 1 ülke dışına çıkmıştır. Bu miktarın büyük bölümünü ise, ülkemizin 2023 hedefleri doğrultusunda, bilgi ve teknoloji üretiminde öncelikli alanlardaki akademisyen ihtiyacının karşılanması adına MEB ve YÖK bursları yoluyla yurtdışına doktora eğitimi için gönderilen öğrencilere yapılan yatırımlar oluşturmaktadır (Gümüş ve Gökbel, 2012). Tablo 1. Türkiye ye En Çok Öğrenci Gönderen Ülkelerle* Ticaret Miktarları (Milyon USD (TÜİK, 2017)) Azerbaycan Türkmenistan İran Irak Afganistan Toplam Yıl İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat (İth. + İhr.) * Türkiye ye en çok öğrenci gönderen ülkeler (savaş nedeniyle Suriye hariç), YÖK (2017) tarafından yayınlanan verilere göre belirlenmiştir. Diğer taraftan, Türkiye deki uluslararası öğrenci sayısı 2016 yılında ya çıkmış olsa da 2014 yılında Türkiye de uluslararası öğrenci öğrenim görmüştür. Bu öğrencilerin yaklaşık i yılında Türkiye Bursları ndan yararlanmıştır (Türkiye Bursları, 2016). Geriye kalan öğrenciler ise devlet üniversitelerinde (farklı alanlar için farklı miktarlar söz konusu olsa da) lisans programları için yıllık yaklaşık TL ve lisansüstü programlar için de TL katkı payı ödemektedirler. Türk-İş (2014) tarafından yapılan araştırmaya göre Türkiye deki ortalama yaşam maliyeti aylık TL civarındadır. Bu durumda, uluslararası öğrencilerin 2014 yılında Türkiye ekonomisine katkısı yaklaşık 377 milyon USD dir 3. Tablo 1 deki verilere göre Öğr. x USD 2 [ (2016 da TR Burslusu Öğr.) x (2014 de TR deki Uluslararası Öğr.)] / (2016 da TR deki Uluslararası Öğr.) 3 [ Öğr.] x [(1.400 TL x 12 ay) + (1.300 TL TL) / 2] / 2.25 TL/USD* (* Merkez Bankasına göre 2014 Ortalama Kur) 2

4 12. Uluslararası Eğitim Yönetimi Kongresi Mayıs 2017 The 12 th International Congress on Educational Administration May 2017 ise Türkiye ye en çok öğrenci gönderen ülkelerle olan ticaret hacmi, son yıllarda döviz kurlarında yaşanan ciddi yükseliş dikkate alındığında, TL karşılığı olarak her geçen yıl giderek artmıştır 4. Hatta TÜİK (2017) verilerine göre, Türkiye nin uluslararası öğrenci kaynağını oluşturan ilk 20 ülkeyle olan ticaret hacmi, 2016 yılında ülkemizin toplam ithalat ve ihracatının yaklaşık dörtte birini 5 oluşturmaktadır. Tartışma Türkiye de öğrenim gören yabancı öğrenci sayısı her geçen yıl artmış ve yılı itibariyle Türkiye den giden öğrenci sayısını yakalamış, hatta geçmiş bulunmaktadır. Fakat ülkemize gelen uluslararası öğrencilerin yapmış olduğu ekonomik katkı, Türkiye den yurtdışına giden öğrencilerin yapmış olduğu harcamalarının yaklaşık altıda biri civarındadır. Bu durumun başlıca nedeni olarak, ülkemizdeki devlet üniversitelerin, hatta bir bölümü İngilizce eğitim vermesine rağmen, uluslararası öğrencilerden aldıkları öğrenim ücretlerinin küresel yükseköğretim pazarındaki diğer aktörlerinin aldığı ücretlerin yanında oldukça düşük kalması gösterilebilir. Bu sonuca göre; öğrenim ücretleri revize edilmez veya kısa süre içerisinde ülkemizdeki uluslararası öğrenci sayısında ciddi oranda artış sağlanamaz ise, döviz kurlarında son dönemde yaşanan yükseliş de göz önüne alındığında, Türkiye den yurtdışına giden öğrencilere yapılan yatırımın, ülkemize gelen öğrencilerden elde edilen gelirle karşılanması mümkün görünmemektedir. Diğer taraftan, yurtdışında eğitim alan Türk öğrencilerin çoğunlukla devlet kaynaklarından yararlanmış olmaları, ülkemize dönüşlerini gerekli kılmaktadır. Bu kişiler özellikle üniversitelerde istihdam edilmekte ve ülkemizin bilgi ekonomisi yapısına gerçekleştirdikleri bilimsel ve teknolojik üretimle önemli miktarda katkı sunmaktadır (Gümüş ve Gökbel, 2012). Ülkemizde öğrenim gören uluslararası öğrenciler için benzeri bir durum söz konusu olsa da, bu öğrencilerin bir bölümü ülkemizde çalışma hayatına katılmakta ve yaşamlarını sürdürmektedir (Özer, 2012; Özoğlu, Gür ve Coşkun, 2012). Ülkelerine dönen uluslararası öğrenciler ise bilgi toplumunun gerektirdiği önemli meslek gruplarında çalışmakta ve uluslararası tecrübeleri sayesinde genel olarak hızlı bir şekilde devlet kademelerinde yükselmektedirler (Gürüz, 2011; Lee, Maldonado-Maldonado, & Rhoades, 2006). Türkiye de eğitim alan ve ülkelerinde önemli görevlere gelen kişiler ülkemizin gönüllü birer elçisi olarak, iki ülke arasında güçlü siyasi ve ticari bağların oluşmasına katkıda bulunmaktadırlar (Kethüda, 2015; Ocak, 2009). Sonuç ve Öneriler Bu araştırmanın sonuçlarına göre; küresel yükseköğretim pazarında Türkiye merkezli uluslararası öğrenci hareketliliği, kısa vadede ekonomik olarak ülkemiz aleyhine bir durum oluştursa da, yukarıda dile getirilen uzun dönemli kazanımlar ülkemiz adına çok daha önemli görünmektedir. Bu nedenle, yurtdışına daha çok öğrenci göndermenin ve ülkemize daha çok uluslararası öğrencinin çekilmesi için yollar aranması gerekmektedir. Bu anlamda; politika yapıcılara, MEB, YÖK ve TÜBİTAK aracılığıyla Türk öğrencilere sağlanan yurtdışı burs imkanlarıyla uluslararası öğrencilere yönelik Türkiye Bursları nın sayısının ve miktarlarının arttırılarak daha cazip hale getirilmesi ve prestijli uluslararası üniversitelerin ülkemizde uydu kampüsleri kurmalarına yönelik yasal düzenlemelerin ele alınması önerilebilir. Ek olarak, hem ülke düzeyinde YÖK tarafından hem de kurum düzeyinde üniversitelerin ilgili birimleri tarafından Türkiye deki yükseköğretim olanaklarının tanıtımı için yurtdışı eğitim-öğretim fuarlarına katılım sağlanabilir. Uluslararası öğrenci sayısını arttırmak adına, üniversite yöneticileri ise kurumlarında İngilizce programların sayısını ve çeşitliliğini arttırabilir, uluslararası ortaklı programlar oluşturabilir ve kısa dönem öğrenci hareketliliği programlarına katılımı destekleyebilirler. Ayrıca, uluslararası öğrencilerin öğrenim gördükleri ülkelerin ekonomik yapısına olduğu kadar, bu ülkelerin siyasal, kültürel ve sosyal hayatına katkıları da literatürde sıklıkla dile getirilmektedir (Bacanlı vd., 2016; She & Wotherspoon, 2013; Taşçı, 2015; Wiseman & Anderson, 2016; Xiang & Shen, 2009). Bu nedenle ülkemizdeki uluslararası öğrencilerin kültürel yapıya ve sosyal yaşama katkıları ileri araştırmalara konu edinilebilir. Anahtar Kelimeler: Yükseköğretim Pazarı, Uluslararası Öğrenci, Ekonomik Çıktı Kaynaklar Agarwal, P. (2008). India in the context of international student circulation: Status and prospects. In H. de Wit, P. Agarwal, M. E. Said, M. T. Sehoole, & M. Sizori (Eds.), The dynamics of international student circulation in a global context (pp ). Rotterdam: Sense. Aktan, C. C. (2007). Yüksek öğretimde değişim: Global trendler ve yeni paradigmalar. C. C. Aktan (Ed.), Değişim çağında yüksek öğretim (ss. 1-43). İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayını. 4 [ Milyon USD x 1,84 TL/USD* (2012 Ortalama Kuru)] < [ Milyon USD x 3,24 TL/USD* (2016 Ortalama Kuru)] 5 [(En çok öğrenci gönderen 20 ülkeyle - Suriye hariç - dış ticaret: Milyon USD) / (Toplam dış ticaret: Milyon USD)] x 100 3

5 Altbach, P. G. (2004). Higher education crosses borders: Can the United States remain the top destination for foreign students? Change: The Magazine of Higher Learning, 36(2), doi: / Arkalı-Olcay, G., ve Nasır, V. A. (2016). Yükseköğretimde uluslararasılaşma: En çok öğrenci alan ülkeler ve Türkiye perspektifinden yıllarına bakış. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 6(3), doi: /jhes Bacanlı, H., Erişen, Y., Çeliköz, N., Dombaycı, M. A., Karadağ, E., Toprak, M., Şahin, M. ve Kireçci, M. A. (2016). Türkiye de üniversite öğrencisi olmak: Şehir halkı, Türk ve uluslararası öğrenciler bağlamında karşılaştırmalı bir alan araştırması. Yükseköğretim Dergisi, 6(2), doi: /yod Chen, T. M., & Barnett, G. A. (2000). Research on international student flows from a macro perspective: A network analysis of 1985, 1989 and Higher Education, 39(4), doi: /a: Choudaha, R., & Chang, L. (2012). Trends in international students mobility Gök, E., & Gümüş, S. (in press). International student recruitment efforts of Turkish universities: Rationales and strategies. In A. W. Wiseman (Ed.), Annual review of comparative and international education Bingley: Emerald. Gümüş, S. ve Gökbel, V. (2012) için akademisyen yetiştirme çabaları: MEB ve YÖK Yurtdışı Lisansüstü Bursları. Ankara: SETA. adresinden tarihinde erişilmiştir. Gürüz, K. (2011). Higher education and international student mobility in the global knowledge economy (2nd Ed.). Albany: State University of New York Press. Jon, J. E., Lee, J. J., & Byun, K. (2014). The emergence of a regional hub: Comparing international student choices and experiences in South Korea. Higher Education, 67(5), doi: /s Kethüda, Ö. (2015). Türkiye deki uluslararası öğrenci hareketliliği üzerine bir araştırma. Yükseköğretim Dergisi, 5(3), doi: /yod Kıran, A. (2011). Global yüksek öğretim pazarı ve Türkiye. EKEV Akademi Dergisi, 15(48), Lee, J. J., Maldonado-Maldonado, A., & Rhoades, G. (2006). The political economy of international student flows: Patterns, ideas, and propositions. In M. B. Paulsen (Ed.), Higher Education: Handbook of Theory and Research (pp ). Cham: Springer. Levent, F. ve Karaevli, Ö. (2013). Uluslararası öğrencilerin eğitimine yönelik politikalar ve Türkiye için öneriler. Eğitim Bilimleri Dergisi, 38, doi: /ebd Peacock, N., & Harrison, N. (2008). It s so much easier to go with what s easy : Mindfulness and the discourse between home and international students in the United Kingdom. Journal of Studies in International Education, 13(4), doi: / Ocak, A. (2009). Küresel yükseköğretim pazarı ve güncel eğilimler (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul. OECD. (2009). Higher education to 2030 (Volume 2): Globalization OECD. (2016). Education at a glance 2016: OECD Indicators. Paris: OECD Publishing OECD. (2017). International Student Mobility by Country of Origin Özer, M. (2012). Türkiye de uluslararası öğrenciler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2(1), doi: /jhes Özoğlu, M., Gür, B. S. ve Coşkun, İ. (2012). Küresel eğilimler ışığında Türkiye de uluslararası öğrenciler. Ankara: SETA She, Q., & Wotherspoon, T. (2013). International student mobility and highly skilled migration: A comparative study of Canada, the United States, and the United Kingdom. SpringerPlus, 2(132). doi: / Taşçı, A. M. (2015). Misafir öğrenci faaliyetlerinin bireyden topluma ve geleceğin dünyasına etkileri. Uluslararası Öğrenci Sempozyumu Bildiri Kitabı (ss ). İstanbul: Harf Yayınları. TÜİK. (2017). Dış Ticaret İstatistikleri Türk-İş. (2014). Ağustos 2014 Açlık ve Yoksulluk Sınırı Türkiye Bursları. (2016). 55 şehirde, 105 üniversitede, Türkiye Burslusu Uluslararası Öğrenci Verbik, L., & Lasanowski, V. (2007). International student mobility: Patterns and trends WERN. (2015). International student mobility trends 2015: An economic perspective Wiseman, A. W., & Anderson, E. (Eds.). (2016). Annual review of comparative and international education Bingley: Emerald. Xiang, B., & Shen, W. (2009). International student migration and social stratification in China. International Journal of Educational Development, 29(5), doi: /j.ijedudev YÖK. (2017). Yükseköğretim Öğrenci İstatistikleri