Uzaktan Eğitim. Editörler: Prof. Dr. Erkan TEKİNARSLAN Dr. Öğr. Üyesi Melih Derya GÜRER

Transkript

1 Uzaktan Eğitim Editörler: Prof. Dr. Erkan TEKİNARSLAN Dr. Öğr. Üyesi Melih Derya GÜRER

2 Editörler: Prof. Dr. Erkan TEKİNARSLAN - Dr. Öğr. Üyesi Melih Derya GÜRER UZAKTAN EĞİTİM ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Mayıs 2018, Ankara Yayın-Proje: Ayşe Açıkgöz Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited Şirketi Çetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Uzaktan eğitim uygulamaları değişen ve gelişen dünya şartlarına uyum sağlamak ve kendilerini geliştirmek isteyen bireyler için günümüzde önemli bir alternatif olmuştur. Günümüz koşullarının gerektirdiği yeni bilgi ve becerileri kazanmak isteyen bireylere yaşam boyu eğitim amaçlı uzaktan eğitim uygulamaları önemli bir fırsat olmuştur. Ayrıca, uzaktan eğitim uygulamaları gelişen teknolojik altyapı ve olanaklar sayesinde hem örgün eğitim kurumları hem de buralarda öğrenim gören öğrenciler için zaman ve mekan sınırlılıklarından dolayı yürütülemeyen öğrenme-öğretme etkinliklerinin gerçekleşmesi için önemli bir alternatif olmuştur. Özellikle İnternet ve mobil öğrenme teknolojilerinin sunduğu fırsatlar ve kolaylıklar nedeniyle kendini geliştirmek veya yeni bilgi ve beceriler kazanmak isteyen bireyler için artık her zaman her yerde öğrenme etkinlikleri kolayca gerçekleşebilir bir hale gelmiştir ve uzaktan eğitim birçok toplumda hem eğitim kurumlarının hem de yaşamın bir parçası olmuştur. Bu kitapta bölüm yazarı arkadaşlarımızla birlikte Uzaktan Eğitim veya Açık ve Uzaktan Öğrenme derslerinde okutulmak veya yaralanmak üzere uzaktan eğitim uygulamalarının temellerinden başlayarak, sırasıyla geçmişten günümüze uzaktan eğitimde kullanılan modeller, uzaktan eğitimde internet tabanlı uygulamalar, öğrenme yönetim sistemleri yazılımları, harmanlanmış öğrenme ortamları, uzaktan eğitim ve öğretim tasarımı, uzaktan eğitimde öğreten ve öğrenen rolleri ve uzaktan eğitim yönetimi konularında alandaki çalışmaları ve ilgili literatürü dikkate alarak bilgiler ve tecrübeler paylaştık. Uzaktan eğitim alanına bu kitabın kazandırılması sürecinde emeği geçen tüm bölüm yazarlarına ve Pegem Akademi Yayıncılığa çok teşekkür ediyoruz. Bolu, Mayıs 2018 Prof. Dr. Erkan TEKİNARSLAN Dr. Öğr. Üyesi Melih Derya GÜRER

4

5 Bölümler ve Yazarları Editörler: Prof. Dr. Erkan TEKİNARSLAN - Dr. Öğr. Üyesi Melih Derya GÜRER 1. Bölüm: Uzaktan Eğitimin Temelleri Dr. Öğr. Üyesi Melih Derya GÜRER 2. Bölüm: Uzaktan Eğitim Modelleri Prof. Dr. Erkan TEKİNARSLAN 3. Bölüm: Uzaktan Eğitimde İnternet Tabanlı Uygulamalar Doç. Dr. Ercan TOP 4. Bölüm: Öğrenme Yönetim Sistemleri Yazılımları Doç. Dr. Bahadır ALTINTAŞ 5. Bölüm: Harmanlanmış Öğrenme Ortamları Dr. Derya BAŞER 6. Bölüm: Uzaktan Eğitim ve Öğretim Tasarımı Prof. Dr. Erkan TEKİNARSLAN Dr. Öğr. Üyesi Nuh YAVUZALP

6 vi Uzaktan Eğitim 7. Bölüm: Uzaktan Eğitimde Öğreten ve Öğrenen Rolleri Dr. Öğr. Üyesi Muhammet BERİGEL Karadeniz Teknik Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü Doç. Dr. İbrahim ÇETİN 8. Bölüm: Uzaktan Eğitim Yönetimi Dr. Öğr. Üyesi Nuh YAVUZALP

7 İÇİNDEKİLER Ön Söz... iii Bölümler ve Yazarları...v 1. BÖLÜM UZAKTAN EĞİTİMİN TEMELLERİ Uzaktan Eğitimin Tanımı...3 Uzaktan Eğitimin Yararları ve Sınırlılıkları...6 Uzaktan Eğitimin Tarihçesi...7 Mektupla Öğretim Dönemi...8 Teknolojik Gelişmeler ve Açık Üniversiteler...9 Türkiye de Uzaktan Eğitimin Geçmişi...11 Uzaktan Eğitim Kuramları...14 Bağımsız Çalışma Kuramı (Charles Wedemeyer, 1981)...14 Bağımsız Çalışma Kuramı ve Etkileşim Uzaklığı Kuramı (Michael Moore)...16 Öğretimin Sanayileştirilmesi Kuramı Otto Peters...17 Etkileşim ve İletişim Kuramı Börje Holmberg...20 Andragoji - Malcolm Knowles...21 Eşdeğerlik Kuramı...22 Hilary Perraton un Uzaktan Eğitim Kuramı...23 Özet...24 Değerlendirme Soruları...24 Kaynakça BÖLÜM UZAKTAN EĞİTİM MODELLERİ Giriş...31 Tek Yönlü Modeller...31 Mektup...32 Tek Yönlü Radyo...32 Tek Yönlü Televizyon...33 Tek Yönlü Bilgisayar...34 Tek Yönlü Karma Teknoloji Modeli...35 Çift Yönlü Modeller...35

8 viii Uzaktan Eğitim Çift Yönlü Radyo Konferansı...35 Çift Yönlü TV Temelli Video Konferansı...36 Çift Yönlü Etkileşimli Bilgisayar...37 Çift Yönlü Karma Teknoloji Modeli...37 Özet...38 Değerlendirme Soruları...38 Kaynakça BÖLÜM UZAKTAN EĞİTİMDE İNTERNET TABANLI UYGULAMALAR Giriş...43 Video Konferans...43 Sanal Sınıflar...45 Web Destekli Uygulamalar...47 Web Çevrimiçi Eğitsel Oyunlar...50 Özet...52 Değerlendirme Soruları...52 Kaynakça BÖLÜM ÖĞRENME YÖNETİM SİSTEMLERİ YAZILIMLARI Giriş...57 E-öğrenme Platformları...57 Beyazpano...57 Khan Academy...57 Udemy...58 Öğrenme Yönetim Sistemleri Yazılımları...58 Öğrenme Yönetim Sistemlerindeki Kullanıcı Rolleri...59 Yönetici...59 Eğitmen...59 Öğrenci...60 Misafir (Anonim)...60 SCORM Engine Standardı...60 MOODLE (Modular Object Oriented Dynamic Learning Environment)...61

9 İçindekiler ix MOODLE 3.3 Kurulum Gereksinimleri...61 Donanım Gereksinimleri...61 Yazılım Gereksinimleri...62 Mobil Cihaz Desteği...63 Yönetici İşlemleri...68 Yönetici/Yeni Ders Oluşturma...73 Özet...75 Değerlendirme Soruları...75 Kaynakça BÖLÜM HARMANLANMIŞ ÖĞRENME ORTAMLARI Harmanlanmış Öğrenme...78 Harmanlamış Öğrenme Modelleri...79 Ders Değişkenleri ve Harmanlanmış Öğrenme Tasarımı...82 Harmanlanmış Öğrenme ve Teknoloji...85 Özet...87 Değerlendirme Soruları...88 Kaynakça BÖLÜM UZAKTAN EĞİTİM VE ÖĞRETİM TASARIMI Giriş: Uzaktan Eğitim İhtiyacı...94 Uzaktan Eğitim için Öğretim Tasarımı İhtiyacı...96 Öğretim Tasarımı Modelleri...97 Uzaktan Eğitimde Kullanılabilecek Öğretim Tasarımı Modelleri...98 Web Tabanlı Öğrenme Ortamlarının Tasarımı İçin Bir Çerçeve...99 Dick ve Carey Modeli ASSURE Modeli ARCS Motivasyon Modeli Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça...109

10 x Uzaktan Eğitim 7. BÖLÜM UZAKTAN EĞİTİMDE ÖĞRETEN VE ÖĞRENEN ROLLERİ Giriş Öğreten Rolleri Berge nin Çevrimiçi Öğreten Rolleri Pedagojik Roller Sosyal Roller Teknik Roller Yönetimsel Roller Guasch ve Arkadaşlarının Çevrimiçi Öğreten Rolleri Tasarım ve Planlayıcı Roller Sosyal Roller Öğretici/Bilgi Verici Roller Teknolojik Roller Yönetimsel Roller Abdulla nın Tanımlamış Olduğu Çevrimiçi Öğreten Rolleri Goodyear ve Arkadaşlarının Tanımladığı Çevrimiçi Roller Öğrenen Rolleri Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM UZAKTAN EĞİTİM YÖNETİMİ Giriş Uzaktan Eğitimde Yönetim Uzaktan Eğitimde Yönetici ve Lider Sanal Liderlik Uzaktan Eğitim için Dönüşüm Uzaktan Eğitimde Örgüt Yapıları Bağımsız Yapılı Uzaktan Eğitim Örgütleri Karışık Yapılı Uzaktan Eğitim Örgütleri Küresel Yapılı Uzaktan Eğitim Örgütleri Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça Yazarlar Hakkında...151

11 1. BÖLÜM UZAKTAN EĞİTİMİN TEMELLERİ Hedefler 1. Uzaktan eğitimi tanımlayabilme. 2. Tanımlardan yola çıkarak uzaktan eğitimin temel özelliklerini listeleyebilme. 3. Uzaktan eğitimin yararlarını ve sınırlılıklarını tartışabilme. 4. Uzaktan eğitimin gelişimini etkileyen faktörler hakkında yorum yapabilme. 5. Mektupla öğretimden günümüze kadar nasıl bir gelişim gösterdiğini açıklayabilme. 6. Uzaktan eğitimin Türkiye deki gelişimini özetleyebilme. 7. Alanla ilgili kuramları tartışabilme. İçindekiler Uzaktan Eğitimin Tanımı Uzaktan Eğitimin Yararları ve Sınırlılıkları Uzaktan Eğitimin Tarihçesi Mektupla Öğretim Dönemi Teknolojik Gelişmeler ve Açık Üniversiteler Türkiye de Uzaktan Eğitimin Geçmişi Uzaktan Eğitim Kuramları Bağımsız Çalışma Kuramı (Charles Wedemeyer, 1981) Bağımsız Çalışma Kuramı ve Etkileşim Uzaklığı Kuramı (Michael Moore)

12 2 Uzaktan Eğitim Öğretimin Sanayileştirilmesi Kuramı Otto Peters Etkileşim ve İletişim Kuramı Börje Holmberg Andragoji - Malcolm Knowles Eşdeğerlik Kuramı Hilary Perraton un Uzaktan Eğitim Kuramı Özet Değerlendime Soruları Kaynakça

13 Uzaktan Eğitimin Temelleri 3 Uzaktan Eğitimin Tanımı Son yıllarda uzaktan eğitim, eğitimde önemli bir konu olmuştur. Gerçekte uzaktan eğitimin temel fikri çok basittir: öğretmenler ve öğrenciler öğrenme-öğretme sürecinin tamamı veya bir kısmı boyunca zaman ve yer açısından ayrıdırlar. Farklı mekanlarda oldukları için de iletişim ve etkileşim kurmak için farklı iletişim teknolojilerine ihtiyaç duyarlar. Öğretim sürecini yönetmek için farklı yöntem ve teknikler geliştirilmelidir. Öğretmenlerin dersler tasarlayabilmeleri ve teknolojiyi kullanarak öğrencilerle etkileşime girmelerini sağlamak için eğitim kurumlarındaki yöneticiler, kaynaklarını düzenlemelidirler. Öğrenciler, teknolojiyle nasıl çalışacaklarını, öğrenme için nasıl iletişim kuracaklarını öğrenmelidirler. Uzaktan eğitim kavramı heyecan vericidir ve popüler bir kavramdır. Ayrıca son donanım ve yazılım yenilikleri uzaktan eğitim sistemlerini daha kullanılabilir, daha kolay ve daha az maliyetli hale getirmektedir. Uzaktan eğitim kavramı birçok uzman ve araştırmacı tarafından tanımlanmış olsa da bu tanımlar benzer özellikleri vurgulamaktadır. Keegan (1996) uzaktan eğitimin kapsamlı bir tanımını yapmak için daha önce yapılan tanımların beş özelliğini kullanmıştır: Öğrenme süreci boyunca öğretmen ve öğrencinin ara sıra birbirinden coğrafi olarak ayrı kalması, Öğrenme materyallerinin tasarlanmasında ve geliştirilmesinde ve destek sistemlerinin sağlanmasında bir eğitim kurumunun etkisi, Öğretmeni ve öğrenciyi bir araya getirmek ve dersin içeriğini taşımak için teknik ortamların kullanılması, Öğrencinin diyalogdan faydalanabileceği ya da diyalog başlatabileceği şekilde iki yönlü iletişim sağlanması, Bireysel öğrenmenin de sağlanması amacıyla öğrenme süreci boyunca öğrenen gruplarının ara sıra birbirinden ayrı kalması. Toplumdaki ve teknolojideki hızlı değişim nedeniyle Keegan ın bu tanımı sınırlı kalmıştır ve gelecek uygulamalara karşılık verememiştir. Moore ve Kearsly (2012, s.2) iletişim teknolojilerindeki gelişmeleri ve kavramın ve çalışma alanının çok boyutluluğunu da göz önünde bulundurarak uzaktan eğitimi özel kurumsal organizasyonları ve iletişimi gerektiren öğretimin ve öğrenmenin birbirinden farklı yerlerde gerçekleştiği, planlı öğrenme ve öğretim olarak tanımlamaktadırlar. İşman a (2011, s.1) göre uzaktan eğitim öğretmen ve öğrencinin aynı mekânlarda bulunmak zorunda olmadığı ve eğitim-öğretim faaliyetlerinin posta hizmetleri ve bilgi iletişim teknolojileri sayesinde yürütülen bir eğitim sistemi