Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:2-2004

Transkript

1 PERİAPİKAL BÖLGENİN ph DEĞİŞİKLİKLERİNE KALSİYUM HİDROKSİT KARIŞIMLARININ ETKİSİ Yrd. Doç. Dr. Kerem Engin Akpınar* Arş. Gör. Melike Sezer** Dr. Dt. Kürşat Er* Prof. Dr. Hülya Güler** ÖZET Bu çalışmanın amacı kök kanallarına farklı içerikli kalsiyum hidroksit [Ca(OH) 2 ] karışımlarının uygulanmasından sonra periapikal bölgede oluşan ph değişikliklerinin belirlenmesidir. Bu çalışmada 50 adet tek köklü diş kullanıldı. Dişlerin kronları kesilerek uzaklaştırıldı, kök kanalları prepare edildi ve kökler rastgele olarak her biri 10 tane kökten oluşan 5 gruba ayrıldı. Grup 1. Ca(OH) 2 ve damıtık su karışımı, Grup 2. Ca(OH) 2 ve gliserin karışımı, Grup 3. Ca(OH) 2 ve propilen glikol karışımı ve Grup 4. Ca(OH) 2 -metil selüloz ve damıtık su karışımı ile dolduruldu. Grup 5 olarak adlandırılan kontrol grubunda kanallara hiçbir işlem uygulanmadı. Tüm örnekler oda sıcaklığında damıtık suda bekletildi. 15 dak, 30 dak, 45 dak, 1 sa, 2 sa, 3 sa, 4 sa, 24 sa, 48 sa, 72 sa, 96 sa ve 120 sa lerde ph ölçümleri yapıldı. Elde edilen verilerin istatistiksel olarak değerlendirmesinde ANOVA ve Tukey testleri, ayrıca tekrarlı ölçümlerde varyans analizi ve LSD yöntemi de kullanıldı. Tüm gruplarda ph zamanla önce artmış sonra sabit kalmıştır. Ulaşılan en yüksek ortalama ph değerleri Grup 1, 2, 3, 4 ve 5 için sırasıyla 9.94, 9.14, 8.94, 8.26 ve 7.39 dolaylarındadır. Anahtar Kelimeler: Kalsiyum hidroksit, ph, periapikal bölge SUMMARY The purpose of this study was to determine ph changes in the periapical region after application of different Calcium Hydroxide [Ca(OH) 2 ] mixtures into root canals. Fifty single-rooted teeth were used in this study. The crowns were removed, the root canals were instrumented and the roots were randomly divided into 5 groups of 10 each. Group 1-4 were filled with the mixtures of Ca(OH) 2 and distilled water, Ca(OH) 2 and glycerin, Ca(OH) 2 and propylene glycol and Ca(OH) 2 - methyl cellulose and distilled water, respectively. Group 5 is named as control group and nothing was applied to the canals. All samples were immersed and waited in distilled water maintained at room temparature. ph values were measured at 15 min, 30 min, 45 min, 1 h, 2 h, 3 h, 4 h, 24 h, 48 h, 72 h, 96 h, and 120 h. ANOVA and Tukey tests were used for the statistical evaluations and also variance analysis and LSD method were used for the repeated measurements of the obtained data. ph values were increased with time initially and than stayed constant for all groups. The reached highest constant ph values for Groups 1, 2, 3, 4 and 5 were found around 9.94, 9.14, 8.94, 8.26 and 7.39, respectively. Key Words: Calcium hydroxide, ph, periapical region GİRİŞ Ca(OH) 2 düşük toksisitesi yanında sahip olduğu yüksek aktivitesi nedeniyle endodontik tedavilerde sıklıkla kullanılmaktadır. Ca(OH) 2 uygulandığı bölgelerde OH ve Ca +2 iyonlarına çözünerek, hem bakteri hem de dokular üzerinde biyolojik ve antimikrobiyal etkiler göstermektedir. Etki mekanizmasının esası, enzim faaliyetleri üzerinde oluşturduğu değişimlerden kaynaklanmaktadır. Alkalen fosfotaz gibi doku enzimlerini aktive ederek mineralize doku oluşumunu teşvik etmektedir. Ayrıca, bakteri enzimlerini inhibe ederek bakterilerin metabolizma, çoğalma ve hücre bölünmesi faaliyetlerini engellemektedir. ph da oluşan * Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti BD Sivas ** Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği AD Sivas Not: Bu çalışma Türk Endodonti Derneğinin 9. Uluslararası Bilimsel Kongresinde sunulmuştur.

2 değişiklikler bakteri sitoplazmik membranında biyokimyasal hasar oluşturarak bakteri hücre bütünlüğünü bozmaktadır. 1 Ca(OH) 2, uygun bir taşıyıcı ile pat haline getirilip kök kanallarına dezenfektan olarak yerleştirilmektedir. Taşıyıcı, patın çözünme ve iyonlara ayrışma hızını, ayrıca periodontal dokular tarafından patın kök kanalı içerisinde oluşan rezorpsiyon derecesini de belirler. 2-4 Karışımın hazırlanmasında kullanılan taşıyıcılar genellikle, damıtık su, serum fizyolojik, camphorated paramonoklorofenol (CMCP), klorheksidin, iyodoform, ringer çözeltisi ya da anestezik solüsyon olmakla birlikte kalsiyum hidroksitin hazırlanmasında en iyi taşıyıcının damıtık su olduğu kabul edilmiştir. 5 Ca(OH) 2 in kök kanallarına yerleştirilmesini kolaylaştırdığı için metil selüloz, gliserin ve propilen glikol gibi su içermeyen taşıyıcılar da önerilmektedir. 3,6 Su içermeyen patlar ile hazırlanan Ca(OH) 2 patlarının etkinliğinin su ile hazırlananlarla karşılaştırıldığında daha uzun süreli olduğu iddia edilmektedir. 3 Bu çalışmada, kök kanallarına farklı içerikli Ca(OH) 2 karışımlarının uygulanmasından sonra periapikal bölgede oluşan ph değişikliklerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalışmada, gliserin (Sigma Chemical Co., St Louis, MO, USA), propilen glikol (1,2-Propilen glikol, Kimetsan, Ankara, Türkiye ), metil selüloz (Aldrich Chemical Co. Inc., Milwaukee, WI, USA) ve damıtık su taşıyıcı olarak kullanıldı. Örneklerin Hazırlanması Çalışmada, 50 adet çekilmiş insan maksiller ve mandibular tek köklü premolar dişleri kullanıldı. Dişlerin dijital radyografi cihazı (CDR, Schick Technologies Inc., USA) ile radyografileri alınarak, tek kanallı olanlar çalışmaya alındı. Kök yüzeyinde kırık veya rezorpsiyon gözlenen dişler çalışma dışı tutuldu. Dişlerin kök yüzeylerine zarar vermeden debris ve yumuşak doku artıkları bir küret yardımıyla temizlendi ve deney aşamasına kadar fizyolojik salin çözeltisinde saklandı. Dişlerin kronları mine sement sınırından elmas bir frez yardımıyla kesilerek kökten ayrıldı. Kök kanalları K- tipi eğeler (Dentsply Maillefer, Ballaigues, Switzerland) kullanılarak step-back tekniği ile prepare edildi. En son aşamada standart bir apikal açıklık elde edebilmek için 40 nolu kanal eğesi apikalden taşırıldı. Koronal bölgede flaringi sağlamak için gates-glidden frezler (Dentsply Maillefer, Ballaigues, Switzerland) kullanıldı. Kök kanal preparasyonu sırasında kanallar % 2.5 lik NaOCl ile irrige edildi. Smear tabakasını ortadan kaldırmak amacıyla en son irrigasyon 3 ml % 15 lik EDTA ile 3 dakika kadar bekleyerek yapıldı. Sonrasında kanallar bol damıtık su ile yıkandı. Kökler rastgele olarak her biri 10 tane kökten oluşan 5 gruba ayrıldı. Grup 1. Ca(OH) 2 tozu+ damıtık su Grup 2. Ca(OH) 2 tozu + gliserin Grup 3. Ca(OH) 2 tozu+ propilen glikol Grup 4. Ca(OH) 2 tozu+ metil selüloz+damıtık su Grup 5. Kontrol grubu Her grupta Ca(OH) 2 tozu (Sultan Chemists Inc., Englewood, NJ, USA) seçilen taşıyıcılarla pat kıvamına gelene kadar karıştırıldı. Her bir diş için ortalama mg karışım bir lentilo yardımıyla kanal içerisine gönderildi. Kanal içerisine gönderilen ilaçların eşit miktarlarda olup olmadığını tespit etmek için dişler önce maddeler kullanılmadan ve kullanıldıktan sonra 10-4 hassasiyette ölçüm yapabilen hassas bir terazi (Shimadzu Libror AEG-120, Japan) ile tartıldı. Daha sonra geçici bir dolgu maddesi ile (Cavit, Espe, GmbH, Seefeld, Germany) kanal ağızları kapatıldı. Dişlerin apikal 3 mm lik kısımları açıkta kalacak şekilde diğer tüm diş yüzeyleri iki kat tırnak cilası ile kaplandı. Kontrol grubundaki dişlerin kanallarının içi boş bırakıldı. Ancak, devamında diğer dişlere uygulanan aynı işlemler yapıldı. ph nın Saptanması Dişler 5 ml damıtık su dolu tüp içerisine yerleştirildi. Kök kanalları içerisine yerleştirilen kimyasalların damıtık suya yayınımı (difüzyonu) sonucunda oluşan çözeltilerin oda sıcaklığında 15 dak, 30 dak, 45 dak, 1 sa, 2 sa, 3 sa, 4 sa, 24 sa, 48 sa, 72 sa, 96 sa ve 120 sa sonraki ph değişimleri, ph değerleri 4, 7 ve 10 olan tampon çözeltileri ile kalibre edilmiş dijital ph metre (EDTA series 3 GP 353 ATC, EDTA Inst. Inc., UK) kullanılarak ölçüldü. İstatistiksel Analizler Elde edilen verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesinde ANOVA ve Tukey testleri kullanıldı. Ayrıca, tekrarlı ölçümlerde varyans analizi ve LSD yöntemi de kullanıldı. 2

3 BULGULAR Tüm gruplarda zamana bağlı olarak elde edilen değerler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuştur (P<0.05) (Tablo 1). Süre Ca(OH) 2-damıtık su Ca(OH) 2-gliserin Ca(OH) 2-propilen glikol Ca(OH) 2-metil selüloz Kontrol P-değeri 15 dk 7.97 ± ± ± ± ± dk 8.11 ± ± ± ± ± dk 8.15 ± ± ± ± ± s 8.23 ± ± ± ± ± s 8.56 ± ± ± ± ± s 8.66 ± ± ± ± ± s 8.67 ± ± ± ± ± s 9.70 ± ± ± ± ± s 9.97 ± ± ± ± ± s 9.89 ± ± ± ± ± s ± ± ± ± ± s ± ± ± ± ± Tablo 1. Gruplara ait ortalama ph değerleri Tüm gruplarda ph zamanla önce artmış sonra sabit kalmıştır. Ulaşılan en yüksek ortalama ph değerleri Grup 1, 2, 3, 4 ve 5 için sırasıyla 9.94, 9.14, 8.94, 8.26 ve 7.39 dolaylarında bulunmuştur (Şekil 1). Şekil 1. Gruplara ait ortalama ph değerlerinin zamanla değişimi TARTIŞMA Pulpa ve periapikal doku hastalıklarının patogenezinde bakteriler önemli bir role sahiptir. Pulpa dokusunun mikroorganizmalar tarafından istila edilmesi ile kök kanalında kalıcı bir enfeksiyon oluşmaktadır. Eğer bu aşamalarda gerekli önlemler alınmazsa, mikroorganizmalar periapikal dokulara doğru yayılmaktadır. 7 Kök kanal sistemi ana kök kanalı, dentin kanalları, aksesuar kanallar, kanal ramifikasyonları, apikal deltalar ve transvers anastomozlar gibi mikroorganizmaların barınabilecekleri kompleks bir yapıya sahiptir Mikroorganizmaların tamamen ortadan kaldırılması için kök kanalında mekanik preparasyon, irrigasyon ve antibakteriyel ilaçlarla pansuman yapılması gerekmektedir. Kullanılan kök kanal ilaçlarının kök kanal sistemindeki preparasyonu yapılmamış bölgelere ve dentin içerisine difüze olup bu bölgelerdeki mikroorganizmaları da yok etmesi istenilen özellikleridir. Ca(OH) 2 antibakteriyel etkisi, sert doku yapımını uyarıcı özelliği ve alkalen ph ya sahip olması gibi olumlu özellikleri nedeniyle kök kanal tedavisinde kanal içi ilaç olarak uzun süredir kullanılan bir materyaldir. Kök kanalları içerisine yerleştirilen Ca(OH) 2 karışımlarının dentin kanalları ve foramen apikale yoluyla doku çevresine difüze olabildiği yapılan çalışmalarda gösterilmiştir. 4,7,8,10-13 Bu difüzyon apeksifikasyon tedavisinde özellikle foramen apikale yolu ile olmaktadır. Etki mekanizması tam olarak bilinmemekle birlikte; OH iyonlarının serbestlenmesi sonucunda ph ın artmasının, onarımın ve kalsifikasyonun sağlanması için uygun bir ortam oluşturduğu düşünülmektedir. 14,15 Alkali ph, enflamasyonun asidik reaksiyonlarına karşı lokal bir tampon görevi yapmakta, osteoklastlar tarafından salgılanan laktik asidi nötralize ederek mineralize dokuların daha fazla parçalanmasını önlemektedir. 16,17 Ca 2+ ve OH iyonları ile birlikte yüksek ph nın, sert doku oluşumunda önemli bir rol oynayan alkali fosfotaz enzimini aktive ettiği bildirilmiştir. 15,16,18 Ca(OH) 2 in dentin ve doku içerisinde ph nın yükselmesine neden olacak bir taşıyıcı ile birlikte kullanımı klinik olarak daha etkili olmaktadır. Farklı taşıyıcılar Ca(OH) 2 ten farklı derecede OH ve Ca 2+ iyonlarının salımına izin vermektedir. Yapılan çalışmalarda 2,4,7,9,19 çeşitli taşıyıcılarla hazırlanan Ca(OH) 2 karışımlarında kullanılan taşıyıcıların iyon salınımı ve ph değişimi üzerinde etkili olduğunu bildirmişlerdir. Hosoya ve arkadaşları 20 farklı konsantrasyonlarda (%38, 44, 50) karıştırılan Ca(OH) 2 - damıtık su karışımları ile sadece Ca(OH) 2 tozunun kullanıldığı kanal ilaçlarının uygulama sonrasında periapikal bölgede oluşturdukları Ca 2+ iyon 3

4 konsantrasyonu ve ph sını değerlendirmişlerdir. Ca 2+ iyon konsantrasyonu ve ph değişimleri sadece Ca(OH) 2 tozunun kullanıldığı gruba göre diğer gruplarda daha yüksek bulunmuştur. Ca(OH) 2 karışımlarının optimum etkili olması için en az iki hafta gerektiğini bildirmişlerdir. Bu çalışmada standart deney şartlarını sağlamak için dişlerin tek köklü, tek kanallı olmasına ve kök uzunluklarının birbirine yakın ebatlarda olmasına dikkat edildi. Apikal açıklıkta standardizasyonu sağlamak için 40 nolu kanal eğesi kök uçundan taşırılarak preparasyon tamamlandı. Ayrıca, kanal içerisine konulan Ca(OH) 2 karışımlarının eşit miktarda konulması için hassas terazi ile ölçümler yapıldı. Sevimay ve arkadaşları 21 farklı Ca(OH) 2 karışımlarının (Ca(OH) 2 -damıtık su, TempCanal, Calasept, Ca(OH) 2 içerikli konlar) OH iyonlarının dentine difüzyonunu inceledikleri çalışmalarında, ilk 24 saatte Ca(OH) 2 -damıtık su ve TempCanal ın en yüksek ph değerlerini gösterdiğini, 3. saatte Calasept ve Ca(OH) 2 içerikli konların en yüksek ph değerlerine ulaştığını, 24 saat sonrasındaki zaman aralıklarında Ca(OH) 2 -damıtık su karışımı, TempCanal ve Calasept Ca(OH) 2 içerikli konlardan daha yüksek ph değeri gösterdiğini bildirmişlerdir. Arı ve Eldeniz 22 kök kanallarına farklı içerikli Ca(OH) 2 karışımlarının (Ca(OH) 2 -damıtık su, Ca(OH) 2 - gliserin, Ca(OH) 2 -gliserin-1/7 damıtık su, Ca(OH) 2 - anestezik solüsyon, Ca(OH) 2 içeren konlar) uygulanmasından sonra periapikal bölgede oluşan ph değişikliklerini inceledikleri çalışmalarında, tüm gruplarda ph değerlerinin zamanla azaldığını bildirmişlerdir. En yüksek ph değerleri 3. gün sonunda Ca(OH) 2 -gliserin ve Ca(OH) 2 -gliserin-1/7 damıtık su grubunda gözlenmiştir. Bu çalışmada da zamana bağlı olarak ph değerlerinde değişiklikler meydana gelmiştir. 3. gün sonundaki en yüksek ph değerleri sırasıyla Ca(OH) 2 -damıtık su ve Ca(OH) 2 -propilen glikol gruplarında gözlenmiştir. 5. gün sonunda ise, en yüksek ph değerleri sırasıyla Ca(OH) 2 -damıtık su ve Ca(OH) 2 - gliserin gruplarında gözlenmiştir. Tüm grupların ortalama ph değerleri karşılaştırıldığında en etkili karışımların Ca(OH) 2 -damıtık su ve Ca(OH) 2 -gliserin karışımları olduğu saptanmıştır. Sonuç olarak; Ca(OH) 2 kimyasal ve biyolojik özellikleri nedeniyle kök kanal tedavisinde kanal içi ilaç olarak rahatlıkla kullanılabilecek bir materyaldir. Eklenen taşıyıcılar Ca(OH) 2 in etkinliğini arttırmaktadır. En yüksek ortalama ph ya Ca(OH) 2 -damıtık su ve Ca(OH) 2 -gliserin gruplarında ulaşılmıştır. KAYNAKLAR 1. Estrela C., Sydney GB., Bammann LL., Felippe-Jr O., Mechanism of the action of calcium and hidroxyl ions of calcium hydroxide on tissue and bacteria. Braz Dent J, 6(2); 85-90, Anthony DR., Gordon TM., del Rio CE., Effect of three vehicles on the ph of calcium hydroxide, Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 54(5); 560-5, Fava LR., Saunders WP., Calcium hydroxide pastes: classification and clinical indications, Int Endod J, 32(4); , Simon ST., Bhat KS., Francis R., Effect of four vehicles on the ph of calcium hydroxide and the release of calcium ion, Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 80(4); , Spanberg L., Intracanal medication.in: Ingle JI., Bakland LK., Endodontics, 4th ed., Philadelphia, USA, , Rivera EM., Williams K., Placement of calcium hydroxide in simulated canals: comparison of glycerin versus water. J Endodon, 20(9); 445-8, Siqueira JF Jr., Lopes HP., Mechanisms of antimicrobial activity of calcium hydroxide: a critical review. Int Endod J, 32(5): 361-9, Haapasalo M., Orstavik D., In vitro infection and disinfection of dentinal tubules. J Dent Res, 66(8): , Siqueira JF., Uzeda M., Disinfection by calcium hydroxide pastes of dentinal tubules infected with two obligate and one faculatative anaerobic baceria, J Endodon, 22(12): 674-6, Zıraman F., Ayhan N., Aslan B., Özsoy N., Çeşitli zorunlu anaerob bakterilerin dentin tübüllerine penetrasyonlarının SEM'de (Scanning electron microscope) incelenmesi, Atatürk Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi, 10(1): 26-31, Tronstad L., Andreasen JO., Hasselgren G., Kristerson L., Riis I., ph changes in dental tissues after root filling with calcium hydroxide, J Endodon, 7(1): 17-21, Alaçam T., Yoldaş HO., Gülen O., Dentin penetration of 2 calcium hydroxide combinations, Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod, 86(4): ,

5 13. Çalt S., Serper A., Özçelik B., Dalat MD., ph changes and calcium ion diffusion from calcium hydroxide dressing materials through root dentin, J Endodon, 25(5): , Perez F., Franchi M., Peli JF., Effect of calcium hydroxide form and placement on root dentine ph, Int Endod J, 34(6): , Staehle HJ., Pioch T., Hoppe W., The alkalizing properties of calcium hydroxide compounds, Endod Dent Traumatol, 5(3): , Tronstad L., Andreasen JO., Hasselgren G., Kristerson L., Riis I., ph changes in dental tissues after root canal filling with calcium hydroxide, J Endodon, 7(1): 17-21, Foreman PC., Barnes IE., A review of calcium hydroxide, Int Endod J, 23(6): , Torneck CD., Moe H., Howley TP., The effect of calcium hydroxide solution on porcine pulp fibroblasts in vitro, 9(4): 131-6, Solak H., Öztan MD., The ph changes of four different calcium hydroxide mixtures used for intracanal medication, J Oral Rehabil, 30(4): 436-9, Hosoya N., Takahashi G., Arai T., Nakamura J., Calcium concentration and ph of the periapical environment after applying calcium hydroxide into root canals in vitro. J Endodon, 27(5): 343-6, Sevimay S., Kalaycı A., Yılmaz S., In vitro diffusion of hydroxyl ions through root dentine from various calcium hydroxide medicaments, J Oral Rehabil, 30(10); , Arı H., Ünverdi Eldeniz A., Farklı kalsiyum hidroksit preparasyonlarının kök kanalı içerisine uygulandıktan sonra periapikal bölgedeki ph değişikliği, Ankara Üniveristesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi, 30(3): 223-7, Yazışma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Kerem Engin Akpınar Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Bilim Dalı Sivas Tel : /2772 Fax : E-Posta : keakpinar@cumhuriyet.edu.tr 5