KÜRESEL ISINMA. Sera gazlarının atmosferde birikmesi ile, yeryüzü ve yeryüzüne yakın atmosfer tabakalarında sıcaklığın artmasıdır.

Transkript

1 KÜRESEL ISINMA ORM 424 SULAK ALAN EKOLOJİSİ 9. Hafta İklim değişikliği ve Sulak alanlar İklim Değişikliğinin Tatlı Su Kaynaklarına Etkileri ve Potansiyel Uyum Stratejileri Dr. Öğretim Üyesi Arda Özen 1 Sera gazlarının atmosferde birikmesi ile, yeryüzü ve yeryüzüne yakın atmosfer tabakalarında sıcaklığın artmasıdır. KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Karşılaştırılabilir zaman dilimlerinde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan veya dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan faaliyetleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik biçiminde tanımlanmaktadır. KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ NEDENLERİ Sera gazları Fosil yakıt kullanımı Sanayileşme Enerji üretimi Ormansızlaşma Diğer insan etkinlikleri SERA GAZI ÜRETEN KAYNAKLARIN ORANI SERA GAZLARI VE KAYNAKLARI Endüstriyel Prosesler (%16.8) Taşımacılık (%14) Enerji Üretim Sistemleri (%21.3) Karbondioksit (CO 2) Açıkta Depolanan Atıklar (%3.4) Petrol Kömür Doğal gaz Tarım Faaliyetleri (%12.5) Yanlış Arazi Kullanımı (%10) Metan (CH 4) Fosil Yakıtların İşlenmesi (%11.3) Konutlar ve Ticari Faaliyetler (%10.3) Bataklıklar Hayvan Gübresi Çöpler 1

2 SERA GAZLARI VE KAYNAKLARI Diazot monoksit (N2O) km 3 Egzoz Gazları Azotlu Gübreler Anız Yakma Halokarbonlar (CFC, ) km 3 Buzdolapları İtici gazlar Klimalar Kaynak:TUİK,TEMA Kullanılabilir Tatlı Su Kullanılamayan Tatlı Su 112 km 3 Tuzlu Su Su Azlığı Su Fakiri İçme suyu % Yılı 2023 Yılı Sanayi % 11 Sulama İçmesuyu Sanayi Sulama % 73 İçme suyu % 16 Sanayi % 20 Sulama İçmesuyu Sanayi Sulama % 64 Sulama : 32 milyar m 3 (%73) Sulama : 72 milyar m 3 (%64) İçme suyu : 7 milyar m 3 (%16) İçme suyu : 18 milyar m 3 (%16) İnternet 10% Elektrik 23% Doğalgaz 9% KESİNTİ KORKUSU Su 58% Sanayi : 5 milyar m 3 (%11) Sanayi : 22 milyar m 3 (%20) Kaynak: Birleşik Ödeme, Kişilik anket TOPLAM : 44 milyar m 3 TOPLAM : 112 milyar m 3 2

3 Doğrusal olmayan tepkiler verirler. Geniş kıyıları ile zengin bir ekosistemdirler. Kompleks besin ağları ve yüksek biyolojik çeşitlilik DOĞRUDAN KULLANIM DEĞERLERİ Su temini Sulak alan ürünleri (su ürünleri,medikal ve genetik kaynaklar) Hayvancılık Sazcılık Odun üretimi Turizm, eğlence, Ekoturizm Ulaşım TATLI SU KAYNAKLARININ DEĞERLERİ KULLANIM DEĞERLERİ DOLAYLI KULLANIM DEĞERLERİ Yeraltı sularının beslenmesi Taşkın kontrolü Sudaki zararlı atıkları filtre eder İklim değişikliğinin kontrolü*, ani iklim değişikliğini önler Kıyı çizgisinin korunması Biyolojik çeşitlilik Sediment ve besin depolama KULLANIM DIŞI DEĞERLERİ VAROLUŞ DEĞERLERİ MİRAS DEĞERİ *Yeryüzünün %3 lük bölümünü oluşturmalarına rağmen, topraktaki karbonun %25 lik bölümünü muhafaza ederler. Kullanıcılar The users and uses Su alımı of river basins Su Tarım Endüstri Kullanım Taşkınları önler depolama Turizm Eğlence Ekoturizm Ulaşım Evsel Turizm amaçlı Sucul ekosistemler Berrak Su: Yüksek ekolojik Değer Gözcü Düzenleyici Tümleyici Bulanık Su: Ötrofik Tarım Kaynaklı (N), evsel atıklar (P) Balık Gözcüsü: İklimsel değişikliklere çok hızlı tepki veriyorlar Tümleyici: Sinyalleri dip çamurunda depo ediyorlar ve Geçmişe dönük bilgi sağlıyorlar. Düzenleyici: 1.etkiyi alıyor, işlemden geçirip çok yüksek miktarlarda C depoluyor 2. Sera Gazları aktif değişimi yapıyor 3. bölgesel iklimi, ışınım etkisi, bulut oluşumu, yağış ve buharlaşma ile etkiler Willimson ve diğ L& O,

4 Zaman Yerine Mekan Anlık Örnekleme İklim Değişikliği Hava sıcaklığı (Artış, Buharlaşmada artış) Yağış (Yağışlarda azalma, kuraklıkta artış, ani yağışlarda artış) Modelleme Çoklu Göl Örneklemeleri 2015 Deneysel Çalışmalar Fiziksel Kimyasal değişimler Berraklık, Su Sıcaklığı, Tabakalaşma Su Seviyesi (Azalma) Tuzlanma (Artış) Besin Tuzu Artışı (ötrofikasyon) Oksijensiz koşullar Biyolojik Besin Ağında değişim, Balık Ölümleri, Biyoçeşitlilikte azalma, İstilacı Türlerde Artış Su tutma kapasitesindeki artışa bağlı olarak daha şiddetli ve ani yağışlarda artışla birlikte sel riskinin artması Sıcaklık artıyor!!!!! Kurak alanlar daha kurak nemli alanlar daha nemli, hale gelecek. Kuraklığın şiddeti ve süresi artacak Trenberth, K. E., 2011: Changes in precipitation with climate change. Climate Research, 47, , doi: /cr00953 Ülkemiz için yapılan senaryolarda* sıcaklıklarda ortalama 3 0 C artış, ani ve şiddetli yağışlarda artış, kar yağışında azalma beklenmektedir. * Şe kil 4

5 Su seviyesi Su seviyesi Su seviyesi Su seviyesi İklim Değişikliği Hava sıcaklığı (Artış, Buharlaşmada artış) Yağış (Yağışlarda azalma, kuraklıkta artış, ani yağışlarda artış) Tuzluluk ve Su Seviyesi İlişkisi: : Mogan ve Eymir Gölleri Fiziksel Berraklık, Su Sıcaklığı, Tabakalaşma Su Seviyesi (Azalma) Kimyasal değişimler Tuzlanma (Artış) Besin Tuzu Artışı (ötrofikasyon) Oksijensiz koşullar Kuraklık Drought Biyolojik Besin Ağında değişim, Balık Ölümleri, Biyoçeşitlilikte azalma, İstilacı Türlerde Artış Özen ve ark., 2010 İklim Değişikliği Hava sıcaklığı (Artış, Buharlaşmada artış) Yağış (Yağışlarda azalma, kuraklıkta artış) Besin ağı Aşağıdan Yukarı Kontrol Fiziksel Kimyasal değişimler Berraklık, Su Sıcaklığı, Tabakalaşma Su Seviyesi (Azalma) Tuzlanma (Artış) Besin Tuzu Artışı (ötrofikasyon) Oksijensiz koşullar Avcı Balık Planktivor Balık Zooplankton Fitoplankton Biyolojik Besin Ağında değişim, Balık Ölümleri, Biyoçeşitlilikte azalma, İstilacı Türlerde Artış Yukarıdan Aşağı Kontrol Ilıman Avrupa gölleri Besin Tuzları Ötrofik Avrupa gölleri Sıcak göller 5

6 Avcı balık Günümüzde İklim değişikliği ile Su Kalitesindeki bozulma ve Balık Ölümleri İklim değişikliğine bağlı Kuraklık Av balık Zooplankton Alg Tuzluluk ve Bulanık su durumu Oksijensiz Koşullar Su seviyesinde azalma Alg patlamaları, Siyanobakter Artışı Besin tuzları Besin tuzu girdisi Balık Ölümleri Fitoplankton Biyolojik Çeşitliliğin Azalması Ötrofikasyon Tuzluluk Su Seviyesi Değişimi Su içi bitkilerin çeşitliliğinin azalması yada yok olması Ceratophyllum demersum Myriophyllum sp. Potamogeton sp. Zooplankton Najas marina Fotoğraf kaynak: Su bulanıklığı arttığında Sazangiller artar Dere Kurumaları ve Balık Ölümleri turna (piskivor) (zooplanktivor) Kızılgöz Sungu Deresi, Muş, 2010 Ötrofikasyon Artışı ve Balık Ölümleri Buca, İzmir,2010 Rutilus rutilus Sazan (Cyprinus carpio) Eymir ve Mogan, Ankara Balık Ölümleri, 2007 levrek Çapak Abramis brama İyi Karakter Kötü Karakter 6

7 Bafa Gölü 2014 Bafa Gölü 2012 Biyolojik Sıcaklık artışı ve iklim değişiminin etkisi kutuplardan başlayarak küresel anlamda tüm yaşama alanlarında ve burada bulunan türler üzerinde yoğun baskı oluşturmaya başlamıştır ve gelecekte bu baskının şiddeti daha da artacaktır Artan sıcaklık, tuzluluk, azalan oksijen seviyeleri gibi sebeplerle Tatlısularda biyolojik çeşitlilikte azalma %37 olmuştur. İstilacı Türlerde Artış 1970 li yıllardan 2005 e kadar Avrupa Tatlısularında istilacı tür artışı * Atherina boyeri İstilacı Türlerde Artış Oncorhynchus mykiss İsrail Sazanı(Carassius gibelio) 1970 li yıllardan 2005 e kadar Avrupa Tatlısularında istilacı tür artışı TATLI SU %7 KARASAL %90 DENİZ %7 En kötü senaryo KARASAL %52 TATLI SU %28 DENİZ %35 Pseudorasbora parva 1kg balık yumurta bırakıyor, hızlı ürüyor. Kirli ve oksijensiz sulara tuzlu sulara dayanıklı Erkek Carassiuslar, diğer balık türlerini kısırlaştırabiliyor. Kuzey yarımküredeki balıklar genelde yılda bir, bunlar dört-beş kez yumurtluyor. Bulunduğu su kaynağındaki besin organizmalarını ve başka balık türlerinin larvalarını yiyerek diğer türlerin hayatta kalma şansını azaltıyor. Besin ağına zarar verip baskın tür oluyor. İstilacı Türlerin Artması «Dağdan gelip Bağdakini Kovanlar» 7

8 Bolluk Fenoloji* Trofik eşleşmeme zooplankton fitoplankton *Canlıların gelişme periyotları içerisinde meydana gelen çeşitli gelişme safhalarını iklimdeki ve habitat faktörlerindeki mevsimsel ve yıllar arası değişikliklere göre inceleyen bilim dalına FENOLOJİ denir. Zaman Kar rezervleri Dağlarda karların depolanamaması ve tatlı su miktarının azalması Hidroelektrik enerji Buzullar Yağışların azalması nedeniyle yer altı tatlı su kaynaklarının azalması ve kuruması Yer altı suyu Tatlı su deposu olan buzulların erimesi Su miktarı ve akış hızı azalması, enerji üretiminin düşmesi Kurak yaz mevsimi İklim olayları ve erken bahar nedeniyle orman Fırtına, sağanak yağış, yangınlarında artış sel, kuraklık, toz Orman yangınları yağmuru vb olaylarda artış Tarım faaliyetleri Göl ve nehir sularının sıcaklığının artması, soğuk suda yaşayan canlıların yok olması Yaşama ortamları İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN GENEL SONUÇLARI Nehir akış rejimi Tarımsal sulama ihtiyacının artması ve ürün deseninde değişim Nehir akış düzeninin bozulması, su miktarı ve kalitesinin azalması, su canlılarının yok olması İklim değişikliği Ötrofikasyon Tuzluluk Su Seviyesi Değişimi Yanlış Su Kullanımı ve Su Politikaları Tarımda Aşırı Su Kullanımı Yeraltı Sularının Aşırı Kullanımı Kaçak Kuyular Gereğinden fazla HES Yapımı Risk yerine Kriz Yönetimi anlayışı Tatlı Su Kaynaklarında Azalma/Yok olma, İşlev ve değerlerinde azalma Su İhtiyacında artış Artan nüfus Sanayileşme Tarım Faaliyetleri Nasıl Bir Su Yönetimi? Su kaynaklarının yönetiminde havza ölçeğinde ve entegre bir bakış açısı olan ve tüm dünyadan kabul gören "Entegre Havza Yönetimi" yaklaşımı benimsenmelidir. Geleneksel Su Yönetimi Anlayışı Daha fazla baraj ve gölet inşa ederek suyu depolama Kapalı kanallarla suyu taşıma Yeraltı sularını kullanma Su bütçesi Temelli, Kriz Yönetimi 5000 GÜNDE Ekolojik Su Yönetimi Anlayışı Islak yıllarda yüzey sularını kullanmak, kurak yıllar için yeraltı sularının birikmesini sağlamak. Sucul ekosistemlerin sağlıklı olması ve zarar verilmemesi sağlanırsa iklim değişikliğine karşı doğa kendi savunma sistemini geliştirebilecektir. Ekosistem Temelli, Risk Yönetimi Sürdürülebilir Entegre Havza Yönetimi İklim değişimi (kuraklık, taşkın, ekolojik) ve İnsan kaynaklı olumsuz etki (hidrolojik, besin tuzu ve kirlilik) en aza indirilmelidir. YÖNETİMSEL Kaynak: 8

9 3 X YÖNETİMSEL Sulak alanlarımız korunmalıdır. Mevcut alanların daha fazla tahrip olması önlenmelidir. Korunan alanların sayısı mutlaka artırılmalıdır. Önemli su kaynakları olan sulak alanlar kurutulmaktadır. Ülkemizde son 40 yılda KKTC nin 3 katı büyüklüğünde sulak alan kaybedilmiştir. Sulak alanlar mutlaka korunmalı, kuruyanlar rehabilite edilmelidir. Ulusal Su Veri Tabanı oluşturulmalıdır. Su ile ilgili bütün verilerin toplandığı ve herkesin kullanımına açık olan bir ulusal veri tabanı hazırlanmalıdır. YÖNETİMSEL Ulusal Su Yasası hazırlanmalıdır. Suyun kalite ve miktar bakımından birlikte ele alındığı, havza bazında, katılımcı ve talep yönetimi odaklı bir anlayışa dayanan Ulusal Su Yasası hazırlanmalıdır. TARIM İklim değişikliği ile mücadelede ötrofikasyonu önlemek için gereksiz ve aşırı gübre kullanılması önlenmelidir. Tarım politikalarında ve uygulamalarında köklü değişimler gerçekleştirilmelidir. Tarımda damla sulama sistemleri yaygınlaştırılmalı, su kaybı azaltılmalıdır. YÖNETİMSEL ALTYAPI Evsel ve endüstriyel atıkların su kaynaklarını kirletmemesi için gerekli alt yapı yatırımları yapılmalıdır. Planlanan tüm Su altyapı projeleri olası iklim değişikliği etkilerini (aşırı yağışlar nedeni ile oluşacak taşkın ve sel felaketleri) dikkate almalıdır. Yeraltı sularının kullanımı en az düzeye çekilmelidir. Kaçak su kullanımına son verilmelidir. Kaçak sulama kuyuları kapatılmalıdır. ORMANCILIK Ormanların arttırılarak ormanların CO 2 absorbe etme kapasitesi artırılması Ülkemizdeki kullanılabilir yüzeysel suyun %50 si, içilebilir nitelikteki suyun %80 i ormanlık havzalarda üretilmektedir. Ormanların hidrolojik fonksiyonlarından yararlanarak su üretim kapasitesinin ve su kalitesinin arttırılması Baraj havzalarında erozyon ağaçlandırma ile önlenmelidir. Nehir kıyılarında kıyı kenar ağaçlandırması yapılmalıdır. 9

10 Suya olan bakış değiştirilmelidir. Türkiye su zengini bir ülke değildir. Su kaynaklan; kısıtlı bir sosyal ve ekonomik kaynaktır. Toplumun tüm kesimlerinde bu anlayış yerleşmelidir. Dünya nın yarısı çöle dönerken iklim değişikliği karşısında başımı kuma sokmam en kolayı Zamanımız tükeniyor.. Çok geç olmadan harekete geçmeliyiz. 10