anayasa dan demokratikleşme paketi sonucunda yapılan 2013 yılı değişiklikleri eklenmiştir.

Transkript

1 kpss 2014 Türkiye'nin en çok satan DERS NOTLARI kim korkar anayasa dan demokratikleşme paketi sonucunda yapılan 2013 yılı değişiklikleri eklenmiştir. endam sevimli ayduran

2 ÖN SÖZ Yazılı bir kaynak hazırlamak emek, sabır, yoğun bir araştırma ve çalışma ister. Eğer bu kaynak çok önemli bir sınava hazırlık sürecinde yararlanılacak ve başvurulacak özellik taşıyorsa, bilgi birikiminin yanı sıra, hazırlayanın omuzlarına vicdani ve ahlaki sorumluluk da yükler. Elinizdeki ders notları bu sorumluluk duygusu ile hareket edilerek hazırlanmıştır. Öğrenim süreçlerinin sonunda, kamu kesiminde çalışma hayatına başlama umuduyla çok önemli bir sınava (KPSS) girecek olan milyonlarca insanın yaşadığı nice sıkıntıyı, kurduğu hayalleri dikkate alarak gerekli ve doğru bilgiyi en doğru yöntemle sizlere aktarmaya çalıştım. Sınava hazırlananların; yaşadıkları stres, harcadıkları yoğun emek, ödedikleri maddi ve manevi bedelin karşılığını almaları, onların en doğal hakkıdır. Sınavda başarılı olmanız, ödediğiniz bedelin karşılığını almanız sınav müfredatına ilişkin konuların açık, net ve kolay anlaşılır bir yöntemle size sunulmasıyla doğru orantılıdır. Elinizde bulundurduğunuz Anayasa Ders Notları, belirttiğim yöntemle, şema ve tablolarla desteklenerek kolay ve kalıcı öğrenilecek şekilde hazırlanmıştır. Öte yandan demokratik hukuk devletinde yaşayan her yurttaşın temel hak ve ödevleri konusunda bilgilendirilmesi, devleti oluşturan kurumların işleyişi, bireyle ilgili temel hukuk kurallarının kavratılmasına yönelik bir bilgi kaynağı olmasına da özen gösterilmiştir. On yılı aşkın uygulamalı deneyim ve bilgi birikimimle hazırladığım Anayasa Ders Notlarına son şeklini verirken, bana huzur veren, içimdeki insani sevgiyi ve yaşama sevincini coşturan altı aylık sevgili kızım İPEK LENA nın bende uyandırdığı insana dair tüm güzel duygular notların her sayfasına yansımıştır. Teşekkürler benim minik, tatlı, biricik kızım. Başarı dileklerimle... Endam SEVİMLİ AYDURAN

3 Endam Sevimli Ayduran KPSS ANAYASA DERS NOTLARI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 16. Baskı: Mart 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi Sokak No: 7 Şaşmaz/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

4 İÇİNDEKİLER Ön Söz...iii İçindekiler...iv BÖLÜM 1: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI Sosyal Düzen Kuralları...1 Din Kuralları...1 Ahlak Kuralları...1 Görgü ve Adet Kuralları...1 Hukuk Kuralları...1 Yaptırım (Müeyyide)...2 Maddi Yaptırım...2 Manevi Yaptırım...2 Sosyal Düzen Kurallarının Yaptırımları...3 Hukuk Kurallarının Yaptırımları...4 Hukukun Diğer Sosyal Kurallarla Olan İlişkisi ve Nafaka Yükümlülüğü...5 Hukukun Görevleri...5 Hukukun Dalları...6 Özel Hukukun Dalları...7 Kamu Hukukunun Dalları...9 Karma Hukukun Dalları...11 Kişi Kavramı...12 Kişi Türleri...12 Gerçek Kişiler...12 Tüzel Kişiler...12 Tüzel Kişi Türleri...13 Kişiliğin Başlangıcı...14 Kişiliğin Sona Ermesi...15 Kişiliğin Korunması...16 Gerçek Kişilerin Ehliyetleri...17 Hak Ehliyeti...17 Fiil Ehliyeti...17 Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişiler...17 Ehliyetliler...17 Ehliyetsizler...17 Hak Kavramı...18 Hakkın Doğması ve Sona Ermesi...18 Hakkın Kazanılması...18 Hakkın Korunması...19 Hakkın Türleri...20 Hukukun Kaynakları...22 Yazılı Kaynaklar...22 Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku)...22 Yardımcı Kaynaklar...22 Hukukun Çeşitli Anlamları...24 Müspet Hukuk...24 Mevzu Hukuk...24 Tabii Hukuk...24 Tarihi Hukuk...24 Boşluk Kavramı...24 Hukuk Boşluğu...24 Kanunda Boşluk...24 BÖLÜM 2: ANAYASA HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI Anayasa Hukuku Kavramı...25 Anayasa Kavramı...25 Anayasa Çeşitleri...25 Yazılı Anayasa - Geleneksel Anayasa...25 Yumuşak Anayasa - Sert Anayasa...25 Kazuistik Anayasa Çerçeve Anayasa...25 Devlet Kavramı...26 Devletin Unsurları...26 Devlet Biçimleri...26 Yapılarına Göre Devletler...26 Hakimiyet Kaynağına Göre Devletler...26 Hükümet Sistemleri...27 Kuvvetler Birliği Sistemleri...27 Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri...28 BÖLÜM 3: TÜRK ANAYASA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ Anayasal Gelişmenin İlk Üç Adımı...29 Senedi İttifak...29 Tanzimat Fermanı...29 Islahat Fermanı...29 Meşrutiyet Dönemleri...30 I. Meşrutiyet...30 II. Meşrutiyet...31 Ulusal Kurtuluş Mücadelesi Dönemi Anayasası Anayasası...33 Saltanatın Kaldırılması...34 Başkentin Ankara Olması...34 Halifeliğin Kaldırılması...34

5 1961 Anayasası Anayasası'nda Yapılan 1971 ve 1973 Değişiklikleri...36 BÖLÜM 4: 1982 ANAYASASI 1982 Anayasası nın Hazırlanması ve Kabulü Anayasası nın Temel Özellikleri Anayasası nın Başlangıç Hükümleri Anayasası'nın Değiştirilemez Maddeleri Anayasası'nın Temel İlkeleri...39 Cumhuriyetçilik İlkesi...39 Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet...39 Demokratik Devlet...40 Laik Devlet...40 Sosyal Devlet...41 Hukuk Devleti...42 İnsan Haklarına Saygılı Devlet...43 Üniter Devlet...43 Eşitlik İlkesi...43 Temel Haklar ve Ödevler...44 Kisinin Hakları ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları) (Koruyucu Haklar...44 Sosyal ve Ekonomik Haklar Ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları) (İsteme Hakları...44 Siyasi Haklar Ve Ödevler (Aktif Statü Hakları) (Katılma Hakları...44 Seçimler...46 Siyasi Partiler...48 Devletin Temel Organları...50 I. Yasama Organı...51 Yasama İlkeleri...51 Tek Meclisli Yasama...51 Milletvekili Seçilebilme Koşulları...51 Milletvekili Adayı Olabilmek İçin Görevlerinden Çekilmesi Gerekenler...52 Seçim Dönemi...52 Erken Seçim...52 Seçimlerin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi...52 Seçimin Ertelenmesi...52 Ara Seçimler...52 Milletin Temsili...52 Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler...53 Yasama Ayrıcalığı (Yasama Bağışıklığı)...54 Yasama Sorumsuzluğu...54 Yasama Dokunulmazlığı...54 Milletvekilliğinin Sona Ermesi...55 Meclis Başkanlık Divanı ve Meclis Başkanı...56 Siyasi Parti Grupları...57 Meclis Komisyonları...58 Meclis İçtüzüğü...58 Parlamento Kararları-Kanun Ayrımı...58 Meclisin Toplanması ve Tatili...59 Meclisin Toplantı ve Karar Yeter Sayısı...59 Nitelikli Çoğunluk Gerektiren Meclis İşlemleri...60 Meclis Görüşmeleri ve Oylama...60 TBMM nin Görevleri...61 Kanun Yapmak...62 Anayasa Değişikliği...64 Bütçe Kanunu...65 Kesin Hesap Kanunu...65 Uluslararası Anlaşmalar...65 Meclisin Bilgi Alma ve Denetim Yolları...66 Soru...66 Genel Görüşme...66 Meclis Araştırması...66 Meclis Soruşturması...67 Gensoru...67 II. Yürütme Organı...68 Cumhurbaşkanı...68 Cumhurbaşkanı Olabilme Koşulları...68 Cumhurbaşkanlığına Adaylık...68 Cumhurbaşkanının Seçimi...68 Cumhurbaşkanının Görev Süresi...68 Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı...69 Cumhurbaşkanına Vekalet...69 Cumhurbaşkanına Bağlı Kuruluşlar...69 Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu ve Sorumluluğu...69 Cumhurbaşkanının Görevleri ve Yetkileri...70 Yasama İle İlgili Olanlar...70 Yürütme İle İlgili Olanlar...70 Yargı İle İlgili Olanlar...70 Bakanlar Kurulu (Hükümet)...71 Bakanlar Kurulunun Oluşumu...71 Bakanlıkların Kurulması ve Bakanlıkların Sayısı...71 Bakanlar Kurulunun Görevleri...71 Bakanlar Kurulunun Çalışma Yöntemi...71 Geçici Bakanlar Kurulu...71 Başbakan ve Bakanlara Vekalet Etme...72 Başbakanın Görevinin Sona Ermesi...72 Bakanların Görevinin Sona Ermesi...72 Bakanlar Kurulu ve Üyelerinin Sorumluluğu...72 Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri...73

6 Tüzük...73 Yönetmelik...73 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi...73 Kanun Hükmünde Kararname...74 Yürütmenin Olağanüstü Yetkileri...75 Olağanüstü Hal...75 Sıkıyönetim...75 Türk Silahlı Kuvvetleri...76 Milli Güvenlik Kurulu...76 III. Yargı Organı...77 Mahkemelerin Bağımsızlığı İlkesi...77 Hakimlik ve Savcılık Teminatı...77 Hakimlik ve Savcılık Mesleği, Mahkeme Kararları, Hakim ve Savcıların İdari Yönden Denetimi...77 Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu...77 Yargı Kolları...78 Yüksek Mahkemeler...79 Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi...79 Anayasaya Uygunluk Denetiminin Şekilleri...81 Adli Yargı ve Yargıtay...83 İdari Yargı ve Danıştay...83 Askeri İdari Yargı ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi...84 Askeri Ceza Yargısı ve Askeri Yargıtay...84 Uyuşmazlık Yargısı ve Uyuşmazlık Mahkemesi...84 Sayıştay...84 BÖLÜM 5: İDARİ TEŞKİLAT İdari Teşkilat Şeması...85 Merkezi İdare - Başkent Teşkilatı ve Taşra Teşkilatı...86 İl (Genel) İdaresi...86 İlçe İdaresi...86 Bucak İdaresi...86 Vali Kaymakam Karşılaştırması...87 Yerinden Yönetimli İdare Hizmet Kuruluşları ve Yerel İdareler...88 Hizmet Kuruluşları...88 Yerel İdareler...88 BÖLÜM 6: İDARE HUKUKU İdare Hukukunun Konusu...90 İdare Hukukunun Özellikleri...90 İdari Fonksiyonun Özellikleri...91 TC Devlet İdaresinin Görevleri...91 İdare Hukukuna Egemen Olan Temel İlkeler...92 Merkezden Yönetim İlkesi...92 Yerinden Yönetim İlkesi...92 Yetki Genişliği İlkesi...93 İdarenin Bütünlüğü İlkesi...93 İdarenin Yetkileri...94 Düzenleme...94 Örgütlenme...f94 Yaptırım Uygulama...94 Kamu Alacaklarını Tahsil Etme...94 Mal Edinme...94 Olağanüstü Yetkiler...94 Kolluk Faaliyetleri...95 Kolluk Makamları...95 Kolluk Personeli...95 Kamu Hizmetleri...96 Kamu Hizmetlerinin Özellikleri...96 Kamu Hizmetlerinin Görülme Usulleri...96 Kamu Hizmetlerinin Türleri...97 Kamu Çalışanları...98 Devlet Memurları Kanununa Göre Kamu Çalışanları...98 Devlet Memuru Olabilmenin Genel Koşulları...99 Adaylık ve Atanma Memurların Sınıflandırılması Memurların Hukuksal Rejimleri Yıllık İzin Çalışma Saatleri Sendika Kurma ve Toplu Sözleşme Yapma Olumlu ve Olumsuz Sicil İstisnai Memurluk Disiplin Cezaları BÖLÜM 7: ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR I. Ulusal Kuruluşlar Kamu Tüzel Kişiliği Olan Kuruluşlar Kamu Tüzel Kişiliği Olmayan Kuruluşlar Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kuruluşlar Başbakanlığa Bağlı Kuruluşlar Başbakanlık İlgili Kuruluşlar Başbakanlık Sorumlu Kuruluşlar Merkez Bankası Sermaye Piyasaları Kurulu Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Radyo Televizyon Üst Kurulu II. Uluslararası Kuruluşlar Avrupa Birliği Birleşmiş Milletler G-8 Ülkeleri D-8 Ülkeleri G-20 Ülkeleri İslam Konferansı Örgütü Kuzey Atlantik Savunma Paktı (NATO)...111

7 BÖLÜM 1: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI SOSYAL DÜZEN KURALLARI Tanımlayalım: Sosyal hayatın dirlik ve düzen içinde akıp gitmesi, toplumda düzenin sağlanabilmesi için kişilerin uyması gereken kurallara SOSYAL DÜZEN KURALLARI denir. Sosyal Düzen kuralları, din, ahlak, görgü ve hukuk kuralı olmak üzere 4 e ayrılır. SOSYAL DÜZEN KURALLARININ TÜRLERİ DİN KURALLARI Birtakım emir ve yasaklar vasıtasıyla toplumsal düzenin sağlanmasında rol oynayan ve inanç duygusundan beslenen kurallardır. Uhrevi İlişkileri Düzenler (Allah-kul arasındaki ilişkiler) Örneğin; İbadete ilişkin kurallar, namaz kılmak, oruç tutmak gibi. Dünyevi İlişkileri Düzenler (Kişiler arasındaki ilişkiler) Örneğin; İmam nikahı. AHLAK KURALLARI Bir kimsenin kendisine veya başkalarına karşı nasıl davranması gerektiğini düzenleyen, içinde değer yargılarını barındıran kurallardır. 2 ye ayrılır. Subjektif Ahlak Kuralları Kişilerin kendilerine karşı nasıl davranması gerektiğini gösteren ahlak kurallarıdır. Örneğin; Ω Ω Ω Yalan söylememek Dedikodu yapmamak İyi insan olmak Objektif Ahlak Kuralları Kişilerin başkalarına karşı nasıl davranması gerektiğini gösteren ahlak kurallarıdır. Örneğin; GÖRGÜ VE ADET KURALLARI Bir kimsenin belli bir olayda nasıl davranması gerektiğini gösteren kurallardır. Görgü kuralları daha çok zerafete, kibarlığa, saygıya ilişkin kurallardır. Örneğin; Ω Hasta bir yakınımızı ziyarete gitmek Ω Yolda gördüğümüz arkadaşımıza selam vermek Ω Bir toplantıda söz alarak konuşmak HUKUK KURALLARI Kişilerin birbirleriyle, toplumla ve devletle; devletlerin de diğer devletlerle olan ilişkilerini düzenleyen maddi yaptırımlı kurallardır. Ω Ω Ω Yoksullara yardımcı olmak Başkalarının şeref ve haysiyetine karşı saygılı olmak Verilmiş söze sadık kalmak

8 2 Anayasa Ders Notları Pegem Akademi YAPTIRIM (MÜEYYİDE) Tanımlayalım: Sosyal hayatı düzenleyen kurallara uygun davranmadığımız takdirde karşılaşacağımız tepkiye YAPTIRIM denir. YAPTIRIM TÜRLERİ MADDİ YAPTIRIM Devlet gücüyle desteklenen yaptırımdır. Yani bir kurala uymaya bizi devlet zorluyorsa, bu kural maddi yaptırımlıdır. Hukuk kuralları, maddi yaptırımlıdır. Maddi Yaptırımlı Kurallar MANEVİ YAPTIRIM Arkasında devlet desteği olmayan yaptırımdır. Yani bir kurala uymaya devlet bizi zorlamıyorsa bu kural manevi yaptırımlıdır. Burada bizi bu kurallara uymaya zorlayan devlet değil, toplumsal baskılar, vicdanımız, korkularımız ya da utanma duygumuzdur. Din, ahlak, görgü ve adet kuralları manevi yaptırımlıdır. Manevi Yaptırımlı Kurallar Hukuk Kuralları Din Kuralları Ahlak Kuralları Görgü ve Adet Kuralları Din, ahlak ve görgü veya adet kurallarının sosyal ilişkileri tek başlarına düzenlemede yetersiz kalmalarının nedeni manevi yaptırımlı olmalarıdır. Kişiler bu kuralların emir ve yasaklarına uygun bir biçimde davranmaya devlet gücüyle zorlanamaz. Hukuk kurallarının yaptırımı ise maddidir. Böylece kişiler hukuk kurallarına uymaya devlet gücüyle zorlanırlar. Bu sebeple hukuk kuralları tek başına sosyal hayatı etkin bir biçimde düzenleyebilir.

9 Pegem Akademi 3 Anayasa Ders Notları SOSYAL DÜZEN KURALLARININ YAPTIRIMLARI DİN KURALLARININ YAPTIRIMLARI AHLAK KURALLARININ YAPTIRIMLARI GÖRGÜ KURALLARININ YAPTIRIMLARI HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI Öbür dünyada cezalandırılma Küçük görme Görgüsüz Ceza Günahkâr olma İlişkisini kesme Ayıplama Vefasız Saygısız... olarak adlandırılma Tazminat Maddi Tazminat Manevi Tazminat Cebri İcra Hükümsüzlük Yokluk Butlan Tek Taraflı Bağlamazlık İptal

10 4 Anayasa Ders Notları Pegem Akademi HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI CEZA Kanunun suç işleyen kişiye uygulanmasını öngördüğü yaptırımdır. TAZMİNAT Hukuk kurallarına aykırı davrandığımızda ya da yaptığımız bir sözleşmeye uymadığımızda, bir zarar meydana gelirse, bu zararın zarar veren tarafından ödenmesine tazminat denir. 2 ye ayrılır. Maddi Tazminat: Zarar gören kimsenin malvarlığında meydana gelen zararın, zarar veren tarafından ödenmesidir. Maddi tazminat aynen ya da para ile nakden ödenebilir. Örneğin: Bir kimsenin evinin camını kıran bir kişinin, camı yeniden taktırması durumunda maddi zarar aynen ödenmiş olur. Ancak bir kimsenin kolunun kırılması durumunda hastane ya da ameliyat masrafları gibi oluşan maddi zarar aynen ödenemez. Bu durumda zarar ancak nakden ödenebilir. Manevi Tazminat: Zarar gören kimsenin kişilik değerlerinde oluşan acı, üzüntü ve elemin dindirilmesi için, zarar verenin ödemesi gereken tazminattır. Örneğin: Bir kimsenin şeref ve haysiyetine saldırılması durumunda kişinin duyduğu üzüntünün ve manevi varlığında oluşan zararın giderilmesi için hakim bir miktar para ödenmesine hükmedebilir. CEBRİ İCRA Borcunu yerine getirmeyen kişiyi devletin borcunu ödemeye zorlamasıdır. İPTAL Hukuka aykırı bir idari işlemin, idari yargı mahkemeleri tarafından ortadan kaldırılmasıdır. HÜKÜMSÜZLÜK (GEÇERSİZLİK) Bir hukuki işlemin kanunun belirlediği şekilde yapılmaması veya kanuna aykırı olarak yapılması durumunda, bu işlemin hukuki sonuç doğurmamasına yani geçersiz sayılmasına hükümsüzlük denir. Hükümsüzlüğün 3 türü vardır. Yokluk: Yokluk, bir hukuki işlemin yada sözleşmenin hukuk dünyasında hiç doğmamasıdır. Örneğin; Resmi evlendirme memuru huzurunda yapılmayan bir evlilik yok hükmündedir. Aynı şekilde iki hemcinsin evlenmeleri de yok kabul edilir. Yani bu evlilikler hukuk dünyasında hiç meydana gelmemiş kabul edilir ve bu nedenle ortadan kaldırılmasına da gerek yoktur. Butlan: Sözleşmenin kurulabilmesi için gerekli olan geçerlilik şartlarında bir eksikliğin olmasıdır. Butlan durumunda sözleşme ya da hukuki işlem, hukuk dünyasında meydana gelmiştir; ancak geçerlilik şartlarında eksiklik olduğu için ortadan kaldırılması ya da geçerlilik şartlarının tamamlanarak geçerli hale sokulması gerekir. Örneğin: Bir akıl hastasının yapmış olduğu evlenme butlan yaptırımına tabidir. Kanunen akıl hastaları evlenme yapamayacağı için geçerlilik koşulunda eksiklik vardır. Yani bu evliliğin geçerli olabilmesi için kişinin fiil ehliyetine sahip olması gerekir. Burada evlenme resmi memurun huzurunda gerçekleştiği için evlilik sözleşmesi kurulmuştur. Fakat bu örnekte geçerlilik şartının giderilmesi mümkün olmadığından, evlilik, savcının ya da ilgili kişinin başvurusu üzerine mahkemece iptal edilir. Tek taraflı bağlamazlık: Yapılan hukuki işlemin ya da sözleşmenin, taraflarından birisi için geçerli olmaması halidir. Örneğin; 15 yaşındaki bir çocuğun anne ve babasının iznini almaksızın yapmış olduğu bir satış sözleşmesi tek taraflı bağlamazlık yaptırımına tabidir. Yani bu sözleşme fiil ehliyeti tam olmayan küçüğü bağlamaz, ama tam ehliyetli karşı tarafı bağlar.

11 Pegem Akademi 5 Anayasa Ders Notları HUKUKUN DİĞER SOSYAL KURALLARLA OLAN İLİŞKİSİ VE NAFAKA YÜKÜMLÜLÜĞÜ Hukuk, toplum içindeki diğer kurallarla sıkı bir ilişki içindedir ve din, ahlak ve görgü kurallarıyla hukuk kuralları arasında çok yakın benzerlikler vardır. Benzerliklerin en yoğun olduğu alan ahlak kurallarıdır. Bir kimsenin yoksul durumda olan kimselere yardımcı olması hem bir din kuralı hem de bir ahlak kuralıdır. Fakat bir kimse bu din ve ahlak kuralının emrini yerine getirmeye devlet tarafından zorlanamaz. Ancak Medeni Kanunumuza göre, herkes yardım etmediği taktirde yoksulluğa düşecek olan üstsoyu ve altsoyu ile kardeşlerine bakmakla yükümlüdür. Buna hukukta nafaka yükümlülüğü denir. Burada, yoksulluk içinde bulunan üstsoy, altsoy veya kardeşe yardım etmeyi sağlayacak olan da devletin yargı organıdır yani mahkemelerdir. HUKUKUN GÖREVLERİ 1. Hukuk toplumda barışı sağlar 2. Hukuk toplumda, hukuki güvenliği sağlar. 3. Hukuk toplumda adaleti sağlar. 4. Hukuk toplumda oluşan gelişimlere ve değişimlere cevap verir; teknik ve bilimdeki hızlı ilerlemelerin yarattığı sorunlar için tedbirler getirir, çözümler sunar.

12 6 Anayasa Ders Notları Pegem Akademi HUKUKUN DALLARI ÖZEL HUKUK KARMA HUKUK KAMU HUKUKU Kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenler. Kişi Kişi Kişiler bu ilişkilere girip girmemekte serbesttir (Serbest İrade İlkesi). Kişiler arasında eşitlik sözkonusudur (Eşitlik İlkesi). Özel Huhukun Dalları: 1. Medeni Hukuk 2. Borçlar Hukuku 3. Ticaret Hukuku 4. Devletler Özel Hukuku Hem özel hem de kamu hukukunu barındırır. Karma Hukukun Dalları: 1. İş Hukuku 2. Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku 3. Hava Hukuku 4. Uzay Hukuku 5. Toprak Hukuku 6. Bankacılık Hukuku Devletin herhangi bir kişi ile olan ilişkisini düzenleyen bir hukuk kuralının mutlaka kamu hukukuna girmesi gerekmez. Bu ilişkiler bazen özel hukukta da düzenlenebilir. Eğer devlet bu ilişkiye üstün bir otoritenin yani kamu gücünün sahibi olarak katılıyor ise ve ilişkinin tarafları arasında eşitlik değil bir astlık-üstlük varsa yani devlet üstün durumdaysa bu ilişkiyi düzenleyen hukuk kuralı kamu hukukuna girer. Örneğin: Kamulaştırma, vergi ödeme, askere gitme yükümlülükleri kamu hukukuna girer. Eğer devletin herhangi bir kişi ile olan ilişkisinde, kişi ile devlet arasında bir eşitlik söz konusu ise bu ilişkiyi düzenlemekte olan hukuk kuralı özel hukuka girer. Örneğin: Devlet çalıştırdığı doktorlar için beyaz önlük diktirirse ya da bir kişinin apartmanını kiralarsa burada özel hukuktan bahsedilir. Çünkü burada devletin kamu gücünü kullanarak, karşısındaki kişiye istediğini kabul ettirme yetkisi yoktur. Kişi ile devlet arasındaki ilişkilerde devlet üstün durumdadır (alt-üst ilişkisi) Yani eşitlik yoktur. Kamu Hukukunun Dalları: 1. Anayasa Hukuku 2. İdare Hukuku 3. Ceza Hukuku 4. Vergi Hukuku 5. Yargılama Hukuku 6. İcra-İflas Hukuku 7. Devletler Genel Hukuku Kişilerin devletle ya da bir devletin bir başka devletle olan ilişkilerini düzenler. Kişi Devlet Devlet Devlet Kamulaştırma: Devlet veya kamu tüzel kişilerinin, kamu yararının gerektirdiği durumlarda bedelini peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz bir malın tamamına veya bir kısmına kamu yararı nedeniyle zorla el koymasıdır. Burada, devlet kamu gücünü kullandığından, kişi taşınmazın mülkiyetini devlete devretmek istemese de devretmek zorundadır. (Kamulaştırmanın ayrıntılarına sf. 41 de Sosyal Devlet konusunun içerisinde yer verilmiştir.)

13 Pegem Akademi 7 Anayasa Ders Notları ÖZEL HUKUKUN DALLARI MEDENİ HUKUK TİCARET HUKUKU BORÇLAR HUKUKU DEVLETLER ÖZEL (HUSUSİ) HUKUKU MEDENİ HUKUK Medeni Hukuk toplumsal hayatta kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerinin çok büyük bir kısmını içine alan hukuk dalıdır. Medeni hukuk, özel hukukun en geniş ve en önemli dalıdır. Bu nedenle bazen özel hukuka, medeni hukuk da denir. Temel kaynağı, 1 Ocak 2002 tarihli Türk Medeni Kanunudur. Medeni Kanun, başlangıç kısmından sonra 4 kitaptan oluşur. 1. Kişiler Hukuku: Kişiliğin başlangıcı, kişiliğin sona ermesi, kişiliğin korunması, kişisel durumlar, kişi türleri(gerçektüzel kişi), kişilerin ehliyetleri (hak-fiil ehliyeti), ad ve adın korunması, hısımlık, yerleşim yeri gibi konuları düzenler. 2. Aile Hukuku: Nişanlanma, evlenme, eşlerin sorumlulukları, evlilik birliğinin korunması, eşler arasındaki mal rejimi, evliliğin sona ermesi, soy bağı, tanıma, babalık davası, evlat edinme, nafaka yükümlülüğü, ev düzeni, velayet, vesayet gibi konuları düzenler. 3. Miras Hukuku: Kişilerin ölümlerinden sonra, para ile ölçülebilen bütün hak ve borçlarının kime nasıl dağıtıldığını düzenleyen hukuktur. Yasal mirasçılık, atanmış mirasçılık, ölüme bağlı tasarruflar (vasiyet, miras sözleşmesi, mirastan feragat sözleşmesi, mirasın açılması, mirasın kazanılması, mirasın paylaşılması gibi konuları düzenler. Tereke: Miras Muris: Miras bırakan Varis: Miras kalan, mirasçı Yasal Mirasçı: Doğrudan doğruya kanunun belirlediği mirasçılardır. Yasal mirasçılar, kan hısımları, sağ kalan eş, evlatlık ve Devlettir. Atanmış Mirasçı: Miras bırakanın, malvarlığının tasarruf edilebilir kısmı içinde kalarak, mirasçı tayin ettiği kimseye ya da kimselere denir. Vasiyet: Murisin, belli bir malvarlığını, bir kişiye bırakmasıdır. Murisin bu konuda tek taraflı olarak hazırladığı belgeye de vasiyetname denir. Miras Sözleşmesi: Miras bırakan ile yasal mirasçı ya da üçüncü kişiler arasında yapılan iki taraflı hukuki işleme denir. Mirastan Feragat Sözleşmesi: Mirasçı olabilecek bir kişinin, ileride doğabilecek mirasçılık hakkından karşılıksız ya da bir karşılık sağlayarak kısmen veya tamamen vazgeçmesidir. 4. Eşya Hukuku: Kişilerin, eşyalar üzerindeki hak ve yükümlülüklerini düzenleyen hukuk dalıdır. Ayni haklar, zilyetlik, tapu sicili, mülkiyet, rehin gibi konular Eşya Hukuku içinde düzenlenmiştir. TİCARET HUKUKU Kişiler arasındaki ticari ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarıdır. Ticaret hukukunun temel kaynağı Türk Ticaret Kanunudur. Ticaret Kanunu, başlangıç kısmından sonra 5 kitaptan oluşur: 1. Ticari İşletme Hukuku 2. Şirketler Hukuku 3. Kıymetli Evrak Hukuku 4. Deniz Ticaret Hukuku 5. Sigorta Hukuku