Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Transkript

1 ISSN: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 29, Ekim 2018, s Dr. Öğr. Üyesi Filiz SAYAR Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Psikoloji Bölümü, sayar.flz@gmail.com OTOBİYOGRAFİK BELLEK ÖZGÜLLÜĞÜNÜN YAŞLANMA ve CİNSİYET FARKLILIKLARI BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ Özet Otobiyografik bellek özgüllüğü (autobiographical memory specificity), otobiyografik anıların içsel ve dışsal ayrıntı özelliklerine göre açıklanmaktadır. Otobiyografik anıların içsel epizodik ayrıntıları olay, yer, zaman, algısal özellikler, duygu/ düşünce gibi ayrıntı kategorilerine göre değerlendirilirken, dışsal ayrıntıları ise dışsal olay, semantik, tekrar ve diğer ayrıntılar gibi kategorilerle tespit edilmektedir. Buna göre, otobiyografik özgül bir anı daha fazla içsel epizodik detaya sahipken, genel otobiyografik anılar bu ayrıntılara sahip değildir. Mevcut araştırmada, 65 yaş ve üzeri 60 sağlıklı yaşlı bireyin farklı yaşam dönemlerine dair anlattıkları otobiyografik anılar, otobiyografik bellek özgüllüğü ve cinsiyet değişkenleri açısından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Araştırmada Levine, Svoboda, Hay, Winocur ve Moscovitch in (2002) araştırma yöntemine benzer bir araştırma yöntemi uygulanarak aynı kodlama sistemi kullanılmıştır. Katılımcıların anlattıkları anılar izinleri alınarak kaydedilmiş, içsel ve dışsal anı ayrıntıları açısından analiz edilmiştir. Sonuç olarak, kadınların içsel ayrıntı unsurlarından duygu/düşünce kategorisinde erkeklerden daha fazla ayrıntı anlattığı, hem genel otobiyografik bellek özgüllüğü hem de diğer içsel ve dışsal ayrıntı kategorileri açısından anlamlı bir cinsiyet farklılığının bulunmadığı gözlenmiştir. Ayrıca, araştırmadan beklenildiği gibi katılımcıların anılarını anlatırken daha çok dışsal ayrıntı hatırlama eğiliminde oldukları gözlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Otobiyografik bellek özgüllüğü, Yaşlanma, Cinsiyet

2 ASSESSMENT OF AUTOBIOGRAPHICAL MEMORY SPECIFICITY IN CONTEXT OF AGING and GENDER DIFFERENCES Abstract Autobiographical memory specificity is explained according to internal and external episodic details of autobiographical memories. The internal episodic details of autobiographical memories are evaluated according to the categories of detail such as event, location, time, perceptual characteristics, emotion / thought, while the external details are determined by categories such as external event, semantics, repetition and other details. Accordingly, while a specific autobiographical narrative has more internal episodic details, general autobiographical memories do not have these details. The present study aimed to compare the autobiographical memories of 60 healthy elderly people aged 65 years and over in context of autobiographical memory specificity and gender variables. The same coding system was used in the research by applying a similar research method to Levine, Svoboda, Hay, Winocur and Moscovitch (2002). The narratives of the participants were recorded by taking their permissions and analyzed in terms of internal and external details. As a result, it was observed that women have more detail in the emotion / thought category than the internal detail elements of men and that there is no significant gender difference in terms of general autobiographical memory specificity and other internal and external detail categories. In addition, as expected from the study, it was observed that participants tend to remember external detail rather than internal details. 370 Keywords: Autobiographical memory specificity, Aging, Gender GİRİŞ Otobiyografik bellek, Conway (2009) tarafından kişisel yaşantılara ve kişinin yaşamıyla ilgili kişisel bilgilere ait bellek olarak tanımlanmaktadır. Buna göre, otobiyografik bellek, ayrıntılı yaşantılar ve onlarla bağlantılı çeşitli bilgilerden oluşmaktadır. Conway ve Pleydell- Pearce e (2000) göre, otobiyografik bellek yaşam dönemleri (lifetime periods), genel olaylar (general events) ve olaya özgü bilgi (event-specific knowledge) kategorilerinden oluşmaktadır. Bu hiyerarşide en altta olaya özgü bilgi bulunurken, genel olaylar ve yaşam devreleri üst sıralarda yer almaktadır. Olaya özgü bilgi olayların ayrıntıları hakkında bilgi vermektedir, genel olaylar ise belli bir olayla ilgili yer, kişi, eylem, duygu ve amaçları içermektedir. Yaşam dönemleri, belli bir dönem ile ilgili genel bilgileri sağlayarak kişinin yaşam hikayesini oluşturmaktadır. Otobiyografik bellek yapısı bu bilgilerin oluşturduğu bağlantılarla organize olmaktadır. Otobiyografik bellek genelde iki şekilde ölçülmektedir. Birincisinde, anlatılan anıların içeriği (duygulara yapılan atıflar, anının uzunluğu, ayrıntıların özgüllüğü, ayrıntıların epizodik veya semantik oluşu gibi) incelenirken, ikincisinde anlatılan anılar belli özellikleri (canlılığı, duygusallığı, önemi, doğruluğu) açısından en azdan en çok olana doğru puanlanan Likert tipi ölçeklerle değerlendirilmektedir. İçeriğe yönelik yapılan otobiyografik bellek araştırmalarında

3 cinsiyet farklılıklarının gözlendiği, değerlendirmeye (rating) dayanan araştırmalarda ise cinsiyet farklılıklarının ortaya çıkmadığına dair çelişkili sonuçlar bulunmaktadır (Grysman ve Hudson, 2013). Otobiyografik bellekle ilgili araştırma sonuçlarına bakıldığında, kadınların erkeklere göre daha fazla bilgiye dayanan daha canlı ve daha duygusal içeriğe sahip anılar anlattıkları görülmektedir (Bloise & Johnson, 2007; Davis, 1999; Grysman & Hudson, 2013). Annelerin yaşanılan olaylar hakkında çocuklarıyla daha ayrıntılı konuşmaları çocukların otobiyografik bellek gelişimini farklı etkilemektedir. Anneler kız çocuklarıyla daha çok duygulara vurgu yaparak konuşurken, oğlan çocuklarıyla daha çok açıklamalara (sebep-sonuç gibi) vurgu yaptığı gözlenmiştir (Cervantes ve Callanan, 1998). Tüm bu farklı ebeveyn iletişim tarzları otobiyografik belleğin gelişiminde farklı etkilere neden olmaktadır. Diğer yandan, kullanılan yöntemin, anıların anlatıldığı bağlamın ve kültürel farklılıkların araştırma sonuçlarında farklı etkileri olduğu düşünülmektedir (Grysman, ve Hudson, 2013). Bu konuda Doğu ve Batı toplumlarında farklı araştırma sonuçları elde edildiği görülmektedir ( Ross & Wang, 2010; Wang & Ross, 2005). Amerikalı annelerin Çinli annelere göre yaşanılan anılar hakkında 3 yaşındaki çocuklarıyla daha derin değerlendirmeler yapıp daha fazla konuştukları gözlenmiştir (Wang, 2006). Otobiyografik bellek özgüllüğü kavramı ilk kez Williams ve Broadbent in (1986) depresif olanlarla olmayanların anılarının karşılaştırıldığı bir çalışmada ileri sürülmüştür. Buna göre, depresif kişilerin olumlu ve olumsuz anılarını anlattıkları bu araştırmada depresif grubun otobiyografik anılarının depresif olmayan gruba göre daha az özgül olduğu, bağlamı spesifik olmayan aşırı genel anılar (overgeneral memory) anlatmayı tercih ettikleri gözlemlenmiştir. Depresif katılımcılar olumlu ipuçlarında daha az özgül otobiyografik anı anlatırken, olumsuz ve nötr ipuçları arasında fark bulunmamıştır. 371 Otobiyografik bellek özgüllüğünü ele alan çalışmalara bakıldığında genel olarak, duygusal problem yaşayan bireylerin azalmış otobiyografik bellek özgüllüğü özelliklerine sahip olduğuna ve aşırı genel anılar anlattıklarına rastlanmaktadır (Kuyken & Brewein, 1995; Moradi & ark., 2008; Swales, Williams & Wood, 2001; Williams, 1996; McNally & ark., 1995). Aşırı genel anılar belli bir olaya odaklanmayan anılardır, örneğin o zamanlar çok mutlu olurduk gibi yeri ve zamanı net olmayan ifadeleri içermektedir. Depresyon geçmişi olanların kendilikle ilgili daha fazla anlamsal bilgi verdiği, epizodik ayrıntıların az bulunduğu ileri sürülmektedir (Conway, Singer, & Tagini, 2004). Piolino ve arkadaşlarının (2010) bulgularına göre, yaş ilerledikçe otobiyografik bellek spesifikliğinde azalma görülmektedir. Gençlerin olay, yer, algı ve duygu düşünce açısından daha epizodik ayrıntıları tercih ettikleri, yaşlıların ise daha çok semantik ayrıntılar anlattıkları belirlenmiştir (Levine ve ark., 2002). Cinsiyet farklılıklarına bakıldığında ise, kadınların erkeklerden daha spesifik bellek tarzına sahip olduğu ileri sürülmektedir (Pillemer ve ark., 2003). Bu konuda yapılan bir çalışmada Levine, Svoboda ve ark. (2002), genç (19-34) ve yaşlı (66-89) yetişkin katılımcılarla çalışmıştır. Çalışmada beş yaşam döneminde (ilk çocukluk 0-11, ergenlik 11-17, ilk yetişkinlik 18-35, orta yaş ve daha sonraki dönem) yaşadıkları anıları seçip anlatmaları istenmiştir. Katılımcılar her yaş döneminden sadece bir anı anlatmış ve daha sonra anılar belli kategorilere göre incelenmiştir. Bu kategoriler şunlardır: Olay, zaman, yer ve

4 algısal bilgiler. Anılar araştırmacılar tarafından içsel (belirli yer ve zamana dayanan) ve dışsal (belirli zaman ve yerin hatırlanmasını gerektirmeyen) ayrıntı kategorilerinde değerlendirilmiştir. Sonuçta, genç katılımcılar olay, yer, algı ile düşünce ve duygu ayrıntılarını daha çok hatırlamışlardır. Episodik ayrıntıların geri getirilmesinde yaşla birlikte gerileme gözlenirken, semantik bilgide böyle bir durum gözlenmemiştir. Mevcut araştırmada ise, 65 yaş ve üzeri sağlıklı yaşlı bireylerde otobiyografik bellek özgüllüğünün cinsiyet farklılıkları açısından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bireylerden beş farklı yaşam dönemine ait en fazla bir gün sürmüş, spesifik birer anı anlatmaları istenmiş, anılar otobiyografik bellek özgüllüğü kriterlerine göre değerlendirilmiştir. Daha önce edilen verilerin ışığında, genel olarak, yaşlı bireylerin anılarını aktarırken içsel ayrıntılardan daha çok dışsal ayrıntıları hatırlayacağı ve kadınların erkeklerden daha fazla özgül anılar anlatacağı beklenmektedir. YÖNTEM Çalışma Grubu Araştırmanın örneklemini 65 yaş ve üstü toplam 60 birey (30 kadın, 30 erkek) oluşturmaktadır. Katılımcılar lise veya üniversite mezunu kişilerden gönüllülük esasına göre seçilmiştir. Mevcut araştırmada katılımcılar evlerinde yaşayan sağlıklı yaşlı bireylerden oluşmaktadır. Sağlıklı yaşlı kriterini yerine getirmek için katılımcılara Standardize Mini Mental Test (SMMT) (Güngen, Ertan, Eker, Yaşar ve Engin, 2002) ve Geriatrik Depresyon Ölçeği (GDÖ) (Ertan ve Eker, 2000) uygulanmıştır. 372 Katılımcıların demografik özelliklerine bakıldığında yaş ortalaması kadın (5.85), erkek (6.55), eğitim yılı ortalaması kadın (2.13), erkek (2.56) dır. Tarama amaçlı ölçeklerden alınan puanların ortalama ve standart sapması SMMT kadın (0.94), erkek (0.78), GDÖ kadın 5.10 (3.10), erkek 3.70 (3.09) dir. İşlem Araştırmada Levine, Svoboda, Hay, Winocur ve Moscovitch in (2002) araştırma yöntemine benzer bir araştırma yöntemi uygulanmıştır. Buna göre, katılımcılarla bireysel olarak çalışılmış ve beş yaşam dönemine ait (çocukluk-11 yaş arası, yaş, yaş, yaş ve geçen yıl) bir anı anlatmaları istenmiştir. Anıların genel olmayan en fazla bir gün sürmüş olması istenmiştir. Anılarını anlatırken katılımcılara herhangi bir yönlendirme yapılmamış ve izinleri alınarak anlattıkları anılar ses kaydedici ile kaydedilmiştir. Anıların kodlanması Anılar kaydedildikten sonra içsel ve dışsal ayrıntı özgüllüğü açısından analiz edilmiştir. Ayrıntıların özgüllüğü anıdaki içsel ve dışsal ayrıntıların varlığı ile saptanmaktadır. Anılardaki içsel ayrıntılar a) olay, b) yer, c) zaman, d) algısal ayrıntılar ve e) duygu/düşünce, dışsal ayrıntılar ise a) olay, b) semantik c) tekrar d) diğer başlıklı ayrıntı unsurlarından oluşmaktadır (Tablo 1). Anılar kodlama kriterlerine göre kodlandıktan sonra elde edilen puanlar üzerinde istatistiksel analiz yapılmıştır.

5 Tablo 1. Kodlama Kriterleri Kategori Açıklama İçsel Ayrıntılar Olay Zaman Yer Algısal Duygu/Düşünce Dışsal Ayrıntılar Dışsal olay Semantik Tekrar Durumlar, tepkiler, eylemler Tekne ile gezintiye çıktık. Ona eşyalarını unutma dedim. Mevsim, yıl, ay, gün, günün bir zamanı Saat 4 te dersten çıktım. Şehir, cadde, sokak, bina, oda, mekanın herhangi bir yeri Arka bahçede oturuyorduk. Beş duyuma ait yaşantılar, bedensel durumlar Duvarlar maviydi. Bacaklarım ağrıyordu. Duygusal durumlar, duygudurum, düşünceler Çok sevindim. Keşke öyle yapmasaydım diye düşündüm. Ana olayın dışındaki olaylar, eylemler, tepkiler Bahçelerde çok çalışırdık Kardeşlerimle oyun oynadığım zamanları hatırlıyorum Genel bilgiler, devam eden olaylar, sürekli tekrar eden durumlar Babam askerdi. Teyzem her sabah kahvaltısını yapardı. Anılar anlatılırken tekrar edilen ayrıntılar Bu kış Antalya ya gittik.. ve bu kış. 373 Diğer Üst bilişsel ifadeler, çeşitli yorumlar Düşünüyorum insanın aklına ilginç bir anı gelmiyor hemen. Beni çok etkileyen bir anımdır. Bulgular Cinsiyet Etkisi İstatistiksel analizlerde 2 (cinsiyet) X 2 (ayrıntı özelliği: içsel ve dışsal ) son faktörde tekrar ölçümlü faktöriyel Varyans Analizi (ANOVA) uygulandığında cinsiyet değişkenin temel etkisi anlamlı bulunmamıştır (F(1,58) =.07, MSE= 83.33, p=.80, ηp 2 =.00). (Şekil 1.) Ayrıntı özelliği temel etkisi anlamlı bulunurken (F(1,58) = 15.75, MSE= 4588, p<.001, ηp 2 =.21), ayrıntı özelliği & cinsiyet ortak etkileşimi anlamlı bulunmamıştır (F(1,58) =.28, MSE= 80.03, p=.60, ηp 2 =.01). Bonferroni post hoc testi sonuçlarına göre, dışsal > içsel ayrıntı (p<.001) arasında anlamlı farklılık bulunmuştur.

6 Hatırlanan ayrıntıların ortalama puanları Otobiyografik Bellek Özgüllüğünün Yaşlanma ve Cinsiyet Farklılıkları Bağlamında ,03 İçsel 49 63,03 Dışsal 59,73 Kadın Erkek Şekil 1. Hatırlanan içsel ve dışsal anı ayrıntılarından elde edilen genel ortalama puanları Yaşam Dönemi ve Cinsiyet Etkisi İstatistiksel analizlerde 2 (cinsiyet) X 5 (yaşam dönemi: 0-11 yaş, yaş, yaş, yaş ve geçen yıl) son faktörde tekrar ölçümlü faktöriyel Varyans Analizi (ANOVA) uygulanmıştır. Cinsiyet denekler arası, yaşam dönemi ise denek içi değişkenlerdir. Anıların içsel (olay, yer, zaman, algısal ayrıntılar, duygu/düşünce) ve dışsal ayrıntıları (dışsal olay, semantik, tekrar ve diğer) araştırmanın bağımlı değişkenleridir. 374 İçsel Ayrıntılar Olay: İstatistiksel analizler sonucunda cinsiyetin temel etkisi anlamlı olmadığı bulunmuştur, (F(1,58) =.55, MSE= 25.23, p=.46, ηp 2 =.01). Yaşam dönemi değişkeninin temel etkisinin anlamlı olduğu gözlenirken (F(3.19, 185)= 5.07, MSE= , p<.01, ηp 2 =.08, GG ε=.80), cinsiyet & yaşam dönemi değişkenleri arasındaki etkileşimin anlamlı olmadığı gözlenmiştir, (F(3.19, 185)= 1.98, MSE=57.49, p=.11, ηp 2 =.03, GG ε=.80). Anlamlı bulunan etkilere uygulanan Bonferroni post hoc testi sonuçlarına göre, yaş > 0-11 yaş (p<.01), yaş > 0-11 yaş (p<.01) arasında anlamlı farklılık bulunmuştur. Yer: Cinsiyetin temel etkisi anlamlı olmadığı bulunmuştur, (F(1,58) =.01, MSE=.01, p=.94, ηp 2 =.00). Ayrıca, yaşam dönemi değişkeninin temel etkisinin (F(3.28, 190)= 1.29, MSE= 1.72, p=.28, ηp 2 =.02, GG ε=.82) ve cinsiyet & yaşam dönemi değişkenleri arasındaki etkileşimin anlamlı olmadığı gözlenmiştir, (F(3.28, 190)=.49, MSE=.66, p=.70, ηp 2 =.01, GG ε=.82). Zaman: Cinsiyetin temel etkisi anlamlı olmadığı bulunmuştur, (F(1,58) =1.42, MSE=.75, p=.24, ηp 2 =.03). Ayrıca, yaşam dönemi değişkeninin temel etkisinin (F(3.33, )= 1.69, MSE=.66, p=.17, ηp 2 =.03, GG ε=.83) ve cinsiyet & yaşam dönemi değişkenleri arasındaki etkileşimin anlamlı olmadığı gözlenmiştir, (F(3.33, )=.13, MSE=.05, p=.96, ηp 2 =.00, GG ε=.83). Algısal ayrıntılar: Cinsiyetin temel etkisi anlamlı olmadığı bulunmuştur, (F(1,58) =.01, MSE=.03, p=.94, ηp 2 =.00). Yaşam dönemi değişkeninin temel etkisinin anlamlı olduğu gözlenirken (F(3.50, )= 4.51, MSE= 17.51, p<.01, ηp 2 =.07, GG ε=.88), cinsiyet & yaşam dönemi değişkenleri arasındaki etkileşimin anlamlı olmadığı gözlenmiştir, (F(3.50,

7 203.06)=.50, MSE=1.95, p=.71, ηp 2 =.01, GG ε=.88). Anlamlı bulunan etkilere uygulanan Bonferroni post hoc testi sonuçlarına göre, 0-11 yaş > yaş (p<.01), 0-11 yaş > geçen yıl (p<.05) arasında anlamlı fark olduğu gözlenmiştir. Duygu/Düşünce: Cinsiyetin temel etkisi anlamlı olduğu bulunmuştur, (F(1,58) =4.95, MSE= 15.41, p<.05, ηp 2 =.08). Yaşam dönemi değişkeninin temel etkisinin (F(4, 232)= 2.06, MSE= 3.19, p=.09, ηp 2 =.03) ve cinsiyet & yaşam dönemi değişkenleri arasındaki etkileşimin anlamlı olmadığı gözlenmiştir, (F(4, 232)= 1.26, MSE=2.11, p=.25, ηp 2 =.02). Anlamlı bulunan etkilere uygulanan Bonferroni post hoc testi sonuçlarına göre, kadın> erkek (p<.05) arasındaki fakın anlamlı olduğu gözlenmiştir. Dışsal Ayrıntılar Dışsal olay: Cinsiyet temel etkisi anlamlı olmadığı bulunmuştur, (F(1,58) =.72, MSE= 50.43, p=.40, ηp 2 =.01). Yaşam dönemi değişkeninin temel etkisinin anlamlı olduğu bulunurken (F(2.99, )= 3.24, MSE= 98.36, p<.05, ηp 2 =.05, GG ε=.75), cinsiyet & yaşam dönemi değişkenleri arasındaki etkileşimin anlamlı olmadığı gözlenmiştir, (F(2.99, )= 1.46, MSE= 44.25, p=.23, ηp 2 =.03, GG ε=.75 ). Anlamlı bulunan etkilere uygulanan Bonferroni post hoc testi sonuçlarına göre, yaş > 0-11 yaş (p<.01) anlamlı farklılık gözlenmiştir. Semantik: Cinsiyet temel etkisi anlamlı olmadığı bulunmuştur, (F(1,58) =.55, MSE= 17.28, p=.46, ηp 2 =.01). Ayrıca, yaşam dönemi değişkeninin temel etkisinin (F(4,232)= 1.71, MSE= 16.81, p=.15, ηp 2 =.03 ) ve cinsiyet & yaşam dönemi değişkenleri arasındaki etkileşimin anlamlı olmadığı gözlenmiştir, (F(4.232)= 1.96, MSE= 19.31, p=.10, ηp 2 =.03). 375 Tekrar: Cinsiyet temel etkisi anlamlı olmadığı bulunmuştur, (F(1,58) =.08, MSE=.48, p=.78, ηp 2 =.00). Yaşam dönemi değişkeninin temel etkisinin anlamlı olduğu görülürken (F(2.09, )= 3.72, MSE= 18.32, p<.05, ηp 2 =.06, GG ε=.52), cinsiyet & yaşam dönemi değişkenleri arasındaki etkileşimin anlamlı olmadığı gözlenmiştir, (F(2.09, )= 1.22, MSE= 6.01, p=.30, ηp 2 =.02, GG ε=.52). Anlamlı bulunan etkilere uygulanan Bonferroni post hoc testi sonuçlarına göre, yaş >0-11 yaş (p<.05), geçen yıl > 0-11 yaş (p<.05) arasında anlamlı farklılık gözlenmiştir. Diğer: Cinsiyet temel etkisi anlamlı olmadığı bulunmuştur, (F(1,58) =.34, MSE= 4.32, p=.56, ηp 2 =.01). Yaşam dönemi değişkeninin temel etkisinin anlamlı olduğu görülürken (F(3.03,175.90)= 5.73, MSE= 44.11, p<.01, ηp 2 =.09, GG ε=.76), cinsiyet & yaşam dönemi değişkenleri arasındaki etkileşimin anlamlı olmadığı gözlenmiştir, (F(3.03, 175,90) =.35, MSE= 2.70, p=.79, ηp 2 =.01, GG ε=.76). Anlamlı bulunan etkilere uygulanan Bonferroni post hoc testi sonuçlarına göre, geçen yıl > 0-11 yaş (p<.05), geçen yıl >12-17 yaş (p<.01), geçen yıl >18-35 yaş (p<.01) arasında anlamlı fark bulunmuştur. Tablo 2. İçsel ve dışsal ayrıntı kategorilerinden elde edilen ortalama ve standart sapma puanları N=60 Olay Yer Zaman Algı Duy& Düş Semantik Tekrar Diğer Dışsal Olay Kadın 5.22 (.56) 1.09 (.12).35 (.06) 1.67 (.20) 1.48 (.14) 4.15 (.46) 1.04 (.20) 3.34 (.29) 4.07 (.68) Erkek 5.80 (.56) 1.07 (.12).25 (.06) 1.65 (.20) 1.03 (.14) 4.63 (.46).96 (.20) 3.10 (.29) 3.25 (.68)

8 SONUÇ ve TARTIŞMA Yaşlı yetişkinlerde otobiyografik bellek özgüllüğünün incelendiği bu çalışma sonucunda cinsiyet açısından herhangi bir anlamlı farklılık bulunmazken, beklenildiği gibi katılımcıların daha çok dışsal ayrıntı kullanarak anılarını anlattıkları gözlenmiştir. Diğer bir deyişle, kadın ve erkek katılımcılar anılarını anlatılırken hatırladıkları içsel ve dışsal anı ayrıntıları açısından birbirinden farklılaşmamış fakat anılarını aktarırken içsel ayrıntılardan daha çok dışsal ayrıntı kullanmayı tercih etmişlerdir. Yaş almanın otobiyografik belleğin episodik yönünü semantik yönünden daha fazla etkilediği (Piolino ve ark, 2002; Levine, Svoboda ve ark, 2002; Piolino ve ark, 2006), yaş arttıkça otobiyografik belleğin episodik yönünün semantik yönünden daha hızlı zayıfladığı göz önüne alındığına mevcut sonuçların literatürdeki bu bilgilerle tutarlı olduğu görülmektedir. Diğer yandan, Pillemer & ark. (2003) kadınların erkeklerden daha spesifik bellek tarzına sahip olduğunu ileri sürerek bu bulguları destekleyen sonuçlar elde etmiştir. Fakat bu araştırma yönteminin mevcut araştırmadan farklı olduğunu belirtmek gerekmektedir. Mevcut araştırmada içsel ve dışsal anı ayrıntılar karşılaştırılarak incelenirken, Pillemer & ark. (2003) anıları nicelik, yoğunluk ve genişlik açısından analiz etmişlerdir. Bu konuda yeterli sayıda araştırmanın mevcut olmadığını belirtmek gerekmektedir. Mevcut sonuçlar içsel ayrıntılar bağlamında incelendiğinde, anıların olay kategorisi açısından yaşam dönemleri arasında anlamlı fark bulunurken, cinsiyetler arasında fark bulunmamıştır yaş ile yaş dönemlerine dair anlatılan anılarda 0-11 yaş dönemine ait anılardan daha fazla olaydan bahsedilmiştir. Yani, çocukluk yıllarına nazaran orta yaş döneminde daha fazla olay anlatıldığı görülmektedir. Bu sonuçlar literatürdeki sonuçları desteklemektedir. Buna göre, otobiyografik bellek araştırmalarında 10 ile 30 yaşlar arasındaki anıların daha çok anlatıldığının gözlenmesi bellek tümseği (reminiscence bump) olarak tanımlanmıştır (Rubin ve Schulkind, 1997; Conway ve Holmes, 2005; Conway ve Pleydell- Pearce, 2000). Diğer yandan çocukluk amnezisi olarak adlandırılan ve 5 yaşından önceki ilk çocukluk yıllarına ait anıların daha az hatırlandığına dair sonuçlar da bulunmaktadır ( Rubin ve Schulkind, 1997; Conway ve Holmes, 2005). Mevcut araştırmada çocukluk yıllarına kıyasla orta yaşa dair anılarda daha çok olay anlatılması bu görüşlerle tutarlı görünmektedir. Algısal ayrıntıların hatırlanmasında ise, yaşam dönemleri arasında anlamlı fark bulunurken cinsiyetler arasında farklılık bulunmamıştır. Buna göre, 0-11 yaş dönemi ile yaş ve geçen sene yaş dönemleri arasındaki fark anlamlı bulunmuştur. Yani, küçük yaşlara ait anılarda daha çok algısal ayrıntı hatırlandığı görülmektedir. 376 Araştırmada anlamlı cinsiyet farklılığı sadece duygu & düşünce kategorisinde görülmektedir. Yani, kadınların anılarını anlatırken erkeklere kıyasla daha fazla duygu/düşünce ifade ettikleri gözlenmektedir (kadın, ort.=1.48, erkek, ort.= 1.03). Bu sonuçlar literatürdeki bu konuyla ilgili araştırma sonuçlarını desteklemektedir (Bauer, Stennes & Haight, 2003; Boals, 2010; Bohanek ve Fivush, 2010; Davis, 1999; Friedman ve Pines, 1991). Dışsal ayrıntılar açısından incelendiğinde, dışsal olay kategorisinde yaşam dönemleri arasında anlamlı fark bulunurken, cinsiyet farklılığı gözlenmemiştir yaş ile 0-11 yaş arası için anlamlı fark gözlenmiştir. Tekrar kategorisinde ise, cinsiyet farklılığı bulunmazken, yaşam dönemleri arasında da anlamlı fark bulunmamıştır yaş ve geçen yıl dönemlerine ait anılarda daha fazla tekrar yapıldığı gözlenmiştir. Semantik kategorisinde ise herhangi bir

9 anlamlı farklılık gözlenmemiştir. Öteki dönemlere kıyasla geçen yıla ait anılarda daha fazla diğer kategorisinden ayrıntı verildiği gözlenmektedir. Bu sonucun, geçen yıla ait anıları hatırlamadaki zorluktan kaynaklandığı söylenebilir. Katılımcılar anılarını düşünürken ve uygun bir anı bulmaya çalışırken kullandıkları ifadeler diğer kategorisinden daha fazla puan alınmasına neden olmuştur. Sonuç olarak, anılar anlatılırken içsel ve dışsal ayrıntı hatırlamada kadın ve erkek yaşlı bireyler arasında herhangi bir farklılık bulunmazken, sadece duygu/düşünce kategorisi açısından anlamlı cinsiyet farklılığı elde edilmiştir. Diğer ayrıntı kategorilerinin hatırlanmasında da cinsiyet değişkeninin etkisi bulunmamıştır. Diğer yandan, farklı yaşam dönemlerinde farklı ayrıntıların daha fazla hatırlandığı gözlenmiştir. Bu sonuçlar Conway ve Pleydell-Pearce in (2000) bu konudaki açıklama sistemini desteklemektedir. Onlara göre, çalışan kendilik (working self) otobiyografik materyalin kodlanmasında ve geri getirilmesinde önemli bir yere sahiptir ve çalışan kendiliğin amaç yapısı mevcut amaçlara uygun bilginin daha çok hatırlanmasına neden olacaktır. Bu durumda, otobiyografik bilgiyle uyum içinde olan amaçlar sürdürülecek, bu amaçlar, çalışan kendiliğin temsilleri ile etkileşimde bulunarak kendilik bellek sistemini oluşturacaktır. Bu açıklamalara paralel olarak ve mevcut araştırmada da görüldüğü gibi, kişiler yaşam dönemlerinin farklı amaçlarına uygun olarak otobiyografik anılarını anlatırken farklı türden ayrıntıları aktarmayı tercih etmektedirler. Mevcut araştırma sonuçlarının otobiyografik belleğin işleyişi hakkında önemli bilgiler sunarken, yaşlı bireylerin bellek özelliklerine yönelik bakış açısı hakkında fikir vereceği düşünülmektedir. 377 KAYNAKLAR Bauer, P. J., Stennes, L. & Haight, J. C. (2003). Representation of the inner self in autobiography: Women s and men s use of internal states language in personal narratives. Memory, 11, Bloise, S. M., & Johnson, M. K. (2007). Memory for emotional and neutral information: Gender and individual differences in emotional sensitivity. Memory, 15, Bohanek, J. G., & Fivush, R. (2010). Personal narratives, well-being, and gender in adolescence. Cognitive Development, 25, Cervantes, C. A., & Callanan, M. A. (1998). Labels and explanations in mother child emotion talk: Age and gender differentiation. Developmental Psychology, 34, Conway, M.A. (2009). Episodic memories. Neuropsychologia, 47, Conway, M. A. ve Holmes, E. A. (2005). Autobiographical memory and the working self. In N. R. Braisby & A. R. H. Gellatly (Eds.), Cognitive Psychology. Oxford: Oxford University Press. pp Conway ve Pleydell-Pearce (2000). The Construction of Autobiographical Memories in the Self- memory Systems. Psychological Review, 107(2), Conway, M. A., Singer, J. A., & Tagini, A. (2004). The self and autobiographical memory: Correspondence and coherence. Social Cognition, 22, Davis, P. J. (1999). Gender differences in autobiographical memory for childhood emotional experiences. Journal of Personality and Social Psychology, 76,

10 Ertan, T. & Eker, E. (2000). Reliability, validity, and factor structure of the Geriatric Depression Scale in Turkish elderly: Are there different factor structures for different cultures. International Psychogeriatrics, 12(2), Friedman, A., & Pines, A. (1991). Sex differences in gender-related childhood memories. Sex Roles, 25, Grysman, A. & Hudson, J. A. (2013). Gender differences in autobiographical memory: Developmental and methodological considerations. Developmental Review, 33, Güngen, C., Ertan T., Eker E., Yasar R. & Engin F. (2002). Standardize minimental testin Türk toplumunda hafif demans tanısında geçerlik ve güvenilirliği. Türk Psikiyatri Dergisi,13 (4), Kuyken, W., & Brewin, C. R. (1995). Autobiographical memory functioning in depression and reports of early abuse. Journal of Abnormal Psychology, 104(4), Levine, B., Svoboda, E., Hay, J.F., Winocur, G. & Moscovitch, M. (2002). Aging and autobiographical memory: dissociating episodic from semantic retrieval. Psychology and Aging, 17(4), McNally, R.J., Lasko, N.B., Macklin, M.L., & Pitman, R.K. (1995). Autobiographical memory disturbance in combat-related posttraumatic stress disorder. Behaviour Research and Therapy, 33, Moradi, A., Herlihy, J., Yasseri, G., Shahraray, M., Turner, S., & Dalgleish, T. (2008). Specificity of episodic and semantic aspects of autobiographical memory in relation to symptoms of posttraumatic stress disorder (PTSD). Acta Psychologica, 127, Pillemer, D. B., Wink, P., DiDonato, T. E. & Sanborn, R. L. (2003). Gender differences in autobiographical memory styles of older adults. Memory, 11, Piolino, P., Desgranges, B., Benali, K. ve Eustache F. (2002). Episodic and Semantic Remote Autobiographical Memory in Ageing. Memory, 10(4), Piolino, P., Desgrances, B., Clarys, D., Guillery-Girard, B., Taconnat, L., Isingrini, M. ve Eustache F. (2006). Autobiographical Memory, Autonoetic Consciousness and Self- Perspective in Aging. Psychology and Aging, 21(3), Piolino P, Desgranges B, & Eustache F. (2009). Episodic autobiographical memories over the course of time: cognitive, neuropsychological and neuroimaging findings. Neuropsychologia, 47, Ross, M. & Wang, Q. (2010). Why we remember what we remember: Cultural and autobiographical memory. Perspectives on Psychological Science, 5 (4) (2010), pp Rubin, D.C. ve Schulkind, M.D. (1997). Distribution of Important and Word-cued Autobiographical Memories in 20-, 35-,70-Year-old Adults. Psychology and Aging, 12(3),

11 Swales, M. A., Williams, J. M. G., & Wood, P. (2001). Specificity of autobiographical memory and mood disturbance in adolescents. Cognition and Emotion, 15(3), Wang, Q. (2006). Earliest recollections of self and others in European American and Taiwanese young adults. Psychological Science, 17, 8, doi: /j x Wang, Q. & Ross, M. (2005). What we remember and what we tell: The effects of culture and self-priming on memory representations and narratives. Memory, 13, 6, doi: / Williams, J.M.G.(1996). Depression and the specificity of autobiographical memory. In: Rubin DC, editor. Remembering our past: Studies in autobiographical memory. Cambridge University Press; New York, pp Williams, J. M. G. & Broadbent, K. (1986). Autobiographical Memory in Suicide Attempters. Journal of Abnormal Psychology, 95 (2),