Antropolojiye Giriş Kültür ve Mekân Hikâyeleri

Transkript

1 Michael G. Kenny & Kirşten Smillie Antropolojiye Giriş Kültür ve Mekân Hikâyeleri Çeviri Soner Torlak dipnot yayınları

2 Teşekkür Öncelikle University of Toronto Press'teki editörümüz Anne Brackenbury'ye, bu projenin seyri boyunca gösterdiği ilgi ve verdiği teşvik nedeniyle teşekkürlerimizi sunuyoruz. Yine, proje yöneticisi Judith Earnshavv, editör Martin Boyne ve el yazmalarımızı okuyup inceleyen sayısız kişiye de müteşekkiriz. Kirşten Smillie, sevgileri ve destekleri için Dusty'ye, Georgia'ya ve Charlie'ye teşekkür ediyor. Michael G. Kenny, varlığı için Angela Tai'ye ve Simon Fraser Üniversitesi Sosyoloji ve Antropoloji Bölümündeki meslektaşlarına, yıllardan bu yana verdikleri entelektüel teşvikler için teşekkür ediyor. Michael G. Kenny - Kirşten Smillie

3 İçindekiler ÖNSÖZ 9 GİRİŞ: İLK TEMAS 13 Öğrenme Hedefleri 13 Kaptan Cook Cennet Adaları'nda 20 Simon Fraser'ın Macerası 25 Simon Fraser, 19 Haziran Semalitsa'nm James Teit'e Anlattıkları, Sonuç 29 KISIM I TEORİ, YÖNTEMLER VE KAVRAMLAR 1 KÜLTÜR ŞOKU 32 Öğrenme Hedefleri 32 Giriş 33 Antropologlar Ne Yapar? 33 Alanı Deneyimlemek: Bronislaıv Malinoıoski 37 Elizabeth Fernea 41 Veri Toplama, Düzenleme ve Analiz Etme: Toplumsal Dünyayı Anlamak İçin Araştırma Yöntemleri 45 Antropolojik Araştırmada Etik Düşünceler 53

4 Birlik ve Çeşitlilik 55 Sonuç 58 2 ALANDA YAŞAM 60 Öğrenme Hedefleri 60 Giriş 61 Sahneyi Kurmak 62 Çağdaş Antropoloji 75 Uygulamalı Antropoloji 76 Sonuç 87 KISIM II ANTROPOLOJİDE KLASİK SORULAR 3 TARİHSEL BAŞLANGIÇLAR 90 Öğrenme Hedefleri 90 Giriş 90 Charles Darwin: Bir Antropolog mu? 91 "Vahşi" Miti 94 Lewis Henry Morgan 101 Sonuç AKRABALIK 106 Öğrenme Hedefleri 106 Giriş 106 "Aile" Nedir? 108 Mitin Gücü 112 Akrabalık Sistemlerinin Doğası 116 Akrabayı Tanımlamak: Hukuki Sonuçlar 125 Sonuç SEMBOL, MİT VE ANLAM 134 Öğrenme Hedefleri 134

5 Giriş 135 Kültür Kavramını Yeniden Düşünmek 136 Ötekileri Kavramak 139 Beden Teknikleri 141 Kültür Halka Açılıyor 143 Bağlam İçinde Anlam 146 Ölen ve Yeniden Doğan Tanrı 157 Sonuç 159 KISIM III ÇAĞDAŞ ANTROPOLOJİK MESELELER 6 KÜLTÜR SİYASETİ 165 Öğrenme Hedefleri 165 Giriş 165 Sahiplik Kavramı 168 Geleneksel Pratikler, Çağdaş Zamanlar 177 Kültür, Yasa ve Antropologun Rolü 179 Sonuç TOPLUMSAL CİNSİYETİ ANLAMAK 195 Öğrenme Hedefleri 195 Giriş 196 Toplumsal Cinsiyeti Biz "Yaparız" 198 Okul Bahçesinde Toplumsal Cinsiyet 200 Toplumsal Cinsiyet Yetişir 204 Toplumsal Cinsiyet ve Toplumsal Örgütlenme: Aile ve Ekonomi 210 Toplumsal Cinsiyet/Cinsiyet İkiliğini Reddetmek: Üçüncü Toplumsal Cinsiyetler ve Kültürlerarası Analiz 214 Teori Algıyı Yönlendirir 219 Sonuç 220

6 8 IRK, BİLİM VE İNSAN ÇEŞİTLİLİĞİ 223 Öğrenme Hedefleri 223 Giriş 224 Çeşitliliği Anlamak 225 Sınıflandırma İsteği 227 Genetiğin Ortaya Çıkışı 234 Kızıl, Beyaz ve Siyah 235 Genetik Kimlikler 244 Aile Hikâyeleri 247 Sonuç ANTROPOLOJİ, KÜLTÜREL DEĞİŞİM VE KÜRESELLEŞME 252 Öğrenme Hedefleri 252 Giriş 253 Kullandığımız Dil: Önemli Terimler ve Kavramlar Kültür ve Mekân: Yeni Bir İlişki 254 Değişimin Anlamı 256 Değişim Süreçlerini Anlamak: Antropolojik Bir Perspektif 259 Kültür, Kimlik ve Yurttaşlık: Uluslararası Evlat Edinme 263 Antropolojinin Küreselleşmesi: Çok-Mekânlı Etnografiler ve Sanal Dünyalar 277 Sonuç SONUÇ KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ 285 KAYNAKÇA 292

7 ÖNSÖZ Bu kitap, sizlere, sosyal ve kültürel antropolojiye -onun kökenlerine, ayırt edici yöntemlerine ve kavramlarına ve çağdaş dünyadaki yerine- dair bir genel bakış sağlamayı amaçlamaktadır. Antropoloji, zengin ve çeşitlilik içeren bir alandır, dolayısıyla antropolojinin ne olduğuna dair kesin bir tanım yapmak kolay değildir. Bize göre, antropolojinin ne olduğunu görmek, bir tanım yapmamıza daha fazla yardımcı olacaktır ve amacımız tam da bu. Böylece sizler de kendi kararınızı verebilirsiniz. Fakat konuya başlamak adına, en azmdan birkaç söz etmemiz gerekiyor. Bugün antropoloji olarak bildiğimiz şey, o büyük denizaşırı keşifler ve emperyal yayılmalar çağı boyunca Baü Avrupalılar ile tuhaf yeni dünyalar arasındaki temastan doğmuştur. Önceden bilinmeyen toplumlar "keşfedilmiş", yerkürenin gerçek haritası ana hatlanyla çizilmiş, ticaret yolları belirlenmiş ve sömürgeler bulunmuştur. Birdenbire daha büyük bir dünya ortaya çıkmıştır ve bütün bu olaylar, anlatmak istediğimiz hikâyenin girişini oluşturmaktadır. Bu, en başında kaçınılmaz olarak Avrupa merkezli bir hikâyedir fakat bu durum değişecektir. Gezginler, imparatorluk kuranlar, misyonerler ve araştırmacılar, kendilerine, bu yeni halkların ve onların tanıdık olmayan geleneklerinin daha geniş -onların tarihteki yerinin, insan olarak statülerinin ve kültür değerlerinin yerleştirileceği- bir şemaya sığıp sığmayacağını soracaklardı. Bir akademik disiplin olarak antropoloji, bu tür sorulara yanıt bulma girişimlerinden doğacaktı. İnsani çeşitlilikle olan karşılaşmalar, bunlar üzerine düşünmeyi teşvik etti ve daha fazla araştırmaya yol açtı; bu yeni dünyalann, küçük avcı-toplayıcı gruplanndan merkezi imparatorluklara kadar uzanacak biçimde muazzam bir çeşitliliğe sahip olduğu ortaya çıktı. Teori açısından ise, bu durum, sormaya değer sorular ortaya çıkardı; bu anlamda teori, gözlem ve pratik arasında çok yakın bir ilişki mevcuttur. İlk zamanlarda bile, toplumlan birbiriyle bir sistem anlayışı üzerinden karşı-

8 10 \ Antropoloji ye Giriş: Kültür ve Mekân Hikâyeleri laştırarak pek çok yanıt bulunabileceği -insan doğası ve tarihe de bu şekilde ışık tutulabileceği- düşünülüyordu. Antropoloji, bilimsel bir uğraşa dönüşme sürecindeydi ve bu da analiz etme, sınıflandırma ve karşılaştırma yöntemlerinin gelişmesine yol açacaktı. Antropoloji üzerine işe koyulmanın en doğal yolu, diğer toplumlan kendi toplumuyla kıyaslamaktı. Ancak farklılık, her şeye rağmen, görecelidir! Avrupalı-olmayan dünyanın doğasına dair kavramsallaştırmalar, dolayısıyla, birini bir diğeri vasıtasıyla görecek biçimde tersyüz edilmiş bir özalgı tarzına denk düşüyordu. Bunun ifadelerinden biri, ayn ayrı toplumları "ilkel"den "uygar"a uzanan bir ölçeğe yerleştirme eğilimiydi. Bu eğilimin, Avrupalıların mevzubahis ilkel halkların, kendi atalarının uzak geçmişteki hallerine benzediğini farz etmesi anlamında tarihsel bir boyutu da vardı. Böylece, bazıları daha çok ve bazılarını ise daha az "ilerlemeci" kılacak biçimde, halkların bu kadar geniş bir yelpazede farklılaşmasından hangi tarihsel süreçlerin sorumlu olduğu sorusu ortaya çıktı. Bu, üretken fakat yanıltıcı bir düşünceydi; yine de ilkel halklar, bir zamanlar, toplumsal evrimin daha erken aşamalarına, hatta insanlığın en safi en basit, en doğal formu dahilinde özüne ışık tutma umuduyla çalışılacak biçimde, antropolojik sorgulamanın kendine has nesnesi durumundaydı. İlkel halklar, insani mümkünlüğün laboratuarı, her şeyin ardı sıra geldiği bir başlangıç noktası olarak görülüyordu. Fakat dünyanın değişimiyle birlikte antropoloji disiplini de değişiyordu: Antropoloji küresel hale gelmişti; bir akademik disiplin olarak artık her yerdeydi ve geleneksel nesnesinden -kabile toplumlarından- çok daha geniş bir ilgi yelpazesine sahipti. Çağdaş antropologlar ise araştırma merceklerini sürekli biçimde "aynen kendileri gibi olanlar" üzerine tutmakta ve dolayısıyla, yoksulluk, ayrımcılık ve çevresel bozulma gibi modern zamanların başa bela toplumsal meselelere dair daha iyi bir kavrayışa katkıda bulunmaktadır. Yine antropologlar, akademi dünyasının dışında, kalkınma, sağlık, yönetim ve hukuku da içeren alanlarda da sürekli biçimde istihdam edilmektedir. Biz bu kitapta, antropoloji tarihinin disiplinin bugünkü halini nasıl şekillendirdiğini ve bu yolda alınan derslerin, içinde yaşadığımız dünyaya dair belirgin, eleştirel ve geçerli bir kavrayışa nasıl katkıda bulunduğunu keşfedeceğiz. Göreceğimiz üzere, örneklerimizin bir kısmı neredeyse bir gün önceki gazete haberlerinden alındı. Kuşkusuz dünya değişiyor ve haber değeri olduğu kabul edilen şeyler de öyle. Bu anlamda, sizleri güncel olayları antropolojik bir bakış açısıyla düşünmeye teşvik ediyoruz.

9 Önsöz 11 Bizim Yaklaşımımız Tipik antropoloji ders kitapları, kalın, ağır ve pahalıdır ve ayn ayn meseleleri sergileyen pek çok örnekle alana dair kapsamlı bir genel bakış sunmaya çalışır. Bizim deneyimimiz, öğrencilerin (ve hatta eğitmenlerin!) bu türden bir yaklaşımı genellikle sıkıcı bulduklan yönünde ve bu nedenle, bir başka yaklaşımda karar kıldık. Pek çoğunuz açısından bu belki de antropolojiyle ilk ve son resmi temasınız olacak. Darılmaca yok; giriş derslerinde genelde böyle olur ve sonrasmda başka şeylere geçersiniz. Sizlerde bırakmayı umduğumuz şey, antropolojinin ne menem bir şey olduğuna ve hayatın diğer yönleriyle ve akademik uğraşlarla olan ilişkisine dair bir kavrayış. Fakat bir kısmınız, buradan devam etmek ve daha fazlasını bulmak için harekete geçebilir; böyle olursa, çok daha iyi. Hayata dair olgular dikkate alındığında, bizim görüşümüz, iyi seçilmiş birkaç örneğin, ezberlenebilen ve hızla unutulabilen pek çok yüzeysel örnekten daha iyi olduğu yönünde. Dolayısıyla, her bir bölümde, ilgili entelektüel temalara ve daha geniş antropolojik meselelere dair bir tartışma açan birkaç spesifik vakaya odaklanıyoruz. Örneğin, önsözü takip eden kısa giriş bölümünde, tarihsel açıdan önemli üç "ilk temas" vakasını ele alarak hikâyemize başlıyoruz. Bu vakalar, antropolojinin ortaya çıktığı tarihsel bağlama dair sorulara ve tarif ettiğimiz durumlarla bağlanülı süregiden kuramsal meselelere işaret etmektedir. Bundan sonraki bölümde, kendi zamanımızdan üç antropologun "ilk temas" deneyimlerini ortaya koymak ve bizzat antropoloji üzerine sizlere daha fazla şeyler anlatmak adına bu temayla devam ediyoruz. Bu kitabın her bir bölümü, benzer bir sunum tarzını izleyecektir: Derdimizin ne olduğuna ilişkin bir açıklama ile başlangıcı, örnekler ve tartışma takip edecek, nihayet, temel noktaların ve daha fazla bilgi için okuma önerilerinin bir özetiyle bölümler son bulacak. Taslak Giriş: Kolomb'un Karayipler'deki, Cook'un Hawaii'deki ve Simon Fraser'ın Britanya Kolombiyası'ndaki ilk temasları. Burada, neyin görüldüğüne ve nasıl görüldüğüne -teorinin algıyı nasıl şekillendirdiğine, kültürün deneyimi nasıl yapılandırdığına- dair temel sorular soruyoruz. 1. Bölüm: Kültür Şoku. Antropolojinin dört alam. Kültürel görelilik, kültür şoku, etnosentrizm ve görelilik de dahil antropolojinin anahtar kav-

10 12 Antropolojiye Giriş: Kültür ve Mekân Hikâyeleri ramlarına ilişkin, üç etnografik deneyim örneği vasıtasıyla açıklamaya giden bir giriş. 2. Bölüm: Alanda Yaşam. Pratik olarak alan çalışması; antropolojik yöntem; "nesnellik" sorunu; etnosentrizm. 3. Bölüm: Tarihsel Başlangıçlar. Bir bilimsel disiplin olarak antropolojinin ortaya çıkışı. 4. Bölüm: Akrabalık. Akrabalık çalışmalarının antropolojideki önemi; farklılıkla karşılaşmalar; insan ilişkilerini nasıl gördüğümüz ve inşa ettiğimiz; karşılıklılık ve mübadele; akrabalık sistemleri; günümüzde akrabalık. 5. Bölüm: Simge, Mit ve Anlam. Bir bilişsel sistem olarak kültür; dünyanın toplumsal inşası ve bundaki yerimiz; dil sorunu. 6. Bölüm: Kültür Siyaseti. İnsan hakları; kültürel kimlikler ve kültürel mülkiyet; alternatif tarihler; toprak talepleri; uygulamalı antropoloji; hak savunucuları ve aktivistler olarak antropologlar. 7. Bölüm: Toplumsal Cinsiyeti Anlamak. Tanımlama sorunları; biyoloji, cinsiyet ve toplumsal cinsiyet; toplumsal cinsiyet rolleri. 8. Bölüm: Irk, Bilim ve İnsan Çeşitliliği. "Irk" neden önemlidir; genetik özcülüğün ortaya çıkışı, evrimin kontrolünü ele almak; ırkın antropolojik eleştirisi; post-genomik çağda ırk. 9. Bölüm: Antropoloji, Kültürel Değişim ve Küreselleşme. Bizler hep küreseldik; küresel ve yerel; sömürgecilik; "modernizasyon" ve "kalkınma"; eski ve yeni bilgi teknolojileri; göç; dünyalar arasında sıkışmak; bir disiplin olarak antropoloji için olası sonuçlar.