Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 59, Kasım 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 59, Kasım 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Yrd. Doç. Dr. Nilgün ŞENER Kocaeli Üniversitesi, Değirmendere Aliözbay MYO, Resim nilgunsener72@gmail.com BAUHAUS-GELENEKSEL KUYUMCULUK EĞİTİMİ VE GÜNÜMÜZ KUYUMCULUK VE TAKI TASARIM EĞİTİMİNDE TEMEL SANAT/TASARIM EĞİTİMİ 1 Öz 20. yy. da sanatın tüm dallarını etkisi altına alarak sanatın ve tekniğin birbirini tamamlayan iki öğe olması gerektiğini savunan Bauhaus Ekolü, nesnenin amacına en uygun şekilde tasarlanmasıyla estetiğin de kendiliğinden geleceğini savunmaktadır. Sanat ve zanaatı birleştirerek fonksiyonel ve sanatsal ürünler tasarlamak, sanatsal ve uygulamalı öğretim yapmak, sanatla endüstriyi kaynaştırmak amacında olan Bauhaus Ekolü, estetik ve biçimsel temel kavramları içeren temel sanat eğitiminin (temel tasarım) ilk çıkış noktasını da oluşturmaktadır. Bugün sanat- teknoloji- bilim birlikteliğine ve her zaman yeni fikir ve çağrışımlarla doldurulmayı bekleyen ideal kıvamıyla Bauhaus, kuyumculuk ve takı tasarımı eğitimi veren okullarında temel sanat eğitimi ve tasarım derslerini etkilemektedir. Tasarım ve tekniğin birlikteliğini etkileyen bu durum, özellikle takı sektörünün acil ihtiyacı olan markalaşma ve tasarıma kaynak olabilecek bir durumu içinde barındırmaktadır. Derin ve zengin kültürel bir alt yapıya sahip olan ve ilham veren birçok medeniyetlere ev sahipliği yapmış Türkiye deki insan potansiyeli tasarım ve sanat alanlarında yüksek standartlarda eğitildiklerinde kuyumculuk ve takı anlamında dünya piyasasında hak ettiği payı en kısa sürede alacaktır. Bu nedenle özellikle tasarım sorununun çözümüne katkıda bulunulacak, dolayısıyla nitelikli tasarımcıların yetişip, takı tasarımı ve markalaşmaya destek olacağı düşünülen tasarım eğitiminin gerekliği ve önemine dikkat çekilecektir Ekim 2012, Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Moda Ve Tekstil Tasarımı Bölümü, I. Uluslararası Moda Ve Tekstil Tasarımı Sempozyumu nda, Sözlü Bildiri olarak sunulmuştur.

2 Anahtar kelimeler: Bauhaus Ekolü, Temel Sanat Eğitimi, Takı Tasarımı, Teknik. BAUHAUS-TRADITIONAL JEWELERY TRAINING AND BASIC ART / DESIGN EDUCATION IN JEWELRY AND JEWEL DESIGN EDUCATION Abstract 20. century. taking all the branches of art under the influence of the two complementary elements of art and the technique should be defending the Bauhaus School, the future of the object itself argues that the purpose of aesthetics in designing the most appropriate way. Art and craft products, combining functional and artistic design, artistic and practical teaching, to the Bauhaus School of art which aims to blend in with the industry, including basic concepts of aesthetics and form the basic art education (basic design) constitutes the starting point of the first. Today, the art-technology-science association, and always waiting to be filled with new ideas and evocations of the Bauhaus, jewelry-jewelry design courses providing education and art education in schools affects the basic. This situation affects the unity of design and technique, especially in urgent need of jewelry industry in the state of branding and design accommodates a possible source. With a deep and rich and inspiring cultural infrastructure in Turkey has been home to many civilizations in human potential, high standards of design and art deserves educated in the world market share in terms of jewelry and jewelry will be as soon as possible. Therefore be made to contribute to the solution of this problem especially in the design, so caught up with qualified designers, jewelry design and branding support is thought to be drawn attention to the importance and necessity of design education. 89 Bauhaus Felsefesi Keywords: Bauhaus School, Basic Design, Jewelry Design, Technical. BAUHAUS (ETKİLERİ ve EĞİTİM REFORMLARI) 19. yüzyıldan başlayarak yaşamın her alanında hissedilen endüstrileşmenin etkilerine karşı ihtiyaç duyulan reformların en önemli ayağını Bauhaus Okulu oluşturmaktadır. Endüstrinin ekonomi ile güçlenen ilişkileri nedeniyle teknoloji önemli bir hale gelmiştir. Bu nedenle toplu üretimin toplum ve insani değerler düşünülerek yeniden tasarlanması kaçınılmaz olmuştur. Bauhaus, endüstrileşme nedeniyle ani değişim gösteren yaşam koşullarına uygun her türlü objeyi halk için çağdaş bir estetik anlayışla yeniden düzenlenme yapmayı, üretim ve yapı anlamında daha sağlıklı alanlar yaratmayı amaçlamaktadır. Çünkü Bauhaus teknolojiyi değişen dünyanın bir sonucu olarak görmektedir. Bilim gibi sanatın ve yaratıcılığın da ortak bir dili olması gerektiğini savunan Bauhaus, bu düşünce yapısına uygun tasarım dili geliştirme yolunda estetik ve biçimsel temel kavramları içeren tasarım eğitiminin gerekliliği üzerine odaklanmıştır. Tasarım ve sanatı günlük hayatın merkezine alırken her şeyin tasarlanabilir olduğunu savunan bir düşünce sistemi geliştirir. Üretilen form hem fonksiyonel olmalı hem de sosyal amaca hizmet etmelidir. Formlarda yalınlık kadar işlevsellik önemlidir. Bu sebeple modernizmin form fonksiyonun kabıdır (Baktır, 2006; s. 93) sözü

3 Bauhaus un dayanak noktalarından birini oluşturur. Sanatın salon sanatı görüntüsünün ve müze, galeri gibi kapalı mekanlara olan tutsaklığının değiştirilerek günlük yaşamın içine entegre edilmesi üstüne vurgu yapar. Bauhaus un bu konuya olan bakış açısı kurucu Gropius un sanat galerilerinin birer depo ve ticarethane olarak sanatı tutsaklaştırdığı ve devletin ideolojik mekanları haline gelen müzelerin ( ) ortamında sanatın ancak mimari bir model içerisinde canlandırıldığında kendi yaşamsallığına kavuşabileceği (Zeytinoğlu) ifadesinden anlaşılmaktadır. En bilinen amacı güzel sanatlar ve uygulamalı sanatlar (teorik ve pratik) arasındaki uçurumu ortadan kaldırmak, her iki alanın karşılıklı etkileşmesine uygun ortam hazırlamaktır. Bu ihtiyacı da Bauhaus un kurucu olan Gropius şu sözlerle ifade eder:...mimarlar, heykeltıraşlar, ressamlar biz hepimiz el sanatlarına geri dönmeliyiz. Çünkü meslekten sanat yoktur. Öz olarak sanatçı, zanaatkârın yücelmesidir. Öyle ölçüsüz ve sınırsız bir zanaatkârlar loncası oluşturmalıyız ki, sanatçı ile zanaatkâr arasındaki ayrılık ortadan kalksın. Geleceğin yeni yapısını hep birlikte istemeliyiz, düşünmeliyiz ki, bütün (sanatsal) unsurlar bir bütünde vücut bulsun... (Bingöl). Kurucu Gropius un eğitim ilkelerini sıralandığı manifestoda Oyun şölene, şölen işe, iş ise oyuna dönüşür (Droste, 2006, 37) ifadesinden anlaşılacağı gibi iş eğitiminin önemi büyüktür. Eğitim, sanatçı ve zanaatçı işbirliği ile el işçiliği-sezgi-yöntem bütünlüğü içinde yaratıcı gücün uyandırılması hedefli, taklitten uzak verilmekte Çömlek, tekstil, tiyatro, özgün baskı ve ahşap atölyelerinden geçen öğrenciler, sosyal entelektüel ve simgesel bir sanat olan yapı bilimine yani mimarinin pratik hedeflerine göre hazırlanıyorlardı. (Droste, 2006: 22-32) Bu katılımcı eğitim sisteminde öğrenci ve hoca birlikte üretiyor, birlikte çalışıyordu. Aslında, Gropius un felsefesine göre el ve zihin birlikteliği ile yeni bir yaşam sanatına hazırlanıyorlardı (Erzen). Sanatçı ve toplum arasında bağ kurmanın önemini hisseden Bauhaus, bunu sağlamanın ayağı olarak sanatçının sanat toplum içindir tavrı sergilemesi için çabalar. Sanatçının ve sanatının toplum üyelerini sosyal konularda bilinçlendirme, onlara sorumluluk yükleme ve sorunlara çözüm getirme gibi konuları eğitim sisteminin temeline yerleştiren ekol, tasarım soruna kuramsal ve uygulama açısından yeni bir yöntem geliştirme ile çözüm aramaktadır. Bir stilin, bir eğitim hareketinden öte, 1850 lerden beri Avrupa da yürürlükte olan kültürel, ekonomik ve toplumsal bir modernleşme programını ifade eder (Artun-Çavuşoğlu, 2009). Sanayileşme atılımı ile modernleşmenin birleştirilmesine yönelik kültürel programların ve eğitim reformlarının yapılandırılmasında Bauhaus un katkıları büyüktür. Araştırma-tasarım-teknoloji-ekonomi-modernlik ve üretimin bir sonucu olan Bauhaus Ekolü, modern sanat okulunun ilk modeli olarak kabul edilebilir. Radikal, çağdaş, katılımcı, bütüncül, özgür ve düşünen insan yetiştirme ve üretim bütünlüğü hedefleyen bir yaklaşımı nedeniyle öncü olarak kabul edilmiştir. Modernist çizgisi, tasarımda açıklık, akılcılık, sadelik, geometrik düzenlemeye bağlı biçimler, asal renkler ve işlevsellik temeline oturan Neo-plastisizm ve Konstrüktivizm ile kendini göstermiştir (Özdemir). Bauhaus un Tarihsel Gelişimi (Eğitim Öğretim Yapısı ve Örgütlenmesi) 20. yüzyılın en önemli sanat ve tasarım projelerinden biri olan Bauhaus, 1919 da Walter Gropius ın Weimar daki Uygulamalı Sanatlar ve Güzel Sanatlar Yüksekokulları nın müdürlüğüne getirilmesiyle şekillenmeye başlamıştır. Bauhaus un adından sıkça söz ettirmeye başladığı dönemde Almanya da ekonomik ve politik sıkıntılar yaşanmaktaydı. Dünyayı etkisi altına alan ekonomik krize yenilik karşıtı Nazilerin güç kazanması eklenince okul, 1925 yılında Dessau a taşınmasına neden olmuştur. Yeni ve çağdaş tasarım ilkelerine göre oluşturulmuş yeni binasında 90

4 modeller üreterek kazanç sağlamaya, endüstriyel tasarım anlamında da önemli roller oynamaya başlamıştır. İç çelişkiler ve dış baskılar nedeniyle hep kavga etmek zorunda kalmaktan yorulan Gropius un 1928 de istifasıyla boşalan Bauhaus yönetimi İsviçreli mimar Hannes Meyer devralır. Gropius un istifasını Moholy-Nagy, Breuer ve Bayer izler. Bu istifaların bir başka nedeni Gropius un reddettiği politikleşmenin Bauhaus a hakim olması, ayrıca Meyer in grevci işçilere destek olmak için fonları zimmetine geçirmekle itham edilmesidir. Olaylar üstüne Meyer görevinden alınır. Bauhaus, 1929 da Mies Van Der Rohe ile yoluna devam eder de de Berlin e gelmek zorunda bırakılan okul, ayakta kalmak için çaba gösterse de Naziler tarafında birkaç ay içinde kapatılmıştır. Birçok öğretim elemanı Nazilerden kaçarak Amerika ya gitmiş ve Bauhaus ekolünü tüm dünyaya yaymışlardır. Bauhaus un başarısında rol oynayan önemli etkenlerden biri, günün tanınmış ve güçlü sanatçılarını angaje ederek yaratıcı ve özgün uygulamalar, örnekler üretmesi ve bu kişilerin aracılığı ile ilkelerini yaygınlaştırabilmesindedir. Joseph Albers, Marcel Breuer, Lyonel Feininger, Laslo Moholy Nagy, Wassily Kandinsky ve Paul Klee gibi sanatçılar aynı zamanda 20. yüzyılın sanat anlayışını değiştirmiş kişilerdi (Erzen). Bauhaus eğitim-öğretim sistemi; varolan becerilerin geliştirilmesine hizmet veren atölyeler esasına dayanmaktadır. Sanayileşmenin getirdiği güncel sorunların pratik ve işlevsel projelere dönüştüğü, seri üretimler için prototipler hazırladığı araştırma laboratuarları zamanın teknolojik gelişmelerini de yakından takip eden bir yapıya sahiptiler. İlk yıllarda eğitim sistemleri ustakalfa-çırak (sanatçılar biçim ustaları, zanaatçiler atölye ustaları) şeklinde iken Dessau da usta ünvanının yerini profesörler almıştır. Burası öğretmenlerin öğrencileri eğitmekten çok usta/çırak ilişkisi içinde çalıştıkları, atölyelerindeki üretkenlikle kendini yenileyen canlı bir kuruluş olma çabasındaydı. Derslerin amacı, teknik ve biçime ilişkin temel terim ve kavramları öğretmekti. Çalışmalar daha sonra çırağın seçtiği özel bir atölyede sürer ve üç yıl sonra ustalığa hazırlayan bir bireşim atölyesinde son bulurdu (Özdemir). Temel geometrileri, Goethe nin renk anlayışını, dışavurumcu bir biçimciliği vurgulayan bu eğitim, endüstriyel üretime, yani toplu makine üretimine de uygun olan soyut biçim anlayışını önemsiyordu. Buna göre sade, birincil formlar, küp, kare, küre, üretilen işler göze çarpmakta ve çağdaş bir biçim dilini tüm üretim alanında ussal ve evrensel bir çözüm olarak belirlemekteydi (Erzen). Atölye çalışmalarının temeli öğrencinin taklitten kaçınarak yeni yaşama uygun biçimlerin oluşturulmasına dayanmaktadır. Bütüncül yaklaşımın esas olduğu okulda, öğrenci ve hocalar bir arada zaman sınırı olmaksızın çalışmaktaydılar. Hedefleri okul ile yaşam, sanat dünyası ile endüstriyel yaşam arasında bağ kurmak (Sanat Akımları) olan ekibin üyeleri Bauhaus u yaşamlarının odak noktasına yerleştirmiş olmaları, ekolü sanat ve tasarım dünyasında efsaneleşmesini sağlayan en önemli nedenlerinden biri olarak görülür. Başka bir ifadeyle ortak bir sanat-yaşam anlayışında birleşmiş olmak güçlü bir yapıyı da beraberinde getirmiştir. 91 Bauhaus eğitim sisteminin temeli olarak Gestalt kuramlarına dayalı oluşturulan Temel Tasarım dersi Hugo Munsterberg in Gestalt öncesi algılama kuramları ve modelleri, kişisel tercihlerle ilişkilendiren estetik kuramlardan almıştır (Teymur ve Dural, 1998). Gestalt kuramının kelime anlamı, mental örüntüler ve biçimlerdir. Temeli görsel algı konusundaki gelişmelere dayanmaktadır. Bu kuram problem çözme eyleminin rastlantısal değil bilinçli bir süreç olduğunu ortaya koymaktadır. Fikrin parçalardan oluşan bir bütün olduğunu savunur. Ancak fikrin parçaları, fikrin bütününden oldukça farklıdır. Genel olarak, zihindeki konfigürasyonlar ve kompleks ilişkilerin birbiriyle ortaklık kurması olarak tanımlanabilecek olan bu görüşe göre

5 yaratıcılık, yeni ve farklı yollarla ortaya çıkan analoji/benzetmelerden çok daha komplike bir olgu olarak ele alınmıştır (Kahvecioglu, 2001: 25). Bauhaus eğitim sistemi; algılama eğitimi, çevreye karşı duyarlılığın arttırılması, sanatsal etkilerin elde edilmesi, sanatsal düşünceyi yaymak ve aydınlatmak, gizli ruhsal algılama duyusunu açığa çıkarmak ve derinleştirmek üzerine kurulmuş bir sistemdir. Bauhaus a göre mimarlık, ressamlık, heykeltıraşlık iç içe olmalıdır. Eğitim sisteminin temelini sanatsal ve uygulamalı bir program oluşturmaktadır. Böylelikle temel zanaat bilgisi, tasarım parametreleri ve uygulama eğitim sistemi içerisinde bir arada verilmektedir (Erkan, 2006: ). Bauhaus üç temel disiplinden oluşmuştur: Hazırlayıcı Öğretim (Temel Sanat Eğitimi), Teknik Öğretim (Mesleki Teknik Sanat Eğitimi) ve Mesleğe Yönelik Proje Çalışmalarından Oluşan Strüktürel Öğretim. Teorik olarak biçim, çizim, renk, desen gibi derslerin yanında malzeme ve makine kullanımı analizi, ekip çalışması deneyimi gibi dersleri hocalarıyla beraber çeşitli atölye ve şantiyelerde çalışarak geliştirirlerdi. Sanat eğitimi almak isteyen her öğrenci iki dönemden oluşan temel sanat eğitimini başarıyla tamamlamak zorundaydı. Hazırlık kursunun öğretmenleri Itten, Klee, Kandinsky, Moholy-Nagy ve Albers olmuştur. Itten, Kandinsky, Klee nin biçimlendirmeye yönelik kursları zorunlu iken desen gibi dersler her öğrencinin alabileceği tamamlayıcı nitelikte kurslar sınıfındaydı (Sanat Akımları). Bauhaus un ilk yıllarında temel eğitim, özellikle bireysel ve tinsel gelişime önem veren ve derslerinde jimnastik ve nefes egzersizleri yaptıran Johannes Itten tarafından veriliyordu. Bauhaus un ilk eğitim tavrını Itten şekillendirmişti. Itten in temel tasarım felsefesine göre, malzeme ve biçim analizleri özellikle karşıtlıkların bütünlüğü prensibine dayanarak uygulanıyordu (Erzen). Bireyin serbestçe gelişmesini savunan Itten bir renk ve biçim teorisyenidir: kare, üçgen ve daireyi, temel renkler olan kırmızı, sarı ve maviyle birleştirirdi (Sanat Akımları). Itten in hazırlık eğitimindeki amacı: Öğrencilerin yeteneklerini ölçmek, sanatla ilgili önceki bilgi ve alışkanlıklarından kurtararak 'Teknik Eğitim'e hazırlamaktı. Strüktür analizine ağırlık veren bir yol izleyen Itten, ayrıca derslerinde önemli yapıtların kompozisyonlarını analiz ederek öğrencilerin plastik öğelerin yerlerini ve ilişkilerini görmelerini, görsel anlamda anlama-kavrama-algılama yetilerinin geliştirilmelerini hedeflemekteydi. Itten in dersinin önemli bir bölümünü renkler ve renk teorileri oluşturmaktadır. Doğa bilimleri alanında 18. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar yapılan Goethe, Chevreul ve Hölzel in renk teorilerini incelenmektedir. Uygulamaya dayalı olarak yapılan çalışmalarda, ana renkler, zıt ve tamamlayıcı renklerle bunların siyah ve beyaz etkileri, renklerin sosyolojik, psikolojik ve etnolojik anlam ve ifadeleri araştırılmıştır. İtten bu çalışmaları 1961 de Kunst und Farbe (Sanat ve Renk) adıyla yayımlamıştır (Bingöl) arasında Georg Muche, Oskar Schlemmer, Klee ve Kandinsky Bauhaus ekibine katılmışlardır te okula alınan Moholy-Nagy, Gropius la birlikte Bauhaus u yenilemiş ve okula sanat ve teknik, yeni bir birlik düşüncesi hakim olmuştur. Makinelere düşkün olan Moholy Nagy, öğrencilere ağırlık, esneklik, malzemelerin direnci, statik ve dinamik yasaları gibi konular hakkında bilgiler vermiş, 1925 den sonra da Temel Sanat Eğitimi derslerini yürütmeye başlamıştır den sonra ise derslerini Albers e bırakmıştır. Albers öğrencileri atık malzemelerin olanaklarını keşfetmeye yönlendirir. Kağıt ve kartonu katlayıp keserek üç boyutlu olarak biçimlendirme yaptıran Albers in bu sayede özellikleri değişen malzemeye yeni özellikler kazandırmaya çalışan bir yöntem izlediği görülür. Bauhaus daki yıllarında Klee hazırlık derslerini derinleştirir. Klee nin dersleri doğa etütleri ile başlayıp resimsel ifadelere ulaşma şeklindedir. Klee, cisimlerde bulunan enerji, denge, yoğunluk gibi değerleri görsel olarak ifade yoluna gitmeye çalışmıştır. Klee nin iyi bir geometri bilgisi olması nedeniyle görsel anlatım

6 kapsamında yüzeysel-mekânsal-uzaysal geometrik kompozisyonları ve yapıları inceleyerek denemeler yaptığı bilinmektedir. Kandinsky, Analitik Çizim derslerinde öğrencileri nesnelerin dış görünümlerini resmederek onların yapısal özelliklerini, iç dinamiklerini ve ilişkilerini görmeye ve düşünmeye zorlamıştır. Dersinin amacı: Analiz ve sentez yöntemiyle düşünmeyi öğrenmek, birbirinden farklı nesneler arasında organik bir bağ kurmak üstüne yoğunlaşır. Birbiriyle doğal olarak ilişkisi bulunmayan iki varlığın analiz edilmesi ve sentez yoluyla ilişki kurulması istenir. Yaratıcı ve üretken düşünmenin ön yargılardan sıyrılarak geleceğe yönelmekle olabileceğine inanan Kandinsky, derslerinde büyük ustaların eserlerini ve doğadaki nesneleri analiz edip sentez yaparak öğrencilerin sistemli düşünebilme ve ifade edebilme becerilerini geliştirmeye çalışmıştır. Kandinsky nin analitik çizim derslerini renk teorileri üzerine verdiği uygulamalı dersler tamamlamıştır. Kandinsky renklerin fiziksel, kimyasal, fizyolojik, sosyolojik ve psikolojik yönlerini ele alıp araştırmış, bazı renklerin biçimlerle olan ilişkileri teorik bilgi ve deneyimlerine dayanarak şekillendiriyor ve bu alanda öğrencilerine uygulamalar yaptırıyordu. Daha sonra Bauhaus da eğitmen olan Hannes Mayer in tasarlanan yapıtın kullanıcılarının toplumsal ve psikolojik gereksinimlerinin de karşılanması gerekliliğini belirtmesi üzerine müfredat programına kültür ve psikoloji dersleri konulmuştur. Ancak Bauhaus un Temel Tasarım kuramcıları: Kandinsky, Klee ve Alberts gibi akademisyenler, bu iddiayla kendilerini soyutlanmış hissetmişler ve Mies van Der Rohe nin de yardımıyla Meyer in Bauhaus daki görevinden alınmasını sağlamışlardır (2). Bu durum yapılan reformlarda geri adım atılması olarak da açıklanabilir. Böylece Bauhaus eğitim sistemi tekrar Gestalt kuramlarından destek alarak kurulan, daha çok görselliğe dayalı bir sisteme geri dönmüştür. Bauhaus un yönetimine Mies Van Der Rohe gelmiş, psikoloji ve sosyoloji derslerini müfredattan çıkarıp bunların yerine el sanatları, teknik ve artistik eğitim derslerini koymuştur (Erkan, 2006: 9 ). 93 Tüm dünyada Tatbiki Güzel Sanatlar Okulları nın açılmasına ve sanat eğitimi veren okullara temel sanat eğitimi olarak giren bilimsel metot ve prensipler, Bauhaus bünyesinde geliştirilmiştir. Geçmişten Günümüze Kuyumculuk Eğitimi Kuyumculuk sanatı tarihsel süreç içerisinde usta-kalfa-çırak ilişkisi ile şekillenmiş en eski mesleklerden biridir. Kuyumculuk geçmişten günümüze insanların yaratıcı ve sanatsal becerilerinin bir ürünüdür. Günümüzde kuyumculuk, gelişmiş teknolojiyi kullanan, insanlığın eski çağlardan bugüne taşıdığı bilgi birikimiyle ve estetik değerlerle beslenen bir meslektir. Kuyumculuk sektöründe mesleki beceri ve bilgi birikiminin kazanılması farklılıklar göstermektedir. En önemlisi ve bilineni geleneksel bir yapıya sahip olan usta-çırak ilişkisidir. Temeli mesleki eğitimin kalfalar ve ustalar tarafından son derece disiplinli bir şekilde verilmesine dayanmaktadır. Usta-çırak ilişkisinde yamaklık dönemini -küçük yaştaki çocukların bir ustanın yanında mesleği tanımak için yaklaşık iki yıl süre ile herhangi bir ücret almadan çalıştıkları dönemçıraklık dönemi izler. Çıraklık profesyonelliğe ilk adımların atıldığı, ustaya tam anlamıyla teslimiyetin ve itaatin olduğu bir dönemdir. Evliya Çelebi nin kaleminden aktardığına göre, şehzadeliği esnasında kuyumculuk sanatını öğrenmekte olan Kanuni Sultan Süleyman, hatası sebebiyle ustası tarafından cezalandırılmıştır. Usta ise iş hayatı için gerekli tüm bilgileri, mesleğin inceliklerini öğretmekle yükümlüdür ve bu dönem uzun bir süreçtir (Arslanyan, 2009: 127). Usta-çırak ilişkisi, 1860 lı yıllara kadar varlığını korumuş, sektörün zanaattan endüstriye geçişi

7 ve 8 yıllık zorunlu eğitim sisteminin uygulamaya başlaması ile birlikte geleneksel yollar ile üretim yapan atölyelerin sayısı azalmıştır. Mesleki beceri edinme biçiminden biri de çeşitli kurumlar aracılığı ile gerçekleştirilen formel eğitimdir. Uygulamalı Takı Tasarımı, Kuyumculuk ve Takı Tasarımı, Süs Taşları İşlemeciği gibi farklı başlıklar altında eğitim veren Meslek Yüksekokulları, ayrıca yüksekokul bazında Mersin Üniversitesi Takı Teknolojisi ve Tasarım Yüksekokulu ve Marmara Üniversitesi Takı Teknolojisi ve Tasarım Yüksekokulu, Güzel Sanatlar Fakülteleri nin Heykel Bölümleri nde ders olarak verilen takı tasarımın yanında, yüksek lisans olarak da İ. T. Ü. Endüstri Ürünü Takı ve Aksesuar Tasarımı da eklendiğinde günümüzün önemli ve dikkat çeken sektörlerinden kuyumculuk alanına yönelik eğitim veren birçok okulun olduğu gözlemlenir. Özel kurslar ve akademiler de düşünüldüğünde (2007 yılında Favori Kuyumculuk tarafından kurulan ve İTÜ Sürekli Eğitim Merkezi ile işbirliğinde mezun veren Favori Altın Akademisi, 2008 yılından beri Kapalıçarşı ekolünde vitrin kuyumculuğu, mücevher tasarımı ve üretimi alanlarında mesleki eğitim olanağı sağlamış olan Mahreç Sanatevi, 2004 ten beri İstanbul Pera Güzel Sanatlar Takı Tasarımı ve Kuyumculuk Bölümü gibi) bu çeşitlenmenin sektörün ihtiyaçlarına göre biçimlendiği ve değiştiği görülmektedir. Bu çeşitlilik sektörün gelişmesi anlamında değerli olarak görülmesinin yanında özellikle aynı başlık altında eğitim veren kurumlarının ders programları, içerikleri, uygulama ve ders saatlerindeki değişiklikler, kuruluş amaçları, öğretim elemanlarında yaşanan eğitim farklılıkları ve bakış açıları, sektöre olan yakınlıkları gibi konular nedeniyle ortak bir dilin yakalanması ve sektör için önemli bir güç kaynağı olmasını güçleştirdiği bir gerçektir. Bütün bu durumlara öğrenci faktörü ve meslek yüksekokullarının açıldıkları yerler ve şartları da eklenince eğitim farklılıklarının sektörün ihtiyaçlarıyla örtüşmediği dikkat çeker. Başka bir ifadeyle bu kurumlarında eğitim alan öğrencilerin sektörü dünya liderleri arasına sokan geleneksel yapısı ve çağın gerektirdiği modern yapı arasındaki denge sağlanarak yetiştirilmesi kadar dünyada söz sahibi ülkeler ile yarışabilecek tasarım bilgisinin kazandırılması gerekmektedir. 94 Tasarımın Kuyumculuk Sektöründeki Yeri ve Önemi, Bauhaus İle İlişkisi İnsanın yaratıcı gücünün bir uzantısı olan teknolojik gelişimler aynı zamanda insanın malzemelerle olan ilişkisinin bir göstergesidir. Kuyumculuk ve takı tasarımı alanı içerisinde de gelişen teknolojinin etkileri her geçen gün artan bir hız sergilenmektedir. Kuyumculuk sektörü son yıllarda yakaladığı ekonomik performansını aynı oranda devam ettirme çabasına üretim örgütlenmesi, teknoloji kullanımı, işgücü piyasası, tasarım gücü gibi çeşitli yapısal dönüşüm süreçlerini de eklemiştir. Özellikle geleneksel üretim tekniklerine hızla değişen ve gelişen teknolojinin ürünü yeni üretim tekniklerini de kullanarak oluşturduğu geniş ve özgün ürün yelpazesi, malzeme ve işçilik kalitesinde artan başarısı, maliyetlerin düşmesi gibi nedenlerle sektörde var olma iddiasını güçlendirmektedir. Kuyumculuk sektörü ülkelerin kültür ekonomisini önemli derecede etkileyen en eski çarklardan biri olarak yer almaktadır. Ülkelerin istihdam, işletme sayısı ve ihracat gibi pek çok gösterge açısından önemli bir kaynak olduğu ve özellikle son yıllarda öne çıkan bir meslek olduğu bilinmektedir. 20. yüzyılla birlikte tasarım, günlük yaşamın ve kültürel değerlerin, sürekli gelişen teknolojinin, ekonomik değişimin vazgeçilmez bir faktörü olarak karşımıza çıkmaktadır. Tasarım, marka değerlerini hedef kitlelere anlatma aracıdır. Ürün tasarımı başarısı için önemli bir anahtardır, çünkü ürün tasarımdan sunumuna dek şirketin rekabet konumunun belirlenmesinde çok önemli bir pozisyona sahiptir. Bu sürecin içinde tasarımcılar müşteriler ile üretici firma arasındaki bir

8 köprüdür. Tasarımcı yeni teknolojileri, ekonomik, sosyal ve kültürel değerleri şirket vizyonu içinde yaratıcılıkla harmanlayıp sunabilen kişi/ekiptir. Yenilikçi bir tasarım süreci: Bilinçli ve ileriye dönük çevre fırsatlarını araştıran, soruşturup değerlendiren sonrada konseptlere dönüştüren bir süreçtir. Bir tasarım konsepti yenilik açısından orjinal ve önemlidir; detaylı bir piyasa araştırması, görsel uyarıların, yönlendirici anahtar sözcüklerin renklerin, taşların, materyallerin tercihlerinin tespiti (trend-alan araştırması) ana tasarım eğilimlerinin bir özetini oluşturmaktadır. Tasarımını -teknoloji, araştırma ve geliştirme (AR&GE) ve ticaret dengesi gibi- uluslararası rekabet göstergeleri üzerinde etkileri ve bunların yanı sıra bir ülkenin sosyal dengesi, toplu refah ve tüketim seviyeleri üzerinde de birtakım dolaylı etkileri vardır (Erdönmez, 2009: 85-87). Hızla gelişmekte olan teknoloji, özellikle kuyumculuk alanında farklı, hızlı ve kolay üretim olanakları sağlamakla birlikte ürünlerin tasarlama süreçlerinde de büyük farklılıklar yaratmaktadır. Bilgisayar teknolojileri başlangıçta kuyumculuk alanında öncelikle üretim süreci içerisinde kullanılsa da günümüzde tasarım süreci içerisine de entegre olmaktadır. Bu entegrasyon eğitim sürecinin değer kazanmasına neden olmuştur. Yakın bir geçmişe kadar üretim ile bütünleşik bir faaliyet alanı olan tasarım, günümüzde dev bir endüstriyi destekleyen yaratıcı hizmet alanı haline gelmiştir. Tasarımın üretimle bağımlı bir ilişki içinde bulunması tasarım eğitiminin bir o kadar önemli olmasını sağlayan neden olarak değerlendirilmelidir. Bu bağlamda tasarım eğitimine gereken önemi verecek sistemin geliştirilmesi en temel ihtiyaçtır. Geleneksel anlamda ön planda olan kuyumculuk tarihimize tasarım bazında da yetkin olmak ve dünya devleri ile yarışmak için önemli adımlar atılmalıdır. 95 Usta-çırak eğitimi ve sınavları, okul-atölye sistemi, beraber çalışma ve disiplini, yaşama bakışı, sanat birliği kurma konusundaki çabası, sanatçı-zanaatçı arasında sınıf ayrımının olmaması gibi konular üzerine yoğunlaşan Bauhaus, atölye sistemine bağlı çalışmalarını yürütse de 20. yüzyılın devrimci fikirlerine koşut eğitim sistemleriyle denemelere (Aksel) girmesi Bauhaus farklı kılmaktadır. Bauhaus'da hazırlık eğitimi yani temel sanat/tasarım eğitimi olarak verilen derslerin kapsamı günümüzde sanat eğitimi almak isteyenlerin kaynağını oluşturmakta ve onu farklı ve önemli kılan uygulamaların belli kuramsal temellere dayandırılmasında yatmaktadır. Aksel'e göre: O dönemde sanat eğitiminin geleneksel tavırlarına bir başkaldırıyı temsil eden bu yaklaşıma bugünün şartlarında bakıldığında kuramsal açıdan çok sağlam temellendirilemediğini düşünmek mümkün. Bauhaus bir yandan radikal bir biçimde sanat ve tasarım eğitiminin başlama dönemi için kuramsal yanı ağır basan, temel ve genel bir ders önerir ve uygularken, dersin iç işleyişi ve eğitimin devamı hala lonca ve akademi kaynaklı geleneksel usta-çırak yöntemleriyle sürdürülmektedir ifadesi özellikle geleneksel yapıya sahip kuyumculuk ile birebir örtüşen bir durumdur. Günümüz Kuyumculuk ve Takı Tasarımı programlarını bünyesinde barındıran Meslek Yüksek Okulları incelendiğinde her okulda o ya da bu adla (Temel Sanat Eğitimi, Temel Tasarım, Tasarım Eğitimi vs.) bu dersin başlangıç dersi olarak verildiği görülür. Standart bir ders niteliğinde müfredatlarda yer alan temel sanat/tasarım eğitimi dersinin temeli bir şekilde Bauhaus a dayansa bile bugün artık çok çeşitli şekillerde verilen çok sayıda ve çok farklı temel sanat/ tasarım eğitimi dersleri söz konusudur. Bu dersin içeriğinin neleri kapsaması gerektiği, nasıl öğretilmesi gerektiği, ne kadar süre olması gerektiği hep tartışılan konulardan olmuştur. Sanat eğitimine giriş olarak verilmek istenilen bu dersin alan ile bağlantısı nasıl kurulmalı, nasıl tanımlanmalı ve diğer alan dersleri ile nasıl ilişkilendirilmeli soruları bile üzerinde yoğun emek isteyen özelliklerdir. Sınırları belli olmayan, yaratma yöntemlerindeki farklılıklardan farklı disiplinler olarak adlandırdığımız güzel sanatlar

9 eğitiminin parçalarının günümüzde iç içe geçmiş olması da kavram kargaşasının diğer bir yüzüdür. Özellikle küreselleşme ile beraber sınırların ortadan kalktığı, bazı teknolojilere ve bilgilere daha kolay ulaşıldığı, rekabetin arttığı ve yeni şartların egemen olduğu günümüz koşullarında tasarımın daha da ön plana çıkması eğitiminin de nasıl olması gerektiğini tartışılası kılmıştır. Bu ve benzer gerekçelerle yeniden yapılanmalara gidilmiş, eğitimde ortak dil yakalanması adına bazı atılımlar yapılmıştır. Başta farklı isimlerle hayatlarına devam eden MYO. larındaki kuyumculuk temelli programlar Kuyumculuk Ve Takı Tasarımı adı altında toplanmıştır. Aynı şartların devam ettiği bu programlarda isim benzerliğinin sağlanması ne, nasıl ve ne şekilde işlerlik kazanır derin bir konudur. Toplam dört yarıyıldan oluşan MYO. larında geleneksel bir kültüre sahip kuyumculuk eğitiminin bütünsel bir mantıkta verilip verilemeyeceği akla gelen diğer bir sorudur. Kuyumculuk ve takı tasarımı adı altındaki okullarda geleneksel eğitimin süregelmiş yapısı ile tasarım sürecinin öneminin kavranarak sonuçlandırılması için daha büyük ve gerçekçi atılımlara ihtiyaç vardır. Geleceğimiz açısından güçlenerek ilerleme kaydetmek için hem MYO. hem program hem de temel sanat/tasarım eğitimi kapsamına giren tüm derslerin birliktelik göstermesi gerekmektedir. Bu nedenle konuyla doğrudan ya da dolaylı ilişkide olanların hedef ve beklentileri doğrultusunda nitelikli tavırlara gerek duyulmaktadır. Politikanın belirlenmesinde Bauhaus felsefesi temel alınmalıdır ki bu da analiz ve sorgulama yeteneği, görme becerisi, algılama yetisi, kavrama ve anlama özellikleri, mukayese yapma, düşünebilme, eşleştirme, dengeleme, ilişki kurma, yapıcı ve yaratıcı yetenek, denemeler yapan ezbercilikten uzak... öğrencilerin yetiştiği bir sistemi işaret eder. Yakın zamana kadar meslek liselerinden sınavsız geçiş hakkı ile gelenlerin akademik seviyelerindeki zayıflık gereken seviye yakalanmasını engelleyen nedenlerin başında gelmektedir. Öğrenci profili, eğitmen farklılıkları, teorik ve uygulama sürelerinin yetersizliği, zamansız atölyelerin yeniden kurulamaması, teknolojinin tasarım süreçlerinde kullanımının sağlanamaması, daha önemlisi yeni öğrenme biçimlerinin her yıl dersler ve alan bazında yeniden değerlendirilmemesi ve revizyondan geçirilmemesi olumsuz yönlerin sadece bazılarıdır. Bu genel olaylara ek olarak kuyumculuk ve takı tasarımı programlarının temel politikalarının belirlenmemesi, her şeyin ötesinde uzun ve disiplinli bir süreç gerektiren kuyumculuk sektörüne çağdaş şartlarda hazırlanmamış olunması, yeni eğilimlerin ve teknolojinin takip edilip öğretilmesi için yeterli zamanın yaratılmaması, eğitmen anlamında da görsel algılamada gestalt kuramının rolünü anlatabilen, hem flash kodu yazabilen, sayısal ortamda video kurgulayabilirken aynı zamanda yaratıcılığa yönelik beyin fırtınası tekniklerini öğretebilen, metal strüktür ve ahşap yontma teknikleri gösterirken, photoshop uzmanı ve desen hocası (Aksal) olmaması ve tüm bunları bir dönemde verebilecek temel sanat eğitimi hocalarının olmaması alan için negatif bir durumdur. Sanayi ile yapılması gereken işbirliklerindeki sorunlar ve o zamana kadar kuyumculuk hakkında hiçbir düşüncesi, yeteneği, bilgisi ve planı olmayan öğrencilerin sektörün ihtiyacına göre 2 yılda yetiştirilmesi olanaksızdır. Ayrıca kuyumculuk ile ilgili yararlanılacak kaynakların yetersizliği diğer önemli sorunlardan biridir. Kaynak kitaplar, araştırmalar, yorumlar ve yeni açılımları desteklemek konuyla ilişkili herkesin acilen planlı ve programlı olarak çözülmesi gereken eksiklerdendir. 96 Kuyumculuk kültürünü oluşturmak için kuyumculuk anlamında müzelerin eksikliği diğer bir sorundur. Ayrıca literatüre kuyumculuğun tarihsel ve teknolojik gelişimi içinde çeşitli dillerden birçok kavram yerleşmiştir. Aynı işlem veya alet için çok değişik terimler kullanılmaktadır.

10 Kavram birliğinin sağlanması, sektör ve eğitim için büyük bir sorunun ortadan kalkmasına yardımcı olmaktadır (Baykal, Takı tasarımı Paneli). Bauhaus temeline dayanan temel sanat eğitiminde olması gereken kapsam düşünüldüğünde: Katı olmaktan kaçınmak; yaratıcılığa öncelik verilmesi; bireysellik, özgür ve özgün olmanın sağlaması için sıkı bir çalışma disiplinin sağlanması; uygun atölye ve sınav sistemi oluşturmak; öğrencilerin ustaların ve öğretim elemanlarının ortak çalışmalarına olanak sağlamak, öğrencileri de içeren özel işlerle piyasa hakkında onların bilgilenmesine destek olmak, firmalarla bağlantı yaparak dönem içinde derslerin o mekanlarda uygulanma imkanı hazırlamak, ülkenin zanaat ve endüstrisinde önde gelenlerle sürekli yakın ilişkiler hazırlamak (seminer, gezi, toplantı vs.). Ek olarak sergiler ve diğer etkinlikler yoluyla kamu yaşamı ve halkla ilişkiler konusunda deneyim kazanmalarına destek olmak, ünlü sanatçıların yaptıkları tablolardan yola çıkılarak dönemin takılarının analizlerinin yapılması bu anlamda büyük katkılar sağlayacağı kaçınılmaz bir gerçektir. ayrıca bellekten ve hayal gücüne dayanarak yapılacak her türlü eskiz ve etüdler (el çizimi, peyzaj, figür, ölü doğa çizimleri), kompozisyon öğe ve ilkeler, yağlıboyalar, duvar resimleri, pano resimleri ve dinsel mekanlardaki uygulamalar, heykeller vb., yazı, perspektif çizimi, tarihsel çalışma yöntemlerini ve tekniklerini kavramaya yönelik genel ve alana yönelik sanat tarihi, malzeme bilgisi, fiziksel ve kimyasal renk kuramı, anatomi, sanat ve bilimin her alanında ilgi toplayan konularda konferanslar, seminerler ele alınmalı, teknolojinin gereklerinden olan bilgisayar destekli tasarım dersleri temel sanat eğitimi kapsamında yer almalıdır. İki yıllık bir eğitimde bütünsel ve yukarıda sayılan içeriklerin olduğu bir kuyumculuk eğitiminin yapılması imkansız gibi görünmektedir. Ancak kuyumculuk tekniklerinden birisi üzerine tekniker eğitimi verilmesi tüm kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlayacak bir yaklaşım olabilir. Sonuç Bauhaus Ekolü her ne kadar kısa bir zaman diliminde varlık gösterse de etkileri yurtdışında olduğu gibi Türkiye de de hala devam etmektedir. Endüstriyel gelişmeler ile dünyanın hızlı değişimine uyum sağlamak yönünde projeler ve yaşam tavırları geliştiren Bauhaus özellikle tasarım yoluyla yaşamın değişeceğine inanan bir yapıda idi. Bauhaus da el sanatları becerileri üstüne endüstri ürünleri tasarım metotları adapte edilmeye çalışılmıştır. Okul ile yaşam, sanat dünyası ile endüstriyel yaşam arasında ilişki kurmak amacıyla Bauhaus, seri üretim yapan fabrikalarla ilişkiye geçmiş ve onların seri mallarına biçim verilerek kalite kazandırmaya başlamıştır. Bunun yanında okul, sosyal sorumluluk taşıyan, toplumun gereksinimlerine karşılık verebilecek yeni bir sanatçı tipinin yetiştiği bir kurum olmuştur. Ayrıca çeşitli sanat dallarını birleştirmeyi denemek yoluna giderek bir bütün sanat (Art Total) yapmak isteyen Bauhaus, Klasik Güzel Sanatlar (Beaux Arts) eğitiminin statik yaklaşımına kıyasla çok radikal, çağdaş ve katılımcı bir eğitim modelinin öncüsüdür (Erzen). 97 Zanaattan endüstriye doğru hızlı bir dönüşüm süreci yaşayan, günümüzde önemli bir yaratıcı hizmet alanı haline gelen kuyumculuk ve takı tasarımı alanı köklü bir geçmişe sahip olmasına rağmen eğitim alanında gereken atılımı gerçekleştiremiştir. Bunun için gerekli olan Bauhaus ekolünün temelleri bazında günümüz şartlarına ve isteklerine uygun adapte edilmiş bir müfredat programı, uygun eğitim şartları ve gerekli zaman sorununun çözümlenmesidir. Çünkü tasarım anlayışında değişimin, yenilikçi ve rasyonel tavırların öncüsü, işlevsellik, estetik ve tasarımda

11 kullanılan malzeme ve formun uyumu Bauhaus felsefesinin özünü oluşturmaktadır (Baktır, 1996, s. 93). KAYNAKLAR Aksel, E. Temel Sanat Kararları ( Artun, A. -Çavuşoğlu, E. (Derleyen), (2009), Bauhaus: Modernleşmenin Tasarımı (Türkiye de Mimarlık, Sanat, Tasarım Eğitimi ve Bauhaus), İletişim Yayınları, İstanbul. (Bauhaus: Modernleşmenin Tasarımı- Tatbiki Güzel Sanatlar Okulu nun 50. kuruluş yıldönümü dolayısıyla düzenlenen Türkiye de Mimarlık, Sanat, Tasarım Eğitimi ve Bauhaus Sempozyumu na sunulan bildiriler kitabı). Baktır, Ö., (2006), Bauhaus Felsefesi Ve Endüstriyel Tasarımdaki, İşlevsellik Boyutu, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Grafik Ana Sanat Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Antalya, Batur, E., 1999, Modernizmin Serüveni, cev, Tevfik Turan, Yapı Kredi Yayınları. Baykal, S., (2008), Takı Tasarımı ve Eğitimi Paneli. İTÜ-Taşkışla-İstanbul ( Bingöl Y., (2009), Bauhaus ve Eğitim İlkeleri, XXIX. MOBBİG Toplantısı, Akdeniz Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Mimarlık Bölümü ( 98 Durak, F. L., (2012), Bauhaus un Etkileri ve Köy Enstitüleri (Erişim Tarihi: 26 Haziran 2012). Erdönmez, C., (2009), Üniversite-Sanayi İşbirliği Kapsamında Kuyumculuk Sektöründe Bir Araştırma, I. Uluslararası Katılımlı Mücevher-Takı Tasarımı ve Eğitimi Sempozyumu, Haziran 2009, Aydın. Erkan, D. Ç,. (2006), Temel Tasarım Eğitimini Sorgulayan Bir Araştırma, Fbe Mimarlık Anabilim Dalı Bilgisayar Ortamında Mimarlık Programında Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, S Erzen, J. (2009). Bauhaus un 90. Yılında, cid=2185, 1731, (Erişim Tarihi 26 Haziran 2010). Gürbüz, M., Bilgen, S., Kaydu, İ. Türkiye de Gemoloji Eğitimi, I. Uluslararası Katılımlı Mücevher-Takı Tasarımı ve Eğitimi Sempozyumu, Haziran 2009, Aydın. ( 1.pdf?skey=ZEDOHMH6VAASAHOTOTBG). Özdemir, A. B., Bauhaus Okulu ve Fotoğraf Sanatı, ( 37, (Erişim Tarihi, 26 Haziran. 2012) Rowland, K., (1973), A History of the Modern Movement, Van Nostrand Reinhold Co. New York

12 Sanat Akımları ( (Erişim Tarihi: 26 Haziran 2012). Wolfe, T., (2006), Bauhaus ve Sonrası, çev. Feyyaz Erpi, Keşif Yayınları, Ankara. Yağmur, Ö., (2007), Modern Sanatın Takı Sanatına Yansımaları, Atatürk Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, ( Zeytinoğlu, E., (2008), Bauhaus ve Avangard Piyasa Türkiye de Mimarlık, Sanat, Tasarım Eğitimi ve Bauhaus Sempozyumu Bauhaus Düşüncesi, Cumhuriyet - Kültür - Sanat - Bauhaus, Bauhaus Etkisindeki Programlar, Çağdaş Kültür ve Bauhaus, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul. (surfiddin: Bauhaus yok mu bir yedeğin? rasitgokceli.blogspot.com/2009/07/bauhaus-yok-mu-bir-yedegin.html) (Erişim Tarihi: 20 Temmuz 2012). 99