Ülkemizdeki Kurumsal Yönetim Düzenlemeleri

Transkript

1 Ülkemizdeki Kurumsal Yönetim Düzenlemeleri Yavuz AKBULAK SPK Başuzmanı Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa'da ortaya çıkan muhasebe kayıtlarındaki usulsüzlüklerden kaynaklanan şirket iflaslarıyla sonuçlanarak yatırımcıları zarara uğratan olaylar sebebiyle tüm dünyada kamuyu aydınlatma sisteminin yeterliliği ve bağımsız dış denetimin etkinliği sorgulanmaya başlanmış olup, Temmuz 2002'de çıkarılan Sarbanes Oxley Kanunu, hisse senetleri borsada işlem gören şirketlerin denetim komitelerine ilişkin hükümler getiren ilk kanun olma özelliğine sahiptir. Yasanın amaçları, halka açık şirketlerde muhasebe hizmetlerinin, finansal raporların ve bağımsız denetim kalitesinin artırılması, piyasada güvenin tesisi ve saydamlığın sağlanmasıdır. Yasa işletmelerin ve ülkelerin uluslararası sermaye hareketlerinden daha fazla yararlanmasını sağlamakta önemli rol oynayan kurumsal yönetim ilkelerinin önemli bir parçası olmuştur. Bunların yani sıra, Sarbanes Oxley Kanunu yöneticilerin, üst yönetim ortak arasında bulundukları kendilerine özgü konumlarından kaynaklanan çıkar çatışmalarının önüne geçmeyi hedeflemektedir. Yasayla halka açık şirketlerde muhasebe gözetim kurullarının oluşturulması sağlanmış, kamuyu aydınlatmaya, yöneticilerin iş etik kurallarını benimsenmesi zorunluluğuna ve denetçilerin bağımsızlığına ilişkin esaslar/standartlar getirilmiştir. Yasayla, etkin bir denetim komitesinin, işletmenin muhasebe ve finansal raporlama politikaları ve uygulamalarını izlemede aktif bir rol üstleneceği, bağımsız denetimin yürütülmesinde karşılaşılan zorlukların, iç kontrol sistemimin uygulamasındaki eksiklik ve yanlışlıkların, yönetimle yaşanan anlaşmazlıkların, ihtilaflı muhasebe konulan gibi hassas durumların tartışılmasına ortam yaratacağı hedeflenmiştir. Bilindiği üzere, bağımsız dış denetim, şirketlerin ve çeşitli mali kurumların kamuya açıklanan veya idari otoritelerce istenen mali tablolarının, genel kabul görmüş muhasebe standartlarına uygunluğu ile bilgilerin doğruluğunun ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtıp yansıtmadığının, denetçilerce denetim ilke ve kurallarına göre, defter, kayıt ve belgeler üzerinden incelenmesi ve tespit edilen sonuçların rapora bağlanmasını ifade etmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), bağımsız dış denetim kuruluşlarının ve elemanlarının çıkar çatışmalarından uzak tutularak bağımsızlığın sağlanması, denetimden sorumlu komiteler oluşturulması, mali tablolar ve yıllık raporların hazırlanması, sunulması ve doğruluğuna ilişkin kurumsal sorumluluğun belirlenmesi, finansal raporlamada etkinliğin sağlanması ve uluslararası mali piyasalarda yaşanan muhasebe ve denetim usulsüzlüklerinin ülkemizde de yaşanmaması amacıyla uluslararası gelişmelere koşut olarak Seri:X, No:16 "Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Hakkında Tebliğ"de değişiklikler yapmıştır. Yapılan bu değişikliklerle (1); 1) Bağımsız denetim faaliyetleri ile danışmanlık hizmetleri birbirinden ayrılmış; bağımsız dış denetim kuruluşları, denetim elemanları, denetim hizmeti verildiği dönemde bedel/bedelsiz danışmanlık hizmeti verilmesi yasak kapsamına alınmıştır (2). 2) Bağımsız dış denetim kuruluşlarına 5 (beş) yıllık rotasyon zorunluluğu getirilmiş, yeniden hizmet verebilmesi için aradan 2 (iki) yıl geçmesi zorunlu tutulmuştur.

2 3) Hisse senetleri borsada işlem gören şirketlerde yönetim kurulunca kendi üyeleri arasından seçilecek üyelerden oluşan denetimden sorumlu komite kurulması zorunluluğu getirilmiş ve komiteler iç kontrol süreci ve bağımsız dış denetim sürecinin gözetimi, kamuya açıklama faaliyetlerin mevzuata ve kurumsal yönetim ilkelerine uygunluğunun denetimi ile görevli kılınmıştır. Üyeler genel müdür veya icra komitesi üyesi gibi doğrudan icra işlevini üstlenmeyen ve yönetim kurulunda murahhaslık sıfatı taşımayan bağımsız yönetim kurulu üyeleri arasından seçilebilir. 4) Mali tablolar ile yıllık raporların SPK muhasebe standartları ile genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak hazırlanmasından ve sunulmasından, gerçeğe uygunluğu ve doğruluğundan sorumlu tutulacak ortaklık yetkilileri belirlenmiş, yöneticiler raporun kendilerince incelendiğini, gerçeğe aykırı açıklama veya eksiklik içermediğini ortaklığın mali durumu ve faaliyet sonuçları hakkında gerçeği doğru yansıttığına ili kin ilişkin imzalamakla yükümlü tutulmuşlardır. Bu çerçevede, işletme faaliyetlerinin etkin yerine getirilmesi ve karar sürecinde geniş bir katılımı sağlamak için yönetim de karşılaşılan sorunlara daha fazla dikkat ve özen göstermeleri konusunda yardımcı kurul ya da komitelerin oluşturulması gündeme gelmiştir. Bu komiteler iç kontrol sisteminin etkinliğini finansal raporlamanın güvenilirliğini, faaliyetlerin mevzuata ve kurumsal yönetim ilkelerine uygunluğunu gözetmekle sorumludur. Temel unsurları saydamlık ve hesap verebilirlik olan kurumsal yönetim, halka açık şirketlere ve borsalara güven duyulmasını sağlamayı hedeflemektedir. Kurumsal yönetim, işletmelerin yatırımcılara ve diğer çıkar gruplarına karşı olan sorumlulukları ve kamuyu aydınlatma esasları çerçevesinde etkin yönetim ve kontrolü sağlayan ilkeler bütünüdür, Kurumsal yönetim ilkeleri ile iş hayatının hukuki altyapısı, siyasi ve kurumsal çerçevesinin belirlenmesi ve yatırımcılar için güven, finansal ve ekonomik istikrar ortamının sağlanması amaçlanır. Şirket faaliyetlerinin kurumsal yönetim ilkelerine uygun olarak yönetilmesinde komitelere dayalı çalışma sistemi yararlıdır. Komiteler, profesyonel bir yaklaşımla şirket işleri hakkında yönetim kurulunun bilgilenmesini ve çalışmasını sağlar. Komiteler kendi yetki ve sorumlulukları çerçevesinde hareket eder, yönetim kuruluna önerilerde bulunur, ancak nihai karar yönetim kuruluna aittir. Bu çerçevede, şirketlerde "denetimden sorumlu komiteler" kurulması önceliklidir. Bu komitenin amacı, iç ve dış Mali tablo kullanıcılarınca kullanılan finansal bilginin kalite ve güvenilirliğini sağlamak konusunda yönetim kuruluna destek olmaktır. Finansal krizlerin ve şirket skandallarının arkasında yatan önemli nedenlerden birinin kötü yönetim olduğu görüşü iyi kurumsal yönetim kavramının önemini öne çıkarmıştır. Bir ülkenin kurumsal yönetim ortamını, ilkenin içinde bulunduğu genel koşullar, sermaye piyasalarının gelişmişlik düzeyi ve şirket uygulamaları belirlemektedir. Ülke İLE ilgili unsurlar genel olarak, ekonomik durum, finansal ortam, rekabetin yoğunluğu, bankacılık sistemi, mülkiyet haklarının gelişmişliği ve benzeri etmenlerden oluşmaktadır. Sermaye piyasası ile ilgili faktörleri ise, piyasaya ilişkin düzenlemeler ve piyasanın alt yapısı, piyasa likiditesi, gelişmiş bir yatırımcı topluluğunun varlığı ve başta muhasebe standartları olmak üzere, uluslararası standartların uygulanma düzeyi oluşturmaktadır. Şirket uygulamalarında dine çıkan konular ise; finansal ve finansal olmayan bilgilerin kamuya açıklanması, pay sahiplerinin eşitliği, yönetim kurullarının uygulamaları, yönetim kurullarının bağımsızlığı ve bunlara sağlanan maddi menfaatler, sermaye yapısı, halka açıklık oranları, hisse senetlerinin

3 likiditesi, menfaat sahiplerinin alman kararlara katilim düzeyi, şirketin çevreye duyarlılığı ve sosyal sorumluluk düzeyidir. (3) Dünyadaki uygulamalara paralel olarak, SPK tarafından, kurumsal yönetim ilkeleri (İlkeler) oluşturulmuştur. İlkelerin hazırlanmasında başta 1999 yılında yayınlanan "OECD Kurumsal Yönetim İlkeleri" olmak üzere, dünyada benimsenmiş ve önerilen genel esaslar ile ülkemizin kendine özgü koşulları dikkate alınmıştır. İlkeler öncelikle halka açık şirketler için hazırlanmıştır. Ancak bu İlkelerde yer alan prensiplerin kamuda veya özel sektörde faaliyet gösteren diğer anonim şirketler ve kuruluşlarca da uygulama alanı bulabileceği düşünülmektedir. İlkelerde yer alan prensiplerin uygulanıp uygulanmaması isteğe bağlıdır. Ancak, bu İlkelerde yer alan prensiplerin uygulanıp uygulanmadığına; uygulanmadıysa buna ilişkin gerekçeli açıklamaya bu prensiplere tam olarak uymama dolayısıyla meydana gelen çıkar çatışmalarına ve gelecekte şirketin yönetim uygulamalarında İlkelerde yer alan prensipler çerçevesinde bir değişiklik yapma planının olup olmadığına ilişkin açıklamaya, yıllık faaliyet raporunda yer verilmesi ve ayrıca kamuya açıklanması gerekmektedir. İlkelerde yer alan temel prensipler "uygula ya da açıkla" prensipleridir. Ancak bu prensiplerin bazılarının yanında (T) harfi bulunmakla olup, bu prensipler tavsiye niteliğindedir, Diğer bir ifade ile tavsiye niteliğindeki prensiplere uyulmadığı takdirde herhangi bir açıklama yapılmasına gerek bulunmamaktadır. İlkeler; pay sahipleri, kamuyu aydınlatma ve saydamlık, menfaat sahipleri, yönetim kurulu olmak üzere dört temel bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, pay sahiplerinin hakları ve eşit işleme tabi olmaları konusundaki prensipler yer almaktadır. Bu bölümde, pay sahiplerinin bilgi alma ve inceleme hakkına, genel kurula katilim ve oy verme hakkına, kar payı alma hakkına ve azınlık haklarına ayrıntılı olarak yer verilmekte; ayrıca pay sahipliğine ilişkin kayıtların sağlıklı olarak tutulması ve payların serbestçe devri ve satışı konulan ile pay sahiplerine eşit işlem ilkesi ele alınmaktadır. İkinci bölümde, kamunun aydınlatılması ve saydamlık kavramları ile ilgili prensipler yer almaktadır. Bu çerçevede, şirketlerin pay sahiplerine yönelik olarak bilgilendirme politikası kuralları oluşturmaları ve bu kurallar bütününe sadık kalarak kamuyu aydınlatmalarına yönelik prensipler belirlenmiş, ayrıca, dünyadaki güncel gelişmeler ve ülkemiz koşulları göz önünde bulundurularak periyodik mail tablo ve raporlarda yer alacak bilgiler bir standarda bağlanmış ve işlevsellik on planda tutularak ayrıntılandırılmıştır. Üçüncü bölüm, menfaat sahipleri ile ilgilidir. Menfaat sahibi, işletmenin hedeflerine ulaşmasında ve faaliyetlerinde herhangi bir ilgisi olan bir kimse, kurum veya çıkar grubu olarak tanımlanmaktadır. Şirketle ilgili menfaat sahipleri pay sahipleri ile birlikte çalışanları, alacaklıları, müşterileri tedarikçileri, sendikaları, çeşitli sivil toplum kuruluşlarını, devleti ve hatta şirkete yatırım yapmayı düşünebilecek potansiyel tasarruf sahiplerini de içerir. Son bölümde ise, yönetim kurulunun işlevi, görev ve sorumlulukları, faaliyetleri, oluşumu ve yönetim kuruluna sağlanan mali haklar ile yönetim kurulunun faaliyetlerinde yardımcı olmak üzere kurulacak komitelere ve yöneticilere ilişkin prensipler yer almaktadır. Yönetim kurulu bölümünde yönetim kurullarının iki tip yönetim kurulu üyesinden oluşması önerilmektedir. Bunlar, icrada görevli olan ve olmayan üyelerdir. Bir yönetim kurulu üyesi aynı zamanda, şirkette murahhas aza gibi idari bir görevde çalışıyorsa, bu üye, icrada görevli yönetim kurulu üyesi olarak tanımlanmaktadır. İcrada görevli olmayan üye ise, yönetim kurulu üyeliği dışında şirkette başkaca herhangi bir idari görevi bulunmayan kişidir. İcra

4 başkanı da, şirketin esas sözleşmesinde belirtilen ve uygulamanın en üst noktasında sorumlu olan kişidir. Bu kişi uluslararası yönetim sistemleri anlamında "Chief Executive Officer(CEO)"dır. Şirket yapısında İcra Başkanı yoksa aynı işlev genel müdür tarafından yerine getirilir. İlkelerde; şirketin icra başkanı/genel müdürü, genel koordinatör dahil bunların yardımcıları, şirketin organizasyon şemasında yer alan ana birimlerin başında bulunan personel ve bunların yardımcıları, ayrıca yönetimde söz sahibi olan yönetim kurulu başkanına veya icra başkanı/genel müdüre doğrudan bağlı olarak çalışan personel ile birlikte danışman gibi diğer personel, yönetici olarak adlandırılmaktadır. SPK İlkelerinin yanında, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile "kurumsal yönetim ilkeleri" kavramı bankacılık mevzuatına girmiş kurumsal yönetim ilkelerine ilişkin yapı ve süreçlerin ve bunlara ilişkin ilkelerin, SPK ve Kuruluş Birliklerinin görüşü alınarak BDDK tarafından belirleneceği hükme bağlanmıştır. (4) Böylece, ülkemizde kurumsal yönetim ilkeleri maddi mevzuatta ilk kez Bankacılık Kanunu ile düzenlenmiştir. (5) Ayrıca, Türk Ticaret Kanunu (TTK) Tasarısı ile TTK'da koklu değişiklikler öngörülmekte, bu arada kurumsal yönetim ilkeleri doğrultusunda değişiklikler yapıldığı da görülmektedir. Bu kapsamda pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkının genişletilmesi ve modern yapıya kavuşturulması, buna koşut olarak özel denetçi talep hakkının bireysel bir hak haline dönüştürülmesi, yeni azınlık haklarının ihdas edilmesi, haklı sebeplerle fesih hakkının tanınması, şirketin kendi paylarını iktisabının yasak olmasına ilişkin düzenlemenin değiştirilmesi, azınlık haklarında genel kurul toplantısına ilişkin olarak azınlığa tanınan bilanço görüşmelerinin ertelenmesini talep hakkının sağlıklı bir düzenlemeye kavuşturulması, anonim şirketlerin organizasyon yapısında denetçilerin yeniden tanımlanması ve faaliyetleri kapsamının yönetimsel yetkileri (nezaret, temsil gibi) kaldırılarak, denetim işlevine özgülenmesi, yönetim kurulu yapısı, yetkileri ve sorumluluğu ile ilgili düzenlemeler ve mer'i TTK'daki aksaklıkların giderilmesi, yeni pay alma/rüçhan hakkının sınırlandırılması hususunda genel kurula yetki tanınması ile hak sahiplerinin korunması, elektronik yöntemlerle genel kurul toplantılarına katılım gibi düzenlemeler, kurumsal yönetim ilkelerine örnek olarak gösterilebilir. (6) (1) Değişiklikler tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. (2) BDDK tarafından çıkarılan ve tarihli ve Mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan "Bağımsız Denetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik"in (6/1-d) maddesinde de buna benzer bir düzenleme söz konusu iken, Hazine Müsteşarlığı'nca çıkarılan ve tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan "Sigorta ve Reasürans Şirketlerinde Bağımsız Denetim Yapılmasına İlişkin Yönetmelik"te bu çerçevede bir düzenleme bulunmamaktadır. (3) Bu konuda bkz. ( (4) tarihli ve 5472 sayılı kanun ile bu ilkelere uyan bankalar için şube açma serbestisi getirilmiştir. Bu konuda bkz. Yavuz AKBULAK, 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu İle Getirilen Genel Esaslar, Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Mayıs 2006, s (5) Mer'i 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu'nda bütünüyle değişiklik yapmak üzere hazırlanan Sigortacılık Kanunu Tasarısında "kurumsal yönetim ilkeleri "ne ilişkin olarak Hazine Müsteşarlığına (HM) yetki veren bir düzenleme yer almamaktadır. Bu konuda, TBMM komisyonlarında ve/veya Meclis görüşmeleri esnasında hüküm getirilmesi, günümüz koşulları dikkate alınarak çıkarılabilecek yönetmelikler için HM Sigortacılık Genel Müdürlüğünün yetkilendirilmesi bakımından önem taşımaktadır.

5 (6) Bu konuda SPK Uzman Hukukçusu Yusuf SÖZMEZ'in "Kurumsal Yönetim İlkeleri Açısından TTK Tasarısının Değerlendirilmesi" başlıklı notundan yararlanılmıştır.