MİLLÎ MÜCADELE YILLARINDA MARMARA BÖLGESİ NDE FAALİYET GÖSTEREN MÜFREZELER, MİLİS KUVVETLERİ VE ÇETELER ( )

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ BİLİM DALI MİLLÎ MÜCADELE YILLARINDA MARMARA BÖLGESİ NDE FAALİYET GÖSTEREN MÜFREZELER, MİLİS KUVVETLERİ VE ÇETELER ( ) HASAN ALİ POLAT YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN DOÇ.DR. OSMAN AKANDERE KONYA 2008

2 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ BİLİM DALI MİLLÎ MÜCADELE YILLARINDA MARMARA BÖLGESİ NDE FAALİYET GÖSTEREN MÜFREZELER, MİLİS KUVVETLERİ VE ÇETELER ( ) HASAN ALİ POLAT YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN DOÇ.DR. OSMAN AKANDERE Bu çalışma Bilimsel Araştırma Proje Koordinatörlüğü tarafından No lu YL Tez Projesi olarak desteklenmiştir. KONYA 2008

3 i İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİK SAYFASI....iv TEZ KABUL FORMU... v ÖNSÖZ......vi ÖZET...ix ABSTRACT...xi KISALTMALAR.. xii GİRİŞ... 1 I. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE BAŞLARINDA MARMARA BÖLGESİNDE GENEL DURUM A) Mütareke Dönemi nde Marmara Bölgesi nin Ekonomik Durumu 5 B) Marmara Bölgesinin Demografik Yapısı C) İtilaf Devletlerinin İşgalleri ve İşgal Sırasındaki Tutumları.13 D) Bölge Halkının İşgaller Karşısındaki Tepkileri 20 E) Osmanlı Devleti nin Mütareke Sonrası Takip Ettiği Genel Siyaset.26 II. BÖLÜM MARMARA BÖLGESİ NDE FAALİYET GÖSTEREN RUM VE ERMENİ ÇETELERİ A) Rum ve Ermeni Çetelerinin Örgütlenmesinde Rol Oynayan Devlet ve Kuruluşlar..34 B) Marmara Bölgesinde Faaliyet Gösteren Rum Çeteleri..45 B.1. Todori Çetesi. 45 B.2. Bahari Çetesi..46 B.3. Kommit Çetesi...48 B. 4. Apostol ve Apostolidis Çeteleri...49 B.5. Kirman ve Kırçaki Çeteleri...50 B.6. Paşaköylü Karaoğlan ve Panayot Çetesi...51 B.7. İstelyanus Çetesi 52

4 ii B.8. Yeniköylü Yorgi Çetesi.52 B.9. Pandeli Çetesi 52 B.10. Andon Çetesi...53 B.11. Karabıyık Dimitri Çetesi.53 B.12. Vangel ve Vangelos Çeteleri...55 B.13. Çakır Yorgi, Karabacak, Anesti Kaplan Çetesi...56 B.14. Kör Vasil Çetesi..56 B.15. Milto Çetesi.57 B.16. Hrisantos ve Zafiri Çetesi 57 B.17. Milki (Milti) Kaptan Çetesi.58 B.18. Marmara Bölgesinde Faaliyet Gösteren Diğer Rum Çeteleri.59 C) Marmara Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Ermeni Çeteleri 64 C.1. Yuvacıklı Vahan Çetesi 64 C.2. Donik (Antranik) Çetesi C.3. Bölgede Faaliyet Gösteren Diğer Ermeni Çeteleri 65 D) Osmanlı Devleti nin Çete Hareketlerine Yönelik Aldığı Önlemler..68 III. BÖLÜM MARMARA BÖLGESİ NDE FAALİYET GÖSTEREN TÜRK MİLİS KUVVETLERİ VE MÜFREZELERİ A) Türk Milis Kuvvetlerinin Oluşumunda Etkin Olan Amiller ile Milis Kuvvetleri ve Müfrezelerinin Örgütlenmeleri..72 B) Marmara Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Türk Milis Kuvvetleri ve Müfrezeleri...79 B.1. Yahya Kaptan Müfrezesi...79 B.2. Bulgar Sadık ve Demir Hulusi Milis Kuvvetleri 81 B.3. İpsiz Recep Milis Kuvveti.83 B.4. Laz Osman Milis Kuvveti..85 B.5. Tevfik Bey Müfrezesi.85 B.6. Marmara Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Diğer Milis Kuvvetleri ve Müfrezeleri 86 C) Marmara Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Türk Çeteleri...90

5 iii C.1. Eski İzmit Mutasarrıfı İbrahim Hakkı Bey Çetesi...90 C.2. Arnavut Ali Bey Çetesi C.3. Küçük Arslan Çetesi C.4. Çerkez Bekir ve Rüştü (Kuvâ-yı Milliye Kanlı Bayrak) Çetesi...93 C.5. Marmara Bölgesi nde Şekavet Eden Diğer Türk Çeteleri 96 SONUÇ KAYNAKÇA EKLER

6 Hasan Ali POLAT iv

7 v YÜKSEK LİSANS TEZ KABUL FORMU Hasan Ali POLAT tarafından hazırlanan MİLLİ MÜCADELE YILLARINDA MARMARA BÖLGESİ NDE FAALİYET GÖSTEREN MÜFREZELER, MİLİS KUVVETLERİ VE ÇETELER ( ) başlıklı bu çalışma 13/08/2008 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. JÜRİ HEYETİ Prof. Dr. Ramazan TOSUN Doç. Dr. Osman AKANDERE Yrd. Doç. Dr. Feridun ATA Başkan Danışman Üye

8 vi ÖNSÖZ Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı ndan yenik ayrılıp Mondros Mütarekesi ni imzalamak zorunda kalmış ve bu Mütareke de, İtilaf Devletleri tarafından bir paylaşılma projesi olarak algılanıp uygulamaya konulmuştur. Bu kapsamda, Marmara Bölgesi itibariyle özellikle İngilizler ve Yunanlılar hummalı bir çalışma içerisine girmişler, Osmanlı Devleti nin topraklarını birer birer işgal etmişlerdir. İngilizler ve Yunanlılar, işgallerin kalıcı olabilmesini sağlamak amacıyla da Fener Rum Patrikhanesi ve Ermeni Patrikliği aracılığıyla Rum ve Ermeni azınlıktan faydalanmaya çalışmış, Rum ve Ermeni çetelerinin oluşmasına büyük katkı sağlamışlardır. İngilizler ve Yunanlıların destekleriyle güçlenen ve Patrikhane tarafından yönlendirilen Rum ve Ermeni çeteleri, Türk milletini Anadolu ya hapsetmek maksadıyla Marmara Bölgesi nde şekavet etmişlerdir. Rum azınlığın Osmanlı Devleti ne karşı harekete geçirilmesinde Megali İdea hedefinden yararlanılmıştır. Ermeniler de Yunanlıların Osmanlı Devleti ne yönelik hedeflerinde başarılı olması neticesinde Doğu Anadolu daki hedeflerine ulaşacakları umuduyla Megali İdea fikrinin hayata geçirilmesinde Yunanlılara yardımcı olmuşlardır. Mütareke den sonra hızla teşkil edilen Rum ve Ermeni çetelerinin Marmara Bölgesi nde uyguladıkları mezalim dayanılmaz boyutlara ulaşınca Türkler de, milis kuvvetleri oluşturmak suretiyle kendilerini müdafaaya çalışmışlardır. Neticede oluşturulan bu milis kuvvetleri ve müfrezeleri, hem Türk nüfusu Rum ve Ermeni çetecilerinin zulümlerinden korumuş, hem de Yunanlılara karşı verdikleri mücadele ile Millî Mücadele nin başarıya ulaşmasında ciddî katkılar sağlamışlardır. Çalışmamızda; İngilizler ve Yunanlıların Patrikhane aracılığıyla Rum ve Ermeni çetelerinin örgütlenmesi, Rum ve Ermeni çetelerinin Marmara Bölgesi nde giriştikleri mezalim ve katliam ile Türk milis kuvvetleri ve müfrezelerinin Rum ve Ermeni çeteleri ile mücadeleleri ele alınmıştır.

9 vii Çalışmanın esas kaynağını, Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü belgeleri teşkil etmiştir. Dönemin gazeteleri, Millî Kütüphane ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi vasıtasıyla taranmış ve konumuzla ilgili gazete haberleri de çalışmada kullanılmıştır. Genelkurmay Başkanlığı ATASE Arşivi ne de başvuruda bulunulmuş fakat başvuruya bir cevap alınamamış, bu nedenle de ATASE Arşivi ndeki belgelerden faydalanılamamıştır. Söz konusu yukarıdaki çalışmaların yanında, konumuzla ilgili olarak yayınlanmış olan hatırat, tetkik eserler ve makalelerden de faydalanılmıştır. Ayrıca konuyla ilgili olarak YÖK ün Tez Merkezi nde de bir çalışma yürütülmüş ve buradaki eserlerden konumuzla ilgisi doğrultusunda faydalanılmıştır. Çalışmamız, giriş kısmı hariç üç bölümden oluşmaktadır. Girişte, Osmanlı Devleti nin Mütareke Dönemi ndeki durumuna kısaca değinilmiştir. Ayrıca milis kuvvetleri ve müfrezeleri ile çetelerin oluşturulmasının nedenleri üzerinde de durulmuştur. Birinci Bölüm de; Osmanlı Devleti nin Mütareke Dönemi ndeki ekonomik durumu, demografik yapısı, İtilaf Devletleri nin işgalleri ve bu işgallere Türk halkının tepkileri dile getirilmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti nin bu dönemde takip ettiği genel siyaset hakkında da bilgi verilmiştir. İkinci Bölüm de; İngilizler ve Yunanlıların, Rum Patrikhanesi ve Ermeni Patrikliği aracılığı ile çeteler oluşturulması yönündeki çalışmaları irdelenmiştir. Fener Rum Patrikhanesi nin Megali İdea etrafında giriştiği siyasî hareketler ve çetelere verdiği destek hakkında da bilgi verilmiştir. Ayrıca, Marmara Bölgesi nde şekavet eden Rum ve Ermeni çeteleri hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. İkinci Bölüm ün sonunda da Osmanlı Devleti nin Rum ve Ermeni çetelerinin şekavetlerinin önüne geçmek amacıyla yürüttüğü çalışmalar ele alınmıştır. Üçüncü Bölüm de; Türk milis kuvvetleri ve müfrezelerinin oluşmasında etkin olan amiller ve bu kuvvetlerin vücuda gelmesinde büyük katkısı bulunan Karakol Cemiyeti üzerinde durulmuştur. Ayrıca, Marmara Bölgesi nde faaliyet gösteren Türk

10 viii milis kuvvetleri ve müfrezeleri hakkında da bilgi verilmiştir. Bundan başka bölgede şekavet eden Türk çeteleri üzerinde de durulmuştur. Bu çalışma bir yüksek lisans tezi olarak hazırlandı. Bu münasebetle, tez konusunu seçmemde ve tezi tamamlamamda büyük emeği geçen danışman hocam Sayın Osman AKANDERE ye teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca bu tez çalışmasını proje kapsamında değerlendirip maddî destek sağlayan Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü ne de teşekkür ederim. Hasan Ali POLAT KONYA 2008

11 ix ÖZET Mondros Mütarekesi nin imza edilmesiyle birlikte, Mütareke hükümlerine dayanarak İtilaf Devletleri Anadolu yu işgale başlamışlardır. Mütareke ile birlikte ülkede asayiş giderek bozulmuştur. Asayişin bozuk olması nedeniyle de ülke genelinde özellikle de Marmara Bölgesi nde çete hareketlerinin önü açılmış, Rum ve Ermeni çetelerinin Müslüman-Türk tebaaya yaptıkları mezalim dayanılmaz bir hâl almıştır. Rum çeteleri Megali İdea etrafında siyasî emeller peşinde koşmuşlar ve İstanbul merkezli bir Bizans-Yunan İmparatorluğu nun oluşması için büyük çaba göstermişlerdir. Bu hedefleri doğrultusunda Ermeni çeteleri ile de işbirliği içerisinde olmuşlardır. Gerek İngilizler gerekse de Patrikhane ile Yunanlılar, Rum ve Ermeni çetelerinin kurulması, silah ve cephane ihtiyaçlarının karşılanması hususlarında azamî destek sağlamışlardır. Rum ve Ermeni çeteleri Marmara Bölgesi nde Müslüman-Türk köylerini basmışlar, halkın para ve değerli eşyalarını gasp etmişler, evleri yakıp yıkmışlardır. Yine, birçok Müslüman ı katletmişler, pek çok kadın ve kıza da tecavüz etmişlerdir. Rum ve Ermeni çetelerinin zulümleri neticesinde bölgede yaşayan halk, Karakol Cemiyeti ve Trakya-Paşaeli Cemiyeti gibi teşkilatların teşvikleri ve yardımlarıyla millî milis kuvvetleri oluşturmak suretiyle Rum ve Ermeni çetelerinin zulümlerinden korunmaya çalışmışlardır. Oluşturulan milis kuvvetleri bölge halkını Rum ve Ermeni çetelerinden korumuş, birçok Rum ve Ermeni çetesinin de imhasına muvaffak olmuştur. Bu milis kuvvetleri ve müfrezeleri, düşman silah depolarına yaptıkları baskınlardan elde ettikleri silahları Anadolu ya göndermek suretiyle Anadolu da yürütülen Kuvâ-yı Milliye Hareketi ne önemli oranda destek vermişlerdir. Yine bu milis kuvvetleri ve müfrezeleri Anadolu ya giriş ve çıkışların kontrol altında tutulması ve Kuvâ-yı Milliye Hareketi ne katılacak olan subay ve gönüllülerin güvenli bir şekilde Anadolu ya geçişlerinin sağlanabilmesi noktasında da büyük hizmetler yapmışlardır. Bu milis kuvvetleri ve müfrezeleri, çalışmaları boyunca Kuvâ-yı Milliye, daha sonrasında da Ankara Hükümeti ile sıkı ilişkiler içerisinde olmuşlardır. Zaten bu milis kuvvetleri ve müfrezelerinin bir kısmı Kuvâ-yı Milliye Hareketi nin çabasıyla oluşturulmuştur. Milis kuvvetleri ve müfrezeleri,

12 x Marmara Bölgesi nde Rum ve Ermeni çetelerine ve işgal kuvvetlerine karşı kararlı bir mücadele sergilemiş, Millî Mücadele nin başarıya ulaşmasına önemli katkı sağlamışlardır. Anahtar Kelimeler: Marmara Bölgesi, Millî Mücadele, Çete, Müfreze, Milis Kuvvetleri

13 xi ABSTRACT Allies began to occupy Anatolia after Armistice of Mudros. Public security was decayed gradually in the country by the armistice. As the public security had been decayed, operations of irregulars began in all over the country especially in Marmara region; atrocities against Muslim-Turkish citizens from Greek and Armenian irregulars became irresistible. Greek irregulars run after political desires around Megola Idea and made a great effort for this aim. They had been in cooperation with Armenian irregulars for this desire as well. Both British and Patriarchate and Greeks supported the foundation of Greek and Armenian irregulars and they provided their guns and ammunition. Greek and Armenian irregulars attacked Muslim-Turkish villages in Marmara Region, disease their money and valuables and harried and vandalized their homes. And, again they murdered many Muslims and raped many women and girls. As a result of cruelty of Greek and Armenian irregulars, the public of the region tried to defense themselves against these irregulars by forming national militia forces by the help and encouragement of organizations such as Karakol Cemiyeti and Trakya-Pasaeli Cemiyeti (Newly) constituted militia forces protected the public of the region against Greek and Armenian irregulars and succeeded in destruction of many Greek and Armenian irregulars. These militia forces and battalions supported the National Movement by sending the guns which they got after they had raided the arsenals of the enemy. These militia forces played an important role again in controlling ingress-egress to Anatolia and providing safe passage of volunteers and army officers who will join the National Movement. These militia forces and battalions were in close relations with National Movement during their action and later with Ankara Government. Anyway, some of these militia forces and battalions were formed by the help of National Movement Action. Militia Forces and Battalions performed a clear struggle against Greek and Armenian irregulars in Marmara Region and provided an important contribution to the success of National Movement. Keywords: Marmara Region, National Movement, Irregular, Cavalry Troops, Militia Forces

14 xii KISALTMALAR BEO : Bâbıâli Evrak Odası bkz : bakınız BOA : Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA, DH. UMVM : Dâhiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdüriyeti Çev : Çeviren DH. EUM. AYŞ. : Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye Asayiş Kalemi DH. EUM. KLU : Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye Kalem-i Umûmi DH. EUM. MH : Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye MH. DH. EUM. VRK : Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Evrak Odası DH. MB. HPS :Dâhiliye Nezareti Mebâni-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti DH-KMS : Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti DH-ŞFR : Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi DUİT : Dosya Usûlü İradeler Tasnifi H.T.V.D. : Harp Tarihi Vesikaları Dergisi MV : Meclis-i Vükelâ Mazbataları Nr : Numara s : Sayfa Numarası TİTE : Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi TTK : Türk Tarih Kurumu ty : Tarih Yok Yay. Haz. : Yayına hazırlayan

15 1 GİRİŞ Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı ndan yenik ayrıldıktan sonra 30 Ekim 1918 tarihinde devletin varlığı ve bütünlüğüne yönelik çok ağır şartlar ihtiva eden Mondros Mütarekesi ni imzalamak zorunda kalmıştır 1. Osmanlı Devleti yetkilileri bu mütarekeyi imza ederken İngiltere den göreceklerini umdukları hoşgörüye 2 ve Wilson Prensipleri ne güvenmişlerdir. Çünkü Wilson Prensipleri, Osmanlı Devleti nin Türklerle meskûn kısımlarının istiklaline dokunulmayacağı vaadinde bulunuyordu 3. Osmanlı Devleti yetkilileri, İtilaf Devletleri nin I. Dünya Savaşı nı kazanmasında büyük rolü olan Amerika nın, Wilson Prensipleri adı altında dünya kamuoyu önünde verdikleri sözün yerine getirileceğinden kuşku duymuyorlardı. Yine bu prensiplerle bütün milletler için kabul edilen milletlerin, kendi mukadderatlarını, kendilerinin tayin hak ve selahiyeti maddesi de Osmanlı umumî efkârını rahatlatıyordu 4. Fakat Mütareke nin uygulanışı Osmanlı Hükümeti nin beklediğinin aksine oldu. Zaten, Mütareke nin yedinci maddesi ile İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit eden herhangi bir stratejik noktayı ele geçirme hakkına da sahip olmuşlardı 5. Bu yedinci madde ile İtilaf Devletleri, I. Dünya Savaşı esnasında imza ettikleri gizli antlaşmaların uygulamaya konulmasına zemin hazırlıyorlardı 6. Bu maddenin Mütareke hükümleri içerisinde yer almasındaki en mühim maksat, Mütareke den sonra, önceden imza edilmiş olan gizli antlaşmalar doğrultusunda 1 Mondros Mütarekesi ve tatbikatı hakkında geniş bilgi için bkz, Türk İstiklal Harbi I Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Üçüncü Basım, Genelkurmay Yayınları, Ankara 1999, s Padişahın; İngilizlerin mütareke şartlarını öğrendiği zaman İzzet Paşa ya şunları söylediği rivayet edilmektedir: Bu şartları, çok ağır olmalarına rağmen, kabul edelim. Öyle tahmin ederim ki, İngilizlerin doğuda asırlarca devam eden dostluğu ve lütufkâr siyaseti değişmeyecektir. Biz onların müsamahasını daha sonra elde ederiz. Bkz, Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Çev: Cemal Köprülü, TTK, Ankara 1991, s Tevfik Bıyıklıoğlu, Trakya da Millî Mücadele, Cilt: I, Üçüncü Basım, Ankara 1992, s. 121; Mondros Mütarekesi görüşmeleri esnasında İngiliz murahhaslarının Türk murahhaslarına gösterdikleri ilgi ve mütarekenin imzasından sonra Amiral Calthorpe un Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf a gönderdiği gizli mektupta, mütareke koşullarında doğan bazı anlaşmazlıkların giderilmesi adına verdiği sözler Hüseyin Rauf Bey ve diğer Türk heyetini umutlandırmıştır. Ve heyet, İstanbul a dönünce imza edilen mütarekenin umut verici bir gelişme olduğunu dile getirmişlerdir. Bkz, R. Salahi Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: I, Üçüncü Basım, TTK, Ankara 1995, s Bıyıklıoğlu, Trakya da Millî Mücadele, Cilt: I, s Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, s. 47; Lütfi Simavi, Osmanlı Sarayı nın Son Günleri, Hürriyet Yayınları, İstanbul-ty, s İtilaf Devletlerinin Osmanlı Devleti ne yönelik paylaşım projeleri için, bkz, Selahattin Tansel, Mondros tan Mudanya ya Kadar, Cilt: 1, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1991, s

16 2 Anadolu da yapacakları işgallere hukukî zemin hazırlamaktı 7. Yine imza edilen bu Mütareke ile Boğazların yönetimi İtilaf Devletleri nin kontrolüne bırakılıyor, Osmanlı ordusu hudut muhafazası ve iç asayişin temin edilmesi için gerekli olan asker dışında terhis ediliyordu. İtilaf Devletleri ne ve Ermenilere mensup harp esirleri de serbest bırakılıyordu 8. Nitekim İtilaf Devletleri özellikle yedinci madde ve diğer maddelere dayanarak çıkarları doğrultusunda Anadolu topraklarını işgale başlamışlardır 9. Osmanlı Devleti nin uzun yıllar savaş içerisinde bulunması ve I. Dünya Savaşı ndan yenik ayrılarak imzaladığı Mondros Mütarekesi yle birlikte toprakları işgal edilmeye başlanmış, ülke büyük bir kargaşa içerisine girmiştir. Bunun sonucunda da Osmanlı Hükümeti nin otoritesini kullanamaması ve asayişi sağlayamamasının neticesi olarak ülke genelinde çetecilik hareketlerinin önü açılmış, özellikle Marmara Bölgesi nde Türk, Rum ve Ermeni çeteleri etkin olarak faaliyet göstermeye başlamışlardır. Osmanlı Hükümeti nin, en merkezî bölge olan Marmara da bile asayişi sağlayamaması ve çete hareketlerinin önüne geçememesi, devlet yönetiminde ciddî bir zaafın ortada olduğunun da bir göstergesidir. Mütareke nin imza edilmesiyle birlikte özellikle Rum ve Ermeni çetelerinin faaliyetlerinde ciddî bir artış görülmektedir. Şüphesiz bunun en büyük sebebi; Mütareke nin imza edilmesi ve Osmanlı Devleti nin bu Mütareke hükümleriyle çaresiz bırakılmasıdır. Ayrıca, İngilizler ve Yunanlıların, Rum ve Ermeni çetelerine müsamahakâr davranmaları, hatta el altından silah ve cephane noktasında ciddî manada desteklemeleri çete hareketlerinin önünün alabildiğine açılmasına sebep olmuştur. İngilizler ve Yunanlıların yanında Amerikalılar da Rum ve Ermeni 7 Mevlüt Çelebi, Millî Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2002, s Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, s. 47; Simavi, Sarayın Son Günleri, s Mesela, 15 Mayıs ta İzmir, 16 Mayıs ta urla, Sefer-i Hisar, 19 Mayıs ta Çeşme, 20 Mayıs ta Torbalı, 22 Mayıs ta Menemen, 25 Mayıs ta Manisa, Bayındır, Selçuk, 27 Mayıs ta Aydın, Tire, 29 Mayıs ta Ayvalık ve 30 Mayıs ta Ödemiş işgal edilmiştir. Bkz, Doğan Ersoy, Alaşehir Kuva-yı Milliye Hareketi nin Malî Kaynakları, Millî Mücadele de Alaşehir Kongresi (6 25 Ağustos 1919), Anadolu Matbaacılık, İzmir 1988, s. 199; İşgal edilen yerlerden birkaçı Nutuk ta şöyle ifade edilmektedir: Adana ili Fransızlar; Urfa, Maraş, Antep İngilizler tarafından işgal edilmiş. Antalya ve Konya da İtalyan askerî birlikleri, Merzifon ve Samsun da İngiliz askerleri bulunuyor. Her tarafta yabancı subay ve memurlar ile özel ajanlar faaliyette. 15 Mayıs 1919 da, İtilaf Devletlerinin uygun bulması ile Yunan ordusu da İzmir e çıkartılıyor. Bkz, M. Kemal Atatürk, Nutuk ( ), Yay. Haz: Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2005, s. 1.

17 3 çetelerine silah ve cephane noktasında büyük yardımlar sağlamışlardır; mesela Derince deki askerî depolarda büyük miktarda silah ve cephane bulunmaktaydı. Amerikalılar vasıtasıyla da Rum ve Ermeniler bu depolarda amele olarak çalıştırılmışlardır. Amerikalılar, Rum ve Ermenilerin bu depolardan Hatıra olarak silah ve cephane almalarına da müsaade etmişlerdir. Yine Rum ve Ermeniler ihtiyaçları olduğunu bildirdikleri takdirde bu depolardan makbuz karşılığında silah ve cephane alabilmişlerdir 10. Mütareke Dönemi ndeki çete hareketlerini birkaç grupta değerlendirmek mümkündür: Birincisi; adî şekavet yapan, herhangi bir siyasî amacı olmayan ve otorite boşluğundan istifade ile yağma ve çapulculuk yapmak suretiyle kazanç elde etme gayreti içerisinde olan çetelerdir. Bu çeteler; hırsızlık, yol kesmek, adam kaçırmak, halkın para ve kıymetli eşyalarını gasp etmek vb. eylemleri gerçekleştirmişlerdir 11. Asker kaçaklarının, işsiz güçsüzlerin oluşturduğu bu çeteler, Türkler ve Hıristiyanlar tarafından oluşturulan çetelerdir 12. İkinci grup ise; Yunan Megali İdea sı hesabına çalışan ve İngiltere nin çıkarları doğrultusunda faaliyet gösteren, toprak talebi içerisinde olan Yunanlılar ve İngilizler tarafından da el altından desteklenen çetelerdir. Bu çeteler siyasî amaçları doğrultusunda faaliyet gösteriyorlar, Türk köylerini basıyorlar, halkın para ve değerli eşyalarını gasp ediyorlar ve halkın topraklarını terk etmelerini sağlamaya çalışıyorlardı. Sadece halka karşı değil Osmanlı Devleti nin askerine karşı da kin ve nefretle karşı koyuyor, askerleri katletmekten de çekinmiyorlardı 13. Rum ve Ermenilerden müteşekkil bu çeteler, Fener Rum Patrikhanesi ve bu patrikhaneye bağlı olarak çalışan Mavri Mira ve Kordus gibi cemiyetler vasıtasıyla izci ve göçmen olarak bölgeye getirilen Rum ve Ermeniler ile İstanbul un yerli Rumlarından oluşmaktadır Yusuf Çam, Millî Mücadele de İzmit Sancağı, Yayınlanmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 1991, s Rifat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Türk Yolu Matbaası, İzmit 1945, s. 64; Avni Öztüre, İzmit Tarihi Nikomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla-, Çeltüt Matbaası, İstanbul 1981, s Mehmet Temel, İşgal Yıllarında İstanbul un Sosyal Durumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998, s Yüce, Kocaeli Tarih, s. 65; Öztüre, İzmit Tarihi, s Temel, İşgal Yıllarında, s. 185.

18 4 Üçüncüsü ise; adî şekavetler işleyen bütün çetelerin ve siyasî olarak Yunan ve İngiliz hesabına çalışan Rum ve Ermeni çetelerinin bölgedeki faaliyetlerinin önüne geçmek için oluşturulan, Türk unsura dayanan milis kuvvetleridir ki, bu milis kuvvetleri hem adi şekavet işleyen hem de siyasî emeller peşinde koşan çetelerin faaliyetlerinin önüne geçmek için büyük gayret sarf etmişlerdir 15. Anadolu da başlayan Kuvâ-yı Milliye Hareketi ile de temas içerisinde olan bu milis kuvvetleri, güç şartlar altında yürütülen Millî Mücadele ye katkı için Anadolu ya cephane ve silah sevkiyatında da etkin rol oynayıp Millî Mücadele nin başarıya ulaşmasında büyük katkılar sağlamışlardır. Bu milis kuvvetlerinin ve sonrasında oluşturulacak olan müfrezelerin insan kaynağını Mütareke hükümleri uyarınca Osmanlı ordusundan terhis edilen askerler 16, işgalleri benimsemeyen vatansever kişiler, adî ve siyasî çetelerin faaliyetlerinden usanmış olan Anadolu nun cefakâr halkı oluşturmaktadır 17. Bu çete ve milis kuvvetlerinin yanı sıra bir diğer grup daha vardır: Bu da, Anadolu da düşmanla mücadele eden Kuvâ-yı Milliye yi halk nezdinde ve dünya kamuoyunda küçük düşürmek için oluşturulan ve Osmanlı yönetimi ile İngilizler tarafından da desteklenen Türk ve Rumlardan müteşekkil çetelerdir. Bu çeteler Türk, Rum ve Ermeni köylerine baskınlar yapıyorlar ve eylemlerini Kuvâ-yı Milliye üzerine atıyorlardı. İngilizlerin böyle bir eylemi gerçekleştirmesinde kendi siyasî emelleri noktasından bakıldığında tutarlılık görmek mümkündür. Ancak, Osmanlı Devleti yetkililerinin böyle çeteler oluşturulmasına müsaade ve yardım etmesi, hakikatte Osmanlı Devleti nin de düşmanı olan İtilaf kuvvetleriyle mücadele eden Kuvâ-yı Milliye yi engellemek maksadıyla bu çetelerin eylemlerinden medet umması, daha da kötüsü oluşturulan çetelerle kendi milletine yapılan zulümlerin de nihayetinde müsebbibi olması, dolayısıyla da kardeşi kardeşe kırdırma gibi bir gafletin içerisinde olabilmesi elim ve aynı zamanda düşündürücü bir hadisedir. 15 Temel, İşgal Yıllarında, s Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, s. 47; Simavi, Sarayın Son Günleri, s Öztüre, İzmit Tarihi, s. 159; Yüce, Kocaeli Tarih, s. 71.

19 5 I. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE BAŞLARINDA MARMARA BÖLGESİNDE GENEL DURUM A. Mütareke Dönemi nde Marmara Bölgesi nin Ekonomik Durumu Mütareke Dönemi ne bakıldığında, I. Dünya Savaşı ndan yenik ayrılmış olan Osmanlı Devleti nin ekonomik durumu hiç de parlak değildi. I. Dünya Savaşı nın ülkenin ekonomik durumu üzerinde açtığı tahribat çok yüksek düzeyde idi. Bunda ilan edilen seferberliğin yanında Ermeni tehcirinin uygulanmasının da rolü büyüktür. Çünkü Ermeniler birçok iş kollarında önemli ticarî varlık gösteriyorlardı 18. Nitekim savaş dolayısıyla üretimde büyük bir düşüş görülmüş, memleketin her tarafı işgallere maruz kaldığı için bu yerlerden gelir elde edilememiş, neticede vergi gelirlerinde büyük miktarda azalma görülmüş ve bu durum ülkede zaten var olan ekonomik çöküntüyü daha da tetiklemiştir. I. Dünya Savaşı sonunda imzalanan Mütareke esnasındaki ekonomik duruma bakıldığında hayat pahalılığının savaş öncesine kıyasla 20 kat arttığı görülmektedir 19. Fakat savaş ortamına nazaran kısmî bir düzelme görülmüştür. Bunda da terhis edilen askerlerin tekrar memleketlerine dönmeleri ve işgücüne katkıda bulunmalarıdır 20. Buna rağmen ciddî manada bir düzelme görüldüğü söylenemez. Nitekim hayat 18 Sabahattin Özel, Millî Mücadele de İzmit-Adapazarı ve Atatürk, Derin Yayınları, İstanbul 2005, s Bilge Criss, İşgal Altında İstanbul, İkinci Basım, İletişim Yayınları, İstanbul 1994, s Özel, İzmit-Adapazarı, s. 20.

20 6 pahalılığı giderek tırmanmaktadır. Mütareke günlerindeki fiyatlar hakkında, dönemi yaşamış bir subayın not defterinden birkaç misal ve yorumunu verdiğimizde durumun vahameti gözler önüne çıkmaktadır: Bir okka ekmek 80 kuruş, et 160, şeker 300, gaz 300, pirinç 100, un 60, kuru fasulye 80, tuz 10, yağ 350, zeytinyağı 160 kuruş vesaire 1 tane limon 10 kuruş, bir yumurta 7, odun kömürü 12, bir çeki odun 500 kuruşa çıktı. Şu halde nasıl yaşandı? diyeceksiniz. Şüphesiz pek çok insan öldü ise de memleketimizde istatistik tutmak adet olmadığından Umumî Harb in iaşe yüzünden verdiği zarar ve telefat hakikî olarak tespit edilemedi 21. Yine İstanbul şehrinin et ihtiyacını karşılayan Bulgaristan ın et ihracatını durdurması, Trakya- Rumeli ve Anadolu dan gelen canlı hayvan sevkiyatının da yarı yarıya düşmesi neticesinde İstanbul da et tüketimi önceki yıllara nazaran üçte bire inmiş, fiyatlar ise yirmi kat artmıştır 22. İnsanların en temel gıda kaynağı olan ekmek bile ihtiyaç oranında karşılanamamaktadır. Nitekim 1918 yılında İstanbul da ekmek sıkıntısı çekilmiş ve Devlet bu sıkıntıyı atlatabilmek için 3 milyon lira borçlanmaya gitmek zorunda kalmıştır. Bu sıkıntı ekmek fiyatlarına yansımış ve ekmek fiyatları 1919 yılında 11 kat artmıştır 23. Mart 1919 tarihlerindeki fiyatlara baktığımızda da Buğday 28 30, fasulye 45, mısır unu 8 ve tereyağının 275 kuruştan satıldığını görmekteyiz 24. Ayrıca sabit bir fiyatlandırma yoktu. Fiyatlar günü gününü tutmuyor değişken bir yapı arz ediyordu. Bir gün 6 7 kuruş olan mısır ertesi gün 4,5 kuruşa düşebiliyor veyahut artabiliyordu. Fiyatların geçmişle karşılaştırılmasına bakıldığında da, 1915 yılında 1 Osmanlı Kâğıt Parası ile satın alınabilen herhangi bir malın 1918 yılında 5.50 Osmanlı lirası ile satın alınabilir duruma geldiği görülmektedir. Millî gelirden kişi başına düşen pay; İstanbul ve çevresinde 2.085, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde 1.180, İç ve Doğu Anadolu da ise 771 kuruştur yıllarına ait bütçe tahminlerine göre de; gelir tahmini , gider tahmini , tahmin edilen açık , 21 Şevket Rado, Birinci Umumî Harpte ve Mütareke Günlerinde İstanbul, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl: 7, Cilt: 1, Sayı: 2, 1 Mart 1971, s Temel, İşgal Yıllarında, s Ekmek Fiyatları; 1 Mart 1919 da 1 kuruş, 13 Nisan da 5, 30 Eylül de 8, Ekim de 10 ve Ocak 1920 de 11 kuruş olmuştur. Bkz, Mümin Yıldıztaş, Mütareke Dönemi nde Suç Unsurları ve İstanbul Hapishaneleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1997, s Özel, İzmit-Adapazarı, s. 21.

21 7 Meclis tarafından kabul edilen borçlanma da Osmanlı lirasıdır. Duyun-u Umumiye idaresinin yaptığı hesaplara göre ise bütçe açığı Osmanlı lirasıdır 25. Bütün bunların ortaya çıkardığı tablo ile enflasyon çok büyük rakamlara tırmanmıştır. Mesela yılları arasında temel ihtiyaç maddelerinin fiyatları % 1350 artmıştır. Temel ihtiyaç maddelerinin bu denli artışına rağmen mesela bir memurun maaşı ancak % 50 artmıştır. Mayıs 1919 a gelindiğinde ise Osmanlı Devleti memurlarına aylık ödeyemez duruma gelmiştir 26. Maaşların ancak % 50 oranında artış göstermesi memurların alım gücünü % düşürmüştür 27. Bu fiyat artışları, iyi kötü bir geliri olan memurların bile belini büktüğüne göre herhangi bir geliri olmayan vatandaşların durumunun ne derece içler acısı olduğunu gözler önüne sermektedir. Mütareke Dönemi İstanbul şehreminlerinden Cemil Topuzlu, hatıralarında, I. Dünya Savaşı ve sonrasında İstanbul un içinde bulunduğu durumu şu cümlelerle ifade etmektedir: Sevgili şehrimiz her türlü vurgun ve suiistimale sahne olmuş, çaresiz halk sınırlarda vatanın savunmasıyla meşgul bulunurken kadın, çocuk, kardeşleri, ana-babaları burada akıl almaz derecede eza ve cefaya maruz kalarak soyulmuş, sefaletin son derecesine düşüp, birçokları açlıktan ve hastalıktan telef olmuşlardır 28. Böylesi bir tablo Mütareke Dönemi için Osmanlı Devleti nin ekonomik gücünün ne düzeyde olduğunu gözler önüne sermektedir. Anadolu insanı Balkan Savaşları ve ardından I. Dünya Savaşı yla birlikte daha da fakir düşmüş, bin bir zorlukla yaşam mücadelesi vermektedir 29. Osmanlı Devleti son döneminde sadece siyasî ve askerî yönden değil ekonomi yönetimi açısından da başarısızdır. Mesela halkın böylesi zor şartlarda yaşam mücadelesi verdiği bir dönemde, savaşlar dolayısıyla zahire depolarında saklanan buğday, bu kötü ekonomik yönetimin sonucu gerekli olan yerlere aktarılamamış depolarda çürüyüp gitmiştir. 25 Alptekin Müderrisoğlu, Kurtuluş Savaşı nın Malî Kaynakları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1990, s ; Criss, İşgal Altında, s Müderrisoğlu, Mali Kaynaklar, s. 94; Ersoy, Alaşehir Kuvâ-yı Milliye, s Temel, İşgal Yıllarında, s Temel, İşgal Yıllarında, s Mustafa Kemal Paşa 1919 Mayıs ında memleketin içinde bulunduğu durumu şu mühim cümlelerle anlatmaktadır: Osmanlı Devleti nin içinde bulunduğu grup, I. Dünya Savaşı nda yenilmiş, Osmanlı ordusu her tarafta zedelenmiş, şartları ağır bir ateşkes imzalamış. Büyük Savaş ın uzun yılları boyunca millet yorgun ve fakir bir durumda. ( ) Ordunun elinden silahları ve cephanesi alınmış ve alınmakta Atatürk, Nutuk, s. 1.

22 8 Böylesine karamsar bir tablo ile karşı karşıya olan Osmanlı halkı, çetelerin bölgedeki faaliyetleri neticesinde daha da fakir düşmüş ve birçoğu ellerindeki mallarını, tarlalarını satmak suretiyle geçimlerini temine çalışmışlardır. Güç durumda olan halkın sattığı toprak ve mülk gibi gayrı menkullerin alıcılarına bakıldığında da ilginç bir durum ortaya çıkmaktadır. Yunanistan ın Atina Bankası, işgaller neticesinde ekonomik durumu kötü olan halkın sattığı mülkleri almak isteyen Rumlara çok yüksek fiyatlarda krediler açtı. Bununla Türk mülklerinin alınması suretiyle bölgede Rum nüfuzunun kuvvetlendirilmesi ve Yunan Megali İdeası nın gerçekleştirilmesi yönünde büyük bir adım atılmak istemiştir. Fakat Osmanlı Devleti bu durumu fark edince 28 Mayıs 1919 tarihinde Vakıflar Nezareti nin herhangi bir mülkü cazip fiyatla sahibinden satın almasına imkân tanıyan bir kanun çıkardı 30. Bu kanunun çıkarılmasıyla Vakıflar Nezareti, Türk halkının satmak istediği mülkleri ücreti ödenmek şartıyla alma hakkına sahip olmuş ve böylelikle Türk topraklarının yabancılara değil yine devlete gitmesini sağlamak suretiyle Rumların bölgede nüfuz edinmesinin önüne geçmeyi hedeflemiştir. B. Marmara Bölgesinin Demografik Yapısı Mütareke nin imzalanmasından sonra Anadolu dan ve bazı dış ülkelerden Marmara Bölgesi ne Rum göçleri başlamıştır. Bu göçlerin büyük bir kısmı siyasî amaçlar doğrultusunda gerçekleşmiştir. Nitekim Yunan Başbakanı Elefteros Venizelos, Paris Barış görüşmelerini etkilemek maksadıyla Trakya, İzmir ve Karadeniz de Rum nüfusun Türklerden daha fazla olduğunu iddia etmiştir. Yunan Başbakanı Venizelos un Paris Barış konferansına verdiği rakamlara göre; İstanbul, Çatalca, Kırklareli, Tekirdağ, Gelibolu, Edirne, Dedeağaç ve Edirne ye bağlı Gümülcüne dâhil tüm Trakya da Rum, Müslüman, Bulgar, Ermeni, Musevi ve diğer milletlerden nüfus yaşamaktaydı 31. Yunan Başbakanı Venizelos a göre İstanbul da da Türk nüfus azınlık durumundaydı. Ayrıca I. Dünya Savaşı ve sonrasında İtilaf Devletleri nin Avrupa daki yurttaşları İstanbul un uluslararası bir yönetime alınması yönünde propaganda yapıyorlardı. 30 Criss, İşgal Altında, s Ali Güler, İşgal Yıllarında Yunan Gizli Teşkilatları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988, s. 78; Bıyıklıoğlu, Trakya da Millî Mücadele, Cilt: I, s. 146.

23 9 Bunlara göre İstanbul bir Türk memleketi değildi ve Türk halkı azınlık durumundaydı. Avrupalı yazarlar kaynaklarını belirtmeden İstanbul üzerine nüfus istatistikleri vermekte ve İstanbul un bir Türk şehri olmadığını kanıtlamak çabası içerisindeydiler. Muhtemelen sinagog, kilise ve patrikhanelerden elde ettikleri nüfus istatistiklerine göre İstanbul da gayrimüslim nüfusa karşılık Müslüman nüfus vardı. Bu Müslüman nüfusun içerisinde de Türklerin payı oldukça az zikrediliyordu. Nitekim bu yazarların iddialarına göre İstanbul da yaşayan Türklerin büyük çoğunluğu sürekli oturan değil geçici nüfustan oluşmaktaydı 32. Venizelos a göre ise İstanbul Vilayeti ndeki nüfusun ü Türk, si Rum, geri kalanı ise diğer azınlıklardan oluşmaktaydı 33. Gerek Yunan Başbakanı Venizelos un gerekse de Avrupa daki bazı yazarların İstanbul üzerine iddialarının altında yatan gaye İstanbul un bir Türk şehri olmadığını kanıtlamaya çalışmaktan ibarettir. Yunan Başbakanı Venizelos, dolayısıyla Yunanlıların siyasî emelleri doğrultusunda hareket eden Fener Rum Patrikhanesi ve diğer bazı kuruluşlar İstanbul ve çevresi üzerindeki iddialarını gerçeğe dönüştürmek için planlı ve gizli bir şekilde İstanbul ve çevresine dolayısıyla Marmara Bölgesi ne Rum ahali sevk etmeye başlamışlardır. Maksatları Rum nüfusu Türklere galip getirmek ve Megali İdea yı gerçekleştirmekti. Bu amaçla Anadolu içlerinde yaşayan Rumlar İstanbul a göç ettirilmiştir 34. Bu durum Dâhiliye Nezareti nin dikkatini çekmiş ve 14 Kasım 1918 de Edirne, Trabzon, Sivas, Konya ve pek çok şehre çekilen telgraflar da bu göçlerin önüne geçilmesi gerektiği bildirilmiştir 35. Yine Yunan Muhacirin Komisyonu aynı maksat ile Haziran 1919 da İstanbul a gelmiş ve Konya, Ankara, Bursa ve Kastamonu da ikamet eden fakat gayrimenkulleri bulunmayan Rumları İstanbul a sevk çalışmaları yürütmüştür 36. Bölgeye Rum sevkini hızlandırmak amacıyla Etnik-i Eterya Cemiyeti izci alayları oluşturmuş ve izci adı altında Yunanistan ve Anadolu dan getirdiği pek çok kimseyi askerî eğitimden geçirdikten sonra silahlandırıp İstanbul ve Trakya ya yerleştirmiştir 37. Ayrıca Balkan Muharebesi 32 Criss, İşgal Altında, s Nüfus hakkında tafsilat için, bkz, Yahya Akyüz, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu , TTK, Ankara 1975, s Temel, İşgal Yıllarında, s BOA, DH. ŞFR, 93/ BOA, DH-KMS, 49 2/ BOA, DH-KMS, 49 2/8.

24 10 müteakibinde mübadele edilmiş Rumlar, Osmanlı Devleti nde askerlik yapmamak için firar eden Rumlar ve Yunanistan ve adalardan birçok Rum Anadolu ya gönderilmiştir. İstanbul un işgalinden sonra ise bu getirilen Rumlar, namus ve canlarını korumak için topraklarını terk eden Türk halkının arazilerine yerleştirilmeye başlanmıştır. Bütün bu çalışmaların altında yatan ana maksat İstanbul ve çevresinin Yunan Megali İdea sına uygun olarak Türklerin ellerinden alınmasını sağlamaktır. Bir diğer maksat da, bölgede Türk halkına zulüm ika eden çeteleri takviye etmekti 38. Oysa İstanbul nüfusuna bakıldığında Türk nüfusunun gayrimüslim nüfustan kalabalık olduğu rahatlıkla görülebilmektedir. Mesela 1914 resmî istatistiklerine göre Çatalca dâhil İstanbul da Müslüman nüfusa karşılık Rum nüfus yaşamaktaydı de ise İstanbul un nüfusu ü Müslüman, u Rum, i Ermeni ve i Yahudi olmak üzere yaklaşık civarında idi 40. Kocaeli bölgesinde gayrimüslim unsurda bulunmaktaydı. Rumlar Şile tarafları, İzmit, Adapazarı, Sapanca ile diğer ilçe ve nahiyelerde, Ermeniler ise Akmeşe, Aslanbey, Bahçecik ve Adapazarı nda yerleşmişlerdi 41. Mütareke Dönemi ne bakıldığında Fener Rum Patrikhanesi, İzmit ve çevresinin yönetiminin kendilerine verilmesini istemektedir. İzmit ve çevresinde nüfus yapısının değiştirilmesi adına bir takım çalışmalar yürütmektedir. Bölgede asayişsizlik yaratmak suretiyle Türk nüfusu göçe zorlama ve göç dolayısıyla boşalan yerlere de Rumların iskân ettirilmesi gayretleri göze çarpmaktadır. Bu amacın gerçekleşmesi için de, Şile, Darıca, Tuzla ve Pendik sahillerine kadar, Osmanlı tebaası olan Rumlara dayanılarak Mavri Mira Komitesi nin teşkilatlanması hızlandırılmıştır 42. Mütareke Dönemi nde Fener Rum Patrikhanesi ve buna bağlı olarak faaliyet gösteren Mavri Mira ve Kordus gibi komiteler öncülüğünde İstanbul dan gönüllü adı altında Rum gençleri yollanmakta ve iskân ettirilmeye çalışılmakta, dolayısıyla da Rum nüfusunu diğer unsurlara galip getirilmeye çalışılmaktadır. Nitekim Şile Takip Kumandanı İstanbul dan Rum 38 BOA, BEO, Umumî No: Güler, Yunan Gizli Teşkilatları, s Criss, İşgal Altında, s Adnan Sofuoğlu, Millî Mücadele Dönemi nde Kocaeli, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006, s. 13; Öztüre, İzmit Tarihi, s Turgut Özel, Kocaeli Yarımadası nda Millî Mücadele ve Yahya Kaptan, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1996, s. 4.

25 11 göçlerinin hızla gerçekleştiği yönünde kaygılarını İstanbul a bildirmiştir. Dâhiliye Nazırı da Polis Müdüriyetine gönderdiği telgrafla Rum gençlerinin bölgeye gönderilmesinin önüne geçilmesini istemiştir 43. Nüfus hakkında gerçeğe bakıldığında ise İstanbul gibi Kocaeli bölgesinde de Türk nüfus hâkim unsuru teşkil etmekteydi nüfus sayımına göre Kocaeli nin toplam nüfusu tür u Müslüman, i Rum, ü Ermeni 45, 428 i Yahudi, 8 i Bulgar ve 10 u Latin idi yılında Adapazarı nın nüfusu civarında tahmin edilmekteydi. Gruplandırıldığında ise İslam ahali kadime , Rumeli muhacirleri 6.650, Laz ve Gürcü 94 58, Yörük aşireti 173, Ermeni , Rum 6.761, Kürt 1.072, Musevi 113 kişi civarında bir nüfusa sahipti yılı içinde yapılan bir nüfus tahminine göre de İzmit şehir merkezinin olarak tahmin edilen toplam nüfusun ü Müslüman, i Rum, i Ermeni ve ü Musevi idi 48. Yunanlıların Türk nüfusun azınlık olduğunu iddia ettikleri yerlerden biri de Trakya dır. Yukarıda bahsettiğimiz, Yunan Başbakanı Venizelos un Trakya üzerindeki iddiaları gerçekle uyuşmamaktadır. Yunan Başbakanı Edirne ve Çatalca da den fazla Rum bulunduğunu iddia etmişti 49. Yunan Başbakanı, Avrupa kamuoyunu ikna etmek suretiyle Marmara Bölgesi nde hak iddia etme çabası içerisindedir. Trakya nın gerçek nüfusuna bakıldığında Rum nüfusunun iddia edilen orana hiçbir zaman ulaşmadığını görmekteyiz. Mesela 1905 yılında Edirne Vilayeti nin nüfusu dur ve bu nüfusun ü Türk, si Rum, 43 BOA, DH-KMS, 60 2/ Sofuoğlu, Kocaeli, s Özel, İzmit-Adapazarı, s Sofuoğlu, Kocaeli, s. 13; Millî Mücadele nin başlarında İzmit sancağı nüfusunun % 70 kadarı Müslümanlardan oluşmaktaydı. % 30 luk bir kesim Hıristiyan azınlıklardan meydana geliyordu. Bkz; Çam, İzmit Sancağı, s Özel, İzmit-Kocaeli, s Öztüre, İzmit Tarihi, s Bıyıklıoğlu, Trakya da Millî Mücadele, Cilt: I, s. 161; Venizelos un konferansa sunduğu Yunan dileklerine göre; Türkiye den Trakya yı, Meis Adası karşısından başlayarak kuzeye, Marmara Denizi ne doğru uzanan bir hattın batısındaki yerleri istemişti. Bursa, Mudanya, Gemlik şehirleriyle Balıkesir, Manisa, İzmir, Aydın, Muğla vilayetlerini bu yerler içerisine almış, yalnız Boğazlar mıntıkasını bunların dışında tutmuştu. Bkz, Celal Bayar, Ben de Yazdım Millî Mücadele ye Giriş-, Cilt: 5, Sabah Kitapları, İstanbul 1997, s. 33.

26 u Bulgar ve geri kalanı da diğer unsurlardan oluşmaktaydı resmî istatistiğine göre ise Edirne Vilayeti, si Türk, si ise Rum nüfustan müteşekkildi 51. Bir diğer tahmine göre de; Edirne Vilayeti nin nüfusu tür. Bu nüfusun i Türk, i Rum, i Bulgar, ü Ermeni ve i Musevi dir. Serez, Drama ve sair yerlerin nüfusları ise i Türk, si Rum, ü Bulgar, 197 si Ermeni ve i Musevi olmak üzere toplam dır 52. Görüldüğü gibi, eldeki verilere bakıldığında Trakya da Türk unsurun azınlık olduğunun iddia edilmesi gerçekle bağdaşmamaktadır. Verilere bakıldığında Türk unsurun azınlık değil bilakis, bölgede yüksek oranlarla hâkim unsur olduğu görülmektedir. Nitekim Amerikalı Profesör A. Lyber in 1922 Nisanı nda yazdığı ve tarihlerinde Yunan İmparatorluğunu diriltmek için harcanan çabaları anlattığı bir yazısında Türk Trakya sında ve İzmir dolaylarında nüfus durumu, halkın isteği ve ekonomik koşulların, bu bölgelerin Yunanistan a verilmesini haklı çıkarıp çıkaramayacağını öğrenmek için Paris Konferansı yerinde soruşturma yapmak zahmetine bile katlanmamıştı. Oysa 1919 da Trakya ve Küçük Asya nın İzmir dolaylarındaki Türkler büyük çoğunluğu teşkil ediyordu 53 demekte ve Yunan iddialarının gerçekle alakası olmadığını açık bir dille vurgulamaktadır. Marmara Bölgesi nin diğer şehirlerinin nüfuslarına baktığımızda da Türk halkının hâkim unsur olduğu görülmektedir nüfus sayımına göre; Hüdavendigar (Bursa) Vilayeti nde olan nüfusun ü Türk, si Rum, i Ermeni ve sı Yahudi dir. Balıkesir in nüfusu ise dir ve bu nüfusun ü Türk, si Rum, ü Ermeni, i Bulgar, 362 si Yahudi ve 2 si Latin dir. Çanakkale nin nüfusu dir ve bu nüfusun sı Türk, i Rum, u Ermeni ve i Yahudi dir 54. Marmara Bölgesi nin 50 Bıyıklıoğlu, Trakya da Millî Mücadele, Cilt: I, s. 149; Trakya-Paşaeli Müdafaa Heyeti Osmaniyesi nin beyannamesine baktığımızda Balkan Savaşı ndan önce Edirne Vilayeti nin toplam nüfusu dir ve bu nüfusun si Türklerden oluşmaktadır. Rum nüfus , Ermeni nüfus ise dir. Bkz, Zekai Güner, Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1 Aralık Mayıs 1920), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1998, s Güler, Yunan Gizli Teşkilatları, s Mehmet Serez, Atatürk ve Millî Mücadele de Tekirdağ, Tekirdağ Valiliği Yayınları, Tekirdağ 2004, s Sonyel, Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: 1, s Adnan Sofuoğlu, Kuvâ-yı Milliye Dönemi nde Kuzeybatı Anadolu ( ), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1994, s. 17; 1917 yılının Türk istatistiklerine göre Balıkesir de Türk e

27 13 demografik yapısı hakkında verdiğimiz bilgiler ışığında baktığımızda bölgenin hiçbir yerinde Türk unsur azınlık durumunda değildir. Bilakis hâkim unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. C. İtilaf Devletleri nin İşgalleri ve İşgal Sırasındaki Tutumları İtilaf Devletleri, imza ettikleri Mondros Mütarekesi ni derhal uygulamaya geçirmeye başladılar. İlk olarak 6 12 Kasım 1918 de Çanakkale Boğazı nın istihkâmlarını ele geçirdiler. 13 Kasım da ise birkaç Yunan zırhlısı ile birlikte İtilaf donanmaları İstanbul a geldi 55. Bu durum Osmanlı Devleti nin paylaşılmak istendiğinin göstergesiydi. Nitekim İstanbul a İtilaf donanmasının gelmesinden iki gün önce bir İngiliz diplomatı olan D. G. Hogart, Bundan sonraki Osmanlı Devleti, Bursa Hükümet merkezi olmak üzere bütün Anadolu yu içine almalıdır. Belki yabancı topraklarda kalan küçük bir kısımla beraber İzmir ve Avrupalıların himayesine girmesi uygun olan altı vilayet bu hududun haricinde kalır demişti 56. Buna uygun olarak 15 Kasım da İstanbul Boğazı nı işgal altına almak için çalışmalara başladılar. 8 Aralık ta ise askeri bir yönetim oluşturmak suretiyle liman, tramvay, jandarma ve polis hizmetlerini sıkı bir denetim altına aldılar 57. Fakat İtilaf Devletleri giriştikleri bu işgal hareketlerini Osmanlı Devleti ile ilişkilerini bozmamak için bir işgal olarak göstermemeye, Mondros Mütarekesi nin 1 ve 7. maddesinin uygulamaya konulması olarak tanımlamaya çalışmaktadırlar. Mütareke hükümlerinin uygulamaya konulması olarak gösterdikleri işgal hareketleri artarak devam etmiştir. Mütareke nin 6. maddesine dayanarak küçük gemiler haricindeki tüm savaş gemilerine Haliç te gözaltına almışlardır. İtilaf Devletleri, 17 Ocak 1919 tarihinde Osmanlı zabıta teşkilatını da kontrolleri altına almışlar ve bu suretle kıyı ve limanların denetimlerini ellerine geçirmeyi başarmışlardır Ocak 1919 da karşılık Rum/Ortodoks yaşamaktaydı. Bkz, Sonyel, Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: 1, s Yenigün, 14 Teşrin-i Sani (Kasım) 1334/1919, Nr: 71; Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, s ; Bayar, Ben de Yazdım, Cilt: 5, s. 1; 22 İngiliz, 12 Fransız, 17 İtalyan ve 4 Yunan savaş gemisinden kurulu bu donanma 13 Kasım 1918 de Marmara ya girerek Dolmabahçe önünde demirledi. Bkz, Tansel, Mondros tan Mudanya ya Kadar, Cilt: 1, s Gotthard Jaeschke, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi Mondros tan Mudanya ya Kadar (30 Ekim Ekim 1922), TTK, Ankara 1989, s Temel, İşgal yıllarında, s Fahri Belen, Türk Kurtuluş Savaşı, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1973, s

28 14 Haydarpaşa İstasyonu İngilizler, Sirkeci deki Şark Demir Yolları Müdürlüğü de Fransızlar tarafından işgal edilmiştir 59. Ayrıca yine Mütareke hükümleri uyarınca Osmanlı Devleti nin tüm ordusu terhis edilirken İtilaf Devletleri özellikle de İngilizler Trakya dan Kafkasya ya kadar Türkiye nin her yerine Türk ordusunun terhis ve silahtan arınmasını gözlem altında bulundurmak için kontrol subayları yerleştirmişlerdir 60. Oysa Mondros Mütarekesi imzalanırken İngiltere adına imzayı atan Amiral Calthorpe, Rauf Bey e, İtilaf Devletleri nin İstanbul da askerî varlıklarının olmayacağı noktasında sözlü olarak garanti vermişti 61. Nitekim Rauf Bey Amiral Calthorpe un verdiği söze ve Mütareke hükümlerine güvenerek Yenigün gazetesi muhabirine Mütareke yi akde memur olarak İstanbul dan hareket eder iken bu günkü gibi iftihar ve sevinç ile avdet edeceğimi tasavvur etmiyordum. İngiliz Mütareke murahhaslarının bize karşı hüsnü kabul ümidin fevkinde olmuştur. Müzakeratımız gayet samimi ve son derece açık bir lisanla cereyan etmiş ve su-i tefehhümü mucip olacak hiçbir hal ve harekete meydan verilmemiştir. Akdeylediğimiz Mütareke neticesinde devletimizin istiklali saltanatımızın hukuku tamamen kurtarılmıştır 62 yönünde bir beyanat vermiştir. Fakat Mütareke hükümlerini bile Osmanlı Devleti nin acizliği dolayısıyla işlerine geldiği gibi yorumlamakta mahir olan İngiltere nin, Amiral Calthorpe un bu sözlü garantisini dikkate alacağını ummak yanlış olur. Bu sözlü garanti ve Mütareke hükümlerini çıkarlarına uygun olarak uygulamaya koyan İtilaf Devletleri, Türkleri Asya ya hapsetmenin de hesabını yapmaktaydılar. İtilaf Devletleri nin, Avrupalı Müslüman sömürgelerini tedirgin etmeden, kendilerine karşı bir muhalefet oluşumunu önleyecek bir şekilde İstanbul u Türklerin elinden almak istemektedirler. Bu amaca yönelik Lord Curzon un Vatikan Önerisi ne göre; İstanbul ve Boğazlar uluslar arası statü altına alınacak ve Fransa ile İngiltere beraberce, yönetimde egemen bir etkinliğe sahip olacaklar. Türk Hükümeti nin yeni başkenti Küçük Asya da olacak, fakat Padişah bütün Müslümanların lideri olarak kalacak ve İstanbul İslam ın 59 Azmi Nihat Erman, Millî Mücadele Döneminde Kocaeli Bölgesinde Çeteler, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 70, Kasım 2002, s Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, s Criss, İşgal Altında, s Yenigün, 2 Teşrin-i Sani (Kasım) 1334/1918, Nr: 59.

29 15 başkenti olarak kalmaya devam edecek 63 ti. İtilaf Devletleri Türkleri İstanbul dan atmak için 13 Kasım 1918 de fiilî olarak başlattıkları işgali 16 Mart 1920 de resmîleştirmişlerdir. İşgal kuvvetleri resmen İstanbul u işgal edince resmî bir tebliğ yayınlamışlardır. Bu tebliğde; 1. İşgal geçicidir. 2. İtilaf Devletleri nin niyeti saltanat makamının nüfuzunu kırmak değil, aksine, Osmanlı idaresinde kalacak olan memleketlerde o nüfuzu güçlendirmek ve sağlamlaştırmaktır. 3. İtilaf Devletleri nin niyeti, yine Türkleri İstanbul dan mahrum etmemektir. Fakat Allah korusun, taşrada bir karışıklık veya katliamlar ortaya çıkarsa, bu karar değiştirilebilir. 4. Bu nazik dönemde ister Müslüman ister gayrimüslim olsun, herkesin görevi, kendi işine gücüne bakmak, güvenliğin sağlanmasına yardımcı olmak, Osmanlı Devleti nin yıkıntısından yeni bir Türkiye nin kurulması için var olan son bir ümidi, çılgınlıklarıyla mahvetmek isteyenlerin aldatıcı sözlerine kapılmamak ve hala saltanat merkezi olarak kalan İstanbul dan verilecek emirlere uymaktır 64 denilmektedir. Görüldüğü gibi özellikle üçüncü madde üzerinde durmak gerekir. Çünkü bu tebliği yayınlayanlar Rum ve Ermeni çetelerini silahlandırmak suretiyle Türk halkı üzerine salmışlar, dolayısıyla birçok katliam hadiselerinin esas sorumlusu olmuşlardır. Gayrimüslim azınlığı silahlandırıp Türk halkı üzerine salmakla bir kargaşa ortamı çıkarmaya ve dolayısıyla işgali Mütareke hükümlerine göre hukukî bir zemine çekmeye çalışmaktadırlar. İşgal kuvvetleri İstanbul a yerleştikten sonra çevreyi de kontrol altında tutmak istemişler ve bu maksatla 48 parça harp gemisini İzmit körfezine göndermek suretiyle buradaki Türk deniz kuvvetlerini etkisizleştirmişler, Yavuz kruvazörünü de gözaltına almışlardır 65. Güvenliği tamamen sağlayabilmek maksadıyla da 25 Haziran 1920 tarihinde Karamürsel i İngiliz Deniz Kuvvetleri işgal etmiştir 66. Ayrıca İngilizler, Arafiye ve Adapazarı na kadar olan demiryolu hattının önemli noktalarına 63 TİTE, Kutu No: 19, Gömlek No: 1, Belge No: 1; Criss, İşgal Altında, s Alemdar, 17 Mart 1336/1920, Nr: 455 (2755); Atatürk, Nutuk, s ; Ali Fuat Cebesoy, Millî Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul 2000, s ; Sonyel, Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: 1, s ; Kazım Karabekir, İstiklal Harbimiz, Cilt: 3, Emre Yayınları, İstanbul 1995, s Yenigün, 15 Teşrin-i Sani (Kasım) 1334/1919, Nr: 72; Belen, Türk Kurtuluş Savaşı, s. 27; Çam, İzmit Sancağı, s Agâh Yönsel-Şemsettin Arıkan, Karamürsel, Yayım Yeri ve Tarih Yok, s. 235.