İdrar tahlili en sık yapılan laboratuvar testidir ve birçok sebepten yapılır, örneğin:

Transkript

1 İDRAR TESTİ İdrar testi hem idrar yolları hem de diğer organların sağlığı, metabolik hastalıkların teşhisi, birçok hastalığın kontrolü ve takibi amacıyla yapılan kapsamlı bir laboratuvar testidir. İdrarın görüntüsü, miktarı, yoğunluğu, rengi, kokusu ve içerisindeki maddeler dahil birçok parametrenin incelenmesi ile yapılan bir testtir. İdrar tahlilindeki anormallikler birçok hastalığa, metabolik bozukluğa işaret edebilir. NORMAL İDRAR DEĞERLERİ Görünüm: sarı ( saman sarısı renginden kehribara kadar değişebilir), Berrak, ( enfeksiyonlarda bulanık idrar görülür), ph 4,5 8 arası Spesifik gravitesi (Dansitesi): arasında, Glikoz ( şeker): <130 mg / dl Keton: yok Nitrit: yok, Lökosit esteraz: negatif, Bilirübin: negatif, Ürobilinojen: eser miktarda ( 0,5 1 mg/dl) Kan: her sahada 3-4 eritrosit normal, Protein < 150 mg / gün normal, Lökosit: her sahada 2-5 lökosit normal, Epitel: her sahada yassı epitel normal, Silendir: 0-5 hyalen silendir görmek normal, Kristal: nadir oksalat kristalleri görülebilir, Bakteri: görülmemeli, Mantar- maya hücreleri: görülmemelidir. İDRAR TESTİ NEDEN YAPILIR? İdrar tahlili en sık yapılan laboratuvar testidir ve birçok sebepten yapılır, örneğin: Genel sağlık taraması amacıyla yapılabilir: İdrar tahlili genellikle rutin tıbbi muayenelerin ve check-up ların bir parçasıdır, hem birçok hastalığın tanısında hem de operasyon öncesi testler, gebelik takibi, okul öncesi muayeneler, diyabet kontrolü, böbrek hastalıkları kontrolü, operasyon

2 sonrası muayeneler gibi birçok durumda genel sağlık durumunu gösteren önemli bir testtir. Hastalık tanısı için: Özellikle idrar yolları enfeksiyonları, böbrek hastalıkları gibi hastalıkların tanısında idrar tahlili tanı koydurucu özelliğe sahiptir. Hastalıkların takibi, tedavinin takibi amacıyla: böbrek hastalıkları, idrar yolu enfeksiyonları, şeker hastalığı gibi hastalıklarda tedaviye verilen cevabı görmek için idrar tahlili istenir. Ayrıca gebelik testi, uyuşturucu testi gibi testlerde idrarda çalışılır ancak rutin idrar tahlili içerisinde bu testler yer almaz. İDRAR ÖRNEĞİ NASIL ALINIR Genellikle normal idrar tahlili için aç olmak gerekmez ancak doktorunuzun önerisine göre hareket edilmesi gerekir. Bazı parametreler özellikle idrar şekeri için sabah idrarı gerekebilir. Birtakım testler için 24 saatlik idrar toplamak gerekir. Birçok ilaç ve gıda takviyesi idrar tahlil sonucunu etkiler bu nedenle test öncesi doktorunuzu ve laboratuvarı bilgilendirin. Bazı özel testlerin gözetim altında alınması gerekebilir. İdrar akımının ortasında kalan kısım daha doğru sonuç verdiği için idrarın ilk kısmını tuvalete yapıp orta kısmından örnek almanız istenir. Ayrıca erkeklerde sünnet derisi bayanlarda da vajina dudaklarına değmeden örnek alınmalı ve almadan önce bölge iki kez önden arkaya doğru silinmelidir. ERKEKLERDE İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI: Penis ucunu ıslak mendille silin, Kuru kağıt mendille silin, İdrarın bir kısmını tuvalete yapın, Örnek kabına bir miktar örnek koyun ( kabın en az yarısı dolmalı), Kalan idrarı tuvalete yapın, Örneği laboratuvara ulaştırın. BAYANLARDA İDRAR ÖRNEĞİ ALIMI: Vajina dudaklarını elinizle ayırın, Bölgeyi önden arkaya doğru iki kez ıslak mendille silin, Bölgeyi kuru kağıt mendille önden arkaya doğru bir kez silin, İdrarın ilk kısmını tuvalete yapın,

3 İdrar kabına örnek alın ( en az yarısına kadar doldurun), Kalan idrarı tuvalete yapın, Örneği laboratuvara ulaştırın. İdrar örneklerinin en geç 60 dakika içerisinde laboratuvarda olması gerekir. Ancak laboratuvara ulaşamıyorsanız örneği naylon torba içerisinde buzdolabı kapağında saklayabilirsiniz. İdrar kateter yoluyla veya dışarıdan enjektör yoluyla da alınabilir. Hemen laboratuvara ulaştırılamayacak ise idrar örneği buzdolabı kapağında saklanabilir. İDRAR TESTİ SONUCU İdrar tahlili sonucu: İdrar tahlili üç bölümden oluşur, FİZİKSEL ANALİZ: İdrarın görüntüsü, kokusu ve fiziksel özelliği, KİMYASAL ANALİZ: İdrarın kimyasal testleri, MİKROSKOPİK ANALİZ: İdrarın mikroskobik incelemesi İDRARIN FİZİKSEL ANALİZİ İdrarın fiziksel özellikleri: laboratuvarda idrarın görüntüsü, kokusu, rengi, bulanıklığı kaydedilir. Normal idrar tipik olarak açık saman rengi ve berrak olmalıdır. İdrarın saman rengini içerisindeki ürokrom pigmenti verir. İdrar rengi birçok ilaç ve gıdadan etkilenir. İDRARIN KİMYASAL ANALİZİ İdrarın kimyasal özellikleri: bu analizler otomatik yöntemler ile veya hızlı test kitleri ile yapılır. İdrarın asitliğine ( ph sına) bakılır: ph seviyesi idrar içindeki asit yoğunluğunu gösterir. Normalde hafifçe asidiktir. Dansite (Konsantrasyon): susuzlukta idrar konsantre hale gelir. Konsantre idrar hastanın susuz kaldığını gösterir. Hasta susuz bırakıldığı halde idrar konsantre olmuyor ise bu da böbrek hastalığını gösterir. Şeker: normalde idrarda şeker olmaz. İdrarda şeker olması diyabetin ilk bulgularındandır. Protein: idrarda az miktarda protein vardır ve bu miktar normal kabul edilir ancak idrardaki proteinin artması böbrek hastalığına işaret eder.

4 Keton: şeker gibi normalde idrarda olmaması gereken bir atık maddedir. Varlığı diyabete veya aşırı aç kalmaya işaret eder. Bilirübin: Eritrositlerin ( Alyuvarlar ) parçalanması ile ortaya çıkan bir atıktır. Normalde karaciğer yoluyla safradan atılır. İdrarda bilirübin var ise ya karaciğer hastalığı veya safra yollarında tıkanıklık vardır. Ürobilinojen: bilirübin safrayla bağırsağa atılır ve bağırsak bakterileri tarafından parçalanır ürobilinojen ortaya çıkar buda dışkıyla atılır ancak az bir kısmı kana geçerek idrarla atılır. Enfeksiyon bulguları: Nitrit: bakteriler tarafından oluşturulur varlığı idrar içerisinde bol bakteri var anlamına gelir. Lökosit esteraz: lökositlerden ( akyuvar) salgılanan bir maddedir. Varlığı idrar içerisinde iltihap hücresi var anlamına gelir Kan: idrarda eritrosit yani kan hücrelerinin varlığı idrar yollarında, böbreklerde, mesanede bir hasar olduğunu ( taş, tümör, iltihap vb) gösterir İDRARIN MİKROSKOBİK ANALİZİ İdrar testinin üçüncü aşamasında bir miktar idrar mikroskopa konularak incelenir. Aşağıdakilerin normalden fazla görülmesi ileri araştırmayı gerektirir. Lökositler ( akyuvarlar) : idrarda lökositlerin belli bir miktar üstünde varlığı enfeksiyona işaret eder. İdrarda lökosit enfeksiyona, inflamasyona yada kontaminasyona bağlıdır Kırmız kan hücreleri ( eritrositler): her idrarda 5-10 arasında normal olarak görülür ancak aşırı miktarı böbrek, idrar yolları hasarına işaret eder. Silendir: böbrek tüplerinde sıkışmış protein, iltihap hücreleri, epitel hücreleri yada atıkların tüp şeklini alarak atılmalarıdır. Fazlaca görülmesi böbrek hastalığını işaret eder. Bakteri ve mantarlar: enfeksiyon varlığını gösterir. İdrar sedimentinde bakteri enfeksiyona yada kontaminasyona bağlıdır. Normal idrar da maya hücreleri görülebilir, vajen, ürethra veya mesane kaynaklı olabilir genellikle kandida çeşitleridir. Epitel hücreleri: idrarda squamöz epitel yani yassı epitel dışarıdan bulaşır. Yassı epiteller eksternal ürethral kaynaklıdır. Kristaller: özellikle ürat kristalleri, oksalat kristalleri gibi metabolik

5 artıklar böbrek taşlarının işaretçisidir. Fazlalığı halk arasında kum dökmek olarak anılır. Birçok ilaç da idrarda kristal görüntüsüne yol açar. İdrar tahlili tek başına bir hastalık teşhisi koydurmaz. Hastanın şikayetleri muayene bulguları ve diğer bulgular eşliğinde değerlendirildiği zaman idrar tahlili önemlidir. Yani menses sırasında idrarda kan görmek hiçbir şey ifade etmeyeceği gibi. Birçok ilaç alan hastanın idrarında kristal görmek de taş düşüreceğini göstermez. Kabaca sağlıklı ve hiçbir yakınması olmayan bir bireyin idrar analizindeki hafif sapmalar genellikle araştırma gerektirmez ancak böbrek, idrar yolları hastalıkları, metabolik hastalıklar nedeniyle tedavi takip altındaki hastalar da ise idrar tahlilindeki değişiklikler çok önem arz eder. Dr. Aydoğan LERMİ Mikroalbüminüri Esbach Albüminometresi ile İdrarda Albümin Ölçülmesi Esbach tüpü üzerinde U- idrar ve R- reagent işaretleri hazır olarak verilmiş ve altta 0-12 arasnda bölünmüş sonucu gram olarak veren idrar tüpüdür. Test drarda albümini kantitatif olarak ölçer.

6 Hernekadar Strip ile idrarda protein ve albümin miktarı hızla ölçülebiliyor olsa da ESBACH yöntemi halen en güvenilir ve değerli testlerden biridir. Çok basit bir yönteme dayanır. U çizgisine kadar idrar konur üzerine R cizgisine kadar reagent (ayraç) konur, kapağı kapatılır çalkalanır ve 24 saat laboratvuar ortamında bekledikten sonra alttaki çizgili alandan çökelek miktarı gram olarak okunur. ESBACH ayracı distile su içerisnde Pikrik asit ve Citrik asitten oluşur. 500 ml distile su içerisine 5 grm pikrik asit ve 10 grm citrik asitten oluşur. İdrar içerisinde bulunan proteinler asit ile denatüre olur ve çökmeye başlar. U ya kadar idrar + r ye kadar ayraç konan tüp kapatılıp çalkalandıktan sonra laboratuyvar ortamında 24 saat dik pozisyonda bekletildikten sonra alttaki çisgili alanda kantitatif olarak mevcut olan protein albümin miktarı gr/lt olarak ölçülür. Mikroalbüminüri (mikro proteinür) nedir? 24 saatte mg/ 24 saat protein çıkmasıdır. İdrar stripleri ile de düşük

7 miktardaki protein kaçakları tespit edilebilmektedir. mikroalbüminüri erken dönem böbrek hastalıklarının yakalanmasında, kronik böbrek hastalıkalrının seyrini izlemekte, diyabet gibi hastalıkların böbrek hasarlarının tespitinde kıllanılan önemli bir testtir. Sedimantasyon SEDİMANTASYON Laboratuvar Teknisyenleri için Alyuvarların Çökme Hızının Belirlenmesi Normal koşullar altında kanın şekilli elementleri, kan plazması içinde belirli bir süspansiyon durumundadır. Sodyum sitrat gibi antikoagulan bir madde eklenerek pıhtılaşması önlenmiş kan bir tüpe konacak olursa, bir süre sonra şekilli elementler yer çekimi nedeniyle çökerler. Bu olaya sedimantasyon denir. Çökme belirli bir hızda meydana gelir. Westergreen yöntemi ile belirli bir sürede kaç milimetre çökme olduğu hesaplanır. Sedimantasyonun tayininin diagnostik den daha çok prognostik önemi vardır. Organik bozukluklarda çökme hızı değişir. Fonksiyonel bozukluklarda çökme hızı değişmez. Araç ve Gereçler: Westergreen sedimantasyon sehpası Sedimantasyon pipetleri 2 cc lik enjektör % 3.8 lik steril sodyum sitrat eriyiği 1 numara enjeksiyon iğnesi kısa deney tüpü (1*5 cm) tüp sehpası pamuk, alkol, eter ve tentürdiyot Sedimantasyonu saptamak için toplar damardan akmakta olan taze kandan yararlanılır. Kan iğnesi ile damara girilir ve akmaya başlayınca içine önceden 0.4 cc % 3.8 lik steril Na-sitrat eriyiği çekilmiş 2 cc lik enjektör kan iğnesine eklenir. 2 cc çizgisine kadar (1.6 cc) kan alınır. Böylece kan antikoagulan madde ile 1/5

8 oranında sulandırılmış olur. Kan alındıktan sonra iğne çıkarılarak enjektörün pistonu geri çekilir ve birkaç kez alt üst edilerek sitrat eriyiği ile kanın iyice karışması sağlanır. Günümüzde bunun için hazır tüpler kullanılmaktadır. Enjektördeki sitratlı kan temiz ve kuru bir tüpe boşaltılır. Tüpten sıfır çizgisine kadar kan çekilip, pamukla ucundaki bulaşık silindikten sonra araçtaki yerine takılır. Pipetin konduğu an kaydedilerek ilk okuma kaç dakika sonra yapılacaksa çalar saat kurulur. Bu sürenin sonunda kan hücrelerinin plazmadan ayrıldığı noktada pipet üzerindeki sayı okunarak çökme hızı (saatte mm) olarak tesbit edilir. Bu sayı belirli bir süre içindeki çökme hızını milimetre olarak gösterir. Genellikle sadece 1 saatlik okuma yeterlidir. Nadiren 30 dk lık ve 2 saatlik ölçümlerde sonuca eklenir. SIK GÖRÜLEN ENFEKSİYON ETKENLERİ Sık Görülen Enfeksiyon Etkenleri * = en sık görülen mikroorganizmaları işaret eder tüm sebepleri içermez Menenjit Bakteriyel Menenjit Yenidoğan Dönemi Streptococcus agalactiae (Grp b) S. aureus, Echerichia coli, Klebsiella, Streptococci. Çocuk ve Erişkin Streptococcus pneumoniae

9 >60 yaş üstü Neiserria meningitidis S. pneumoniae Gram negatif basiller Viral Menenjit ve Ensefalitler (Hastaların %90 ı 30 yaş altındadır) Enterovirus (70%; Yaz sonu ve Sonbahar başında sık görülür). Arboviral meningoensefalit (Kene ve sivrisineklerle bulaşır yazın görülür) Mumps kabakulak ansefaliti (Kış sonu ilkbahar başlarında görülür) Herpes simplex virus (sporadik) HIV (sporadik) Granulomatöz Menenjitler (Kronik Menenjitler) Orta Kulak İltihabı Mycobacterium tuberculosis Cryptococcus neoformans Streptococcus pneumoniae Moraxella catarrhalis Dış Kulak İltihabı Sinüzit Pseudomonas aeruginosa* Streptococcus pneumoniae Haemophilus influenzae Soğuk Algınlığı (Rinit) Rhinovirüs* Coronavirüsler

10 Farenjit Viral Krup Adenovirus Herpes Simplex virus Epstein Barr Virus Coxsackie virus Streptococcus pyogenes (Grup A Beta Hemolitik Streptokok ağır komplikasyonlara yol açan boğaz enfeksiyonu) Parainfluenza virus Influenza virus Respiratory syncytial virüs RSV (1 yaş altı çocuklarda en sık bronşiyolit sebebidir) Epiglottitis Haemophilus influenzae type b (Hib aşısı nedeniyle sıklığı azalıyor ancak ölümcül olabilen akut bir enfeksiyondur) Rhinoviruses RSV Influenza Parainfluenza Adenovirus type 7 Chlamydia pneumoniae (TWAR) Mycoplasma pneumoniae Bronşiolitis Pneumonia Respiratory Syncytial virus RSV Yenidoğan (0-1 ay) E. coli Streptococcus agalactiae (grp B strep) Infants (1-6 ay) Chlamydia trachomatis (afebrile pneumonia) RSV Çocuk (6ay-5 yaş)

11 RSV Parainfluenza virus Çocuk (5-15 yaş) Mycoplasma pneumoniae Influenza virus type A Genş Erişkin (16-30 yaş) Mycoplasma pneumoniae Erişkin Streptococcus pneumoniae* Haemophilus influenzae Mide Ülseri Helicobacter pylori (aynı zamanda mide kanserine de sebep olur) Gastrointestinal Sistem Enfeksiyonları Bakteriyel İltihabi Olan : kanlı mukuslu dışkılama dışkıda PNL varlığı ile karakterize. E. coli (EIEC) E. coli (EHEC) Salmonella typhimurium Salmonella typhi (ateş ve başağrısı ile karakteriedir herzaman ishal olmaz) Shigella dysenteriae type 1(dışkıda bol PNL görülür) Shigella sonnei/flexneri Yersinia enterocolitica Campylobacter jejuni Clostridium difficile (hem inflamatuar hem non inflamatuar ishal etkenidir) İltihabi olmayan : Bol sulu dışkılama dışkıda PNL yok. E. coli (EPEC) E. coli (ETEC) E. coli (EAggEC yada enteroadherent EC) Vibrio cholerae Clostridium difficile

12 Viral Gastroenterit Etkenleri Rotavirus (Kışın ishal yapar ) Norwalk virus (Yazın ishal yapar) Besin Zehirlenmesine Neden olan Mikroorganizmalar Staphylococcus aureus* Bacillus cereus Clostridium perfringens Clostridium botulinum Osteomyelit Etkenleri Staphylococcus aureus* Streptococcus sp. Enterobacteriaceae gurubu Septik artritis Kardit Neisseria gonorrhoeae Staphylococcus aureus Myocarditis Enteroviruses* Endokardit Viridans grup Streptococcus Staphylococcus aureus (iv ilaç bağımlıları) Staphylococcus epidermidis (nosocomial) Bacterial Sepsis Yenidoğan E.coli* Streptococcus agalactiae (grp b strep.) Erişkin (SIRS= Sistemik İnflamatuar Cevap Sendromu= Systemic Inflammatory Response Syndrome, Sepsis, Septik Şok) Birçoğu bakteriyel enfeksiyonlar sonucu gelişir. %50 si Gram negatif %50 si gram pozitif bakteriyel enfeksiyonlara bağlıdır. İlk enfeksiyonun yeri önemlidir. Sepsis ile sonuçlanan en önemli enfeksiyon odağı

13 Sistit ve Piyelonefrit E. coli* akciğerlerdir. Daha sonra karın içi enfeksiyonlar, üriner sisitem gelir. Akciğer kaynaklı sepsislerin en sık sebebi Streptococcus pneumoniae dir, Üriner kaynaklı sepsislerin en sık sebebi E. coli dir. Akut Bakteriyel Prostatit E. coli* PID Pelvik İnflamatuar Hastalık Üretrit N. gonorrhoeae C. trachomatis N. gonorrhoeae* (Daha çok kentsel alanlarda görülür) C. trachomatis (Non-gonococcal üretrit: daha çok kırsal kesimde görülür) DIŞKI TESTLERİ Dışkı incelemesi Bölüm 1 Dışkıda parazit ve

14 parazit yumurtası aranması Dışkı örneği Rastgele bir dışkı örneği test için yeterlidir. Parazit incelemesi için en az üç ardışık dışkı örneği gereklidir. Dışkı örneğinin temiz bir kaba alınması ve idrar ile karıştırılmadan alınması gerekir. Bebeklerde parazit için alt bezinden dışkı örneği alınabilir. Dışkı örneğinde dikkat edilmesi gerekenler: Parazit ve parazit yumurtalarının görülebilmesi için dışkının taze incelenmesinde fayda var. Taze dışkı 1 saat içerisinde incelenmelidir. Eğer dışkı ishal gibi sulu mukuslu bir örnek ise trofozoidler kısa sürede öleceğinden incelemenin 30 dakika içerisinde yapılması gereklidir. Parazit ve parazit yumurtası incelemesi için dışkı buzdolabında bekletilmemelidir. Parazit ve parazit yumurtası incelemesi için dışkı bekletilecek ise a) Oda ısısında birkaç saat bekletilebilir, incelemeden önce dışkının hafifçe ısıtılması parazit incelemesini kolaylaştırır. b) Dışkı hemen incelenmeyecek ise formalin yada polivinil alkol ( fiksatifler ) içerisinde incelemek için uzun süre bekletilebilir Eğer dışkı mukuslu yada kanlı ise mutlaka inceleme bu bölümden de yapılmalıdır çünkü patojenlerin mukus ve kanlı kısımda bulunma ihtimalleri daha yüksektir. Dışkı incelemesi antibiyotik yada antiparazitik vb. ilaçları vermeden önce yapılmalıdır. Dışkı incelemesi neden yapılır? 1. Dışkıda kan ve iltihap hücrelerinin varlığını araştırmak için, 2. Dışkıda parazit ve parazit yumurtalarının varlığını araştırmak için, 3. Dışkıda yağ damlacıkları ve sindirilmemiş gıda artıklarını araştırmak için,

15 4. Kolon kanseri ipuçlarını aramak için, 5. Bağırsaklarda asemptomatik ülserasyonların varlığını araştırmak için, 6. İshal ve kabızlık sebeplerini araştırmak için dışkı incelemesi yapılır. Dışkı makroskobisi Dışkının rengi 1. koyu kahverengi koyu sarı 2. Yeşil dışkı 3. Siyah dışkı Rengin sebebi Safra pigmentlerinin oksidasyonu nedeniyle normal dışkı bu renkte olur. Fazla çikolata yenmesi, aşırı yeşillik yenmesi, barsak pasajının hızlı olması nedeniyle safrta tuzlarının ( koyu yeşil renklidir) geri emilemeden atılması ve dışkıyı yeşile boyaması ( dışkı hem yeşil hem cıvık dır). Steatore varlığı nedeniyle dışkı yeşil görülebilir. Demir preparatları kullanımı, Bizmut içeren ilaçların kullanımı, gastro intestinal sistem (GİS) kanamaları dışkıyı siyah yapar. 4. koyu kahverengi Aşırı proteinli gıdalar 5. Kırmızı dışkı 6. Sarı açık krem rengi Aşırı kırmızı gıdalardan kaynaklı, gıda boyalarından kaynaklı, ilaç kaynaklı ( Rifampin vb.) yada alt gastro intestinal sistem kanamalarında dışkı kırmızı olur. Safra tuzları bağırsağa akamaz ise ( safra yolları tıkanıklığı ) dışkı açık renk alır ( camcı macunu ). Dışkı incelemesinin basamakları: Dışkı incelemesinin basamakları : Makroskobik,. Mikroskobik. Kimyasal incelemeler. 1 Dışkının makroskobik incelemesinde

16 aşağıdaki hususlar belirtilmelidir: Dışkının yapısı (Birstol skalası): Parazit varlığı, Dışkının rengi, Dışkının içeriği, Dışkının kokusu, kokuyu indol ve skotol maddeleri verir, bağırsak bakterilerinin artık maddeleri fermentasyonu ve pütrefikasyonu sonucu oluşur. Kan ve mukus varlığı mikroskobik incelemede belirtilmelidir. Mukus barsak mukozası tarafından salgılanır, fazlalığı parasempatik stimülasyon sonucu, barsak mukozasının irritasyonu, enfeksiyonu sonucu yada mukus salgılayan tümörlere bağlı olabilir. 2 Dışkının mikroskobik incelemesinde aşağıdaki husular belirtilmelidir: Lökosit varlığı, eritrosit varlığı, Parazit yumurtası varlığı, Yağ vakuolleri ve hazmedilmemiş gıda artıklarının varlığı mikroskobik incelemede belirtilmelidir. 3 Dışkının kimyasal incelemesinde: Dışkının ph sı, diyet ve bakteriyel fermentasyona bağlı olarak ph değişir, Karbonhidrat tüketimi arttıkça asidik, protein tüketimi arttıkça alkalik dışkı olur. Dışkı ph ı incelemesi karbonhidrat ve yağ malabasorbsyonlarının değerlendirilmesinde önemlidir. Karbonhidrat malabsorbsyonlarında, disakkaridaz enzim eksikliklerinde, laktoz intoleransında, yağ malabsorbsyonunda ph düşer dışkı asitleşir. Kolitlerde, villöz adenomlarda, antibiyotik kullanımlarında, aşırı proteinli beslenmelerde ph yükselir dışkı alkali olur. Redüktan madde varlığı belirtilmelidir.

17 Dışkı kıvamı: Bkz: Bristol dışkı skalası : Sulu yumuşak kıvamlı, Sulu, Su gibi, jölemsi Diyare= İshal Sulu, Kanlı, Mukuslu, ( kanlı mukuslu = hasta vişne jölesi gibi tarif eder = intussusepsiyon, dizanteri ) Yağlı olabilir ( hasta kolay temizlenemiyorum diye ifade eder). Yağlı dışkı yapışkan olur, kolay temizlenmez. Steatore ( yağlı dışkı demek) : Bol miktarda, Köpüklü, Kötü kokuludur. Parça parça, püre gibi Normal koyu püre kıvamlı, Kuru sert dışkı, Macun şeklinde: yüksek yağ miktarına bağlı. Safra kanalı tıkanmasına bağlı ( açık renkli macun şeklinde = hasta camcı macunu diye tarif eder), Celiak hastalığına bağlı, Pankreas hastalıklarında ( kistik fibröz vb.) dışkı yağ miktarı artar.

18 6. Parça parça sert keçi dışkısı şeklinde (Spastik kolit), 7. Kabızlıkta dışkı sert parça parça yada tek parça halinde, üzerinde çatlaklar şeklinde olabilir. Spastik kolittte hasta keçi pisliği şeklinde tarif eder. Fındık büyüklüğünde parça parça dökülen sert dışkı vardır. İlaçlı barsak filminde aşırı kasılan bağırsaklar ipe geçirilmiş kuru incirler gibi 8. görülür. Şerit şeklinde ( kurdele şeklinde) hasta sicim gibi dışkıladığını ifade eder, yine spastik kolitte de görülür ancak en çok dışkı çıkışında tıkanma daralma (fissür, parsiyel obstrüksiyon, yapışıklık vb.) varsa görülür. Dışkı rengi 1. Normal dışkı rengini Sterkobilinojen den alır ( safra ile atılan bilirübin barsak bakterilerinin etkisiyle parçalanarak Sterkobilinojene dönüşür). 2. İshallerde dışkı sarı sarı yeşil renge döner, barsak hareketleri arttıkça bilirübin geri emilemez ve dışkı ile atılır dışkıyı sarı yeşil renge boyar. 3. Mide ve üst bağırsak sistem kanamalarında hazmedilmiş kan dan dolayı dışkı siyah katran gibi görülür. 4. Alt gastro intestinal sistem kanamalarında kan hazmedilmeye vakit bulamadan atılır dışkı kırmızı renk alır. 5. Açık renk dışkı safra kanallarının tıkanmasına bağlıdır safra bağırsağa akamaz ise dışkı açık renk alır( camcı macunu) 6. Dışkıda bol mukus bulunması kolit göstergesidir. İltihaplara bağlı olabilir, irritasyonlara bağlı olabilir, kabızlığa bağlı olabilir yada mukus salgılayan tümörlere bağlı olabilir. 7. Soluk renkli grimsi renkli gres yağı gibi dışkı pankreas enzim eksikliğine (

19 tıkanma, tümör vb.) bağlı olur. Dışkı miktarı: Normalde günlük dışkılama miktarı gram / gün dür. Birçok hastalıkta dışkı miktarı yemeğe bağlı olmadan artar. Dışkı miktarı genel olarak ne kadar yediğinizden çok ne kadar iyi hazmettiğiniz ile ilgilidir. Bazı gıdalar özellikle lifli ve posalı gıdalar tam hazmedilemediğinden dışkı ile atılır ve dışkı miktarını arttırırlar. Malabsorbsyon ve hazım bozukluğuna neden olan tüm bağırsak hastalıkları dışkı miktarını arttırır. Dışkının kokusu: Normal dışkının kendine özgü bir kokusu vardır, Dışkıda kötü çürük kokusu hazmedilmemiş protein artıklarından yada aşırı karbonhidrat tüketiminden kaynaklanır. Kötü koku hazmedilmemiş laktozun bakterilerce kullanımına ( laktoz intoleransı) yada yağ asitlerine (malabsorbsyon) bağlı olabilir. Dolayısı ile bağırsaklarda emilimi ve sindirimi bozan her şey kötü kokuya neden olur. Dışkıda mukus Mukus dışkı üstüne sürülmüş şekilde şeffaf jelatimsi görünüşte bir salgıdır. Aşırı kabızlık durumlarında, Kolit gibi barsak iltihapları varlığında, Spastik kolitte, mukus salgılayan tümörlerin varlığında, Aşırı parasempatik stimülasyon ile dışkıdaki mukus artar. Mukus içerisinde PNL eritrosit görülmez, mukus iltihabi değildir. İltihabi mukus salgısı aşağıdaki durumlarda görülür ve mukus içerisinde bol PNL ve Eritrosit görülür. İnceleme mukuslu kısımdan yapılırsa patojeni tespit etmek kolaylaşır. Basiler dizanteri, Amipli dizanteri, Amebiazis,

20 3. Barsak tüberkülozu, Akut divertiküloz, ülseratif kolit, Kolon kanserleri. Bol kanlı mukus ise aşağıdaki hallerde görülür. Kolon kanseri, Rektal kanalın iltihapları ve ülserleri. 4. Dışkıda aşırı mukus salgısı Villöz adenomlarda görülür. Dışkı ph sı: Dışkı ph sı diyete bağlıdır. Normal dışkı hafif asidik yada alkalik olabilir normal ph : 7,0 ila 7,5 arasında dır. Alkali dışkı ph>7.5 : Kolit, Villöz adenom, Diyare, Antibiyotik kullanımına bağlıdır ( barsak bakterileri fermentasyonu olmadığından asit azalır).

21 4. Asidik dışkı ph<7.0 : Yağ malabsorbsyonu, Disakkaridaz eksikliği, Karbonhidrat malabsorbsyonu ( hazmedilmemiş gıda bağırsak bakterileri tarafından parçalanır asidite artar). Dışkının Mikroskobik İncelemesi. Dışkı anormallikleri ve barsak patolojinin tespiti için en önemli adım dışkının mikroskobik incelemesidir. Dışkıda Lökosit (PNL) varlığı: normal dışkıda lökosit görülmez. Lökosit görmek için dışkının mukuslu alanından inceleme yapmak gerek. Virüs ve parazitlere bağlı ishallerde lökosit görülmez Dışkıda lökosit var ise: Dizanteriler ( amipli / basiler) amebiyazis te daha az PNL görülür. Ülseratif kolit, Salmonella enfeksiyonları Yersinia enfeksiyonları, EİEC, Lokalize apseler, Divertikülitler, Ano rekatal fistüller akla gelmelidir. Lökosit olmadan ishal varlığında ise: Kolera da, Viral kaynaklı ishallerde ( rota adeno vb), İlaca bağlı ishallerde, Amebik kolitlerde (ülser gelişmeden önce), Non invaziv E. Coli enfeksiyonlarında, EPEC Parazitik infestasyonlara bağlı ishallerde, Toksik ishallerde (Kolera, ETEC vb.) dışkı incelemesinde lökosit görülmez. Dışkıda Eritrosit var ise: 1. Parlak kırmızı kan varlığı alt gastro intestinal sistem kanamasını gösterir. Dışkıda kırmızı kanamaya hematoşezi denir. Tietze ligamanı altındaki kanamalar dışkıda kırmızı olarak çıkar (neden? çünkü hazmedilmeye vakit bulamaz).

22 Dışkıda kırmızı kan sebepleri Hemoroit ( dışkıya sürülmüş şekilde kanama ) Alt gastro intestinal sitem kanserleri özellikle ano- rektal kanserler. Dizanteriler: kanlı mukuslu dışkı görülür. Katran gibi siyah kanama üst gastro intestinal sitem kanamasını gösterir. Melena katran şeklinde dışkı demektir. Üst gastro intestinal sitemden en az 50 ml kanama melena için yeterlidir. 50 ml kanamanın melena şeklinde dışkıda belirmesi için 4-20 saat gerekir. Erişkin hastalarda En sık melena sebepleri: Duodenal ülser kanaması Özefagus veya gastrik varis kanamaları, Gastrik ülser kanamaları, Gastrit, Gastro özefajial köşe yırtıkları ( Mallory- Weiss sendromu), Gastrik tümörler, Özefajit dir. Çocuklarda melena sebepleri Özefajit, Gastrit, Peptik ülser, Gastro özefagial varis kanamalarıdır. Yenidoğan da melena sebebi: Doğum sırasında yutulan kanlardır. Gizli kanama (Okült kanama) : Gastrointestinal sistemde 50 ml altındaki kanamalar makroskobik olarak farkedilmez şüphe varlığında dışkıda gizli kan araştırması yapılmalıdır. 50 ml altı kanamalar ancak gaitada gizli kan testinde pozitif olarak yakalanır. Dışkı görüntüsü 1. Kanlı mukuslu ishal 2. Mukuslu iltihaplı ishal 3. Püre şeklinde yağlı dışkı Sebep Tifo, Amipli dizanteri, Basili dizanteri, Kolon kanseri, Ülseratif kolit, Salmonelloz, Bağırsak tüberkülozu, Şigelloz, Akut divertikülit. Kistik fibroz, Safra kanalı tıkanıklıkları.

23 4. Normal forme dışkı üzerinde mukus 5. Küçük parçalar halinde sert dışkı 6. Açık renkli macun şeklinde kokusuz 7. siyah katran gibi yapışkan dışkı Kabızlık, Kolit. Kabızlık, spastik kolit, Safra kanalı tıkanıklığı, baryum Üsta gastro intestinal sistem kanaması, Kolera gibi Non invaziv enfeksiyonlar, 8.Bol sulu mukus suz Stafilokokal gıda zehirlenmeleri, ETEC dışkı (Enterotoksijenik E. Coli) Disakkaridaz eksikliği. Dışkıda parazit, parazit yumurtası varlığı: normalde dışkıda parazit ve parazit yumurtası görülmemelidir. Ard arda 3 gün dışkı incelemesi yapmadan dışkıda parazit yumurtası yoktur denemez. En sık görülen parazit ve parazit yumurtaları: 1. Ascaris lumricoides Yuvarlak solucan.

24 2. Enterobius vermicularis ( pinworm) kılkurdu, 3. Taenia saginata, taenia solium ve diphrillobothrium latum şerit kurtlar, 4. Protozoalar: entemoeba histolitica ( amip) ve Giardia lamblia ( flagella) 5. Strongiloides stercoralis 6. Kancalı kurt Nekator amerikanus

25

26 Dışkıda yağ vakuolleri varlığı: Malabsorbsyon göstergesidir. Pankreas enzim eksikliğinde olur, Safra kanalı tıkanıklıklarında olur. Dışkıda hazmedilmemiş kas lifleri varlığı malabsorbsyon varlığını gösterir, pankreas enzim eksikliğini gösterir.

27 Dışkı İncelemesi Bölüm 2 Normal Dışkı Örnek: Taze dışkı hareketli trofozoidlerin görülebilmesi amacıyla en kısa sürede incelenmelidir. Helmint ve protozoaların incelenmesi için %10 formalin kullanılabilir. Dışkının konsantre edilmesi ve parazit yumurtalarının daha iyi görülebilmesi amacıyla formalin-etil asetat kullanılabilir. Dışkı incelemesi için en az 2 5 gramlık bir örnek gerekir. Parazit incelemesi için en az 3 örnek gerekir. Ardışık örnekler gün aşırı yada 2-3 günde bir olmak üzere alınabilir. Antibiyotik kullanımı, bizmut kullanımı yada baryum kullanımı var ise dışkı örneği 5-7 gün sonra alınmalıdır. Dışkı örneğinin idrarla karışmaması gerekir. Dışkı örneğine tuvalet kağıdı değmemesi gerekir. Bebeklerde bez içerisindeki kaka dan örnek alınabilir. Normal Dışkı Bulguları Miktar Bir seferde gram. Su miktarı Normal dışkının %75 i sudur. Görünüm Üzerine sürülmüş şekilde az mukuslu olması normaldir, ancak Bol mukuslu olması, Kanlı mukuslu olması, Kitlesel olarak fibröz yapıda olması, Krem püre şeklinde çok homojen olması anormaldir. Dışkı rengi: Normal dışkı rengi safra ya bağlı olarak kahverengi-yeşilimsidir. Bebeklerde yeşil renk hakim olabilir ve daha sulu olur.

28 5. 6. Diyete bağlı olarak renk çok değişir. ÜST GİS kanaması varsa ( min 50 ml ) dışkı siyahlaşır katran rengi alır. Demir preparatları ve bizmut da dışkıyı siyaha boyar. ALT GİS kanamalarında dışkı kırmızı kanlı olabilir. Dışkı yapısı: Bkz: Bristol dışkı sklalası Yumuşak. Forme, Semiforme, Sert, Cıvık, Sulu mukuslu, Kanlı mukuslu, Bol sulu olabilir. Dışkı ph Normalde 7.0 ila 7.5 arasında olmalıdır. Dışkı mikroskopisi Normalde Eritrosit görülmez, Epitel hücreleri az miktarda görülür ancak barsak irritasyonu var ise epitel artar. Nadir lökosit görülür ancak barsak irritasyonu varsa PNL artar. Kalsiyum oksalat kristalleri, yağ asidi kristalleri, fosfat kristalleri görülmesi normaldir, Amebiyazis sırasında ve diğer parazitozlar sırasınad Charcot Leyden kristalleri görülebilir. Charcot Leydaen kristalleri iğ iğne şeklinde kristallerdir ve hasarlı Eozinofillerden salınan enzimlere bağlı olarak oluşur (Allerji yada parazitoz). Sindirilmemiş bitki artıkları ve et artıkları görülebilir. Normalde her sahada 0 2 arasında küçük yağ vakuolleri görülmesi normaldir yağ vakuolleri SudanIII ile iyi boyanır kırmızı görülür. Urobilinogen: Dışkıda bulunabilir 40 ila 280 mg / gün normaldir. Yağ: Normalde günde 7 gr/ 24 saat altı normaldir. Yağ malabsorbsyonu demek için 3 günlük dışkı incelemesi

29 gerekir. Dışkıda Kalsiyum: Dışkıda 0,6 grm / gün kalsiyum bulunması normaldir. Dışkı incelemesi Bölüm 3: Dışkıda Gizli Kan Barsak içine kanama sonrası açığa çıkan serbest hemoglobin hematin e (Fe+3) ve globüline çevrilir. Hematinin %15 kadarı geri absorbe olur ve bilirübine dönüşür (Barsak duvarıdnaki enterositlerdeki mikrosomal hem oksijenaz ile). Kalan %85 kolon bakterileri tarafından degrade olur ve porfirinlere dönüşür. Hemoglobinin globülin kısmı pankreatik ve intestinal mukozal proteazlar ile parçalanarak peptit ve aminoasitlere ayrılır. Bağırsakta hemoglobin tespiti amacıyla birçok yöntem geliştirilmiştir. Bağırsağa dökülen hemoglobin (51Cr işaretli eritrositler ile, immunoassay ile), Hematin ( peroksidaz aktivitesi ile), Porfirin ( floresans yönetmi ile), yada Globülin kısmı ( immunoassay ile) tespit edilebilir. Bağırsaklardaki degredasyon kişiden kişiye çok fark ettiğinden bu yöntemlerin birçoğu güvenilir bulunmamış. Bulunan en güvenilir yöntem daha önce alınıp radyoaktif 51Cr ile işaretlenerek hastaya geri verilen kandaki işaretli 51Cr ( kromat) un bağırsakta ölçümüdür (51Cr bağırsaktan geri emilmez). Bir başka yöntem ise toplam fekal porfirin miktarının ölçümü olmuştur (HemoQuant test). Ancak her iki test de hem zahmetli hem pahalı hem uzun süren testlerdir. Sonuç olarak en sık kullanılan testler degrade olmuş hematin ve hemoglobin in peroksidaz aktivitesine dayanan testlerdir. Peroksidaz bazlı testlerde hematin ve /veya hemoglobinin peroksidaz aktivitesi katalizörü maviye çevirir. Ancak peroksidaz reaksiyonu verebilecek birçok faktör

30 testi yanlış pozitif yapabilir. Bitki kaynaklı peroksizdazlar yada besin içeriğinde yer alan et kaynaklı miyoglobin, hemoglobin testi pozitif yapabilir. Oral alınan demir preparatları Hemoccult testini pozitif yapmaz. Cimetidin testi pozitif yapar. Askorbik asit, narenciye suları gibi redüktan maddeler testi yalancı negatif yapar. Aspirin ve NSAİ ilaçlar mide barsak mukozasında az ölçekli kanama yaparak yanlış pozitifliğe yol açabilirler. Bu gıdalardan test öncesi üç gün uzak durmak gerekir. Ayrıca testin doğruluğu için üç gün, günde iki örnek ile test yapılmalıdır. Test hazırlığı Test öncesi üç gün özel diyet uygulanmalı, Her türlü kırmızı et menüden çıkarılmalı. Tavuk ve balık yenebilir. Ispanak, turp gibi sebzeler menüden çıkarılmalı. Çiğ gıda, çiğ meyve yenmemeli, Vitamin C alınmamalı, Test taze dışkıda yapılmalıdır. Dışkıda gizli kan neden bakılır Kolo rektal kanama ve malinitelerin tespiti için bakılır. 40 yaş üstü asemptomatik herkesin yılda bir yaptırması tavsiye edilir. Patofizyoloji Bağırsaklar dan günde 2 ila 5 ml kanama olması normaldir. 2-5 ml lik kanama bu test ile tespit edilemez, Sağlıklı erişkin 150 gram dışkıda 2 ml kan kaybedebilir. Bu sınırın üstü testte yakalanabilir. Test pozitif ise 5 ml üstü kanama var denir. Normal Dışkıda gizli kan normalde negatiftir. Immunolojik metod: 1. Sadece insan hemoglobinini test eder, bitki hayvan kaynaklı yalancı pozitiflik olmaz.

31 2. İnsan hemoglobinine karşı monoklonal antikorlar ile çalışır. 3. Aglütinasyon insan kökenli hemoglobin varlığını gösterir. Gaytada gizli kan pozitifliği ne anlama gelir? : Gastrointestinal sistemde 5 ml üzeri kanama Tümör, İnflamatuar barsak hastalığı, Divertiküloz, Varis, İskemik barsak hastalığı, GİS de A-V malformasyon, Hemoroid, Oral nazofarengial bölge kanaması, Adenom, Gastrik karsinom, Peptik ülser, Gastrit, Amiloidoz, Kaposi sarkom. Dışkıda gizli kan bakmanın klinik önemi nedir? 50 yaş civarı düzenli yaptırılan dışkı testleri ile kolorektal karsinomlara bağlı ölümler %60 azaltılabilmektedir. Bu amaçla yılda 3 kez dışkıda gizli kan bakılması önerilir. Kolorektal karsinomların %65 ila 80 i, benign adenomaların %20 ila 40 ında dışkıda gizli kan testi pozitif bulunmaktadır. Dışkıda gizli kan pozitif hastaların istatistiklerine bakıldığında bu vakaların: %10-15 inde karsinom olduğu, %20 ila 30 unda benign neoplazmlar olduğu (polip vs), %30 ila 60 ıdna diğer gastrointestinal patolojiler olduğu ( hemoroid, divertikülit, inflamatuar bağırsak hastalıkları, peptik ülser, gastrit, özefajit, özefagial varisler vb.), %10 dan daha azında bir sebep bulunamadığı, gıda kaynaklı yanlış pozitif olduğu görülmüştür. Dolayısı ile gizli kan pozitifliği mutlaka test edilmeli incelenmelidir. Üç kez pozitif

32 bulunan test için mutlaka kolonoskopi yapılmalıdır. Kolon neoplazmlarının çoğu anal kanal ve rektosigmoid bölgede yer alır. Kolonoskopi temiz ise mutlaka gastroskopi yapılmalıdır. Dışkı İncelemesi Bölüm 4 Dışkıda redüktan madde Dışkıda redüktan madde disakkaridaz intoleransını araştırmak için yapılır. Dışkı Çocuk ve erişkinlerde yapılabilir Test için 5 gram dışkı yeterlidir. Hazırlık Dışkıda redüktan madde testi yapılacak ise dışkı taze olmalı ve en geç bir saat içerisinde laboratuvara ulaşmalıdır. Çünkü dışkı içerisinde kalmış olan laktoz ve diğer şekerlerin enzimler aracılığıyla olan parçalanma süreci dışkıda 2-4 saat boyunca devam eder. Erken bakılmaz ise laktoz vb. parçalanır sonuç yanlış çıkar. Dışkı idrar, su, tuvalet kağıdı ve çocuk bezi ile temas etmemelidir. Tuvalet kağıtlarının çoğunda şeker ( sellüloz vb. vardır sonuç yanlış çıkar), çocuk bezi suyu emer sonuç yanlış çıkar. Dışkıda redüktan made neden bakılır? Disakkaridaz intoleransı teşhisi için bakılır ( yani şekerleri parçalayan enzim yoktur yada eksiktir, dışkıda parçalanmamış şeker vardır, bunun tespiti için bakılır).

33 Patofizyoloji 1. Normalde şekerler bağırsağın üst bölgelerinden hızla emilir. Laktoz: şeker Laktaz: laktozu parçalayan enzim, Disakkaritler: laktoz, glükoz, früktoz, galaktoz, Disakkridaz: disakkaritleri parçalayan enzimler Eğer bağırsağın üst bölümünde emilmez ise aşağıya incikçe osmotik basınç nedeniyle barsak içerisine su çeker ve ishale yol açar. Buda su ve elektrolit kaybı demektir. Klinikte kronik sulu ishal, elektrolit imbalansı, bebek ve çocuklarda büyüme gelişme geriliği görülür. Emilmeyen şeker dışkıda redüktan madde testi ile tespit edilir. Neden redüktan madde denmiş? Çünkü şekerler Küprik iyonları Küpröz iyonlara redükte eder ler de ondan. Dışkıda redüktan maddeler nelerdir? Glükoz, Früktoz, Laktoz, Galaktoz, Pentoz. İdiopatik laktaz enzim eksiklikleri: Güney Avrupa ülke insanlarında, Hintlilerde sık görülür. %70 75 Zencilerde sık görülür, %70 Asya ülke insanlarında sık görülür %90 Amerikalılarda nispeten az görülür % 5 20 Redüktan madde testi nasıl yapılır? 1. Genellikle hazır kit ve solüsyonları piyasada bulunur Clinitest ( Benedikt solüsyonu) vb. Eşit miktar dışkı ile test tüpünde karıştırılır. Üstte kalan sıvı yeşil kahve olursa redüktan madde var test pozitif denir. Şeker + (laktoz+) denir. Kalitatif test 2. Yada glikoz strip testleri ile de yapılabilir, hazır satılır. 3. Bakır redüktan reagent tabletler ile de yapılabilir.

34 4. Dışkı ph bakmak ta faydalıdır. Disakkaridaz enzim eksikliklerinde dışkı asitleşir. Sonuç Piyasada var olan kitler ile kantitatif sonuç vermek mümkündür Dışkıdadi redüktan madde miktarı < 0,25 mg/dl ise normal, Redüktan madde miktarı 0,25 ila 0,5 mg/ dl arasında ise şüpheli, Redüktan madde miktarı >0,5 mg/dl ise anormaldir. Anne sütü ile beslenen bebeklerde dışkı asidik olabilir. Dışkıda redüktan madde varlığı neden olur? : Disakkaridaz enzim eksikliği, Kısa bağırsak sendromu, İdiopatik laktaz eksikliği laktoz intoleransı, Karbonhidrat emilim bozuklukları, Sprue, Viral gastroenterit, Celiak hastalığı, Dışkıda redüktan madde yanlış pozitifliği neden olur? Antibiyotik kullanımı, Salisilat, penisilin, askorbik asit, nalidiksik asit, sefalosporinler, probenecid kullanımı, İdrar ile kontamine dışkı, Çocuk bezinden alınmış örnek, Gecikmiş dışkı, yanlış transport. Referanslar : Ahlquist DA, McGill DB, Schwartz S. et al. HemoQuant, a new quantitative assay for fecal hemoglobin. Comparison with Hemoccult. Ann Intern Med.

35 1984;101: [PubMed] 3. Ahlquist DA, McGill DB, Schwartz S. et al. Fecal blood levels in health and disease. A study using HemoQuant. N Engl J Med. 1985;312: [PubMed] 4. Clinical and Laboratory Standards Institute. Procedures for the recovery and identification of parasites from the intestinal tract; approved guideline RA McPherson, MR Pincus, JB Henry. Henry s clinical diagnosis and management by laboratory methods. 21st ed. Philadelphia: Saunders Elsevier; İDRARIN MİKROSKOBİK İNCELEMESİ İDRARIN MİKROSKOPİK İNCELEMESİ Karıştırılmış idrarda 10 ml santrifüj tüpüne konur rpm (400 g) de 5 dakika çevrilir. Süpernatant dökülür, dipte 0.5 ml bırakılır. Tüpün dibine hafifçe vurarak süspanse edilir. Bir damla lama konarak lamel kapatılır. Önce 10x, sonra 40x objektifle incelenir. aşağıdaki linkte idrar tahlili ile ilgili detaylı bir sunum dosyası mevcuttur. iyi çalışmalar kolay gelsin İDRAR TAHLİLİ ppt.

36 COOMBS TESTİ NASIL YAPILIR

37 DİREKT COOMBS Amaç: çocuk kanında anneden gelen anti Rh antikorlarının var olup olmadığını araştırır Çocuktan kan alınır Alınan kanın erıtrositleri yıkanır. SF ile 3 kez yıkanır Eritrosit süspansiyonu hazırlanır. (5 ml izotonik+100ml yıkanmış eritrosit) Suspansiyondan 100ml alınarak tüpe konulur. Tüpün üzerine 2 damla anti human globulin ilave edilir. Tüp etüvde yarım saat bekletilir devirde 2 dakika santrifüj edilir. Aglütinasyona bakılarak değerlendirilir. Sonuç negatif veya pozitif olarak yorumlanır. İNDİREKT COOMBS Amaç: Annede çocuk eritrositlerine karşı anti Rh antikorları olup olmadığını araştırır.

38 1. İndirekt coombs hasta serumu ile çalışılır. 2. İndirekt coombs için o grubu rh pozitif bir kişinin etda lı kanına ihtiyaç vardır. 3. O grubu rh pozitif kan üç kez yıkanır. 4. Eritrosit süspansiyonu hazırlanır.( 5 ml izotonik +100ml yıkanmış eritrosit). 5. Hastanın 100ml serumu ile o grubu rh pozitif kanın eritrosit süspansiyonu 100ml karıştırılır. 6. Etüvde 45 dakika bekletilir devirde 3 defa yıkanır damla anti human globülin damlatılır 1200 devirde 2 dakika çevrilir Aglütinasyona bakılarak Sonuç negatif veya pozitif olarak degerlendirilir. LABORATUVAR TESTLERİNİN KLİNİK YORUMU Alanin Transaminaz ( ALT = SGPT) : Artmış alanin transaminaz karaciğer hastalıkları ( hepatosit hasarı), hepatit, safra yolu hastalıklarında ve ilaçlara bağlı olarak artar. Albümin: Artmış albümin dehidratasyon da, azalmış albümin ise karaciğer hastalıklarında, nefrotik sendromda, kalp yetmezliğinde, açlık ve yetersiz beslenmede, barsak emilim bozukluklarında, lösemide olur.

39 Alkali Fosfataz (ALP): Yüksek alkali fosfataz ergenlikte hızlı kemik gelişimi dönemlerinde, kemik hastalıklarında, kırıklarda, karaciğer ve kemik tümörlerinde, lösemide görülür. Aspartat Transaminaz ( AST=SGOT): Yüksekliği alkolizm, siroz, hepatit, ilaca bağlı, safra yolu hastalıklarında görülür. Azalmış AST üremide, B6 eksikliğinde ve ilaca bağlı olarak görülür. Direk Bilirübin: Artmış direk bilirübin hepatit, siroz, neoplazm, safra yolu hastalıkları ve yeni doğan sarılığında görülür. Total Bilirübin: Karaciğer hastalıkları (hepatit, siroz, neoplazm), alkolizm, hemolitik hastalıklar, safra yolu hastalıkları ( taş, tıkanma, tümör) yeni doğan sarılığı ve anoreksi de görülür. Kalsiyum: Artmış kalsiyum hiperparatiroidizm de, akciğer ve meme kanserinde, kemik resorbsiyonu nun arttığı durumlarda görülür. Azalmış kalsiyum beslenme bozukluklarında, barsak emilim bozukluklarında, Vit D eksikliğinde görülür. Karbon Dioksit: Artmış karbon dioksit Respiratuvar asidoz ve/ veya metabolik alkalozda, azalmış karbon dioksit respiratuvar alkaloz ve / veya metabolik asidoz da görülür.

40 Klor ( Cl): Artmış klor miktarı dehidratasyonda, metabolik asidozda, azalmış klor miktarı ise aşırı hidrasyonda respiratuvar asidoz ve metabolik alkaloz da görülür. Total kolesterol: Artmış total kolesterol, beslenme bozukluğu, hipotiroidizm de görülür. Azalmış total kolesterol beslenme bozukluğu, emilim bozukluğu ve hematolojik hastalıklarda görülür. Kreatinin: Artmış kreatinin renal hastalıklarda, böbrek yetmezliğinde, Glomerüler filtrasyonun düştüğü durumlarda artar, düşük kreatinin ise kas kitlesinin azaldığı durumlarda, karaciğer hastalıklarının ileri dönemlerinde görülür. Ferritin: Artmış ferritin hemokromatoz, hematolojik hastalıklar, akut karaciğer hastalıkları, lenfoma ve hepatosellüler karsinomada görülür. Düşük ferritin ise demir eksikliğinde görülür. Gama Glutamik transferaz ( GGT): GGT safra yolu tıkanmalarında, siroz da, hepatitlerde, karaciğer ve pankreas kanserlerinde ve alkolizm de artar. Glikoz: Kan şekeri diyabet de yüksek, insülinoma da düşük seyreder. High Density Lipoprotein ( HDL):

41 Artmış HDL östrojen yüksekliğinde, Doğum kontrol hapları kullanımı sırasıdna, ilaçlara bağlı olarak yüksek seyreder, obezite de, diyabette ve üremi de düşük seyreder. Demir ( Fe): Yüksek demir hemakromatoz da, hemolitik anemide, akut karaciğer hastalıklarında yüksek görülür. Düşük demir ise demir eksikliği anemisinde görülür. Laktat Dehidrojenaz (LDH): Neoplazm larda, hematolojik hastalıklarda, miyokard, pulmoner ve renal infarktüslerde, infeksiyöz mononükleozisde LDH yükselir. Low Density Lipoprotein (LDL): Yüksek LDL ateroskleroz ve koroner kalp hastalıklarında yüksek bulunur. Magnezyum (Mg): Yüksek Mg böbrek yetmezliği ve solunum yetmezliğinde, düşük Mg epilepsi ataklarında, tetani de, kardiak aritmilerde, Ca ve K düşüklüğünde görülür. Fosfor ( fosfat) : Böbrek taşlarına, böbrek yetmezliğinde, akromegalide, hipoparatiroidizm de, kemik metastazlarında yüksek görülür. Osteomalazi de, hiperparatiroidide düşük bulunur. Potasyum (K): Yüksek potasyum travma ve ezilmelerde, Addison hastalığında,

42 asidoz da, böbrek hastalıklarında yüksek bulunur. Primer aldosteronizm de metabolik alkaloz da, Cushing sendromunda, renal tübüler hastalıklarda ise düşer. Total Protein: Dehidratasyonda total protein yüksek bulunur, beslenme bozukluğu, emilim bozuklukları ve ödem de düşük bulunur. Sodyum (Na): Yüksek Na dehidratasyonda, Cushing sendromunda, aldosteronizm de görülür. Düşük Na ise addison hastalığı, over hidrasyon, hipopituitarizm ve karaciğer hastalıklarında görülür. Total Demir Bağlama Kapasitesi (TDBK): Artmış TDBK demir eksikliğinde. Azalmış TDBK hemokromatoz da görülür. Trigliserid: Artmış trigliserid aterosklerotik hastalıklarda, koroner arter hastalıklarında, aşırı karbonhidrat alımında, obezite ve pankreatitte görülür. Üre: Artmış üre kronik böbrek hastalıklarında, akut böbrek yetmezliğinde, ketoasidoz da, dehidratasyonda ve GİS kanamalarda görülür. Düşük üre ise gebeliğin son dönemlerinde, protein alımının azaldığı durumlarda, aşırı hidrasyonda, SIADH ve karaciğer yetmezliğinde görülür. Ürik Asit:

43 GUT hastalığında, böbrek taşında, metabolik hastalıklarda, diüretik kullanımında, dissemine neoplazm larda, alkol alımında, böbrek yetmezliğinde hipertansiyonda artar. HIZLI BETA TESTİ Rapid Beta antigene test; Strep swab test, Hızlı strep testi; Strep test; Direct antigen screen; Beta-Hemolytic Strep Culture, Throat; Group A Beta Streptococcus Culture, Throat; Rapid Strep Screen; RoutineThroat Culture; Screening Culture for Group A Beta Streptococcus; Strep Throat Screen A Grubu Beta Hemolitik Streptokoklar (beta) doğada yaygın olarak bulunan ve insanlarda boğaz enfeksiyonlarına, cilt enfeksiyonlarına sebep olan bakterilerdir. Beta enfeksiyonları çok ciddi yan etkilere ve komplikasyonlara yol açtıkları için erken dönemde teşhis ve tedavileri çok önemlidir. Beta hemolitik streptokoklar en çok bademcik enfeksiyonuna yol açarlar ancak nadiren cilt enfeksiyonu da yapabilirler. Boğaz ağrısı ve ateşi olan her çocuk mutlaka beta enfeksiyonu açısından test edilmelidir. Hızlı streptokok antijen testi boğaz örneğinde streptokok antijeni arayan hızlı bir serolojik testtir. Boğaz enfeksiyonları sırasında etkenin beta mikrobu olup olmadığına bakmak için kullanılır. Test A gurubu Streptokok antijeni ( Beta mikrobu) arar. Boğaz enfeksiyonlarında beta mikrobu iki şekilde bakılır 1- Kültür: Beta hemolitik streptokok kültürü en az bir gün sürer. Çok spesifik bir testtir ancak vakit alır. 2- Hızlı Beta Testi: Beta hemolitik streptokok antijenlerinin varlığına bakan ve iki saatte sonuç veren pratik bir testtir. Hızlı Beta hemolitik streptokok antijen testinin pozitif olduğu hastalara kültür yapılmaz. Hızlı beta testi negatif ancak klinik bulgular beta düşündürüyor ise kültür yapılabilir.,

44 Hızlı beta testi nasıl yapılır? Hızlı beta antijen testi boğaz örneklerinden yapılır. Örneğin bademcik enfeksiyonu düşünülen alandan uygun örnek üzerinde yapılması gerekir. Hızlı antijen testi ne kadar doğru? Hızlı beta antijen testinin spesifitesi % arasındadır. Yani beta hastalarının hepsinde pozitif olmaz ancak pozitif ise doğrudur. Bu durumda hızlı beta antijen testi negatif ise kültür yapılmalıdır. Boğaz kültürüne antibiyogram yapılmaz. Boğaz kültürü ve hızlı beta testi örnekleri kısa süre içinde test edilmelidir, beklemek gerekiyor ise boğaz örnekleri oda ısısında bekletilmeli buzdolabına konulmamalıdır. Hızlı beta antijen testi örneği nasıl alınır? Örnekler boğaz kültüründe olduğu gibi iltihaplı bademcik dokusundan ve farinksden pamuklu çubuk ile kazıyarak alınmalıdır. Örnekler tükürük ile karıştırılmamalı bu nedenle dil abeslang ile iyice bastırılmalıdır. Mümkün ise iki örnek alınmalı hızlı beta antijen testi negatif bulunur ise diğer örnekten kültür ekilmelidir. Hızlı beta antijen testi pozitifliği ne demek? Hızlı beta antijen testi pozitifliği alınan boğaz örneğinde beta mikrobu var demektir. Ancak ne hızlı test nede kültür boğazda bulunan beta mikrobunun enfeksiyona mı yoksa taşıyıcılığa mı bağlı olduğunu söyleyemez. Eğer klinik bulgular enfeksiyon lehine ise hızlı test pozitifliği antibiyotik başlamak için yeterli sebeptir. Hızlı test sensitivitesi düşük bir testtir yani her beta hastasında pozitif olmaz ancak spesifik bir testtir yani pozitif ise neredeyse %99 beta enfeksiyonu vardır. Yani hızlı beta testin pozitifliğinden şüphelenmiyoruz.

45 Hızlı beta testi negatif ne demek? Beta testi sensitivitesi düşük bir testtir (%60-70) yani 100 beta hastasının sadece inde test pozitif oluyor. Bu durumda hızlı test negatifliği durumunda mutlaka kültür yapılmalıdır. Yani hızlı beta testin negatifliğinden şüpheleniyoruz. Boğaz kültürüne neden antibiyogram yapılmaz A grubu Beta Hemolitik Streptokoklar doğal olarak penisiline duyarlı mikroplardır. Tedavide bütün penisilin ve penisilin türevleri etkilidir bu nedenle beta hemolitik streptokok kültürlerine antibiyogram yapılmaz. Kültür için vakit kaybedilmez erken dönemde tedavi başlanır. Bet aenfeksiyonlarının en önemli komplikasyonları olan Glomerülonefrit, Romatizmal ateş erken antibiyoterapi ile önlenebilir. Bu nedenle erken tanı ve tedavi başlanması beta enfeksiyonları için çok önemlidir. Referanslar: Ohio Academy of Family Physicians. 19 May OAFP protests Giant Eagle s in-pharmacy strep test pilot program. [Online.] 6.d. Ohio State Medical Association. 25 November Concerns arise over strep tests at grocery store chains. [Online.] Centers for Disease Control and Prevention. 1 September Group A streptococcal (GAS) disease general information. [Online.] groupastreptococc al_g.htm. U.S. Food and Drug Administration. 2 August Cautionary note: use of backup testing for negative rapid group A strep tests. [Online.]

46 FİBRİN YIKIM ÜRÜNLERİ Fibrin degradation products; FDP testi; FDPs; FSPs; Fibrin split products; Fibrin breakdown products; Fibrin yıkım ürünleri bir pıhtının parçalanması sırasında ortaya çıkan maddelerdir. Fibrin yıkım ürünleri testi ne için yapılır? Test pıhtı parçalayan sistemin (fibrinolitik sistem) düzgün çalışıp çalışmadığını görmek için istenir. Pıhtılaşma sistem hastalıkları ve ağır bir durum olan yaygın damar içi pıhtılaşması ( DİC : disseminated intravascular coagulation ) teşhisinde kullanılır. Fibrin yıkım ürünleri normal değeri nedir? Normalde <10 mcg/ml olması beklenir. Fibrin yıkım ürünlerini arttıran sebepler: Fibrin yıkım ürünlerinin artması primer yada sekonder fibrinolize bağlı olabilir, en sık görülen sebepler: Gebelerde plasentanın ayrılması (abruptio plasenta), Yanıklar, Doğumsal kalp hastalıkları, Yaygın damar içi pıhtılaşma (Disseminated intravascular coagulation :DIC) Hipoksi ( oksijensiz kalma), Enfeksiyon hastalıkları, Uterus içi bebek ölümü, Lösemi,karaciğer hastalıkları, Siroz, Porto kaval şant,