TÜRK KAMU YÖNETİM SİSTEMİ

Transkript

1 Kamu Yönetımı Kavramı Ünite 1 Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi / Yerel Yönetimler TÜRK KAMU YÖNETİM SİSTEMİ Dr. Hande ÜNSAL 1

2 Ünite 1 KAMU YÖNETIMI KAVRAMI Dr. Hande ÜNSAL İçindekiler 1.1. KAMU ÖRGÜTÜ NEDİR? KAMU YÖNETİMİ NEDİR? Kamu Ve Özel Örgütlerin Yönetimi Arasındaki Benzerlik Ve Farklılıklar Kamu Yönetımının Kapsamı KAYNAKÇA... 8

3 Kamu Yönetımı Kavramı Ünite 1 DERSİN KONUSU: Kamu yönetimi kavramının tanımının ve içeriğinin belirlenmesidir. DERSİN AMACI: Kamu örgütünün tanımlanmasıyla, kamu yönetiminin özelliklerinin belirlenmesi ve kamu örgütü ile özel örgütler arasındaki farklılıkların açıklığa kavuşturulması. DERSİN İÇERİĞİ: Kamu örgütü nedir? Kamu yönetimi nedir? Kamu ve özel örgütlerin yönetimi arasındaki benzerlik ve farklılıklar 1.1. KAMU ÖRGÜTÜ NEDİR? İnsanlığın en temel mücadelesi doğa içinde var olabilme mücadelesidir. Bu mücadelenin sürdürülmesi, belirli malların ve hizmetlerin insan topluluklarının kullanımına sunulmasını gerektirmektedir. Bu üretimin yapılması ve sunulması ise belirli bir örgütlenmeyi ve belli bir amaca yönelik faaliyette bulunmayı zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle çağdaş toplumların bir örgütler topluluğu ve yönetilen bir toplum olduğu söylenmektedir. Yönetim kavramı, genel olarak Belirli bir amacın gerçekleştirilmesi için kurulan örgüt veya bu amaca ulaşmak için yürütülen insan faaliyetleri anlamında kullanılmaktadır. Eryılmaz da yönetimi benzer bir biçimde, belirli bir amaç veya amaçları gerçekleştirmek için işbirliği içinde yürütülen grup faaliyeti olarak nitelemektedir. Bununla birlikte bu tanımın genel bir tanıma işaret ettiğini söylemek mümkündür; zira bu tanım çerçevesinde kamu yönetimi ve özel yönetim arasında bir ayrım yapılmamıştır. Dolayısıyla, bu tanımın kapsamına kamu örgütlerinin olduğu kadar gibi bir şirketin, bir derneğin, hatta bir apartmanın dahi yönetimi dâhil olmaktadır. Halbuki kamu yönetimi ve özel yönetimler arasında öncelikle amaçları bakımından önemli farklılıklar bulunmaktadır. Özel yönetimlerin amacı, özel yarar elde etmektir. Özellikle, şirket gibi ticari kuruluşların temel amacı, kâr etmektir; bu nedenle bu tür örgütler üretim süreçlerinde kârı maksimize edecek biçimde hareket ederler. Buna karşın, kamu yönetimleri, özel yararı sağlamak amacıyla değil kamu yararını sağlamaya yönelik olarak faaliyette bulunmaktır. Bu nedenle asıl gayeleri toplumun ortak ihtiyacı olan mal ve hizmetleri üretmektir. Yani, kamu örgütleri, toplumsal ihtiyaçlar doğrultusunda, toplumsal düzenin işlerliğini ve devamlılığını sağlamak, toplumsal düzeni korumak ve geliştirmek için gerekli alanlarda mal ve hizmet üretimi gerçekleştirmektedir. Tüm toplumlar, varlıklarını sürdürebilmek için asayiş, güvenlik, adalet, sağlık, eğitim, doğal kaynakların ve çevrenin korunması gibi hizmetlere ihtiyaç duymaktadır. Bu hizmetler üretildikten sonra tüm toplumun tüketimine sunulmaktadır; bir başka deyişle, toplumun tüm üyeleri tarafından aynı anda ve kollektif biçimde tüketilmektedir. 3

4 Türk Kamu Yönetim Sistemi Bu tür hizmetlerin tüketiminde bireysel tüketim maliyetlerini hesaplamak mümkünse de, böylesi bir hesaplama önemli zorluklar arz etmektedir; çünkü bu tür hizmetler üretildiğinde bireysel kullanımın derecesini belirlemek de her zaman mümkün olmamaktadır. Örneğin adalet, her toplumun ihtiyaç duyduğu bir hizmettir ve bu hizmeti sadece ücret ödeyenlerin kullanımına özgüleyerek, hizmetten faydalanmayanları ücretlendirme dışında tutmak mümkün değildir. Gerçi bir devletin benimsediği ekonomi politikasına göre, geleneksel olarak kamu hizmetleri kapsamında Kabul edilen hizmetlerin, örneğin, sağlığın veya eğitimin özel sektör tarafından görülmesi mümkündür. Ancak bu durumda dahi bu hizmetler üzerinde devlet denetimi sürmekte, söz konusu hizmetlerin denetlenmesi ve pazarın işleyişinin düzenlenmesi için ayrıca bazı kurumlara gerek duyulmaktadır. Şu halde, toplumca tüketilecek hizmetleri üretecek örgütlere ihtiyaç vardır. Bu örgütler, yani, toplumda herkes tarafından ortaklaşa tüketilen mal ve hizmetleri üreten örgütler, kamu örgütleri olarak adlandırılmaktadır. Kamu örgütlerin ürettiği mal ve hizmetler, Yararı ülke geneline yayılmış, Bölünemeyen Kullanıcılarına göre ücreti değişmeyen Fiyatları piyasa tarafından değil siyasal organlarca belirlenen örgütlerdir. Özel örgütlerle kamu örgütleri arasındaki bir diğer önemli fark ise, kamu örgütlerinin üretim süreçlerinin finansmanının vatandaşlardan toplanan vergiler ile gerçekleştirilmesidir. Bu süreçlerde kullanılan malî kaynaklar gerçek veya tüzel bir kişiye özgü bir varlık olmayıp, tüm vatandaşların katkıda bulunduğu ve tüm vatandaşların ortaklaşa sahibi olduğu bir fon ya da kaynaktan oluşmaktadır. Bu nedenle, kamu örgütleri mal yada hizmet üretiminde öncelikle toplumsal çıkarları yada kamu yararını ön planda tutmak zorundadır. Yine bu sebepten, kamu örgütleri, kendilerine tahsis edilen kaynakları kamu yararına en uygun şekilde kullanmak zorundadırlar. Bu anlamda, kamu yöneticilerinin özel örgüt yöneticilerinden daha farklı bir sorumluluk anlayışı ile hareket etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Özel örgüt yöneticilerinin kişisel fayda veya kâr motivasyonuyla daha cesur politikalar benimsemesi ve bunun karşılığında zarara uğramayı göze alması mümkündür. Buna karşın, kamu yöneticileri tahsis edilen bütçeyi kullanırken azami dikkati göstermek ve kamu kaynaklarını mümkün olan en verimli biçimde ve sadece kamu yararı gözeterek kullanmak zorundadır. 4

5 Kamu Yönetımı Kavramı Ünite KAMU YÖNETİMİ NEDİR? Kamu yönetimi, genel bir ifade ile kamu örgütlerinin yönetimi olarak tanımlamaktadır. Bununla birlikte, bu tanım, oldukça sınırlı bir alanı ifade etmektedir. Nitekim, Nohutçu, kamu yönetiminine geniş ve dar anlamlarıyla yaklaşmanın mümkün olduğunu belirttikten sonra, geniş anlamda kamu yönetimini, devlet organlarının, bunların işleyişinin ve toplumun yönetimi, dar anlamda kamu yönetimini ise, yalnızca yürütme organının kuruluş, işleyiş ve etkinlikleri olarak tanımlamaktadır. Öte yandan, düşünürler, kamu yönetiminin farklı yönlerine vurgu yapan tanımlar geliştirmişlerdir. Wilson a göre, Kamu yönetimi, hükümet etmenin uygulama yada işletme yönüdür, çünkü amacı kamuya ilişkin işleri, mümkün olduğu kadar halkın arzuları ve zevkleri doğrultusunda verimli bir şekilde yerine getirmektir. White, kamu yönetimini en geniş anlamı ile, Kamu politikasının icra edilmesi ya da yürütülmesi amacıyla gerçekleştirilen işlemlerin tümü olarak tanımlamaktadır. Nigro ise, kamu yönetiminin tanımlanmasında beş unsurdan hareket etmiştir. Düşünüre göre, Kamu yönetimi: İlk olarak bir kamusal düzenleme çerçevesinde işbirliği içinde olan bir grup çabasıdır, İkinci olarak üç organı yani yasama, yürütme, ve yargıyı ve bunların aralarındaki ilişkileri kapsar, Üçüncü olarak, kamu politikalarının oluşturulmasında önemli bir rolü vardır ve bu nedenle siyasi sürecin bir parçasıdır; Dördüncü olarak, özel yönetimden önemli ölçüde farklıdır, ve son olarak, çeşitli özel gruplar ve bireyler ile yakından ilişkilidir. Kamu yönetimine ilişkin tanımlar bir arada göz önüne alındığında, kamu yönetiminin kamu politikalarının uygulanması ve kamu örgütleri ile ilişkisi daha açık görülmektedir. Nitekim, Polatoğlu bu noktalardan hareketle kamu yönetimi, kamu politikalarının uygulanması süreci içinde kamu örgütlerinin yönetimi olarak tanımlamaktadır Kamu Ve Özel Örgütlerin Yönetimi Arasındaki Benzerlik Ve Farklılıklar Bu noktaya kadar, kamu örgütleri ile özel örgütler arasındaki farklılıklar olduğunu belirledik ve bunları kısmen açıkladık. Bununla birlikte, kamu örgütleri ve özel örgütler arasında çeşitli benzerlikler de bulunmaktadır; çünkü, örgütler, türleri ne olursa olsun belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere oluşturulmaktadır. İster kamu örgütü, isterse özel örgüt olsun her iki örgüt de yönetimde de aynı yönetim teknik ve yöntemleri kullanmak zorundadır. Zira, kamu ya da özel örgütler için ayrıca geliştirilmiş, birbirinden farklı yönetsel teknik ya da yöntemler yoktur. 5

6 Türk Kamu Yönetim Sistemi Sözgelimi bir örgütün, ihtiyacı olan insan gücünün en uygun ve yüksek kalitelisini istihdam edebilmek için adaylar arasında bir sınav veya bir yarışma tertip etmesi sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Bu yöntem, özel örgütlerde de kamuda da kullanılabilecek bir yöntemdir. Bunun yanı sıra, örgütler, kamu örgütü de olsa, özel örgüt de olsa, astlık üstlük ilişkinin bulunduğu bir faaliyet silsilesi ile yönetilmektedir. Kısacası, kamu örgütlerinin ve özel örgütlerin yönetim biçimleri hemen hemen aynıdır. Bu nedenle de yönetim kavramının evrensel bir kavram olduğu söylenmektedir. Buna rağmen kamu yönetiminin kendine has, özel örgütlerde bulunmayan bazı yönleri de vardır. Polatoğlu, bu farklılıkları şu şekilde sınıflandırmaktadır: 1. Kamu yönetiminin hangi çerçevede faaliyette bulunacağı, siyasi organlarca oluşturulan ve hukukî düzenlemelerle desteklenen kamu politikaları tarafından belirlenmektedir. 2. Kamu örgütleri ve görevlileri ancak yasalarla belirlenmiş alanlarda ve yasaların izin verdiği şekilde faaliyet gösterebilir. Kamu görevlileri yasalarla kendilerine yetki tanınmamış bir konuda hiçbir işlem yapamaz, eylemde bulunamazlar. 3. Kamu yönetiminin çerçevesini, siyasal sistem ve toplumsal baskılar oluşturmaktadır.kamu yönetimi kamuoyunun eleştirisine karşı hassastır; çünkü, kamu örgütlerinin yaptığı her şey halkla ilişkilidir ve kamu örgütlerinin faaliyetleri vatandaşlardan toplanan vergilerle finanse edilmektedir. Vatandaşlar, kendilerinden toplanan vergilerin nasıl kullanıldığını takip ederek kamu hizmetlerinin nasıl görüldüğünü de takip etmiş olmaktadır. Bu yüzden, Polatoğlu nun belirttiği üzere, Kamu yönetiminde karşılaşılan zorluk sadece işlerin iyi yapılması gerekliliği değil, aynı zamanda vatandaşların da işlerin iyi yapıldığı konusunda ikna edilmesidir. Bir başka deyişle, kamu yönetiminde kalite önemli olduğu kadar vatandaşın da kalitenin iyi olduğu konusunda ikna edilmesi gereklidir. Kamu yönetimindeki bu hassas dengeler, örgütlerin karar verme süreçlerini de uzatmaktadır. Bu durum da, kamu yönetiminin kırtasiyeciliğe neden olduğu, ayrıca verimli ve etkili işlemediği yönünde eleştirilmesine neden olmaktadır. 4. Kamu örgütlerinin yönetiminde temel kaygı kâr etmek değil toplumun ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetleri, kamu kaynaklarını etkili ve verimli bir biçimde kullanarak vatandaşlara en iyi şekilde sunmaktır. Temel amaç kâr etmek olmasa da kaynakların rasyonel ve verimli kullanımı kamu yönetiminde önemli bir unsurdur. 5. Kamu örgütünün personeli memurlar ve diğer kamu görevlilerinden oluşmaktadır. Memurların her türlü hak, görev ve sorumlulukları yasayla belirlenmiştir. Ayrıca, iş ve ücret güvencesi bulunmaktadır Kamu Yönetımının Kapsamı Bir bilim dalının veya disiplinin kapsamının belirlenmesi öncelikle, o bilim dalının diğer bilim dallarından ayırtedilmesini gerekmektedir. Bunun için, söz konusu bilim dalının ayrıntılı olarak tanımlanması gerektirmektedir. Bununla birlikte, daha önce de incelediğimiz üzere, kamu yönetiminin üzerinde tüm düşünürlerin anlaşmaya vardığı bir tanımı bulunmamaktadır 6

7 Kamu Yönetımı Kavramı Ünite 1 Polatoğlu, kamu yönetimini betimleyen çeşitli tanımları göz önünde bulundurarak kamu yönetimini bazı unsurlarla özdeşleştirmektedir. Yazar a göre, 1. Kamu yönetimi, yürütme organı ile özdeşleştirilebilir. Ancak bu kamu yönetiminin, yasama ve yargı organları ile de önemli ölçüde ilgili olduğu gerçeğini etkilemez, 2. Kamu yönetimi kamu politikalarının oluşturulması ve uygulanması ile özdeşleştirilir ve bu nedenle çıkar grupları ve bireylerle yakından ilgilidir. Bu anlamda kamu yönetimi temel toplumsal amaçlarla ve hızla değişen siyasal bir ortamda bu amaçlara ulaşmak için kaynakların geliştirilmesi ile ilgilidir, 3. Kamu yönetimi insan davranışı ve işbirliği yapan gruplarla özdeşleştirilmektedir, 4. Kamu yönetimi, kamusal mal ve hizmetlerinin üretimi ile özdeşleştirilir, Polatoğlu, son olarak, kamu yönetiminin özel yönetimden çeşitli bakımlardan ayrışabilen bir ilgi alanı olduğunu belirtmektedir. Kamu yönetimindeki tanımların çeşitliliğinin de gösterdiği üzere, kamu yönetiminin analizi çok geniş bir alandaki etkinlikleri kapsamaktadır. Nitekim Rosenbloom un ifade ettiği gibi, Kamu yönetimi içinde yer alan işler, uzayın keşfinden sokakların süpürülmesine kadar giden bir çeşitlilik gösterir. Bazı kamu yöneticileri üst düzeyde eğitilmiş profesyoneller olup mesleklerinin önde gelen isimleridir; bazıları ise kendilerini halkın çoğunluğundan ayıracak çok az ustalık ve beceriye sahiptir. Bazı kamu yöneticileri ulusal düzeyde etkili milyonlarca insanın yararlanacağı politika kararları verirler; diğerleri ise politika oluşturmakta hiç sorumlulukları olmayan dosyalama, kayıt tutma gibi basit dünyevi kamu işleri ile ilgilenirler. Doktorlar, avukatlar, bilim adamları, mühendisler, muhasebeciler, personel yöneticileri, menajerler, katipler, vasıfsız işçiler, ve çeşitli meslek dalları ve işlevlerle ilgili iş yapan insanlar kamu yöneticisidirler. Bütün bu tartışmaların da gösterdiği üzere, kamu yönetimi son derece karmaşık bir kavramdır. Çünkü, kamu yönetimi, örgütsel ve bireysel düzeyde etkinliklerle ilgili olduğu gibi, kamu politikası oluşturma ve siyasetle de ilgilidir. Diğer taraftan, kamu yönetimin odağında yürütme organı ve kamu politikalarının uygulanması bulunmaktadır. Bunlar kamu yönetiminin diğer bilim alanlarıyla sınırını çizen en belirgin hususlardır. 7

8 Türk Kamu Yönetim Sistemi 1.3. KAYNAKÇA Eryılmaz, Bilâl: Umuttepe Yayınları, Kocaeli, Nohutçu, Ahmet: Kamu Yönetimi, Savaş Yayınları, Ankara, 2013 Gözübüyük, Şeref: Yönetim Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, Polatoğlu, Aykut: Türk Kamu Yönetimi Güncel ve Eleştirel Bir Yaklaşım, Lefkoşa Yakın Doğu Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Lefkoşa,

9 Kamu Yönetımı Kavramı Ünite 1 9

10 Türk Kamu Yönetim Sistemi 10