2012 yılı merkezi yönetim bütçesine bakış

Transkript

1 Değişmeyen yapısal sorunlar ışığında 2012 yılı merkezi yönetim bütçesine bakış GİRİŞ Bütçe, öncelikle yürütme organının kamunun ihtiyaçlarını belirlemesi ve bunların karşılanması için halktan toplanacak gelirlerin tespit edilmesi işlevini yerine getiren bir belgedir. Gerek toplanması tahmin edilen gelirleri gerekse harcanacak yerleri tespit edip planlayan hükümetin hazırladığı bu çalışmayı halk (meclis) kabul ederek uygulamasını yürütme organına bırakacaktır. Ancak bütçenin sadece gelir toplanarak giderleri karşılama işlevi yani mali işlevi yoktur. Bütçenin aynı zamanda iktisadi istikrarı sağlama, gelir dağılımını düzeltme, iktisadi büyümeyi gerçekleştirme ve kaynak tahsisinde etkinliği sağlama olarak belirtilen çağdaş işlevleri de vardır. Bir anlamda bütçe ile bir yandan bir yıllık kamu ihtiyaçlarının karşılanması sağlanırken bir yandan da toplanan gelirler ve yapılan harcamaların makro ekonomik büyüklükler üzerindeki etkisi de dikkate alınmaktadır. Örnek vermek gerekirse toplanılan vergiler kamu harcamalarının finansmanını kolaylaştırabilir. Ancak vergileri ödeyenlerin harcanabilir geliri azalacağından, bu durum piyasada talebin daralmasına ve üretimin düşmesine yol açabilir. Bu örnekte olduğu gibi bütçe basit düşünce ile sadece harcamaların karşılanmasında toplanacak gelirleri ifade eden bir çalışma değildir. Hükümetlerin bu çalışmaları yaparken harcama ve gelir denkliğini sağlamaları, borçlanma söz konusu ise buna makro ekonomik büyüklükleri dikkate alarak başvurmaları önem arz etmektedir. Bu çerçeveden bakarak 2012 yılı merkezi yönetim bütçe kanununun değerlemesini aşağıda belirttiğimiz şekilde yapmak mümkündür. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNUNA GENEL BAKIŞ Genel bütçeli idareler, özel bütçeli idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurumların tahmini harcama rakamları toplamları ile tahmini kamu gelirleri rakamlarının yer aldığı 2012 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısı 21 Aralık 2011 tarihinde TBMM de kabul edilerek kanunlaşmıştır. Kabul edilen bütçe kanunu sonrasında yürütme organı olan hükümet yasama organı olan meclisten gelir toplama ve gider yapma yetkisini almıştır. Bu çerçevede 2012 yılı için aşağıda yer alan bütçe kanun metninde de görüldüğü üzere merkezi yönetim kapsamındaki kurumlar için toplam TL ödenek verilmiştir. Bu ödenekleri karşılamak üzere toplanacak kamu gelirleri ise TL olarak tahmin edilmiştir. Bütçe kanununa göre genel bütçeye ait olan gelir ve giderler arasındaki fark olan TL ise net borçlanma ile karşılanacaktır yılı merkezi yönetim bütçesinde geçmiş yıllarda da olduğu gibi gelir ve gider denkliği sağlanamamış olup ortaya çıkacak açığın borçlanma ile kapatılacağı hüküm altına alınmıştır.

2 29 Aralık 2011 PERŞEMBE Resmî Gazete Sayı : (Mükerrer) KANUN 2012 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU Kanun No Kabul Tarihi: 21/12/2011 BİRİNCİ BÖLÜM Gider, Gelir, Finansman ve Denge Gider MADDE 1 (1) Bu Kanuna bağlı (A) işaretli cetvellerde gösterildiği üzere, 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli; a) (I) sayılı cetvelde yer alan genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine Türk Lirası, b) (II) sayılı cetvelde yer alan özel bütçeli idarelere Türk Lirası, c) (III) sayılı cetvelde yer alan düzenleyici ve denetleyici kurumlara Türk Lirası, ödenek verilmiştir. Gelir ve finansman MADDE 2 (1) Gelirler: Bu Kanuna bağlı (B) işaretli cetvellerde gösterildiği üzere, 5018 sayılı Kanuna ekli; a) (I) sayılı cetvelde yer alan genel bütçenin gelirleri Türk Lirası, b) (II) sayılı cetvelde yer alan özel bütçeli idarelerin gelirleri Türk Lirası öz gelir, Türk Lirası Hazine yardımı olmak üzere toplam Türk Lirası, c) (III) sayılı cetvelde yer alan düzenleyici ve denetleyici kurumların gelirleri Türk Lirası, olarak tahmin edilmiştir. (2) Finansman: Bu Kanuna bağlı (F) işaretli cetvellerde gösterildiği üzere, 5018 sayılı Kanuna ekli (II) sayılı cetvelde yer alan özel bütçeli idarelerin net finansmanı Türk Lirası olarak tahmin edilmiştir. Denge MADDE 3 (1) Bu Kanunun 1 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen ödenekler toplamı ile 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde yer alan tahmini gelirler toplamı arasındaki fark, net borçlanma ile karşılanır.. Merkezi yönetim bütçe kanunu çerçevesinde söylenmesi gereken; son yıllarda sürdürülen bütçe açığının en aza indirilmesi politikalarının 2012 yılı bütçesiyle de devam ettirildiğidir. Mali disiplin olarak adlandırılan şekliyle bütçe gelir ve giderleri arasındaki dengenin sağlanması açısından giderlerin fazla artırılmadan ekonomideki büyümeye bağlı olarak gelirlerde sağlanan artışın fazla olmasına çalışıldığı rakamlardan anlaşılmaktadır. MERKEZİ YÖNETİM LERİNİN İNCELENMESİ 2012 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile toplanacağı tahmin edilen gelirler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. KODLAR I II III IV AÇIKLAMA 2012 YILI 2013 YILI 2014 YILI 01 Vergi Gelirleri Teşebbüs ve Mülkiyet Gelir Alınan Bağış ve Yar. Özel Gel Diğer Gelirler

3 06 Sermaye Gelirleri Alacaklardan Tahsilat Toplam Bütçe Geliri Red ve İadeler ( - ) Net Bütçe Geliri Tablo incelendiğinde harcamaların finansmanında kullanılacak en önemli gelir kaynağının geçmiş yıllarda olduğu gibi yine vergiler olacağı görülmektedir. Vergi gelirlerinin bütçe gelirleri içinde % 93 oranıyla önemli bir paya sahip olacağı anlaşılmaktadır. Diğer gelir kaynaklarının payının ise % 7 olacağı görülmektedir. KODLAR 2012 YILI % AÇIKLAMA I II III IV İ 01 Vergi Gelirleri Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler Gelir Vergisi Beyana Dayanan Gelir Vergisi Basit Usulde Gelir Vergisi Gelir Vergisi Tevkifatı Gelir Geçici Vergisi Kurumlar Vergisi Beyana Dayanan Kurumlar Vergisi Kurumlar Vergisi Tevkifatı Kurumlar Geçici Vergisi Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler Veraset ve İntikal Vergisi Motorlu Taşıtlar Vergisi Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Vergileri Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi Özel Tüketim Vergisi Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Şans Oyunları Vergisi Özel İletişim Vergisi Uluslararası Ticaret ve Muamelelerden Alınan Vergiler Gümrük Vergileri İthalde Alınan Katma Değer Vergisi Diğer Dış Ticaret Gelirleri Damga Vergisi Damga Vergisi Eğitime Katkı Payı Ay. Gereken Damga Vergileri Harçlar Vergi türlerinin toplam vergi gelirleri içindeki payları yukarıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablodaki veriler incelendiğinde kamu harcamalarının karşılanması açısından; * Gelir ve kazanç üzerinden alınan vergilerin payının % 28,8 * Diğer vergilerin payının% 71,2 * Beyana dayalı gelir vergisinin payının % 1,1 * Beyana dayalı kurumlar vergisinin payının % 1,0 * Gelir vergisinde tevkifat ile alınan vergilerin payının % 17,0 * Harcamalar üzerinden alınan vergilerin payının % 68,8 olacağı görülmektedir.

4 Bu görüntü içerisinde yapılabilecek bir yorum; bütçe harcamalarının finansmanının çoğunlukla gelir ve kazanç üzerinden elde edilecek vergilerle değil harcamalar üzerinden elde edilecek vergilerle sağlanacağıdır. Bu noktada kamu harcamalarını kimler finanse ediyor? sorusuna verilebilecek en güzel cevap gelir elde edenler değil harcama yapanlar şeklinde olacaktır. Ancak bu görüntünün sadece 2012 yılı bütçesi için değil geçmiş dönemlerden günümüze yansıyan bir görüntü olduğunu belirtmek ve bu durumun yapısal bir sorun olduğunu açıklamak gerekir yılı merkezi yönetim bütçe gelir rakamlarında dikkati çeken bir nokta da sermaye gelirleri olarak adlandırılan kısmın 11,4 milyar TL ile bütçe gelirlerinin % 3,6 sını oluşturacağıdır. Bu kısımda özelleştirmeden sağlanacak gelirler yer alacağından özelleştirmelerin gerçekleştirilmesi bu açıdan önem taşıyacaktır. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GİDERLERİNİN İNCELENMESİ 2012 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile yapılacağı tahmin edilen giderler bütçe türleri itibariyle aşağıdaki tabloda gösterilmiştir Kurumlar 2012 Yılı Ödenekleri Genel Bütçeli İdareler Özel Bütçeli İdareler Düz. ve Den. Kurumlar TOPLAM Özel Bütçeye Hazine Yar Gelirden Ayrılan Paylar Merkezi Yön.Bütçe Toplamı Merkezi yönetim bütçesi kapsamında anayasal kurumlar olan yasam, yürütme ve yargı organlarının harcayacakları ödenekler önemli düzeyde olup toplam ödeneklerin dağılımı ise aşağıdaki grafiklerde gösterilmiştir yılı merkezi yönetim bütçe harcama büyüklüğünün milyar TL olduğu dikkate alındığında bu rakamın %14,3 ünün faiz giderlerinden oluştuğu, sermaye transferi olarak ifade edilen yatırım harcamalarının % 9,2 olacağı, personel giderlerinin % 23,3 cari

5 transferlerin ise % 37,2 olacağı tahmin edilmiştir. Diğer bir deyişle bu yüzde rakamlar vergi ödeyenlerin paralarının nerelere harcanacağı net olarak göstermektedir. Vergilerin harcandığı hizmet türleri olarak bakıldığında da en önemli harcamanın % 21,7 lik pay ile faiz giderlerinin olacağı grafikten görülmektedir. Bu harcamayı % 14.3 ile sosyal güvenlik ve sosyal yardım ödemeleri takip etmektedir. GENEL DEĞERLENDİRME Bütçenin gelir ve gider denkliğini sağlamaya yönelik işlevinin yanında çağdaş işlevlerinin de olduğunu dikkate aldığımızda 2012 yılı bütçesinin bir önceki yıla göre yatırım harcamalarının azalacağını bunun ekonomik etkisinin ise ekonomide biraz daralma şeklinde olacağını söylemek mümkündür yılı bütçesine göre yaklaşık % 12 artırılan 2012 bütçesinin enflasyon tehlikesi çerçevesinde fazla artırılmadığını da söylersek yanlış olmayacaktır yılı Orta Vadeli Programda belirtilen hedeflere bakıldığında; GSYH Büyüklüğü 1 trilyon 426 milyar TL Büyüme Oranı yüzde 4 Deflatör yüzde 7 TÜFE Yılsonu yüzde 5,2 İhracat (FOB) 148,5 milyar dolar İthalat (CIF) 248,7 milyar dolar olarak belirlenen bu hedeflerin yukarıda yaptığımız yorumları doğruladığı görebilmekteyiz. Büyüme ve enflasyon rakamları ilişkisi içinde yatırımlardaki azalmayı dikkate aldığımızda hükümetin 2012 yılı için temkinli hareket ettiği sonucuna varmak mümkündür.