Ankara, K r kkale, Çank r lleri Pepsinae ve Ceropalinae (Insecta: Hymenoptera: Pompilidae) Türleri Üzerine Faunistik Araflt rmalar

Transkript

1 Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Journal of Arts and Sciences Say : 4 / Aral k 2005 Ankara, K r kkale, Çank r lleri Pepsinae ve Ceropalinae (Insecta: Hymenoptera: Pompilidae) Türleri Üzerine Faunistik Araflt rmalar Mehmet Ali KIRPIK * Özet Bu çal flmada Ankara, K r kkale ve Çank r illerinin Pepsinae ve Ceropalinae (Insecta:Hymenoptera: Pompilidae) türleri faunistik yönden araflt r lm fl, türlerin Dünya ve Türkiye yay l fl verilmifltir. Çal flma sonunda araflt rma bölgesinden 14 tür tespit edilmifl olup bunlardan 13 tanesi bölge faunas için yeni kay tt r. Anahtar kelimeler: Insecta, Hymenoptera, Pepsinae, Ceropalinae, Pompilidae, Fauna, Ankara, K r kkale, Çank r, Türkiye Abstract In this study, species of Pepsinae and Ceropalinae (Insecta:Hymenoptera:Pompilidae) of the provinces Ankara, K r kkale, and Çank r were studied faunisticaly and distribution of species in Turkey and in the world are given. At the end of study, totaly 14 species have been determined from the studied area. Of 14 species, 13 are new record for the fauna of the region. Key words: Insecta, Hymenoptera, Pepsinae, Ceropalinae, Pompilidae, Fauna, Ankara, K r kkale, Çank r, Turkey. 1. G R fi Pompilidae Hymenoptera tak m içinde önemli familyalardan biridir. Ço unlukla soliter çok az bir k sm sosyal yaflar. Soliter yaflayanlar n büyük bir k sm topra a yuva kazd halde, toprak çatlaklar na, tafl yar klar na, a aç kabuklar na, kurumufl bitki * Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü. Kars-Türkiye 71

2 Ankara, K r kkale, Çank r lleri Pepsinae ve Ceropalinae gövdesine, terk edilmifl akrep, kemirgen ve farkl böcek yuvalar n kullananlar da vard r. Sosyal yaflayanlar kumluk alanda birbirine çok yak n olarak yuva kazarlar. Baz lar ise örümce i yuvas nda sokup larvas na besin sa lamakta ve kendiside onun yuvas n kullanmaktad r (Day 1988). Pompilidlerin erginlerinin ço u nektarla beslenir. Ço u korollas k sa olan Compositae (Asteracea), Euphorbiaceae (F ç otugiller) ve Umbelliferae (Apiaceae) familyalar bitkilerinden nektar al rlar. Ceropales cinsine ait bireylerden çok az bir k sm n n soktu u örümce in vücut s v s n emerek beslendi i bildirilmifltir (Day 1988). Öldükten sonra diflilerin antenlerinin koç boynuzu gibi k vr lmas yla karakteristik olan Pompilidae türleri, larvalar içinde örümcekleri avlamalar yla örümcek ar lar olarak ta bilinirler. Ülkemizde ve çal flma bölgesinde Pompilidae familyas ile ilgili olarak flu ana kadar üç yabanc ve bir yerli araflt r c n n çal flmas mevcuttur y llar n kapsayan bu araflt rmalar daha çok tarihi ve turistik bölge habitatlar nda yap lm flt r. Faunistik kay t niteli i tafl yan bu araflt rmalar yapan yabanc araflt r c lar flunlard r: Moczar 1986, 1987, 1988; Türkiye den toplam sekiz kay t vermifl ve bunlardan bir tanesi bölgeye aittir. Priesner 1966, 1968; Türkiye den toplam 71 tür kayd vermifl ve bunlardan bir tanesi bölgeye aittir. Wolf 1966a, 1966b, 1971, 1981, 1985, 1987, 1988a, 1988b, 1990a, 1990b, 1990c; Türkiye den toplam 86 tür kayd vermifl ve bunlardan 33 tanesi bölgeye aittir. Familya ile ilgili faunistik çal flma tek yerli araflt r c olarak, Özbek vd (1999, 2000) taraf ndan yap lm flt r. Bu yay nlara göre y llar aras nda seyahat a rl kl ve gezi amaçl örnekler toplanarak de erlendirilmifltir. Sonuçta Türkiye den toplam 230 tür kayd verilmifl olup, bunlardan 50 tanesi bölgeye aittir. 2. MATERYAL VE METOT tarihleri aras nda atrapla toplanan örnekler, KCN ve Etilasetta öldürülmüfl olup laboratuarda müze materyali haline getirilmifltir. Prior marka binoküler mikroskopta incelenen türlerin teflhisinde Berland (1925), de Beumont (1970), Day (1988), Haupt ve Halle (1927), Muesebeck ve Krombein (1951), Özbek ve di erleri (1999, 2000), Leley (1987), Smith (1871), Wolf (1966a, 1971, 1986, 1992, 1993), Yevropoeyskoy (1978) den yararlan lm flt r. Teflhis edilen örneklerin kontrolü ve teflhisinde güçlük çekilen türler için Prof. Dr. Heinrich WOLF (Almanya) dan yard m al nm flt r. 72

3 Mehmet Ali KIRPIK 3. ARAfiTIRMA BULGULARI Pepsinae Ashmead 1900 Cins: Priocnemis Schioedta 1837 Tür: Priocnemis parvula (Dahlbom 1845) ncelenen Materyal (Toplam: 2 ) : Ankara: Etimesgut: Yaprac k 1000 m , Haymana: Merkez 1100 m Dünyadaki yay l fl : Norveç, sveç, Finlandiya, rlanda, Danimarka, spanya, Fas, Korsika Adas, Sardunya adas, talya, Yugoslavya, Arnavutluk, Macaristan, Romanya, Rusya, Türkmenistan, ngiltere, skoçya, zlanda, Romanya, (Day 1988, Scobiola- Palade 1967, Wolf 1971). Türkiye deki yay l fl : Asiatik Türkiye, Erzurum, Samsun, Mersin (Özbek ve di erleri 1999, Priesner 1968, Wolf 1971). Tür: Priocnemis minuta (Vander Linden 1827) ncelenen Materyal (Toplam: 3, 1 ): Ankara: Haymana: Merkez 1110 m , Kalecik: Merkez 700 m , 1 ; Çank r : Çerkefl: Merkez 1000 m Dünyadaki yay l fl : sveç, Finlandiya, Hollanda, Belçika, Fransa, Almanya, Macaristan, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, talya, spanya, Portekiz, K br s, Suriye, Romanya (Scobiola-Palade 1967) Türkiye deki yay l fl : Antakya, Antalya, Bilecik, Erzurum, Hakkari, Isparta, Kars, Konya, Nevflehir, I d r, Mersin, Sivas, Siirt, fianl urfa, Kahramanmarafl (Özbek ve di erleri 1999). Tür: Priocnemis vulgaris (Dufour 1841) ncelenen Materyal (Toplam: 7, 1 ): Ankara: Alt nda : Çubuk I Baraj 950 m , Bala: Beynam orman 1400 m , Çankaya: A. Ü. Fen Fakültesi Bahçesi 850 m , Çubuk: Durhasan 1350 m , Hasano lan: drisda 1750 m , Yenimahalle: Karfl yaka 950 m ; Çank r : Ilgaz: Merkez 800 m , Merkez 950 m Dünyadaki yay l fl : Almanya, Romanya (Scobiola-Palade 1967). Türkiye deki yay l fl : Adana, Antalya, Artvin, Bolu, Bitlis, Burdur, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Isparta, stanbul, Mersin, Kars, Konya, Nevflehir, Rize, Sivas, Van (Özbek ve di erleri 1999). 73

4 Ankara, K r kkale, Çank r lleri Pepsinae ve Ceropalinae Tür: Priocnemis agilis (Shuckard 1837) ncelenen Materyal (Toplam: 1,1 ) ): Ankara: Çubuk: Durhasan 1350 m ; Çank r : Ilgaz: Merkez 950 m Dünyadaki yay l fl : ngiltere, zlanda (Day 1988) Türkiye deki yay l fl : I d r, Uflak (Özbek ve di erleri 1999). Tür: Priocnemis perturbator (Harris 1776) ncelenen Materyal (Toplam: 1 ): Ankara: Alt nda : Çubuk I Baraj 850 m Dünyadaki yay l fl : Norveç, sveç, Finlandiya, ngiltere, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Fransa, spanya, talya, Arnavutluk, skoçya, rlanda, Almanya, Macaristan, Galler (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye deki yay l fl : stanbul, Yalova (Özbek ve di erleri 1999). Tür: Priocnemis gracilis Haupt 1927 ncelenen Materyal (Toplam: 1 ): Ankara: Ayafl: Merkez 900 m Dünyadaki yay l fl : Finlandiya, sveç, Hollanda, Belçika, Fransa, Almanya, Macaristan, talya, Çekoslavakya, ngiltere, rlanda (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye deki yay l fl : Antakya, I d r, Samsun, Sivas (Özbek ve di erleri 1999). Tür: Priocnemis propinqua (Lepeletier 1847) ncelenen Materyal (Toplam: 2 ): Ankara: Ayafl: Merkez: 850 m , Keçiören: Etlik 850 m Dünyadaki yay l fl : Fransa, spanya, ngiltere, Portekiz, Fas, Tunus, talya, Çekoslavakya, Macaristan, Romanya, Yunanistan, Suriye (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye deki yay l fl : Ankara, Antalya, Mersin, Kahramanmarafl, Konya, fianl urfa (Özbek ve di erleri 1999). Tür: Priocnemis fastigiata (Haupt 1934) ncelenen Materyal (Toplam: 1 ): Ankara: Haymana: Merkez 1100 m Dünyadaki yay l fl : talya, Almanya, Çekoslavakya, Macaristan, Romanya, Yunanistan, sveç, Fransa, spanya, Portekiz, Cezayir (Priesner 1966, Wolf 1962, 1971). Türkiye deki yay l fl : Antakya, Erzurum, Konya, Samsun (Özbek ve di erleri 1999, Priesner 1968). 74

5 Mehmet Ali KIRPIK Tür: Priocnemis sulci (Balthasar 1943 ) ncelenen Materyal (Toplam: 1 ): Ankara: Haymana: Merkez Dünyadaki yay l fl : Avusturya, Çekoslavakya, Macaristan, Yugoslavya, Romanya, srail (Wolf 1971). Türkiye deki yay l fl : Amasya, Hakkari, Mersin, Kars (Özbek ve di erleri 1999). Cins: Dipogon Fox 1897 Tür: Dipogon variegatus (Linnaeus 1758) ncelenen Materyal (Toplam: 3 ): Ankara: Çankaya: 850 m , Yenimahalle: Çayyolu 800 m ). Dünyadaki yay l fl : Kuzey Avrupa, ngiltere, Belçika, Fransa, Almanya, sveç, sviçre, Çekoslavakya, Macaristan, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan, Malta, Kuzey Afrika, M s r, K br s, ran, ngiltere, skoçya, rlanda, Galler, skoçya (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye deki yay l fl : Antakya, Eskiflehir, Mu la, Tokat (Özbek ve di erleri 1999, Priesner 1968). Tür: Dipogon erythrepus (Kohl 1888) ncelenen Materyal (Toplam: 2 ): Ankara: Akyurt: Merkez 850 m , Ayafl: Merkez 800 m Dünyadaki yay l fl :, Kuzey Afrika, M s r, K br s, ran, ngiltere, (Day 1988, Wolf 1971). Türkiye deki yay l fl : Antakya, Ayd n, Erzurum, Hakkari, Mersin, Kars (Özbek ve di erleri 1999, Priesner 1968). Ceropalinae Ashmed 1900 Cins: Caliadurgus Lepeletier 1845 Tür: Caliadurgus fasciatellus (Spinola 1808) ncelenen Materyal (Toplam: 3 ): Çank r : Merkez 840 m , Ilgaz: Merkez 950 m Dünyadaki yay l fl : Galler (Day 1988). Türkiye deki yay l fl : Erzurum, Trabzon, Tokat (Özbek ve di erleri 1999). Cins: Ceropales Latreille 1796 Tür: Ceropales helveticus Tournier

6 Ankara, K r kkale, Çank r lleri Pepsinae ve Ceropalinae ncelenen Materyal (Toplam: 2 ): Ankara: Alt nda Çubuk I Baraj 900 m , Çankaya: Keklikp nar 1250 m Dünyadaki yay l fl : Fransa, Portekiz, spanya, talya, sviçre, Çekoslavakya, Polonya, Romanya, Bulgaristan, Fas, Türkmenistan (Wolf 1971, 1995). Türkiye deki yay l fl : Asiatik Türkiye, Antakya, Mersin (Priesner 1968, Wolf 1971). Tür: Ceropales variegatus (Fabricius 1798) ncelenen Materyal (Toplam: 1 ): K r kkale: Yahflihan 1100 m Dünyadaki yay l fl : sveç, ngiltere, spanya, talya, sviçre, Almanya, Çekoslavakya, Macaristan, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan, Fas, Cezayir, Sibirya, Rusya, srail, Çin (Day 1988, Moczar 1986, Scobiola-Palade 1967, Wolf 1971). Türkiye deki yay l fl : Bilecik (Özbek ve di erleri 1999, Priesner 1968). 4. SONUÇ VE TARTIfiMA Bu araflt rma ile Ankara, K r kkale ve Çank r illeri Pepsinae ve Ceropalinae (Insecta:Hymenoptera:Pompilidae) altfamilyalar n n tür say s n n tespit edilmesi amaçlanm flt r. Pompilidae nin dünyada yaklafl k (Day 1998), Türkiye de ise 230 türü bulunmakta, bunlardan 50 tür çal flma bölgesine aittir (Özbek ve di erleri 1999, 2000). Bu çal flmada tespit edilen türlerden 13 tanesi bölge için yeni kay t oldu undan bölgedeki tür say s 63 e ç km flt r. ç Anadolu nun bir k sm n oluflturan çal flma alan nda, tespit edilen türlerin Türkiye de genifl bir yay l fl alan na sahip oldu u görülmektedir. Çal flma alan geniflletilip belirli bir alt familya araflt r ld nda türlerin Türkiye deki yay l fllar daha iyi tespit edilebilecektir. KAYNAKLAR Berland, L., Fauna De France. Vol 10. Hymenopteres Vespiformes. I (Sphegidae, Pompilidae, Scoliidae, Sapygidae, Mutillidae). Paul Lechevalier, Paris. VIII+364 pp. Day, C.M., Spider Wasps. Hymenoptera: Pompilidae, Handbooks for the Identification of British Insect. R.Entom.Soc. London, Vol. 6, Part 4. De Beumont, J., Les Pompilides de la Collection H. Tournier (Hym.) 2 Partie. Revue Suisse De Zoologie, Tome 77, fasc. 1, no: Haupt, H., Halle, S., Monographie der Psammocharidae (Pompilidae) Mittel-Nord-und Osteuropas. Beihefte der Deutsche Entomol. Zeitschrift :

7 Mehmet Ali KIRPIK Leley, S., Spider Wasps Of Dipogon Fox and Poecilageniella (Hymenoptera,Pompilidae) Of The Far East. Entomol. Rev., 66 (3): Moczar, L., Revision of the Fulvipes, Ruficornis and Variegata Groups of the genus Ceropales Latreille (Hym., Ceropalidae), Acta Biol. Szeged Muesebeck, C., Krombein, K., Hymenoptera of America North of Mexico Synoptic Catalog, United States Department Of Agriculture, Agriculture Monofrahp No.2: Özbek, H., Y ld r m, E., Wolf, H., Wahis, R., The Pompilidae (Hymenoptera, Aculeata) Fauna of Turkey. Part I: Ceropalinae and Pepsinae. Zool. Middle East 18: Özbek, H., Y ld r m, E., Wolf, H., Wahis, R., The Pompilidae (Hymenoptera, Aculeata) Fauna of Turkey. Part II: Pompilinae. Zool. Middle East 21: Priesner, H., V., Zur Kenntnis der Gattung Episyron (Hymenoptera, Pompilidae). Boll. Entom. Bologna, XXVIII: Priesner, H., V., Zur Kenntnis der Pompiliden (Hymenoptera) der Türkei. Sitzungsberichte, Abteilung I, Biologie, Minerologie, Erdkunde und verwandte Wissenschaften, 176: Scobiola-Palade, X., Catalogue of the Collection of Hymenoptera (Tenthredinidae, Sphecidae and Pompilidae), of the Brukenthal Museum (Department of Natural Sciences) in Sibiu, Rumania. Antipa, 5: Smith, F., A Catalogue of British Hymenoptera; Aculeata. Entomol.Soc. London 44 pp. Yevropeyskoy, Ç., Hymenoptera (SSSR), Opredelitel Nasekom x Tom III: Wolf, H., Priocnemis-Arten aus dem Senckenberg-Museum (Insecta;Hymenoptera: Pompilidae), Sendc. Biol. 43/5: Wolf, H., 1966a. Die Westmediterranen Arten der Gattung Anospilus Haupt (Hym. Pompilidae), Mitteilungen der Schweizerischen Entomologischen Gesellschaft Bulletin De La Societe Enotomologique Suisse, Band XXXIX Heft 1 u.2. Wolf, H., 1966b. Pompiliden aus der Sammlung A. Giordani Soika (Hym. Pompiloidea) II. (1). Boll. Mus. Civ. Venezia, XVII. Wolf, H., Prodromus Der Heymenopteren Der Tschechoslowakei. Acta Faun. Ent. Mus. Nat. Pragae, 14, Suppl. 3: Wolf, H., Wegwespen (Hymenoptera: Pompilidae) Aus Der Mongolei. Mitt. Zool. Mus.Berlin, Band 57, Heft 2 S Wolf, H., Wegwespen (Hymenoptera: Vespoidea: Pompilidae), Mit. nt. Ent. Ver. 10 (1). Wolf, H., Zur Kenntnis der Gattung Agenioideus Ashmead, 1902 (Hymenoptera, Pompilidae) II. Linzer Biol. Beitr. 18/1: Wolf, H., Zur Kenntnis der Gattung Tachyagetes Haupt, 1930 (Hymenoptera, Pompilidae). III. Linzer Biol. Beitr. 19/2: Wolf, H., 1988a. Über einige von Gussakovskij, F. Morawitz und Radoszkovski Beschriebene Sowie Bemerkungen zu Einigen Anderen Wegwespen-Arten Hymenoptera: Pompilidae), Linzer Biol. Beitr. 20/1: Wolf, H., 1988b. Zur Kenntnis Der Gattung Tachyagetes Haupt 1930 (Hymenoptera, Pompilidae).IV, Linzer Biol. Beitr. 20/2: Wolf, H., 1990a. Zur Kenntnis der Wegwespen-Gattung Gonaporus Ashmead 1902 und Verwandter Gattungen (Hym., Pompilidae), Linzer Biol. Beitr. 22/2:

8 Ankara, K r kkale, Çank r lleri Pepsinae ve Ceropalinae Wolf, H., 1990b. Bemerkungen Zu Einigen Wegwespen-Arten (Hymenoptera: Pompilidae (V.),Linzer Biol. Beitr. 22/1: Wolf, H., 1990c. Zur Kenntnis der Gattung Agenioideus Ashmead 1902 (Hymenoptera, Pompilidae) III, Linzer Biol. Beitr. 22/2: Wolf, H., Bestimmungsschlüssel für die Gattungen und Untergattungen der westpalaarktischen Wegwespen (Hymenoptera: Pompilidae), Mitteilungen Band 17, Nr. 2: Wolf, H., Katalog der Österreichischen Wegwespen (Insecta, Hymenoptera, Pompilioidea), Linzer Biol. Beitr. 25/2: Wolf, H., Über bekannte und unbekannte Wegwespen (Hymenoptera,Pompilidae) aus Turkmenistan, Linzer Biol. Beitr. 27/2: