Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 73, Temmuz 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 73, Temmuz 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Tuğçe SALİHOĞLU Kocaeli Üniversitesi, Resim tugcesalihoglu@gmail.com ZÜHTÜ MÜRIDOĞLU HAYATI, DÖNEMI VE SANATI Öz Makale de Türk Heykel Sanatına, figüratif ve soyut heykelleriyle öncülük eden Zühtü Müridoğlu nun hayat öyküsü, sanatını oluşturduğu malzemeler ve özgün sanat dili incelenmiştir.figüratif ve soyut heykellerinde dolu-boş, yatay-dikey, denge, ışık, oran, düzen, uyum, plastik etkileri ahşap, pişmiş toprak, bakır, demir, bronz, alçı ve beton malzemelerle, alışılmışın dışında kullanan Zühtü Müridoğlu; öğrenme ve öğretme merak ve arzusu bitmeyen, öğrendiklerini paylaşan, yeni eğilimleri ve gençleri destekleyen yaşam biçimiyle, içten ve dost tavırlarıyla Türk heykel sanatında öncü, yenilikçi, modern izler bırakan kişiliğiyle tanınmaktadır. Çağdaşlık ve modernizm Zühtü Müridoğlu için bir amaca dönüşmüştür herzaman. Her zaman "önceden bildiklerimi unutmak istiyorum" düşüncesiyle hayatına yön veren, sürekli yeniliğe açık olan ve kendini geliştiren Müridoğlu, 1992 yılında ölmüştür. Anahtar kelimeler ;Zühtü Müridoğlu,D Grubu,Heykel

2 ZÜHTÜ MÜRİDOĞLU LİFE, PERİOD AND ART Abstract İn this article,the life of Zühtü Müridoğlu,who leads to the Turkish sculpture art with his figurative and abstract sculptures,materials that granded his art,and his specific language of art has been examined.a sculpture created to experiment with the effects of lighting,fullness and the emptiness,horitontal vertical,equilibration,gleam,incidence,scheme,harmony,movement in figurative and abstract sculptures effects,extraordinary is used to describe wooder terra cotta,copper,iron,bronze,plaster concrete of Zühtü.He was a never ending student of learnig teaching curiosity and desire.he said that want to Forget what I already know Open the innovation and self developed Zühtü Mr.died in Keywords ;Zühtü Müridoğlu, Group D, Sculpture GİRİŞ Evet,dansı buldu. Giacometti ile arasında şöyle bir fark var :Giacometri yer çekimi hayranı sanatçı; Zühtü Müridoğlu nda ise bütünüyle bir gökçekimi söz konusu.avucunu üstüne koyduğu anda malzeme çılgınca bir hareket,yerdenkopma girişimini kendisi de şu sözleriyle açıklamıştır : kafamla llerim aynı biçimde çalışmıyor;beynimin çalışmasına ellerim yetişmiyor. Taş dışında her çeşit malzeme.elbet öncelikle bakır.bakırın müzikal suskunluğu.maillol sevgisi.onun etkisinde kalmış.zühtü Müridoğlu da Maillol gibi klasik heykel anlayışından sıyrılma,malzeme bütününü özgürlüğe taşıma eğiliminde oldu hep.maillol un toplu,etli butlu,tam dünyalı,bedenlerine karşı o,evrensel bedeni,işaret-beden i aramaya başladı. Uzay dedim demin,ama Müridoğlu nun bir amacı da heykeli evlere sokmak.herşeyi inceltti.bir yandan da uzatıyor. Bale heykelini düşünüyorum.sarılmış kadınla erkeğin arasında bırakılmış hem evcil,hem erotik,hem uzaysal,hem düşünsel aralığı Anıtlar da yaptı Zühtü Müridoğlu. Ama şimdi anıt yerine mıktatıs karşısındayız. Anıtı aşan mıknatıs. Yine müzik,mavilik müziğin yerini tutacaksın,işte o. Para? Fena geçmemiş sanat hayatı bu yönden.daha doğrusu,ilk sergisini 1932 de Alay Köşkü nde açtıktan sonra,idare edip gitmiş.ama,sözgelimi Beşiktaş taki Barbaros heykeli işinden Hadi Baray la birlikte,1942 de,7-8 bin lira zarara da uğramışlardır. 538 Kasım 1989 Cemal Süreyya

3 1.YAŞAM ÖYKÜSÜ Zühtü Müridoğlu, 1906 yılında İstanbul da doğmuştur. Anılarını yazdığı kitabında; doğduğu evin içinde bir merdiven olduğunu ve sürekli bu merdivenin önünde oynadığını, üç yaşına kadar sakin bir çocukluk geçirdiğini, hastalanıp huyunun değiştiğini sıskalaştığını hırçın, arsız ve zırlayan bir çocuk olduğunu bunun da hayatı boyunca sürdüğünü anlatmıştır,serseri olmama az kalmıştı ki iki rastlantı beni kurtardı diyen Müridoğlu onyedi yaşındayken Muhsin Ertuğrul ile görüşür ve Ferah tiyatrosunda kısa bir süre çalışmıştır. Hayatına yön verecek en önemli ikinci rastlantı ise, evinin tavan arasında Deniz subayı olan abisine ait bir resim kutusu bulması olmuştur. Resim kutusu gayet de görkemliydi. Evvela açmak için çok uğraştım. Baktım: Boyalar, fırçalar, hatta birkaç da resim kağıdı ama karton gibi- vardı gibime geliyor. Nasıl boyanır, nasıl sürülür, tüpten nasıl boya çıkar bildiğim filan yok. Mithat la (Özar) tanıştırdılar beni. O, güzel boyalar, bu eski boyalar, yok şimdi dedi. Boya kullanmasını, fırça tutmasını öğretti biraz. Birkaç defa da Mithat la çıktık, kırlarda resim yaptık. Mithat ın resmine bakıyorum. O oraya ağaç koymuş, ben de koyuyorum. Benim ağaç, ağaca benzemiyor ama birdenbire sardı beni. Bir süre sonra da Mithat tutturdu bizim okula gireceksin, diye. Okul dediği Sanayi-i Nefise Mektebi Âlisi idi. Müridoğlu, 1924 de Sanayi-i Nefise Mektebi, Resim bölümüne girmiştir. Okulda ilk hocası Hikmet Onat olmuştur. Çizimleri füzen kalem ile yapmalarını söyler ve çizmeleri için duvara yaprak ve çiçeklerden oluşan alçı bir model asar ve gider. Müridoğlu, bu yaprak ve çiçekleri çizmek yerine, sehpa üzerinde duran alçıdan başı (büst) çizmeye başlar. Kocaman bir yuvarlak çizip içine de iki göz yerleştirir. Modele benzemese de insan başını andırdığını düşünür. Ertesi gün atölyeye geldiğinde çizdiği büstün karalandığını görür. Anlam veremez, şaşırır. Üst sınıftaki öğrencilerden, okula yeni gelen öğrencilerin önce süslemede kullanılan biçimleri, sonra baş, daha sonra tüm vücut çiziminin yapılmasını, eğer başarılı olurlarsa canlı modelden çizime geçilmesi gerektiğini öğrenmiştir. 539 Hikmet Onat, Müridoğlu nun çizimlerini beğenmez ve ona,baş değil yaprakları çizmesi gerektiğini söyler. Eski öğrencilerden Turgut Zaim, çizimine yararlı olur düşüncesiyle Müridoğlu na, modelaj atölyesinde çamurla çalışmasını önermiştir. Böylelikle ertesi gün modelaj atölyesine gitmiştir. Atölyede, temiz giyinmiş, ak saçlı, güler yüzlü İhsan Özsoy hocasıyla tanışır ve modelaj çalışması yapmaya başlamıştır. İhsan hoca yı sevmiştir. İhsan Özsoy un yönlendirmesi ve cesaretlendirmesi sonucunda da heykel yapmayı sevmeye başlar. Bir gün Hikmet hoca sı gayrı ressam mı olacaksın heykeltıraş mı? diye sorar. Müridoğlu da bölüm değiştirerek heykeltıraş olmaya karar verir yılında Sanayi-i Nefise Mektebinden mezun olur ve o Avrupa bursu sınavını kazanarak, Paris e gitmiştir. Özel Colarossi Akademisi nde hocası olarak seçtiği Marcel Gimond un atölyesinde çalışmştır. Bu arada Ecole du Louvre un sanat tarihi ve Sorbonne daki estetik kurslarına dahil olmuştur. Zühtü Müridoğlu 1932 yılında Türkiye ye dönmüştür. Samsun Erkek Lisesi ne resim öğretmeni olarak atanmıştır. Aynı yıl, Topkapı Sarayı Alay Köşkü nde ilk kişisel heykel sergisini açmıştır. Bu sergi, aynı zamanda Türkiye de açılan ilk heykel sergisi olma özelliğini taşımıştır yılında D grubunun kuruluşunda tek heykeltıraş olarak yer almıştır yılında İstanbul Arkeoloji Müzesi nin heykeltıraşlığına getirilmiştir a kadar bu görevde kalan Müridoğlu aynı yıl içerisinde Gazi Eğitim Enstitüsü nde Öğretmenlik yapmıştır yılında Güzel Sanatlar akademisi Heykel bölümüne atanmıştır ve Dekoratif sanatlar bölümünde Marie Louis

4 Sue nin yanında modelaj dersi vermiştir. Daha sonra 1950 yılında A. Hadi Bara ile birlikte Heykel bölümü atölye sorumlusu olarak görev yapmaya başlamıştır yılında Akademide Ağaç uygulama atölyesini açar yılında,profesör olur yılında emekli olmasına rağmen Emeritus Profesör olarak çalışmalarını Akademide uzun yıllar sürdürmüştür. Endüstri Fuarı için çalışırken 2.PARİS YILLARI MODERNLE KARŞILAŞMA yılında Akademi bitirme ödülünü alan Müridoğlu döneminin sanat merkezi olan Paris e gitme imkanını kazanmıştır.sanatçı anılarını kendi çizimiyle zenginleştirdiği kitabında Colarossi Akademisi nde Marcel Gimond un atölyesinde çalışmaya başlamasını yazmıştır.ilk kez 1922 de Sonbahar sergisinde Pariste yapıt sergileyen sanatçı akademik heykel anlayışından çok moderne yakın bir figür anlayışını benimsemiştir.zühtü Müridoğlu Parise gittiği yıl Marcel Gimond atölyesinde çalışmaya başlamıştır. Atölye de verilen eğitim akademiktir.gimond öğrencilerine Afrika masklarına ve heykellerini görmelerini de söyler. Eski Palais de Challiot da bulunan Afrika heykelli ve maskeleri salonunu ziyaret eden Müridoğlu bu yıllarda Afrika ile modern heykel arasında bir bağlantı oluşturamaz.ilk kez 1930 lu yılların başında Palais de Sonbahar Salonun da Hadi Bara ile birlikte Brancusi nin Kuş heykelini gördüklerini,ancak anlam veremediklerini Buraya konduğuna göre önemli olmalı diye düşündüğünü söylemiştir. Müridoğlu bu dönemde gördüğü heykel sanatçılarından Ossip Zadkine ve Constantin Brancusi yi modern olarak anımsar.1931 de Pariste bir galeride açılmış olan modern heykel sergisinden çok etkilenmiş olduklarından bahsetmiştir. 540

5 Paris Mimoza Şapka Mağazası önü,8 Ekim ZÜHTÜ MÜRİDOĞLU NUN SANATSAL ÖZELLİKLERİ VE ÇALIŞMA YÖNT- EMİ Modernleşme isteği olan bir ülkenin genç sanatçısı olarak Paris yıllarından arda kalan onun sanat anlayışını oldukça etkilemiştir.çağdaşlık Zühtü Müridoğlu için bir amaca dönüşmüştür.yenilik isteyen bir kuşağın temsilcisi olmuştur.figürle ilgili akademik öğrendiklerini arkasında bırakıp yeni tecrübelere hazır olduğunu belirtmiştir.ancak Paris teki hocası Gimond dan öğrendiklerini unutamadığı görülmüştür.etkileri büstlerine yansımıştır.müridoğlu nun sade biçimlerle gerçekleştirdiği portreleri,yüzeylerindeki küçük darbelerden oluşan dokularıyla,geometri ve duyarlılığın çelişkisini ama aynı zamanda çekiciliğini taşıyan yapıtlardır.sanatçı ahşap yontu da ustalığa sahiptir.1934 tarihli Savaş rölyefi bu alanda ki başyapıtı sayılabilir. 4.FİGÜRATİF DÖNEMİ ( ) Canlı model, güzel sanatlar eğitiminin vazgeçilmezleri arasında öncelikli yerini almıştır.müridoğlu nun modelden çizimleri ve figüratif heykelleri, insan bedeninin uyumlu yapısını ortaya çıkaran çıplak eskizlerden oluşmuştur. Müridoğlu, figüratif anlayışta gerçekleştirdiği çizim ve heykellerinde, doğanın özüne bağlı kalmış ve figürün doğal etkilerini zorlamamıştır. Heykelde modernizmin önünü açan Rodin ve Maillol, hocaları Gimaond ve

6 İhsan Özsoy un etkileri, Müridoğlu nun en başarılı olduğu alana, büstlerine yansımıştır. Sade biçimlerle oluşturduğu büst ve portreleri, yüzeylerindeki ufak darbelerden oluşan dokularıyla, geometri ve duyarlılığın çelişkisini ama aynı zamanda çekiciliğini taşıyan heykellerdir. 5.SOYUT DÖNEMİ ( ) Mürşidenin başı,alçı,44*26 O dönemde çok yakın arkadaşı olan Hadi Bara da soyut çalışmaya başlamasını 1948 e kadar figüratif heykel yaptım. Doğa yı her biri soyut olan biçimlerin birleşmesi olduğunu anlayınca, bu görüş içinde aramalar yaptım. Bu yol beni saf plastik biçimlere yöneltti ve 1950 de figürü bırakarak soyutlama geometri anlayışında çalışmaya başladım diye açıklamıştır. Heykel formunu yeniden çözümlemek isteyen Müridoğlu, temelde insan bedeninin uyumlu yapısından yola çıkıldığını anımsatan,yatay ve dikey doğrultuda ilk soyut heykelleri yapmıştır yılları arasında ikinci kez Paris e giden sanatçı burada figüratif ve tartışmalarını yakından izleme olanağı bulmuştur. Birinci gidişinden farklı olarak heykel formunu tekrar çözümleyerek yeniden yorumlamıştır. Zühtü Müridoğlu nun modernden anladığı başta soyuttur.ilk soyut çalışmaları 1950 li yıllara denk gelmiştir.kalamış taki evinin ağaçları budanınca önce bunlardan figürümsü araştırmalar yapmış,sonra soyuta dönüşmüştür.ağaç dallarıyla başladığı soyut heykel anlayışını mezar taşları ve küpler serisiyle devam etmiştir. Işıklı küpler dizisin de biçimlere ışıkla değişen bir devinim kazandırmayı amaçlamıştır. İster figüratif olsun ister soyut olsun devinim Müridoğlu nun başlıca konularından biri olmuştur.bu alanın önemli temsilcisi Alexander Calder ( ) beğendiği sanatçılardandır. Müridoğlu nun doğrudan soyut olarak oluşturduğu,ahşabı bakır ve demir ile beraber kullandığı heykellerini 1980 lerde dans eden bronz kadın figürleri izlemiştir. Klasik Batı müziğine ama özellikle Wagner e hayran olan Zühtü Müridoğu, opera,bale ve tiyatro ile yakından ilgilenmiş,müzik tema olarak yapıtlarına yansımıştır.balenin yanı sıra televizyonda izlediği atletizm yarışmaları ya da buz pateni yapan figürler onun yapıtlarında yer almıştır. Desen,sanatçının döneminde var olmuş, her dolmuş,hem heykellerinin düşünsel aşamalarını oluşturmuştur hem de bağımsız bir ifade aracı olarak kullanılmıştır. Ahşap yontuları ayrıcalıklı bir yere sahiptir.bunların yanı sıra bronz işleri,pişmiş toprak çalışmaları,bakır dövmeleri,desen ve baskıları ile çok sayıda üretimi vardır.zarif bir deseni 542

7 ,çamurda canlı,duyarlı,yaşayan biçimler oluşturan bir modlaj üslubu vardır.sanatı bir oyun gibi algılamıştır ve öyle uygulamıştır. Uyanış Bronz 30x Balerin x12 Soyut kompozisyon,ahşap üzerine bakır 128*80 6.RESMİ SANAT BAĞIMSIZ SANAT Anıt bağlamında yaptığı çalışmalardan Hadi Bara ile ortak olarak gerçekleştirikleri Barboros Anıtı( )büyük kalitesi olan bir anıt çalışmasıdır.zonguldak Atatürk Anıtı( ) Anıtkabir kabartmalarından Dumlupınar ( ),Muş Atatürk Anıtı ( ) ve Büyükada

8 Atatürk Anıtı ( ) bu alanda ki eserlerdir.anıt çalışmaları onun sanat yaşamında öncelikli bir yere sahip olmamıştır. Resmi sanat dışındaki bağımsız araştırmaları onu daha çok mutlu etmiştir. Bu Modernizim tutkusu onun resmi sanat ile bağımsız sanat arasında bir sınır çekmesine yol açmıştır. Resmi sanatın en önemli uygulama alanlarından olan anıt anlayışına yeni bir bakış açısıyla yaklaşmayı deneyen sanatçı modernizm anlayışını bu alanda da uygulamak istemiş ve piyasa işi anıt yapmamıştır ve bundan kaçınılması gerektiğini öğrencilerine de aşılamıştır. 544 Barboros Anıtı nı Çalışırken, AKADEMİ HEYKEL BÖLÜMÜ NDE EĞİTİMCİLİĞİ Hadi Bara ve Zühtü Müridoğlu 1950 yılında atölye hocası olarak Güzel Sanatlar Akademisin nde heykel eğitimine yeni bir soluk getirmişlerdir ve çağdaş sanat kavramlarına sahip öğrenciler yetiştirmişlerdir.öğrencilerinden metal strüktürleriyle bir çıkış yapan ve genç yaşta hayattan ayrılan Kuzgun Acar dışında,yapıtlarında strüktür biçim anlam ilişkilerini araştıran Ali Teoman Germaner ile ifadeci biçimlere yönelen Gürdal Duyar ve soyut çalışmalar yapan Tamer Başoğlu onları izleyen kuşağın temsilcileri olmuşlardır. Ahşap atölyesinin kurulmasında öncü Zühtü Müridoğlu dur.sanatta yeni olana karşı merak ve ilgisi seksen yaşına geldiğinde bile değişmemiştir.asla tutucu olmamıştır.gerek batı da gerekse Türkiye de yapılan güncel sanat etkinliklerine büyük bir ilgiyle yaklaşmış ve desteklemiştir.yalnızcasanatıyla değil eğitimciliğiyle,yaşam biçimiyle,kaliteli beğenileriyle,içten ve dost tavırlarıyla üzerimizde silinmeyecek izler bırakmıştır. Sonuç yılları arasında yaşamış İstanbul doğumlu heykeltıraş Zühtü Müridoğlu, Türk heykel sanatının öncü kurucularından olurken yaşamı boyunca taşa, çamura, ahşaba ve madene şekiller vermiştir. Cumhuriyet dönemi heykeltıraşlarından olan Müridoğlu, birçok Atatürk heykeline de imzasını atarken özellikle Büyükada, Zonguldak, Muş için yaptığı Atatürk heykelleriyle tanınmaktadır yılları arasında yaptığı ve İstanbul - Beşiktaş'ta bulunan Barbaros Anıtı, Türk amirali Barbaros Hayreddin Paşa için yapılırken, Cumhuriyet döneminde yapılan ve konusu Atatürk olmayan en büyük heykel sayılmaktadır

9 (Heykeltıraş Ali Hadi Bara'nın katkısını da unutmamak gerekir ki, anıtı beraber yapmışlardır). Cumhuriyet döneminin anıt heykelciliğinde önemli isimlerden olan Müridoğlu, Türk heykellerindeki erken modern örnekleriyle de kültürel dönemde çağdaşlaşmanın öncü sanatçılarından olmuştur. Zühtü Müridoğlu şimdiki Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakültesi olan Sanayi-i Nefise Mektebi'nde önce resim, sonra da heykel eğitimi almış ve yılında akademi bitirme ödülü olarak Paris'te eğitim almaya hak kazanmıştır. Fransa eğitimi sırasında modernizm ve çağdaş sanatla yoğurulan Müridoğlu bunları özellikle büstlerine yansıtırken, soyut heykelleri de yine bu dönemler yaratmıştır. Türkiye'de Anıtkabir kabartmalarıyla sanatını ortaya koyan Müridoğlu, bu dönemler daha biçimsel çalışmalar yapmıştır. Hatta biçimselliği ve hareketi ön plana çıkaran sanatçı, daha canlı ve titreşimli bir üslup benimsemiştir. İstanbul serüvenine (ülkeye dönüş yaptğında) Arkeoloji Müzesi'ne atanmasıyla devam eden Müridoğlu, Ankara'da öğretmenlik yapmış ve en son Akademi'de heykel bölümünün öğretmenliğini üstlenmiştir. Desen,Müridoğlu nun her döneminde olmuş, heykellerinin düşünsel hazırık adımlarını meydana getirrmiş ve bağımsız bir ifade aracı olarak görmüştür.ahşap yontuları öncelikli bir yere sahiptir.bunların yanı sıra bronz işleri,pişmiş toprak çalışmaları,bakır dövmeleri,desen ve baskıları ile çok sayıda üretimi vardır.zarif bir deseni,çamurda canlı,hassas,olağan biçimler gerçekleştiren özgün modlaj üslubu vardır Sanatçının. Yaşamının son dönemlerine doğru kadın figürlerini de heykele çeviren sanatçı, bu dönemler dans eden zayıf kadın figürleri tasarlamıştır. Her zaman "önceden bildiklerimi unutmak istiyorum" düşüncesiyle hareket eden ve sürekli yeniliğe-gelişime kendini yetiştiren Müridoğlu, 1992 yılında ölmüştür. 545 KAYNAKLAR Artist Modern, Ekim-Kasım, İstanbul. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 1997, Yem yayınları, İstanbul. Müridoğlu, Z., 2006, Resim, Heykel: Bütün Bir Yaşam, YKY Yayınları, İstanbul. Müridoğlu Z. 1992, YKY Yayınları, İstanbul. Sülün, E.N., 2011, Türk Heykel Sanatında İlk Cumhuriyet Kuşağı Zühtü Müridoğlu ( )