YEŞİL LOJİSTİK UYGULAMALARI VE İŞLETME PERFORMANSI ÜZERİNE BİR LİTERATÜR ARAŞTIRMASI

Transkript

1 ÖZET YEŞİL LOJİSTİK UYGULAMALARI VE İŞLETME PERFORMANSI ÜZERİNE BİR LİTERATÜR ARAŞTIRMASI Gözde Yangınlar, Kazım Sarı 2 Öğr. Gör., Yeni Yüzyıl Üniversitesi, Lojistik Bölümü, gozde.yanginlar@yeniyuzyil.edu.tr 2 Doç. Dr., Beykent Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası Lojistik ve Taşımacılık Bölümü, kazims@beykent.edu.tr Son yıllarda çevreye olan duyarlılığın artması, hukuki baskılar ve ekonomik kaygılar işletmelerin yeşil lojistik uygulamalarına olan ilgisini önemli ölçüde artırmıştır. Yeşil lojistik uygulamaları, işletmelerin daha az enerji ve hammadde kullanım yollarını aramalarını ve daha az atık oluşumu sağlayacak stratejiler bulmalarını gerekli kılar. Bu noktada, yeşil lojistik faaliyetlerinin işletme performansını nasıl ve ne yönde etkilediği, işletme yöneticileri için merak uyandıran önemli bir konudur. Bu amaçla, bu çalışmada yeşil lojistik uygulamalarının işletme performansı üzerindeki etkileri detaylı bir literatür taraması ile ortaya çıkarılacaktır. Anahtar Kelimeler: İşletme performansı, Yeşil lojistik, Tersine lojistik. ABSTRACT A LITERATURE REVIEW ON THE RELATIONSHIP BETWEEN GREEN LOGISTICS PRACTICES AND FIRM PERFORMANCE In recent years, increase in environmental awareness along with economic and legal pressures results in increasing attention of business enterprises on green logistics practices. These practices make it necessary for business enterprises to find appropriate strategies to lower energy consumption and raw material usage as well as to produce less waste while performing their business activities. At this point, the relationship between green logistics practices and firm performance is very important for the managers of a business enterprise. For this purpose, to make this relationship clear, a comprehensive literature review is performed in this research. Keywords: Firm performance, Green logistics, Reverse logistics..giriş Günümüzde, işletmelerin rekabeti, pazara sundukları mal ve hizmetler arasında olduğu kadar kullandıkları lojistik stratejileri arasında da gerçekleşmektedir. Bu nedenle, ürün geliştirme, üretim ve dağıtım stratejilerinin çevreye duyarlı bir şekilde yapılmasını hedef alan yeşil lojistik, işletmelere rekabet avantaj sağlayabilecek önemli konulardan birisi olarak ortaya çıkmıştır. Son dönemlerde oluşan şiddetli rekabetle birlikte çevreci sivil toplum kuruluşlarının baskısı, müşterilerin yeşil ürün ve yeşil süreçlere yönelik tercihlerinin artması, işletmelerin lojistik stratejilerini yeniden düzenlemeye sevk etmiştir. Sürdürülebilir kalkınma ve sürdürülebilir gelişme için, işletmeler faaliyetleri açısından daha az enerji ve hammadde kullanımı; ürettikleri ürünler ve hizmetlerin üretim süreci açısından da daha az atık oluşumu sağlayacak üretim ve dağıtım stratejileri üzerinde çalışmaktadırlar. Günümüzde işletmelerin çevresel kirliliği kontrol stratejilerinin yerini, çevresel kirliliği önleme stratejileri almıştır. Çevrenin korunması, yeniden üretim ve geri dönüşümü ile ilgili hukuki, sosyal ve ekonomik baskılar, işletmelerin yeşil lojistik faaliyetlerini artırmaya teşvik etmiştir (Gonzalez-Benito, 2006). Yeşil lojistik uygulamaları, yeşil satın alma, yeşil üretim ve malzeme yönetimi, yeşil dağıtım ve pazarlama, tersine lojistik olarak dört ana faaliyeti bünyesinde barındırmaktadır(zhu ve Sarkis, 2006). Yeşil lojistik, işletmelerin kontrol mekanizmasını güçlendirmekte, iş performansını ve çevresel imajı artırmakta, geri dönüşüme olanak sağlamakta ve daha etkin kaynak kullanımı sağlamaktadır(stok vd., 2002; Beamon, 999; Sarkis, 995). Ayrıca, yeşil lojistik faaliyetleri, çevresel riskleri azaltarak, işletmelerin pazar paylarının artırılmasına ve rekabet avantajı elde edilmesine olanak sağlar. Nitekim birçok araştırmada, işletmelerin çevresel, ekonomik ve örgütsel performansları ile yeşil lojistik uygulamaları arasındaki ilişki üzerinde durmuştur (Geffen ve Rothenberg, 2000; Handfield vd., 2005; Zhu ve Sarkis, 2004; Rao ve Holt, 2005; Lee ve Klassen, 2008 ). Bu çalışmada; literatürde yer alan yeşil lojistik uygulamaları farklı sektör örnekleriyle birlikte irdelenerek, yeşil lojistiğin işletme performansı üzerindeki etkileri incelenmiştir. Son dönemde oldukça popüler hale gelen yeşil lojistik 5-7 Mayıs 204, TRABZON

2 uygulamalarının işletme performansını artırıp artırmadığı veya ek maliyetler getirdiği yönünde kuşku yaşayan işletme yöneticileri için önemli bir bilgi olduğu düşünülmektedir. Ayrıca bu alanda çalışma yapan araştırmacılar için de faydalı bir kaynak olacaktır. Bu amaçla, son on yılda ( yılları arasında) yeşil lojistik konusunda yayınlanan 70 makale incelenmiştir. Bu makaleler, Science Direct, Taylor & Francis, Emerald Group Publishing, Ibima Publishing ve Ulakbim veri tabanlarında yeşil tedarik zinciri yönetimi, tersine lojistik, yeşil lojistik, rekabet avantajı ve işletme performansı anahtar kelimeleri kullanılarak tespit edilmiştir. Araştırmanın ilerleyen bölümleri şu şekilde kurgulanmıştır. Bölüm 2 de yeşil lojistik faaliyetleri kısaca açıklanmış, Bölüm 3 de yeşil lojistik ve işletme performansını arasındaki ilişkiyi inceleyen literatür araştırmasına yer verilmiştir. Son olarak Bölüm 4 de sonuç ve öneriler üzerinde durulmuştur. 2.YEŞİL LOJİSTİK UYGULAMALARI Yeşil lojistik faaliyetlerini uygulayan işletmelerin üç temel amacı bulunmaktadır. Bunlar, yeniden kullanım, geri dönüşüm ve tüketimin azaltılmasıdır (Erdal, 2008).Yeşil lojistik kapsamında, üretim süreçlerinin ve ürünlerin çevresel etkilerinin azaltılması için tedarikçiler, üreticiler ve müşterilerin birlikte çalışması gerekmektedir. Bu bağlamda yeşil lojistik yönetimi, yeşil satın alma, yeşil üretim ve malzeme yönetimi, yeşil dağıtım ve pazarlama ve son olarak tersine lojistik faaliyetleri olmak üzere dört ana bileşenden oluşmaktadır (Zhu ve Sarkis, 2006). 2..Yeşil Satın Alma Yeşil satın alma faaliyetleri, yeşil lojistik yönetimindeki en önemli faaliyetlerden birisidir(zhu vd., 2007). Yeşil satın alma kararları, geri dönüştürülebilir, yeniden kullanılabilir ya da henüz geri dönüşümü yeni yapılmış malzemelerin satın alınma faaliyetleridir (Min ve Galle, 200; Sarkis, 2003).Yeşil satın alma kapsamında satın alınacak ham madde, yarı mamul veya bitmiş ürünün çevresel tasarım özelliklerinin olması ve bu özelliklerin iyi belirlenmesi gerekmektedir. 2.2.Yeşil Üretim ve Malzeme Yönetimi Yeşil üretim, dünyayı kirletmeyen ya da doğal kaynakları bitirmeyen ve geri dönüştürebilen yada muhafaza edilebilen üretim sürecidir (Shamdasani vd., 993).Yeniden üretim ile hammaddeden yeni ürün üretilmesi karşılaştırıldığında, yeniden üretimin enerji tasarrufu sağladığı, atık oranlarının azalttığı ve üretim maliyetlerini düşürdüğü gözlenmektedir. 2.3.Yeşil Dağıtım ve Pazarlama Yeşil dağıtım ve pazarlama, dağıtım ve pazarlama faaliyetlerinin çevreye en az zarar verecek şekilde tasarlanmasıdır (Jain ve Kaur, 2004). Esasında, işletmeler, yeşil dağıtım ve pazarlama faaliyetleri çerçevesinde yarattıkları imaj ve sosyal sorumluluk çerçevesinde ürünlerini daha yüksek bir fiyattan satma fırsatına kavuşmaktadırlar. Bu durum da işletmelerin yeşil dağıtım ve pazarlama harcamalarını artırmak için neden bu kadar istekli olduklarını bir ölçüde açıklamaktadır. Yeşil dağıtım, enerji ve hammadde kullanımının yanı sıra atıklar ve çevre kirliliği gibi faktörleri de kapsamaktadır. 2.4.Tersine Lojistik Tersine lojistik, istenmeyen malzemelerin (atık madde, kutu, şişe, kâğıt vb.) geri dönüştürülmesi, yok edilmesi, yakılması, yeniden üretime kazandırılması gibi faaliyetleri içerir. Bunlara ilaveten iade edilen veya defolu ürünlerin farklı satış kanallarında yeniden satışa sunulması da tersine lojistik kapsamında değerlendirilebilir. Dolayısıyla tersine lojistik, çevresel verimliliği artıran ve kaynakları etkin şekilde kullanmak üzere, ürün veya parçaların akışını yönetmek için yeniden tasarlanmış çevreye duyarlı lojistik faaliyetleri olarak tanımlanabilir(carter ve Ellram, 998). 3.LİTERATÜR ARAŞTIRMASI Bu bölüm iki alt bölümden oluşmaktadır. Birinci alt bölümde, incelenen makalelerin sektörel bilgileri ve araştırma yöntemleri üzerinde durulmuş olunup, ikinci alt bölümde yeşil lojistik faaliyetleri ve işletme performansını arasındaki ilişki irdelenmiştir. Bu sayede hem bu alanda yapılan çalışmaların yapıldıkları sektörler ve çalışma metodolojisi hakkında bilgi verilmiş hem de araştırmalardan elde edilen bulgular üzerinde durulmuştur. 5-7 Mayıs 204, TRABZON

3 Adet Adet Yeşil Lojistik Uygulamaları ve İşletme Performansı Üzerine Bir Literatür Araştırması 3.. Çalışmalara Yönelik Sektörel Bilgiler ve Araştırma Yöntemi Bölüm de de belirtildiği gibi bu çalışmada, son on yılda yayınlanan ve özellikle yeşil lojistik faaliyetleri ve işletme performansı ile ilgili bilgi veren 70 makale incelenmiştir. Araştırmaların yıllara göre nasıl dağıldığını anlamak için Şekil oluşturulmuştur Yıl Şekil : Yeşil Lojistik Yönetimi ile İlgili Makalelerin Yıllara Göre Dağılımı Şekil de görüleceği üzere, son yıllarda yeşil lojistik yönetimine olan ilginin arttığı gözlenmektedir. Şöyle ki, 2004 yılında makale, 2005 yılında 4 makale, 2006 yılında 2 makale, 2007 yılında 2 makale, 2008 yılında 2 makale, 2009 yılında 2 makale, 200 yılında 4 makale, 20 yılında 4 makale, 202 yılında 8 makale, 203 yılında 2 makale yayınlanmıştır Pratik Teorik Çalışma Türü Şekil 2: Yeşil Lojistik Alanındaki Çalışmaların Türü Yapılan araştırmaların teorik baz da mı hazırlandığı yoksa ampirik verilere dayalı olarak mı hazırlandığını anlamaya yönelik olarak Şekil 2 oluşturulmuştur. Şekil 2 den de görüleceği üzere, seçilen 70 makaleden, 49 tanesinin pratik uygulamaları baz aldığı, 2 tanesinin ise teorik baz da hazırlanmış olduğu görülmektedir. Bu durum, yeşil lojistik ve işletme performansı üzerindeki etkileri inceleyen çalışmaların ampirik verilere daha fazla ağırlık verdiğini göstermektedir. Ayrıca yapılan literatür incelemesinde, yeşil lojistik uygulamalarının, daha çok üretim sektöründe faaliyette bulunan işletmeler tarafından uygulandığı görülmektedir. Nitekim Biehl vd. (2007) halı sektöründe, Ponce-Cueto vd. (20) İspanya da telefon sektöründe, Muduli vd. (203) Hindistan da maden sektöründe, Alfonso-Lizarazo vd. (203) Kolombiya da palmiye yağı sektöründe, Tuzkaya vd. (20) Türkiye de beyaz eşya sektöründe, Kaçtıoğlu vd. (200) Türkiye de ambalaj atıkları sektöründe, Olugu vd. (200), Choudhary vd. (20), Daugherty vd. (2005), 5-7 Mayıs 204, TRABZON

4 Richey vd. (2005) otomotiv sektöründe, Khor vd. (202), Hsu vd. (203), Akdoğan vd. (202), Andic vd. (202) elektrik ve elektronik sektöründe yeşil lojistik uygulamalarını incelemişlerdir. Yukarıda verilen örneklerden de görülebileceği üzere, araştırmaların yoğunlaştığı alan imalat sektörü olmasına rağmen, yeşil lojistik uygulamaları ile ilgili çalışmalar hizmet sektöründe de yoğun bir şekilde yapılmıştır. Perotti vd. (202) İtalya da lojistik sektöründe, Anghelute vd. (20) Türkiye de lojistik sektöründe, Abareshi vd. (203) Avustralya da lojistik sektöründe, Lee vd. (20) Amerika da lojistik sektöründe, Yang vd. (203) ve Sharif vd. (20) Tayvan da lojistik sektöründe, Vasiliauska vd. (202) Litvanya da lojistik sektöründe, Karagülle (202) Türkiye de lojistik sektöründe, Cullen vd. (203) İngiltere de perakende sektöründe araştırmalar yapmıştır. Bu çalışmalarda, yeşil lojistik uygulamalarının lojistik hizmet kalitesini artırdığı, müşteri memnuniyetinin oluşmasına katkı sağladığı ve beraberinde rekabet avantajı yarattığı ifade edilmiştir. Benzer şekilde, Wangavd. (203), Ubeda vd. (20) gıda sektöründe yaptıkları araştırmalarda, yeşil satın alma, yeşil depolama, yeşil paketleme, yeşil pazarlama, yeşil eğitim ile verimliliğin, müşteri memnuniyetinin, kalite algısının ve kurumsal imajın arttığını ifade etmişlerdir Yeşil Lojistiğin İşletme Performansına Etkileri Yapılan literatür incelemesi neticesinde, yeşil lojistik uygulamalarının işletme performansına etkisinin farklı araştırmacılar tarafından farklı performans ölçütleri kullanılarak değerlendiği görülmüştür. Şöyle ki, Lai vd. (203) performans kriteri olarak çevresel ve operasyonel performansı, Ramirez (202) örgütsel performansı, Ramirez vd. (203) operasyonel performansı, Ye vd. (203) ve çevresel ve ekonomik performansı, Perottivd. (202) çevresel, ekonomik ve operasyonel performansı, Garcia-Rodriguez (203) ekonomik performansı, Klein vd. (2006)finansal performansı dikkate almıştır. Son olarak, Wu vd. (203)ise performans ölçütlerini finansal ve finansal olmayan unsurlar olarak ikiye ayırmıştır. Çizelge de performans ölçüm kriterlerini ve hangi ölçüm kriterlerinin hangi araştırmacılar tarafından kullanıldığı görülmektedir. Çizelge : Yeşil Lojistik Uygulamalarında Performans Ölçüm Kriterleri Yeşil Lojistik Uygulamalarında Performans Ölçüm Kriterleri Çevresel Performans Çevresel Kirliliğin sı Çevre kazalarının sı Tehlikeli/toksin/zararlı materyallerin kullanımının azaltılması Enerji tüketiminin azaltılması Hava emisyonunun sı Atik suların sı Katı atıkların sı Gürültü kirliliğinin sı Ekonomik Performans Satışlardaki kar marjı Pazar payında artış Yatırımların geri dönüşü Maliyetlerde Satışlarda artış Makale sayısı (Adet ) Yazar Ye vd. (203),Vasiliauska vd. (202),Venus (20), Khor vd. (202), Yang vd. (203), Yang vd. (203), Vasiliauska vd. (202), Lai vd. (202),Khor vd. (202),Yang vd. (203), Lai vd. (202), Khor vd. (202) Olugu vd. (200),Vasiliauska vd. (202),Stock vd. (2002), Venus(20), Ye vd. (203), Yang vd. (203) Zhua vd. (2004), Yang vd. (203),Vasiliauska vd. (202), Elmer (2007), Olugu vd. (200), Lai vd. (202), Venus (20),Khor vd. (202), Yang vd. (203), Yang vd. (203), Lai vd. (202),Khor vd. (202), Yang vd. (203), Lai vd. (202),Khor vd. (202) Yang vd. (203) Yang vd. (203), Ye vd. (203), Ye vd. (203), Daugherty vd. (2005),Khor vd. (202),Hazen vd. (202) Lambert vd. (20), Chan vd. (2003), Beamon (999), Gunasekaran (200),Ye vd. (203) Khor vd. (202) 5-7 Mayıs 204, TRABZON

5 Maliyetlerde (Pozitif ) Satın alma maliyetinde Teslim maliyeti maliyetinde Envanter maliyet maliyetinde Taşıma ( Yakıt) maliyetinde Operasyonel maliyetinde Sipariş işleme maliyetinde Bilgi paylaşım maliyetinde Enerji tüketim maliyetlerinde Tehlikeli materyallerin yok etme, bertaraf etme maliyeti Ürün geri dönüş süreç maliyetlerinde Depolama maliyetlerinde Paketleme maliyetlerinde Maliyetlerde artış (Negatif ) Operasyonel maliyetlerde artış Eğitim maliyetlerinde artış Çevre dostu materyallerin satın alma maliyetinde artış Yatırım maliyetlerinde artış (Negatif ) Operasyonel Performans Zamanında teslimat Hurda düşüş oranı Zaman tasarrufu İkinci pazarlarda satış ,Yang vd. (203), Khor vd. (202) Chan vd. (200), Beamon (999), Ye vd. (203), Cojocariu (202), Ramírez (202), Ye vd. (203), Lee vd. (2008), Daugherty vd. (2005), Lambert vd. (20),Khor vd. (202) Vasiliauska vd. (203) Stock (2002) Beamon (999) Lambert vd. (20), Yang vd. (203) Yang vd. (203) Ye vd. (203) Ramírez vd. (20) Khor vd. (202) Chan (2003), Beamon (999), Lai vd. (202), Lambert vd. (20) Ye vd. (203), Lai vd. (202) Vasiliauska vd. (202), Lee vd. (202) Lai vd. (202), Akdoğan vd. (202), Garcia-Rodriguez (203) Çizelge de belirtilen makalelerin incelenmesi neticesinde, yeşil lojistik uygulamalarının, işletmenin hammadde ve materyal edinim maliyetini azalttığını, müşterinin satın alma riskini düşürdüğünü, tepki süresini kısalttığını ve bunların neticesinde de verimlik ve karlılığın artmasına olanak sağladığı görülmektedir. Yeşil lojistik uygulamaları gün geçtikte önem kazanan bir konu olmasına rağmen, birçok işletme yöneticisi tarafından bu faaliyetlerin işletme maliyetlerini arttırdığı düşünülmektedir. Esasında, incelenen araştırmalar, bu kaygının yersiz olduğunu, yeşil lojistik uygulamalarının işletmelerin yatırım, operasyonel, eğitim maliyetleriyle çevre dostu materyallerin satın alma maliyetlerinde artış yaratırken; depolama, envanter, sipariş işleme, taşıma, paketleme, enerji tüketim maliyetlerinde azaltma sağladığını göstermektedir. Bunlara ilaveten, incelenen araştırmalar, çevre dostu materyallerin tercih edilmesinin işletmelerin kurumsal imajlarını geliştirdiği ve müşteri memnuniyeti sağladığı da ifade edilmiştir. Esasında, yeşil lojistik uygulamaları, işletme faaliyetlerinin sadece çevreye olan olumsuz etkilerini azaltmaya yardımcı olmamakta; aynı zamanda ürünlerin yaşam eğrisindeki ömürlerini uzatmakta ve işletmelere örgütsel yeteneklerini artırmak için yeni fırsatlar sunmaktadır. Nitekim Çizelge de belirtilen birçok çalışma, yeşil lojistik ile rekabet avantajı arasında doğrudan bir ilişki olduğunu göstermiştir. Sonuç olarak bu çalışmalarda, yeşil lojistik faaliyetleri ile çevresel performans kapsamında çevresel kirliliğin, çevre kazalarının, tehlikeli/toksin/zararlı materyallerin kullanımının, enerji tüketiminin, hava emisyonunun, atık suların, katı atıkların ve gürültü kirliliğinin büyük bir oranda azaltıldığı belirtilmektedir. 5-7 Mayıs 204, TRABZON

6 4.SONUÇ VE ÖNERİLER Yeşil lojistik, ürün geliştirme ve çevreye duyarlı ürün/hizmet üretme stratejilerinin birleştirildiği yeni bir yönetsel yaklaşımdır. Ürünlerin ve hizmetlerin çevre duyarlı bir şekilde üretilmesi, satın alınması, dağıtımının yapılması, ömrünü tamamlamış ürünlerin geri dönüşümlerinin yapılması ve yeniden üretime kazandırılması, iade veya defolu ürünlerin farklı satış kanallarında yeniden satışa sunulması için yeşil lojistik faaliyetlerine gereksinim duyulmaktadır. Yeşil lojistik uygulamaları, işletme sürecindeki bütün kararlarda olumsuzlukları azaltmakta, kontrol mekanizmasını güçlendirmekte, geri dönüşüme olanak sağlamakta ve daha etkin kaynak kullanımı etkinleştirmektedir. Bu çalışmada, yılları arasında; otomotiv, lojistik, elektronik, gıda, telefon, maden, halı, gıda, çelik, palmiye yağı, medikal, kozmetik, beyaz eşya, perakende, makine, tekstil sektörü gibi çok farklı sektörlerde yeşil lojistiğin işletme performansına ilişkisini inceleyen makalelere odaklanılmıştır. Hukuki, sosyal ve ekonomik baskılar, işletmelerin yeşil uygulamaları benimsenmesine ve rekabet avantajı elde etmelerine olanak sağlamaktadır. Yapılan bu çalışma neticesinde, yeşil lojistik uygulamalarının iş tatmini ve toplumun yaşam kalitesinin arttığı ve müşteri memnuniyeti sağlanarak şirketlere değer yaratıldığı görülmektedir. Ayrıca, yeşil lojistik faaliyetleri ile işletmelerin çevresel, ekonomik ve operasyonel performansları arasında doğrudan bir ilişki olduğu gözlemlenmiştir. Yeşil lojistik uygulamaları, Türkiye de yeni bir çalışma alanı olduğumdan ve yeşil lojistik uygulamaları ile işletme performansı arasındaki ilişki birçok yönetici için net olmadığından, bu çalışmanın bu alana önemli bir katkı yapacağını düşünmekteyiz. Dolayısıyla bu araştırmanın sonucunda elde edilen veriler, ileride bu konuda yapılacak diğer araştırmalara da temel oluşturabilecektir. Son olarak, bu çalışmadaki eksik noktaların da ifade edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada son on yılda yayımlanmış 70 çalışma, yaygın kullanılan veri tabanları kullanılarak tespit edilmiştir. Esasında bu çalışmada kullanılmayan diğer veri tabanları da taranarak farklı çalışmalar elde etmekte mümkündür. KAYNAKLAR Abareshi, A., Molla A., (203), Greening logistics and its impact on environmental performance: an absorptive capacity perspective, International Journal of Logistics: Research and Applications, Vol.6, pp Akdoğan, M.Ş., Coşkun, A., (202) Drivers of reverse logistics activities: an empirical investigation, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol.58, pp Alfonso-Lizarazo, E., Montoya-Torres, J.R., Gutierrez-Franco, E., (20), Modeling reverse logistics process in the agro-industrial sector: The case of the palm oil supply chain, Applied Mathematical Modelling, Vol. 37, pp Altuntaş, C., Tuna O., (203) Greening Logistics Centers: The Evolution of Industrial Buying Criteria Towards Green, The Asian Journal of Shipping and Logistics, Vol. 29, pp Andic, E., Yurt Ö., Baltacioglu T., (202), Green supply chains: Efforts and potential applications for the Turkish market, Resources, Conservation and Recycling, Vol. 58, pp Anghelute, A., Costea C., (20), Sustainable go-green logistics solutions for Istanbul metropolis,transport Problems, Vol. 6. Beamon, B., (999), Measuring supply chain performance, International Journal of Operations & Production Management, Vol. 9, pp Biehl M., Prater E., Realff M., (2007), Assessing performance and uncertainty in developing carpet reverse logistics systems", Computers & Operations Research, Vol: 34, pp: Bose, I., Pal R., (202), Do green supply chain management initiatives impact stock prices of firms, Decision Support Systems, Vol: 52, pp Carter, C. R., Ellram L. M., (998), Reverse logistics: A review of the literature and framework for future investigation." Journal of Business Logistics, Vol.9, pp Chan, H.K., Yin, S., Chan, F.T.S., (200), Implementing just-in-time philosophy to reverse logistics systems: a review. International Journal of Production Research, Vol.48, pp Chiu, Y., Lin P., Hsu H., (20), Considering third-party logistics providers in reverse logistics. Journal of the Chinese Institute of Industrial Engineers, Vol.28, pp Choudhary, M., Seth, N., (20), Integration of green practices in supply chain environment the practices of inbound, operational, outbound and reverse logistics, International Journal of Engineering Science and Technology, Vol. 3, pp Mayıs 204, TRABZON

7 Cojocariu., C., (202), Costs, time, reliability, warehousing and information technology source of contradicting requirements in green logistics, Metalurgia International, Vol. 7, pp. 25. Cullen, J., Tsamenyi, M., Bernon, M., Gorst, J., (203), Reverse logistics in the UK retail sector: A case study of the role of management accounting in driving organisational change. Management Accounting Research, Vol.24, pp Daugherty, P.J., Richey, R.G., Genchev, S.E., Chen, H., (2005), Reverse logistics: superior performance through focused resource commitments to information technology, Transportation Research Part E 4: Dowlatshahi, S., (200), A cost-benefit analysis for the design and implementation of reverse logistics systems: case studies approach, International Journal of Production Research, Vol. 48, pp Dou, Y., Zhu Q., Sarkis J., (203), Evaluating green supplier development programs with a grey-analytical network process-based methodology, European Journal of Operational Research. Erdal M., Görçün Ö.F., Görçün Ö., Saygılı M. S., (2008), Entegre Lojistik Yönetimi, Beta Yayınları, pp Garcia, F.A., Marchetta M.G., Camargo, M., Morel L., Forradellas R., (202), A framework for measuring logistics performance in the wine industry, Int. J. Production Economics, Vol. 35, pp Garcia-Rodriguez, F.J., Castilla-Gutierrez C., Bustos-Flores C., (203), Implementation of reverse logistics as a sustainable tool for raw material purchasing in developing countries: The case of Venezuela, Int. J. Production Economics, Vol.4, pp Geffen, C., Rothenberg S., (2000), Suppliers and environmental innovation: The automotive paint process", International Journal of Operations & Production Management, Vol. 20, pp González-Benito, J., González-Benito O., (2006), A Review of Determinant factors of Environmental Proactivity, Business Strategy and the Environment, Vol. 5, pp Govindan, K., Kaliyan M., Kannan D., Haq A., (203), Barriers analysis for green supply chain management implementation in Indian industries using analytic hierarchy process, International Journal of Production Economics. Handfield, R.B., Stroufe R., Walton S, (2005), Integrating environmental management and supply chain strategies, Business Strategy and the Environment, Vol.4,pp. -9. Hart, S.L., (2008), Beyond greening: strategies for a sustainable world, Harvard Business Review, Vol.87, pp Hazen, B.T., Wu, Y., Cegielski, C.G., Jones-Farmer, A., Hall, D., (202), Consumer reactions to the adoption of green reverse logistics. The International Review of Retail, Distribution and Consumer Research, Vol. 22, pp Hsu, C., Kuo T., Chen S., Hu A., (203), Using dematel to develop a carbon management model of supplier selection in green supply chain management, Journal of Cleaner Production, Vol.56, pp Jain, S., Kaur G., (2004), Green Marketing: An Attitudinal and Behavioural Analysis of Indian Consumers, Global Business Review. Kaçtioğlu, S., Şengül Ü., (200), Erzurum Kenti Ambalaj Atıklarının Geri Dönüşümü için Tersine Lojistik Ağı Tasarımı ve Bir Karma Tamsayılı Programlama Modeli, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Vol.24. Karagülle Ö., Green business for sustainable development and competitiveness: an overview of Turkish logistics industry, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 4, pp , 202. Khor, K.S., Udin Z.M., (202), Impact of reverse logistics product disposition towards business performance in Malaysian E&E Companies, Journal of Supply Chain and Customer Relationship Management, İD Lai, K., Wong C., (203), Green logistics management and performance: Some empirical evidence from Chinese manufacturing exporters, Omega, Vol. 40, pp Lai, K., Cheng T., (2003), Supply chain performance in transport logistics: An assessment by service providers, International Journal of Logistics: Research and Applications, Vol. 6. Lambert, S., Riopel, D., Abdul-Kader, W., (20), A reverse logistics decisions conceptual framework. Computers & Industrial Engineering, Vol. 6, pp Lee, C., Lam, J., (202), Managing reverse logistics to enhance sustainability of industrial marketing, Industrial Marketing Management, Vol.4, pp Lee, S., Klassen, R. D., (2008), Drivers and enablers that foster environmental management capabilities in small and medium sized suppliers in supply chains, Production and Operations Management Society, Vol.7, pp Mayıs 204, TRABZON

8 Lun, Y., Lai K.., Cheng T., (203), An evaluation of green shipping networks to minimize external cost in the Pearl River Delta region, Technological Forecasting & Social Change, Vol. 80, pp Min, H., Galle W., (200), Green purchasing practices of US firms, International Journal of Operations & Production Management, Vol. 2, pp Muduli, K., Govindan K., Barve A., Kannan D., Geng Y., (203), Role of behavioural factors in green supply chain management implementation in Indian mining industries, Resources, Conservation and Recycling, Vol. 76, pp Olugu, E.U., Wong K.Y., Shaharoun A.M., (20), Development of key performance measures for the automobile green supply chain, Resources, Conservation and Recycling, Vol. 55, pp Ponce-Cueto, E., Manteca, G.J.A., Carrasco-Gallego, R., (20), Reverse logistics practices for recovering mobile phones in Spain. An International Journal Supply Chain Form, Vol. 2. Perotti, S., Zorzini M., Cagno E., Micheli G., (202), Green supply chain practices and company performance: The case of 3PLs in İtaly, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Vol. 42, pp Ramirez, A., Girdauskiene L., (203), The Relationship between Knowledge and Green Logistics: a Theoretical Approach. Inzinerine Ekonomika-Engineering Economics, Vol. 24, pp Ramírez, A.M., Morales, V.J.G., (20), Effect of reverse logistics and flexibility on organizational performance. Economics and Management, Vol.6, pp Ramírez, A.M., (202), Product return and logistics knowledge: Influence on performance of the firm. Transportation Research, Vol. 48, pp Rao, P., Holt D., (2005), Do green supply chains lead to competitiveness and economic performance? ", International Journal of Operations & Production Management, Vol. 25, pp Richey, R.G., Chen, H., Genchev S.E., Daughert P.J., (2005), Developing effective reverse logistics programs, Industrial Marketing Management, Vol. 34, pp Sarkis, J., (995), Supply chain management and environmentally conscious design and manufacturing, International Journal of Environmentally Conscious Design and Manufacturing, Vol. 4, pp Sarkis, J., (2003), A strategic decision framework for green supply chain management, J. Clean. Prod., Vol., pp Sarkis, J., Hervani A., Helms M., (2005), Performance measurement for green supply chain management, benchmarking, An International Journal, Vol.2, pp Sarkis, J., Zhu Q., Lai K., (20), An Organizational Theoretic Review of Green Supply Chain Management Literature, International Journal of Production Economics, Vol. 30, pp. -5. Schramm-Klein, H., Morschett D., (2006), The Relationship between marketing performance, logistics performance and company performance for retail companies. Int. Rev. of Retail, Distribution and Consumer Research, Vol. 6, pp Shamdasani, P., Chon-Lin G. O., Richmond D., (993), Exploring green consumers in an oriental culture: Role of personal and marketing mix factors. Advances in Consumer Research, Vol. 20, pp Sharif, A.M., Irania Z., Love P.E.D., Kamal M.M., (20), Evaluating reverse third-party logistics operations using a semi-fuzzy approach, International Journal of Production Research. Vol. 50, pp Stock, J.R., Speh, T.W., Shear, H.W., (2002), Many happy (product) returns, Harvard Business Review, Vol. 80, pp Ubeda S., Arcelus F., Faulin J., (20), Green logistics at Eroski: A case study, Int. J. Production Economics, Vol. 3, pp Tseng, M., Chiu, A., (202), Grey-entropy analytical network process for green innovation practices, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol.57,pp.0 2. Tuzkaya, G., Gülsün B., Önse Ş., (20), A methodology for the strategic design of reverse logistics networks and its application in the Turkish white goods industry. International Journal of Production Research, Vol. 49, pp Vasiliauskas, A., Zmkeviciüté V., Simonyte E., (203), Implementation of the concept of green logistics reffering to it applications for road freight transport enterprises, Business: Theory and practice, Vol.4, pp Venus, L., (20), Green management practices and firm performance: A case of container terminal operations, Resources, Conservation and Recycling, Vol. 55, pp Mayıs 204, TRABZON

9 Wanga, Y., Chen S., Lee Y., Tsaia C., (203), Developing green management standards for restaurants: An application of green supply chain management. International Journal of Hospitality Management, Vol.34, pp Wu, I. L., Chuang, C. H., & Hsu, C. H. (204), Information sharing and collaborative behaviors in enabling supply chain performance: A social exchange perspective, International Journal of Production Economics, 48, Wu, Y.J., Cheng W., (2006), Reverse logistics in the publishing industry: China, Hong Kong and Taiwan, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, Vol.36, pp Yan, N., Sun B., (202), Optimal stackelberg strategies for closed-loop supply chain with third party reverse logistics. Asia-Pacific Journal of Operational Research, Vol. 29 (5). Yang, C., Lu, C., Haider J.J., Marlow, P.B., (203), The effect of green supply chain management on green performance and firm competitiveness in the context of container shipping in Taiwan. Transportation Research, Vol. 55, pp Ye, F., Zhao X., Prahinski C., Li Y., (203), The impact of institutional pressures,top managers posture and reverse logistics on performance evidence from China, International Journal of Production Economics, Vol.43, pp Zhu, Q., Sarkis J., (2004), Relationships between operational practices and performance among early adopters of green supply chain management practices in Chinese manufacturing enterprises, Journal of Operations Management, Vol. 22, pp Zhu, Q., ve Sarkis, J. (2006), An inter-sectoral comparison of green supply chain management in China: drivers and practices, Journal of cleaner production, 4(5), Zhu, Q., Sarkis J., (2007), The moderating effects of institutional pressures on emergent green supply chain practices and performance", International Journal of Production Research, Vol. 45, pp Mayıs 204, TRABZON