SİNDİRİM SİSTEMİ HİSTOLOJİSİ

Transkript

1 SİNDİRİM SİSTEMİ HİSTOLOJİSİ

2 Sindirim sistemi dudaklar ile anüs arasında uzanan bir kanaldan ve salgılarını bu kanala akıtan bezlerden ibarettir. Sindirim sistemini oluşturan organların görevi; *Besin maddelerini alma, *Besin maddelerinin mekanik ve kimyasal yolla parçalanması, *Parçalanan bu besinlerin emilmesi (rezorbsiyon), *Emilmeyenlerin dışarı atılması (defekasyon) nı sağlamaktadır.

3 Boşluklu organların histolojik yapısı Tunika mukoza, Tunika muskularis, Tunika adventisya- seroza olarak adlandırılan 3 katmandan oluşur. Tunika mukoza Lamina epitelyalis: Epitel katmanıdır. Lamina propriya: Bazal membranın altındaki bağ dokulu kısımdır, lenf folikülleri, ince kan ve lenf damarları ve bazen bezler bulunur. Lamina muskularis: düz kas katmanıdır. Bazen bulunmayabilir. Submukoza: bağ dokudan kalın bir katmandır. Kan ve lenf damarları büyük çaplı olup bu alanda bezler de bulunabilir.

4 Mukozalar lamina epitelyalisin özelliğine ve lamina propriyada bez bulunup bulunmamasına göre kutan ve glanduler mukoza olarak 2 ye ayrılır. KUTAN MUKOZA LE çok katlı yassı epitellidir. LP sıkı bağ dokulu ince bir katmandır. LP mikroskobik papillalar vardır. LP glandule içermez GLANDULER MUKOZA LE tek katlı prizmatik yada yalancı çok katlı prizmatik epitellidir. LP sıkı bağ dokulu kalın bir katmandır. LP mikroskobik papilla yapmaz LP glandule içerir

5 Tunika muskularis Bazı organlarda Düz kas, bazı organlarda ise iskelet kaslarından ibarettir. İçte sirküler (daire biçiminde) Dışta longitudinal (boyuna)kas tellerinden oluşur. İki kas katmanı arasında sinir pleksüsleri, kapillar damarlar ve bağ doku bulunabilir.

6 Tunika seroza Vücut boşluklarında bulunan organların üzerini örten zara verilen isimdir. Periton, plöyra, perikard zarları vücut boşluklarını örttükten sonra orada bulunan organlarında etrafını sararlar. Buradaki epitel tek katlı yassı mezotel epiteldir.

7 A- Ağız boşluğu * Dudaklar * Yanaklar * Damak * Dil * Dişler * Bademcikler B- Yutak(Farinks) C-Yemek borusu D-Mide * Bileşik mideler: -rumen, - retikulum - omazum, - abomasum * Basit mideler E-Barsaklar * Duodenum, * jejenum, * ileum, * sekum, * kolon, * rektum * anüs F- Sindirim kanalının büyük bezleri * Kulak altı tükrük bezi, * Alt çene tükrük bezi, * Dil altı tükrük bezi * Pankreas, * Karaciğer

8 Ağız Boşluğu (Kavum Oris) Mukoza: kutan mukoza L. Epitelyalis: Non-keratinize çok katlı yassı L. Propria: kollojen ve elastik ipliklerden zengindir. Submukoza: Küçük tükrük bezleri Kas ve kemik Dudaklar, yanaklar, ağız tabanı, orofarinks ve yumuşak damakta çizgili kaslar. Sert damak ve gingiva da kas yoktur, submukoza altında kemik vardır.

9 DUDAKLAR-Labii Dudakların üzerini örten keratinize çok katlı yassı epitelden, ağız boşluğunu döşeyen nonkeratinize çok katlı yassı epitele geçiş bölgeleridir. Dudakların kırmızı bölgeleri: Bu bölüm ince keratinize epitel ile örtülüdür. Kırmızı rengi, alttaki l. propriadaki damarlarda bulunan kanın rengini yansıtması nedeniyledir. Bu bölümde bez bulunmaz, dil ile ıslatılır. Lamina propria da kan damarları, sinirler, akson sonlanmalar oldukça çoktur.

10 YANAKLAR-Bukke Dış yüzleri tipik deri ile, iç yüzleri ise ağız mukozası ile örtülüdür. Çatıyı; elastik liflerden zengin bağ doku içine gömülü m. buccinatorius yapar. Submukoza yağdan zengin gevşek bağ dokusudur. YANAK BEZLERİ, hem submukozada hem de kas içinde gömülü olarak bulunur. SERÖ-MÜKÖZ karışık bezlerdir, ancak müköz bezler çoğunluktadır.

11 SERT DAMAK Alt yüzü ağız boşluğuna, üst yüzü burun boşluğuna bakar. Ağız boşluğuna bakan yüz epiteli, keratinizasyon gösteren çok katlı yassı epiteldir. Lamina propria; fibröz bağ dokusudur, orta çizgide incelerek sıkıca kemiğe tutunur. 2/3 arka bölümde müköz bezler vardır.domuzlarda müköz bez bulunmaz Burun boşluğuna bakan yüzde pseudostratifiye silli silindirik epitel bulunur. L. Propriada serö-müköz karışık bezler vardır.

12 YUMUŞAK DAMAK Sert damağın arkaya doğru devamıdır, konik biçimli küçük bir uzantı olan küçük dil ile sonlanır. Ağız boşluğuna bakan yüzü çok katlı yassı epitel ile örtülüdür. L. propriada lenfosit infiltrasyonu görülür. Submukoza: müköz bezler içeren bağ dokuludur. Ortada damağa ait çizgili kaslar Nazal yüz, sert damaktaki yapıdadır. Yumuşak damak yutma hareketi sırasında yukarıya doğru çekilme hareketi yaparak nazofarinksi kapatır. Küçük dil (UVULA): Çok katlı yassı epitel, altında bağ dokusu ve ortada çizgili kas kitlesinden oluşur.

13 DİL Kutan mukozalıdır Esas yapısını iskelet kasları oluşturur. Longitudinal, transversal, vertikal yönlerde uzanan bu kaslar dilin çok yönlü hareketine olanak sağlar. Dilin L. Propriyası çok dar bir alandır. Submukozasında seröz, müköz ve seromüköz bezler vardır. Seröz bezlere Ebner bezleri de denir. Ebner bezlerinin salgıları özellikle tat tomurcuklarının olduğu kısma salgılarını akıtırlar. Lp ve Submukozada bol miktarda yağ doku, sinir telleri, kan damarları, lenf folikülleri bulunur.

14 DİL BEZLERİ Yapı ve yerleşim yerlerine göre 3 gruba ayrılır: 1.Müköz bezler: En çok dil kökündedirler. Duktusları lingual tonsil kriptalarına açılır. 2.Seröz bezler (Ebner bezleri): Sulkus terminalis bölgesinde bulunurlar. Salgılarını sirkumvallata papillaların oluklarına boşaltırlar. 3.Serö-müköz bezler (Nuhn bezleri): Dilin ön bölümünde apekse yakın yerleşimlidirler. Asinusla kas kitlesi içine gömülüdür, daha ziyade dilin alt yüzüne yakındırlar ve duktusların çoğu dilin ventral yüzüne açılır.

15 Dilin dorsal yüzünün 2/3 ön bölümü ile 1/3 arka bölümü arasında V-şeklinde oluk (sulkus terminalis) vardır. Oluğun arkasındaki 1/3 lük bölümün (dil kökünün) yüzey epiteli, burada bulunan lingual tonsillerin kriptalarını oluşturmak üzere invaginasyonlar yapar. L. propriada lenfoid doku (lingual tonsiller) bulunur. Oluğun önündeki 2/3 lük bölüm, DİL PAPİLLALARI denilen mukozal çıkıntıların (epitel+l propriya) bulunuşu nedeniyle pürtüklü görünümdedir.

16 DİL PAPİLLALARI 1-Mekanik papillalar * Papilla Filiformis * Papilla konise * Papilla lentikularis 2-Lezzet, ısı ve dokunum ile ilgili papillalar * Papilla Fungiformis * Papilla Sirkumvallata * Papilla Foliyata

17 DİL PAPİLLALARI A.Papilla Filiformis: Dilin tüm dorsal yüzeyinde bulunur, Sayıca en çok, Kısmen keratinize, Sivri biçimli papillalardır, Tat cisimcikleri yoktur. Keratinizasyon göstermeleri nedeniyle beyazımsı görülürler ve oldukça serttirler. Ateşli hastalıklarda dil kuruduğunda bu papillaların sert karakteri belirginleşir. Etçillerde ve gevişgetirenlerde gelişmiş yapıdadır. Kedide ve gevişgetirenlerde çiğneme esnasında besinlerin düşmemesini sağlar B. Papilla konise: özellikle gevişenlerde dilin dip kısmında, dudakların ve yanakların iç kısmındaki koni şekilli papillalardır. Bu papillar önden arkaya doğrudur. C. Papilla lentikularis: mercimek şekilli olan papillalar gevişenlerde dilin arka kısmında bulunur.

18 Lezzet, ısı ve dokunum ile ilgili papillalar Duyuların alınması ile ilgili olan bu papillara lezzet tomurcukları (gemma gustativa) denir.

19 A-Papilla fungiformis: Epitel yüzeyinden taşan mantar şekilli epitellerdir. Genellikle dilin ön yarımında p. Filiformisler arasında yer alırlar. Filiformlardan daha büyüktürler, ancak daha az sayıdadırlar, Sayıları dil ucuna doğru artar, Şekilleri mantara benzer, Keratinizasyon göstermezler, Gemma gustativalar bu papillaların en kubbeli kısmında epitel kat içerisinde bulunur. At ve gevişenlerde az sayıda bulunurken, keçi, koyun, domuz, etçillerde bol miktardadır. Bu papillalar dokunum ve ısı duyularını alır.

20 B. Papilla foliyata: Yaprak şekilli papilla, dil kökünün 2 kenarı boyunca mukozanın yapmış olduğu yaprak şekilli dürümlerdir. Gevişenlerde bulunmayan bu papillalar, At, domuz, köpek ve tavşanda çok gelişmiş, kedide ve insanlarda çok küçülmüş yada iyi gelişmemiş durumdadır. Bu papillalar da lezzet almada görevlidir.

21 C.Papilla sirkumvallata: Bu papillalar hendekle çevrilidir,

22 Lezzet alma yönünde farklılaşan bu papillalar Etçillerde dilin kök kısmında kapalı ucu yutağa dönük V biçiminde yerleşmişdir. Ruminantlarda dilin kök kısmının yan taraflarında 2 sıralı şekildedir. Ruminantlarda hendeğe bakan epitel katta bulunurken,

23 At ve domuzda az sayıda fakat oldukça büyüktürler. kedide hendeğin dip kısmında, damuzlarda hendeğin her iki tarafında bulunur. Domuz ve köpekte çok sayıda bulunurlar.

24 LEZZET TOMURCUKLARI (Gemma gustativa) çok katlı epitel içerisinde boya almamış şekilde görülen yapılardır. 3 tip hücreden oluşmuşlardır.

25 Tat tomurcukları 4 uyaranı algılar. Tatlı, tuzlu, acı ve asit. Dilin ucu- tatlı Posterolateral kısım- tuzlu ve asit Sirkumvallat papillalar ise acı tadı algılar.

26 DİŞLER Gelişimleri gebeliğin 6. haftasında başlar. Vücudun en sert oluşumlarıdır Desidual dişler (süt dişleri): 20 adettirler. Permanent (kalıcı) dişler: Alt ve üst çenede 16 şar olmak üzere toplam 32 adettirler. Maksilla ve mandibulada alveol denilen kemiksi cepler içinde yerleşiktirler. Alveol ile dişeti birbirine yapışıktır.

27 DİŞLER. DENTES Mina (substansiya adamantina-enamel) Dentin (substansiya eburnea) Sement (Substansiya ossea) Pulpa

28 Diş pulpası Yıldız şekilli Hücrelerden zengin olan bu bölüm müköz bağ doku özelliğindedir. Pulpada çok sayıda kan damarları, miyelinli ve miyelinsiz sinir telleri bulunur Dişin en içteki kısmı olan pulpada elastik iplikler yer almazken, ince kollagen ve retikulum iplikler bulunur ve her yöne uzanmıştır. Dişlerin çene kemiklerine bağlandığı kısma alveol, bu alveole katılan oluşumlara da paradonsiyum denir.

29 Paradonsiyum; 4 dokudan oluşur. 1. sement 2. spongiyöz yapılı alveoler kemik 3. Periodontal membran 4. diş etleri

30 PULPANIN FONKSİYONLARI Diş dokuları içinde kan dolaşımı yalnız pulpada bulunur Pulpanın başlıca 4 fonksiyonu vardır. 1. Nutritif Fonksiyon: (Dişin beslenme fonksiyonu) Pulpa kan dolaşımından zengin olduğu için çeşitli maddelerin transportuna (taşınımına) olanak sağlar. Özellikle dolaşımı olmayan dentin dokusuna bazı maddelerin ve iyonların geçişi pulpa üzerinden olmaktadır. 2. Normatif Fonksiyon: (Pulpa gevşek bağ dokusunun fibröz ve selüler elementlerini içeren mezoderm orijinli bir dokudur). Primer fonksiyonu dentin yapımıdır

31 3. Sensitif Fonksiyon: (Duyusal Fonksiyon) Pulpa bağ dokusu içinde sinirler bulunduğundan, dişin sağlığını tehlikeye düşüren bir olay karşısında, pulpa dokusu aracılığı ile kişi ağrı duyar ve olaydan korteks haber almış olur. 4. Defansif Fonksiyon: (Koruyucu Fonksiyon) Pulpanın zararlı etkenlere karşı, dişi iki türlü koruması vardır. Zararlı etkenin şiddetinin az olduğu, ve odontoblast hücrelerinin güçlü olduğu durumlarda, zararlı etkenin etki yaptığı bölgede bir sekonder dentin oluşur. Zararlı etkenin çok şiddetli olduğu ve odontoblast hücrelerinin güçlerinin zayıf olduğu durumlarda ise, pulpa dokusu kendini bir sekonder dentin yapımıyla koruyamaz, bu durumlarda pulpa dokusu içinde iltihap olayı (aktif bir korunma reaksiyonu) başlar.

32 Pulpanın Hücreleri : Pulpanın tüm hücreleri mezenkimal bağ dokusu içindeki ilkel mezenkim hücrelerinden gelişirler. Pulpa içinde pulpaya özgü olan hücreler odontoblast hücreleridir. Odontoblastlar ileri derecede histodiferansiyasyon göstermişlerdir. Pulpanın diğer hücreleri, organizmanın herhangi bir yerinde de rastlanılabilen bağ dokusu hücreleridir.

33 Odontoblastlar Odontoblastlar unipolar hücreler (tek yönlü fonksiyon gösterebilen hücreler) olup ileri derecede histodiferansiyasyona uğramışlardır. Apikal pulpada odontoblastlar yassı bir görünümde olup, fibroblast hücrelerine benzerler. Bu hücreler Kron pulpasında uzun prizmatik, pulpanın kök kısmında ise kübik şekillidirler. Kron pulpasındaki prizmatik odontoblastlar histodifferansiyasyonun en ileri aşamasına ulaşmış hücreler olup, düzenli kanal taşıyan dentin dokusu yaparlar.

34 Dentin (substansiya eburnea) Dişin esas kitlesini oluşturur Diş pulpasını her taraftan saran kemiğe benzer kalsifiye dokudur. Dentin dişin iç duvarı olarak ta adlandırılabilir. kemikteki gibi hücre ve kan damarlarına sahip değildir. Kuru ağırlığının %70 ini hidroksiapatit kristalleri oluşturur. Hidroksiapatit ve oktakalsiyumfosfat karışımından ibaret mikrokristaller nedeniyle kemikten daha sert yapı kazanmıştır.

35 Dentin dokusunun kimyasal yapısı %70 oranında inorganik, %18 oranında organik eleman ve %12 oranında sudan oluşur. Organik ve inorganik komponentlerin oranı, özellikle kişiye, yaşa, dişte bulunduğu bölgeye bağlı olarak değişir. Dentin dişin taç kısmında mina tarafından, kök kısmında ise sement tarafından kaplanmıştır. Tek tırnaklılarda tüm dişlerde, gevişenlerde çiğneyici dişlerin dentini mina tarafından sarılmaktadır. Dentin içerisinde kanalikuli dentalisler bulunur. Bu kanallar hem beslenmeyi hem de sinir tellerinin geçişini sağlamaktadır Dentinin diş pulpasına komşu yüzünde prizmatik odontoblastlar bulunmaktadır. Bu hücrelerin kanalikuli dentalis içerisindeki sitoplazmlarına Tomas iplikleri adı verilmektedir.

36 Dentinde hidroksiapatitden başka, çeşitli kalsiyumfosfat tuzları, kalsiyumsülfatlar, amorf kalsiyumfosfatlarda vardır. Dentinde eser elementler de bulunur. Bunlar fluor, bakır, çinko demir ve daha başka eser elementlerdir. Fluor, kalsiyumhidroksiapatitde [Ca5 (PO4)3 OH] da hidroksil iyonunun yerini olabilir ve asitlere karşı daha dirençli fluor-kalsiyumhidroksiapatitler oluşabilir

37 Mina (substansiya adamantina-enamel) Hücresel unsurlardan yoksundur. Vücudun en sert dokusudur. Tek parmaklıların bütün dişlerinde Gevişenlerin çiğneyici dişlerinde dentini tamamen sarar. İnsan ve diğer hayvanlarda bütün dişlerin sadece taç ve boyun kısımları minadan oluşur. Minanın %95 ini hidroksiapatit kristalleri, %0.5 ini organik materyal, geri kalanını su oluşturur. Kemik ve dentinden farklı olarak; kollajen içermez. Olgun mina yapısında hücreler yoktur.

38 Dişin tek ektoderm kökenli dokusudur. Bazı araştırıcılar organizmada bağ dokusunu nasıl epitel dokusu örtüp, dış etkenlere karşı koruyorsa, dişin bağdokusu olan pulpa ve mineralize olmuş bağdokusu olan dentinin de, mineralize olmuş epitel, yani mine dokusu örter, ve korur derler. Minenin kimyasal yapısını %96 oranında inorganik, %2 oranında ise organik elemanlar oluşturur. Dokunun arta kalan %2 si ise sudur. Süt dişlerinde inorganik yapının oranı biraz daha az olup %92-93 arasındadır.

39 Sement (Substansiya ossea) Yapısı biraz değişmiş kemik dokudan ibarettir. Kemikten daha fazla kireçleşmiştir, Fazla tabakalanmayan lamelli yapıya sahip olan sement tabakasında lakunlar içerisinde sementositler bulunmaktadır. Bütün dişlerin kök kısmını tamamen saran sement boyun kısmında da minayı üstten sarar. Gevişenlerin kesici dişleri hariç diğer dişleri her taraftan kaplamaktadır.

40 TONSİLLER- bademcikler Ağız boşluğunun arkasında bulunan bu oluşumlar lenfoid organlardandır

41 FARİNKS-YUTAK Orofarinks, Nazofarinksden oluşur, Laringofarinks bölümünün olduğu da bildirilmektedir. Sindirim ve solunum yollarının kesiştiği bölgedir Orofarinks: Yumuşak damağın altında kalan ağız boşluğunun devamıdır. Non-keratinize çok katlı yassı epitelden oluşan kutan mukozaya sahiptir. L. propriada Elastik liflerin de bulunduğu kompakt bağ doku vardır. Sub mukozada ise çok sayıda müköz bezler bulunur.

42 Nazofarinks: burun boşluğunun uzantısı olup glanduler mukoza ile kaplıdır. Lamina epitheliyalis yalancı çok katlı prizmatik epitelli, kinosilyum ve kadeh hücreleri içeren bir epitele sahiptir. Submukozada seromüköz bezler bulunur. Oro ve nazofarinkste TUNİKA MUSKULARİS içte longitudinal, dışta sirküler (konstriktör) seyirli Çizgili kaslardan ibarettir.(tubuler sindirim kanalındakinin tersi).

43 KAYNAKLAR Banks W.J. Applied Veterinary Histology. 2nd Ed. U.S.A Bloom W. and Fawcett D.W. A Textbook of Histology. 12nd Ed Demir R. Histoloji ve Hücre Biyolojisi, Palme yayıncılık, Dellmann H.D. and Eurell J. Textbook of Veterinary Histology. 5nd. Ed.1998: Eurell JAC. Veterinary Histolgy Atlas, Girgin A., Alabay B., Liman N., Özfiliz N., Gülmez N., Özcan Z., Yörük M., Erdost H., Aslan Ş., Ergün L., Zık. B. Veteriner Özel Histoloji, Editör, Özer A. 1. Baskı, 2009 Junqueira LC., Carneiro J. Basic Histology, text & atlas. 11nd Ed Kelley DE., Wood RL., Enders AC. Bailey s Textbook of Microscopic Anatomy Moran DT. Rowley J.C. Visual Histology Pavelka M., Roth J. Functional Ultrastructure, Ross MH.,Kaye KI.,Pawlina W. Histology, A text and Atlas Sağlam M., Aştı RN., Özer A. Genel Histoloji 6. Baskı 2001 Tanyolaç A. Özel Histoloji, Yorum Basım Yayın San. Ltd. Şti., Ankara,1999. Young B., Heath J.W. Wheater s Functional Histology. 4nd Ed file:///d:/h%c4%b0stoloj%c4%b0%20%20embr%c4%b0yoloj%c4%b0%20abd/histoloji%20kaynaklar%c4%b1/aurell%20at las/digop/thecell/mitosis.htm

44 Yemek borusu- ÖZOFAGUS Yutaktan mideye kadar uzanan kutan mukoza özelliğinde bir organdır

45 Tunika mukoza: 4 katlı yapıdadır. LE: keratinize çok katlı yassı epitel LP: sıkı bağ dokudur, epitel içerisine doğru mikroskopik papillalar yapar.

46 LM: uzunluğuna düz kas hücrelerinden oluşur. İnsanlarda tam bir kat oluşturduğu halde köpek, domuz gibi hayvanlarda özellikle proksimal kısmında bulunmazken, tek tırnaklılarda, gevişenlerde ve kedilerde kopuntulu haldedir.

47 SM: gevşek bağ dokulu, gl. Özofagika müköz bezlerini içerir. Çoğu hayvanlarda bu bezler proksimal bölümde bulunurken, domuzlarda yemek borusunun ortasında, insan ve köpeklerde ise mideye kadar devam eder

48 Tunika muskularis: özofagus başlangıcında iskelet kaslarından oluşurken mide yakınında düz kaslardan oluşur. At, kedi ve insanda 1/3 üne kadar iskelet kası diğer kısmı düz kastır. Gevişenlerde boydan boya çizgili kaslardandır hatta rumen duvarı üzerine kadar uzanmaktadır. Tunika adventisya: gevşek bağ dokudan ibarettir.

49 Submukozada meissner pleksusu bulunurken tunika muskularisteki Sirküler ve long. Kas lifleri arasında ise Auerbach miyenterik pleksusu mevcuttur.