T.C GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI ANA BİLİM DALI NAKIŞ PROGRAMI

Transkript

1 1 T.C GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI ANA BİLİM DALI NAKIŞ PROGRAMI Bursa İli Gemlik Yöresi Geleneksel Türk İşlemelerini Renk, Desen ve Kompozisyon Özellikleri Yönünden Araştırılması ve Öğretim Analizlerinin Yapılması YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN Fergül ERDOĞAN DANIŞMAN Yrd. Doç.Dr. Gönül YILMAZKURT Ankara 2006

2

3 3 ÖZET Sanat eserleri ve üsluplarının zaman içinde nasıl değiştiğini izleyebilmek tarihsel sürekliliği kaçırmamakla mümkündür. Böylece ortaya çıkan yenilikleri kaybolup giden özellikleri. Kırılma ve sapma noktalarında ki değişimi görürüz. Sanatı tanımlamak istersek; Bir duygunun bir tasarının veya güzelliğin anlatımda kullanılan yöntemlerin tamamı veya bu anlatım sonucunda ortaya çıkan yaratıcılık. Her türlü malzemeden sanat eseri yaratılabilir. Buradan yola çıkarak Geleneksel Türk el sanatları Anadolu nun binlerce yılık tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültür mirasıyla kendi öz değerlerini birleştirerek zengin bir mozaik oluşturmuştur. İşleme giyecek ve kullanılacak eşyaları bezemek arzusuyla kullanılan işleme ve süsleme sanatlarının en eskisidir. İşleme iğne iplik yardımıyla her çeşit kumaş üzerine yapılan süslemedir. Dikiş tekniğinin dekorasyonu olarak çıkmış ve kullanılmıştır. Araştırma konusu olarak Geleneksel Türk işlemeleri ve öğretim analizleri seçilmiştir. Araştırılan işlemeler Türk işi, Maraş işi, Hesap işidir. Türk işi atkı ve çözgü ipliği sayılabilen kumaşlara sayarak işlenen ya da çizilen desenin dış hattına göre işlenen işlem tekniğidir. Hesap işi atkı ve çözgü ipliği sayılabilen kumaşlara sayılarak yapılan iki yönlü işleme tekniğidir. Maraş işi sık dokunuşlu kumaşlara işlenen bir tekniktir. Maraş işi kumaşa yapıştırılan desen çizili kartonun üzeri sarılarak yapılan işlem tekniğidir. Araştırma yaptığım bölgede bulduğum Geleneksel Türk işlemelerinin öğretim analiz tablolarını yapmak ve elde ettiğim verileri bölümüme kazandırmak ve daha sonra yapılacak araştırmalara kaynak teşkil etmesi amaçlanmıştır. Yapılan araştırmada bilgilerin elde edilmesinde 4 bireyden ve bu bireylerden elde edilen 29 ürün incelemeye alınarak değerlendirilmiştir. Bursa İli Gemlik Yöresinde bulunan ürünlerin belgelenmesi amacıyla fotoğrafları çekilmiş ürünlere ait bilgiler gözlem formalarına kaydedilmiş, ve elde edilen bilgilerin öğretim analizleri yapılarak genel sonuçlara varılmaya çalışılmıştır.

4 4 İncelemeye alınan ürünlerin işlemesinde altın yassı tel, ipek iplik, muline, koton iplik, kumaş olarak ise ham ipek, yünlü dokuma, pamuklu dokuma ve kadife kullanılmıştır. İncelenen ürünlerde genelikle bitkisel motifler kullanılmış birkaç üründe ise figürlü bezeme kullanılmıştır. Ürünlerde çoğunlukla bağlantılı sıralı ve düzgün sıralı şekilde yerleştirilmiştir. Ürünler çoğunlukla Çevre olarak işlenmiştir. İncelen ürünlerde çoğunlukla düz sarma, düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi, düz pesent, muşabbak, gözeme tekniği kullanılmıştır. İncelen ürünlerde dallarda siyah ve yassı tel yapraklarda yeşil, yassı tel, çiçek ve mine, gül ve figürlü bezemelerde yavruağzı, pembe, mavi, şarap rengi, sıklamen, kırmızı, sarı, gözemelerde koyu kırmızı, lacivert, koyu yeşilin yoğu olarak kullanıldığı görülmüştür. Ürünlerin kenar temizlemesinde çoğunlukla iğne oyası iğne tekniklerinden zürefa tekniği, saçak bağlama, hazır harç ve iğne oyası kullanılmıştır.

5 5 ABSTRACT The fact that we can follow how artworks and their styles changed in period of time is only possible due to keeping up with its historical continuity. So that we can see the renovations that appeared, the changes in the points of diversion and disillusion of the features that disappeared. If we want to define what the art is; It is the whole of methods that are used to describe an emotion, a design or beauty or the creativity that emerges from this description. An artwork can be produced from any material. Therefore, traditional Turkish handicraft formed a great mos,,;c with combining the culture heritage of scveral civilizations that come from Anatolian history with its own value. Embroidery is the oldest art of ornament and embellishment that arc used to decorate clothes or materials. Embroidery is an ornament which is made on any fabric with thread needle. It is appeared and used as the decoration of sewing technique. As a research subject, traditional Turkish embroidery and teaching analyses are selec~ed. The embroideries, which arc examined, are Turkish stitch, underside couching and holbein stitch. Turkish stitch is a variation of counted thread embroidery with both faces alike. Holbein stitch is a form that is made with counted thread embroidery to make two faces of the cloth same. Underside couching is a technique which is used for clothes that have frequent stitchery. This technique is done by pasting the desjgn on cardboard. lt is aimed that the teaching analysis tables of traditional Turkish embroidery that I found in the areas I researched and the data's I obtained will contribute to my department and these sources can be used for later research. In this research, to get the data, four individuals are benefited and 29 products that are taken from these individuals are examined and evaluated.

6 6 In order to document the products that are found in Bursa-Gemlik, their photos are taken, the data of these products is written on observation sheets and also general results arc ohtained by using the data and.naking teaching analyses. In the embroidery of products that are observed, golden flat wire, silk thread, raw silk as a colton thread fabric, woolen weaving, wadded weaving and velvet are used. Generally vegetal motives are used in examined products and in some of them embellishment is used. It is mostly settled as linked order and well-arranged order on the products. And also they are generally ornamented as cover. Usually in examined products it was seen that black and flat wire in the branches; green, Hat wire, flower, enamel, rose, in the leaves and light rose, pink, blue, color, of wine, red. yellow, in embellishments; dark red, dark blue, dark green in Dove's eye are densely used. In the decoration the edges of products the technique of giraffe, fringe dovetailed, ready material and backstitch arc mostly used.

7 7 ÖNSÖZ El sanatları ait olduğu toplumun kültürünü gelenek ve göreneklerini yansıtan ve gelecek kuşaklara aktaran önemli ve anlamlı belgelerdir. Bilim kültürümüzde de çok önemli yere sahip olan el sanatlarına gerektiği gibi tanınmaması bu değerlerimizin yok olmasına neden olmaktadır. Bursa İli Gemlik yöresinde yapılan bu araştırmada gizli kalan bu el sanatlarını ortaya koymak Geleneksel Türk İşlemelerinin renk desen, kompozisyon, Özelliklerini kendine özgü yapısını bozmadan araştırıp ve öğretim analizlerini yaparak bölümüme ve gelecek kuşaklara aktarılmak amacıyla hazırlandı. Araştırma belli bölümlerden oluşmaktadır. Bu bölümlerde araştırmada kullandığım bilgiler, bulgular açık ve net bir şekilde sunulmuştur. Araştırmamı yaparken beden yardımını esirgemeyen Hatice POYRAZ, Canan METE, Sevim METE, Emine DÖNMEZ, İnci CAVDAR a sonsuz teşekkürler. Ayrıca tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayıp destekleyen maddi ve manevi desteğini esirgemeyen babam annem ve iki abime ayrıca öğretmen arkadaşlarım İsmihan, Gözde ve Emine ye sonsuz minnet duyuyorum. Araştırmamı düzenlemede bana rehberlik eden hocam Yrd. Doç.Dr. Gönül YILMAZKURT a teşekkürlerimi sunarım AĞUSTOS 2006 Fergül ERDOĞAN

8 8 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET...I ABSTRACT... II ÖNSÖZ...V İÇİNDEKİLER...VI ÖGRETİM ANALALİZ TABLOLARI...VII FOTOGRAFLAR LİSTESİ...IX ÇİZİMLER LİSTESİ...XI 1.GİRİŞ Konun Amacı Önemi Yöntem Kapsam ve Sınırlıklar Evren Örneklem MATERYAL VE METOD Materyal Metod LİTERATÜRDEN ELDE EDİLEN BİLGİLER Literatürden Elde Edilen Bilgiler İŞLEME SANATI VE TÜRK İŞLEME SANATININ TARİHİ GELİŞİMİ..., İşlemenin Tanımı ve Sınıflandırılması İşlemenin Tanımı İşlemenin Sınıflandırılması Türk İşleme Sanatının Tarihi Gelişimi... 10

9 9 5. ÇEVRE İŞLEME ÖRNEKLERİNDE UYGULANAN TEKNİKLER Hesap İğnesi Türk İşi Maraş (Dival) İşi ÖĞRETİM ANALİZLERİ Gözlem Formundan Elde Edilen Bulguların Öğretim Analizleri SONUÇ Sonuç Öneriler Ekler EK 1. BİLGİ FORMU EK 2. TANIMLAR LİSTESİ KAYNAKÇA

10 10 ÖĞRETİM ANALİZ TABLOLARI Sayfa 6.1. Gözlem Formundan Elde Edilen Bulguların Öğretim Analizleri Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Yapılış Tarihleri Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Örnek Türleri Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Bugünkü Durumu Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Zemininde Kullanılan Kumaşlar Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin İşlemesinde Kullanılan İplikler Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kenar Temizlemesinde Kullanılan Gereçler Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin İşlemesinde Kullanılan Teknikler Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kenar Temizlemesinde Kullanılan Teknikler Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kumaşların Renkleri Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kenar Temizlemesinde Kullanılan Renkler Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin İşlemesinde Kullanılan Renkler Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kompozisyon Özellikleri Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerle İlgili Diğer Bilgiler 129

11 11 ÇİZELGELER LİSTESİ Sayfa Çizelge 1. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Yapılış Tarihleri. 122 Çizelge 2. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Örnek Türleri. 122 Çizelge 3. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Bugünkü Durumu Çizelge 4. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Zemininde Kullanılan Araçlar Çizelge 5. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin İşlemesinde Kullanılan İplikler. 124 Çizelge 6. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kenar Temizlemesinde Kullanılan Gereçler Çizelge 7. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin İşlemesinde Kullanılan Teknikler. 125 Çizelge 8. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kenar Temizlemesinde Kullanılan Teknikler. 125 Çizelge 9. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kumaşların Renkleri. 126 Çizelge 10. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kenar Temizlemesinde Kullanılan Renkler. 126 Çizelge 11. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin İşlemesinde Kullanılan Renkler. 127 Çizelge 12. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerin Kompozisyon Özellikleri. 129 Çizelge 13. Bursa İli Gemlik Yöresinde Araştırılan Ürünlerle İlgili Diğer Bilgiler 129

12 12 FOTOĞRAFLAR LİSTESİ Sayfa Fotoğraf 1. Çevre Fotoğraf 2.Peşkir.. 33 Fotoğraf 3. Çevre..37 Fotoğraf 4. Mendil..40 Fotoğraf 5. Çevre.43 Fotoğraf 6. Çevre...46 Fotoğraf 7. Çevre 49 Fotoğraf 8. Peşkir...52 Fotoğraf 9. Dikdörtgen Örtü.55 Fotoğraf 10. Çevre...59 Fotoğraf11. Dikdörtgen Örtü.62 Fotoğraf 12. Dikdörtgen Örtü 65 Fotoğraf 13. Yağlık..68 Fotoğraf 14. Çevre.71 Fotoğraf 15. Bohça...74 Fotoğraf 15. Bohça Fotoğraf 16. Peşkir.80 Fotoğraf 17. Uçkur Fotoğraf 18. Çevre Fotoğraf 19. Dikdörtgen Örtü.90 Fotoğraf 20. Peşkir Fotoğraf 21. Peşkir..96 Fotoğraf 22. Çevre Fotoğraf 23. Çevre Fotoğraf 24. Peşkir Fotoğraf 25. Dikdörtgen Örtü Fotoğraf 26. Peşkir Fotoğraf 27. Peşkir Fotoğraf 28. Çevre Fotoğraf 29. Yağlık

13 13 ÇİZİMLER LİSTESİ Sayfa Çizim 1. Çevre...30 Çizim 2.Peşkir Çizim 3. Çevre...38 Çizim 4. Mendil...41 Çizim 5. Çevre...44 Çizim 6. Çevre...47 Çizim 7. Çevre..50 Çizim 8. Peşkir...53 Çizim 9. Dikdörtgen Örtü Çizim 9. Dikdörtgen Örtü Çizim 10. Çevre Çizim 11. Dikdörtgen Örtü...63 Çizim 12. Dikdörtgen Örtü Çizim13. Yağlık..69 Çizim 14. Çevre Çizim 15. Bohça Çizim 15. Bohça Çizim 16. Peşkir Çizim 17. Uçkur Çizim 18. Çevre...87 Çizim 19. Dikdörtgen Örtü...91 Çizim 20. Peşkir Çizim 21. Peşkir...97 Çizim 22. Çevre Çizim 23. Çevre Çizim 24. Peşkir Çizim 25. Dikdörtgen Örtü Çizim 26. Peşkir Çizim 27. Peşkir

14 14 ÇİZİMLER LİSTESİ Sayfa Çizim 28. Çevre Çizim 29. Yağlık

15 15 1. GİRİŞ: Üzerinde uzun süre insan yaşamış her ülke gibi küçük Asya nın da kültürel yapısı dikine kesilmiş bir pastanın dilimleri gibi renkli katlardan oluşmuştur. Kültür katlarını doğru kavrayabilmek için kronoloji cetvelini düşey tutarak olayları kişileri ve her türden kültürel hareketi bu merdivendeki basamaklara işaretlemekle daha anlaşılabilir bir cetvel elde edebiliriz. Bu bağlamda şöyle bir savda bulunabiliriz. Tarihte Türk olarak tanımladığımız toplulukların veya hanedanların dönemlerinde ortaya çıkan sanatlar dizisine Türk Sanatı diyoruz. Sanatın üzerinde durmamızın incelememizin temel sebebi özelliklede Türk Sanatı nı incelememiz sanat çevresine giren malzemeyi zaman içindeki sıralanışına göre eskiden yeniye doğru gözlenen hareketli bir toplumun tarih çizgisinde işleyişinin hangi yönde olduğunu daha iyi belirleyebilmektir. Sanat eserleri ve üsluplarının zaman içinde nasıl değiştiğini izleyebilmek tarihsel sürekliliği kaçırmamakla mümkündür. Böylece ortaya çıkan yenilikleri kaybolup giden özellikleri kırılma ve sapma noktalarını kısaca değişimi görürüz (Mülayim Selçuk; Türk sanatı, tanımı ve kavramsal tartışması). Sanat insanoğlunun güzele ve güzelliklere olan iğlisi ortaya çıkmış ve insanlık tarihi kadar eski bir olgudur insanlığı bugüne kadar geçirmiş olduğu evreleri belirli bir yerde kültürde, çevrede yansıtma biçimidir. Sanat bir uygarlığın değer ve serüvenlerini açıklamaya elverişli biçimlerin üstesi gibidir. Bu nedenle bir bakıma insan dengesi için önemli bir öğedir. Çünkü insanlarda ki duygular dizginlenmediği anda toplumsal yaşamı ve kişisel dengeyi bozacak tutku şiddet ve ölçüsüzlükleri vardır. İnsan bu tutkuları sanatla taklit ederek düş gücünde yaşatır, onlara sanat yolu ile egemen olur ve onlardan kendini arındırır Her sanat eseri insanın dünya ve toplum ile kurduğu bağların renkli ifadesidir (Aksoy Yahya Halk Kültürlerini Araştırma Geliştirme Müdürü). Sanatın pek çok tanımı yapılmıştır. Aslında sanatın kesin bir tanımını yapmak mümkün değildir, çünkü subjektif(öznel) bir kavramdır ve dünya üzerinde yaşayan tüm insanlara göre farklı tanımlar yapmak mümkündür.(tepecik,1990)

16 16 Bu tanımların bir kaçını verecek olursak; Sanatı kelimelerin ve eşyanın çerçevesinde düşünmek, öğretmeye çalışmak mümkün değildir. Sanat; anlatımı mümkün olmayan seziştir. Bu bir ihtimal değil, bir gerçekte değil, belki bir gerçektende öte bir inançtır. Sanatın en güzel tanımı şöyle ki; sanat duygusu iyiye güzele özlem, sanat ise yaratıcı insan zekasının tüm insanlara daha sevecen, daha düzenli, daha duyarlı yaşama öğüdü, yaşadıkları dünyayı güzelleştirme önerisidir. Yaratılmış olan doğanın güzelliği karşısında heyecan duymayacak bir yaratık var mıdır? İnsan ister istemez buna kayıtsız kalamaz. Sırf bu nedenledir ki bunu yaptıklarıyla yapıtlarına yansıtan, güzellikleri görüp başkalarının da görmesini isteyen, kendi ile ilgilenenlere karşı, onların beğenilerinden yararlanan sanatçılara ilgi gösteririz. sanatçının temel düşüncesi ise, yaratma isteğinden kaynaklanan içgüdülerini harekete geçirmek, doğanın mükemmelliğini kendisine örnek almak ve büyük bir özenle yeniden yapılandırmaya çaba göstermektir. (Tepecik, 1990) Güzel sanatlar insanın fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik ihtiyacından doğmuştur. Sanatçıların kendilerini ifade ettikleri sanata kendi içinde yapıldığı teknik ve malzemeye göre ; Görsel, İşitsel ve Güzel (Plastik) sanatlar olmak üzere ayrılır. Eşyaya güzel biçimler vermek birer süsleme sanatıdır. Ünlü heykeltıraşın dediği gibi Taştaki fazlalıkları attığımda heykel ortaya çıkıyor demiştir. Güzel sanatların bir kolu olan el sanatları da insanın kendini ve kullandığı eşyaları süsleme ihtiyacından doğmuştur. Bu sanatlara süsleme sanatları da denmektedir. İnsanların temel ihtiyaçlarıyla ortaya çıkan el sanatları gelişerek günümüze kadar gelmiştir. El sanatları hammaddesi doğada bulunan fakat estetik estetik ve duygu katılarak yaratılmış, ürünlerin tümünü içine alan bir süsleme sanatıdır. Genel olarak el sanatlarını ele alacak olursak geçmişten günümüze, pek çok kültürde, farklı coğrafyalardan insanların kendilerine ve kullandıkları eşyalara estetik bir kaygı ile yükledikleri anlamlarla ve farklı malzemelerle ortaya çıkan bir sanat olarak görülmektedir. Geleneksel Türk el sanatları Anadolu nun binlerce yıllık

17 17 tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültür mirasıyla kendi öz dengelerini birleştirerek zengin bir mozaik oluşturmuştur. Günümüzde bile alıştığı ilkel araçlarla dokuyan, işleyen, geleneklerinden kopmayan azda olsa insanları görmek mümkündür. Onun kültürel yapısını ortaya koyan canlı ve anlamlı belgelerden yalnızca biri, el sanatlarıdır. El sanatları bir ulusu simgeleyen en önemli kültür unsurlarından biridir. O yöre insanının yaşam tarzını, gelenek göreneklerini, duygu ve düşüncelerini yansıtan bir sanat dalıdır. Geleneksel Türk el sanatları Anadolu nun binlerce yıllık tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültür mirasıyla kendi öz dengelerini birleştirerek zengin bir mozaik oluşturmuştur. Tarihin akışı içerisinde coğrafi, sosyal ve ekonomik koşullarla beslendiği kaynaklara bağlı olarak değişiklikler göstermiştir. Çağımızda ise işlemecilikle uğraşanların sayısı giderek azalmış ve endüstriyel kalkınma, ekonomik ve kültürel değişim bu sanat dalına yeni bir anlayış kazandırmıştır. İnsanın zamana karşı yarışı, teknolojik gelişmeler, elle veya makinayla yapılan işlemeciliği güzel sanatlara kaydırmakta öte yandan ona endüstriyel sanatlar içinde yeni bir kimlik kazandırmaktadır. Bunun yanı sıra geçmişten günümüze ulaşan el sanatlarının orijinalliğinin korunması araştırılması ve orijinalliğini bozmadan tekrar hayat bulmasını sağlayan eğitim kurumlarım bulunmaktadır Giyecek, aksesuar ve dekorasyonda kullanacak eşyalarını bezemek arzusuyla kullanılan işleme süsüleme sanatlarının en eskisidir. Önceleri deri parçalarının daha sonra kumaşları eklemeyi öğrenen insanoğlu, meydana getirdiği bu dikişi süsleyerek ve çeşitli teknikleri üreterek işlemeyi bulmuştur. İşleme genellikle kasnak gergef adı verilen araçlarla gerilen deri veya kumaşın çeşitli renkteki ipek iplik, altın, gümüş, sim ve iğne aracıyla önceleri basit sonraları zor tekniklerle yapılan bir süsüleme sanatıdır. (Türk El Sanatları, Kültür Bakanlığı Yayınları 1993). Yaptığımız araştırmada zengin bir kültür hazinesine sahip ilimiz Bursa nın ilçesi Gemlik te ki işlemeler araştırılmıştır. Gemlik Marmara bölgesinin Marmara denizi güney körfezi dar kıyı düzlüğü üzerinde. Bursa nın 32 km kuzeybatısında, Gemlik körfezinin doğu ucunda Karasak deresinin denize döküldüğü yerin iki yanında zeytinliklerin eteklerinde kurulmuştur.

18 18 Gemlik M.Ö1390 yılında savaştan dönen Siyus adlı yunanlı bir kumandan tarafından kurulmuş ve Siyus adı verilmiştir. Gemlik e sırasıyla Lidyalılar, Persler Makedonyalılar,Romalılar, Bizanslar hakim olmuştur. Osmanlı Devleti nin II. Padişah Orhan Bey zamananında Türk topraklarına katılmış, Padişah I. Murat zamanında da devletin deniz kuvvetlerine savaş gemisi yapan tersanelerin kurulduğu bir yer olarak önce GEMİLİK daha sonraları da halk dilinde GEMLİK adını almıştır. Gemlik Osmanlı devrinde Bursa daki Yıldırım Camii ve Medresesine vakfedilmiş bir kasaba idi. Kasabanın gelirleri bu vakıflara yollanırdı. Uzun yıllar Kite ye bağlı bir köy olan Gemlik 1856 da Gemlik-Bursa karayolunun yapılmasından sonra canlanmış ve belediye örgütü kurulmuştur. Gemlik turizm bakımından I. derecede turistik hüviyete sahip bir ilçedir. Kurşunlu, Küçük Kumla, Büyük Kumla, Karacaali köylerindeki dinlenme evlerinde, turistik otel, motel, kamp ve pansiyonlarda konaklamaktadır. Umurbey kasabasındaki Celal Bayar Vakfına ait kütüphane ve müze Celal BAYAR ın anıt mezarı da hayli ilgi çekmektedir. Kiliseden çevrilen Balıkpazarı Camii, Çarşı Ali Paşa Camii Gemlik Lisesi nin taş duvarları yağhane duvarında bulunan mezar yazıtı Ilıcaksu mevkiinde bulunan lahitler Solaksubaşı Camii nin iç kısmı, mesire yeri olarak kullanılan Manastır Gemlik teki tarihi yapılarındandır.(

19 Konun Amacı Bu araştırmanın amacı Bursa İli Gemlik Yöresi Geleneksel Türk İşlemelerini Renk Desen, Kompozisyon, Özellikleri Yönünden Araştırılması ve Öğretim Analizlerinin Yapılması üzerine yapılmış bir çalışmadır. Araştırmadaki amaç yöredeki geleneksel Türk İşlemelerini belirlemek yörenin coğrafik konumunun ve yaşam biçiminin işlemeye nasıl bir etkisinin bulunduğunu, insanların duygu ve düşüncelerini işlemeye nasıl döktüğünü araştırmak ve bu işlemelerin öğretim analizlerini yaparak alanımı bilgilendirmeyi amaçladım. Araştırma yaparken araştırma konumu bölümlere ayırdığımızda işlenen kumaş, iplik ve bunların seçiminde dikkat edilen noktalar işlenen ürürün işleme amacı çok işlendiğini ve işlenenin özel bir anlama ifade etmek amacıylamı işlendiğini vb. konulara dikkat ettim bunun yanı sıra işlenen ürünlerin öğretim analizlerini yaparak araştırmanın hatlarını daha da belirginleşti. Amaç olarak bu farklılıkları belirlemek bunu yanı sıra öğretim analizlerini de yaparak bölüme kazandırmayı ve bunun farklılıkları yöre halkının görmesini ve bunun devamlılığının sürmesini ve gelecek kuşaklara da aktarılmasını hedefledim 1.2. Önemi Bursa ve yöresi konumu, kültürü ve işleme yönünden önemli bir yere sahiptir. Tarihimizde anadolu da uzun süre hakimiyet kuran bir imparatorluğa başkent olması etkeni, o yörede işlenen işlemelerin tarihi acıdan işlendiği döneme ışık tutmakta ve o dönem işlemeciliği hakkında bilgi vermektedir. Bu açıdan yaklaşıldığında o ile bağlı bir yörede işlenen eski işlemelerin işleme tekniği, malzeme seçilen konu ve kompozisyonları, o yüzyıl hakkında bilgi vermektedir. Bursa yöresi üzerine Mimar Sinan Üniversitesi nde Bursa El işlemeleri(1988), Gazi Üniversitesi nde Bursa İli Çevre işlemeleri(2002) adı ile iki tez hazırlanmıştır ama Bursa ili Gemlik yöresi üzerine daha önce hiçbir araştırma yada tez çalışması yapılmamıştır. Bu nedenle Gemlik yöresi işlemeleri üzerine yapılacak araştırmanın bölümüme katkısı olacağını inanmaktayım.

20 20 Bu yüzden araştırmaya konu olan yöredeki işleme örneklerinin belgelenmesi, incelenmesi ve öğretim analizlerini yapılması bundan sonra aynı konuda yapılacak çalışmalara ve araştırmalara yardımcı olması açısından önemlidir Yöntem Araştırmada yörede tespit edilen geleneksel işlemeleri tespit edip fotoğraflarının çekilmesi ve gözlem fişi doldurulmasıyla katalog oluşturma kullanılan, renkler kumaşları tespit etmek tespit edilen örneklerin teknik çizimlerinin yapılmasıyla katalog oluşturulması bunun yanı sıra bulunan işlemelerin öğretim analizlerinin yapılarak yörede yapılan geleneksel işlemelerin yazılı kaynak olarak gelecek kuşaklara aktarmak açısından önemlidir Kapsam ve Sınırlıklar Araştırma yöresi olarak Bursa İli Gemlik Yöresi Geleneksel Türk İşlemelerini Renk Desen, Kompozisyon, Özellikleri Yönünden Araştırılması ve Öğretim Analizlerinin Yapılması seçilmiştir. Bunun haricindeki bölgeler ve işlemeler araştırma dışında tutulmuştu r Evren Bursa ili gemlik yöresi araştırmanın evrenini oluşturmaktadır Örneklem Bursa ili Gemlik yöresi Geleneksel Türk İşlemeleri örneklem olarak alınmıştır.

21 21 2. MATERYAL VE METOD 2.1.Materyal : Bu araştırmanın materyalini Araştırma yöresi olarak Bursa İli Gemlik Yöresinde yapılmış olan geleneksel işlemeleri elinde bulunduran bireylerden elde edilen bilgiler ve ürünler oluşturmaktadır. 2.2.Metod : Bu araştırmada Gemlik yöresinde yapılan geleneksel işlemelerin yapılış amaçlarını, uygulandığı yerleri, kullanılan araç ve gereçleri renk özelliği ve kompozisyon özellikleri belgelendirilmiş işlemelerin öğretim analiz tabloları hazırlanmış. 29 tane işlemenin fotoğrafı çekilmiş ve desenleri çizilmiştir. Gözlem fişlerinden elde edilen veriler değerlendirilerek uygun görülen konu başlıkları altında araştırma bulguları ve tartışma bölümünde incelenerek yorumlanmıştır İşlemde kullanılan tekniklerin öğretim analiz tabloları hazırlanmıştır. Veriler statiksel yöntemle değerlendirilmiştir. Konuyla ilgili gözlem fişleri Y:fx100/n formülü kullanılarak cevaplarının yüzdeleri hesaplanmıştır. Gemlik yöresinde bireylerin elinde bulunan geleneksel işlemelerin fotoğrafları çekilerek bilgi ve gözlem formunda ki sorular sorulmuş, bilgiler elde edilmiş. Ürün üzerindeki desenler bire bir çizilerek teknik analizleri yapılmıştır.

22 22 3. LİTERATÜRDEN ELDE EDİLEN BİLGİLER 3.1. literatürden Elde Edilen Bilgiler El Sanatları insanoğlu var olduğundan beri tabiat şartlarına bağlı olarak ortaya çıkmıştır. İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak, örtünmek ve korunmak amacı ile ilk örneklerini vermiştir. Daha sonra gelişerek çevre şartlarına göre değişimler gösteren el sanatları, ortaya çıktığı toplumun duygularını, sanatsal beğenilerini ve kültürel özelliklerini yansıtır hale gelerek "geleneksel" vasfı kazanmıştır. Genel olarak el sanatlarını ele alacak olursak geçmişten günümüze, pek çok kültürde, farklı coğrafyalardan insanların kendilerine ve kullandıkları eşyalara estetik bir kaygı ile yükledikleri anlamlarla ve farklı malzemelerle ortaya çıkan bir sanat olarak görülmektedir.geleneksel Türk El Sanatları, Anadolu'nun binlerce yıllık tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültür mirasıyla, kendi öz değerlerini birleştirerek zengin bir mozaik oluşturmuştur. Yaşanılan bölgeler, iklim, örf ve adetler, din, dil gibi unsurlar nakışlarda etkili olmuş, Türklerin farklı yöreler ve iklim koşullarında bulunmaları, onların geniş kültüre sahip olmalarına dolayısıyla işlemelerde zengin türlerin dogmasına sebebiyet vermiştir.(yılmazkurt 2002 s:x) Her türlü malzemeden sanat eseri yaratılabilir. Buradan yola çıkarak Geleneksel Türk el sanatları Anadolu nun binlerce yılık tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültür mirasıyla kendi öz değerlerini birleştirerek zengin bir mozaik oluşturmuştur. İşleme giyecek ve kullanılacak eşyaları bezemek arzusuyla kullanılan işleme ve süsleme sanatlarının en eskisidir. İşleme iğne iplik yardımıyla her çeşit kumaş üzerine yapılan süslemedir. Dikiş tekniğinin dekorasyonu olarak çıkmış ve kullanılmıştır

23 23 İşleme; değişik kumaşlar ve deri üzerine elde veya makinede iğne ve tığ gibi araçlarla kasnak veya gergef üzerine gerilmiş kumaşlara değişik iplikler ve tel kullanarak farklı iğne tekniklerinin uygulanması sonucu oluşturulan süslemelerdir. (Büyük Larousse c6 s:2059) Nakış dikişin dekoratif bir şekilde yapılmasından doğmuştur ve insanlık kadar eskidir. (Korkusuz 1980:1) Köklü bir geçmişin uzantısı olan Anadolu ve çevresi Türk işlemeleri akan zaman içinde coğrafi, sosyal ve ekonomik şartlar ve beslediği kaynaklara bağlı olarak değişmiş ve gelişmiştir. İşlemeler kişinin yaratıcı gücünü, dehasını, el becerisini ortaya koyan canlı belgelerdir Süsleme sanatlarının çoğu en olgun ve en seçkin örneklerini veren ulusların başında Türkler Orta Asya da başlayan ulusal sanat kültürlerini yüzyıllar boyunca sürdürmüşlerdir Türk kızının doğuşundan ölümüne kadar nakışlarla iç içe yaşadığı evlenen kızların çeyizlerini, sergiledikleri misafirlere nadide işlemeli eşyaların çıkarıldığı, el işlerine dayalı, hediyelerin verildiği anlaşılmış, bu hasletler nakışların gelişmesine ve onların kitleler tarafından benimsenmesine yardımcı olmuştur. (Yılmazkurt 2002 s:x)

24 24 4.İŞLEME SANATI VE TÜRK İŞLEME SANATININ TARİHİ GELİŞİMİ 4.1.İşlemenin Tanımı ve Sınıflandırılması İşlemenin Tanımı İşleme; değişik kumaşlar ve deri üzerine elde veya makinede iğne ve tığ gibi araçlarla kasnak veya gergef üzerine gerilmiş kumaşlara değişik iplikler ve tel kullanarak farklı iğne tekniklerinin uygulanması sonucu oluşturulan süslemelerdir. (Büyük Larousse c6 s:2059) İşleme bez kumaş veya bir deri üzerine renkli İplik, ipek veya sırma kullanarak iğne ile yapılan süs. (Türk Ans. c20 s:430) Nakış dikişin dekoratif bir şekilde yapılmasından doğmuştur ve insanlık kadar eskidir. (Korkusuz 1980:1) Köklü bir geçmişin uzantısı olan Anadolu ve çevresi Türk işlemeleri akan zaman içinde coğrafi, sosyal ve ekonomik şartlar ve beslediği kaynaklara bağlı olarak değişmiş ve gelişmiştir. İşlemeler kişinin yaratıcı gücünü, dehasını, el becerisini ortaya koyan canlı belgelerdir. İşleme sanatı da diğer el sanatları gibi insanların günlük ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile giyecekleri ve kullandıkları eşyaları bezemek arzusu ile doğmuştur. (Akbil 1970:25) İşlemenin Sınıflandırılması İşlemeler üç ana grupta incelenir; 1- Kullanılan araca göre: - El ile yapılan işlemeler - Makine ile yapılan işlemeler (Barışta1984:2) 2- İşlenecek dokumayı oluşturan iplikler üzerinde yapılan temel işlemlerdeki sistemlere göre; - Dokumanın iplikleri üzerinde yürütülen iğneler - Dokumanın iplikleri çekilerek yapılan iğneler - Dokumanın iplikleri kesilerek yapılan iğneler - Dokumanın üzeri kapatılarak yapılan iğneler - Dokumanın iplikleri bağlanarak yapılan iğneler (Barışta 1984:1-2)

25 25 3- El işlemelerindeki tekniklerin yapım ve görüntülerine göre ; - Dokumanın tersinde ve yüzünde aynı olan tek yüzlü olan işlemler - Dokumanın tersinde ve yüzünde ayrı olan çift yüzlü işlemler (Akbil1970:25) Türk İşleme Sanatının Tarihi Gelişimi Türk işleme sanatının plastik sanatlarımız arasında önemli bir yeri ve yüzyılları aşan bir geçmişi vardır. Ülkemiz ve yabancı ülkelerin müzelerinde, özel koleksiyonlarda bulunan, gereği gibi tanımadığımız, dünyaya tanıtamadığımız bu sanat dalımızın ürünleri süsleme sanatlarımız yanı sıra güzel sanatlarımız arasından da seçilmektedir. (Barışta, 1994:1) Köklü bir geçmişin uzantısı olan Anadolu ve çevresi Türk işlemeciliği akan zaman içinde coğrafi, sosyal ve ekonomik, şartlar v beslendiği kaynaklara bağlı olarak değişiklikler göstermektedir. (Barışta, 1994:3) Türk işlemeciliği yönünden zengin olan Anadolu da yapılan araştırmalarda ulaşılabilen en eski örnekler 16.yy ait işlemelerdir 16.yüzyıl işlemeleri Kullanılan Malzeme: İnce keten ipek, atlas ve kadife kumaşlar bazen de kumaş inceliğin de deri üstüne yapılmış olan bu işlemlerde doğal boyalı ipek iplikler,ince çekilmiş metal iplikler ve metal plakalar üstüne kakılmış zümrüt, yakut, inci gibi bir çok değerli taş kullanılmıştır ( Barışta,1994:305). 16. yüzyılda işlemlerinde altın ve gümüş sim çok kullanılmıştır (Berker,1981:8). Uygulanan Teknik: Bu yüzyılın temel iğneleri pesent ve yüzeysel pesent ayrıca sarma hesap, iğnesi, slav iğnesi, kordon yürütme, aplike ve boncuk tutturma gibi çeşitlemelere de rastlanmaktadır Ama bir parçada bulunan iğne sayısı ikiyi geçmez (Barışta, 1994:305)

26 26 Renk 16.yüzyıl da renk adedi beşi geçmez. Kırmızı( domates- lal), yeşil, mavi, sarı, beyaz. Beyaz renkle işlenen motiflerin çevreleri daima siyah veya kahverengi ipek iplikle çevreler. Buna Gözeme adı verilir. Böylelikle motif daha belirgin hale getirilir (Berker. 1981:8) 16.yüzyıl da renklerin kullanışındaki cesaret ve ustalık dikkati çeker.bunları dizilişindeki rahatlık doğaya ters düşse bile,insanı şaşırtmaz. Buna örnek;işlemelerde rastladığımız;mavi yaprak,sırma bulut,mavi kırmızı karışımı çiçekleri gösterebiliriz. Bu yüzyılda kullanılan boyalar kök boyadır. Bu yüzyıl işlemeleri zaman tahribine uğramış fakat renklerinden bir şey kaybetmemiştir. (Berker,1981:9) Seçilen Konular: Bu yüzyılın ustaları doğada bulunan biçimleri olduğu gibi kopya etmekten özenle kaçınmış,biçimleri üsluplaştırarak ve soyutlayarak,işledikleri her desene kendi yorumlarını ustalıkla katmışlardır. XVI. Yüzyıl işlemelerinde neredeyse gerçek üstü bir üslupla bazen soyut,bazen simgesel motifler daha çok da kareler,dikdörtgenler,üçgenler ve dairelerle oluşturulmuş, geometrik çizgiler ön plana çıkar ( Barışta, 1994:305). Bu dönemde işlenmiş olan en gözde bitkisel motifler nar çiçeği, lale, zambak, karanfil, sümbül, yaban gülü, enginar yaprağıdır. Bu bitkisel bezemelerle rumi motifler, kuş, kuzu, ejder figürleri,yıldız,altıgen,madalyon,nesih yazı örnekleri büyük bir uyum içinde bir arada kullanılmış (Barışta 1994:305). 16.yüzyıl başında motifler doğadaki meyve ve çiçeklere dönüşmüştür. Sanatçı doğadaki şekilleri,kendi görüş açıları içinde stilize ederek eserlerine yansıtmıştır. Duyuş ve sezişlerini yarattığı eserlere katmış ve onu yeni bir görüntü içinde sunmuştur. Bu yüzyılın işlemelerinde kullanılan motiflerden bitkiler:gül, nar çiçeği, sümbül, lale, karanfil ve çarkıfelektir. Meyveler: Nar ve kozalaktır. Çeşitli çiçek yaprakları sembol olarak da üç benek, çintemani (budanın üç gözü) hatai ve rumidir. Bu yüzyıldan günümüze ulaşan işlemeli parçalar;don, bohça, kavuk örtüsü, kaş bastı, kaftan, kaftan yakası, merasim mendili, peşkir, yatak örtüsü, yastık, taht örtüsü, ok ve yay torbaları şeklindedir (Barışta,1999:2)

27 27 Kompozisyon: İşlemelerde kompozisyon, çok basit ve iddiasızdır. Simetri hakimdir. Ana motif dört köşeye ve orta olarak dağılmıştır. Araları ikinci derece motiflerle bezenmiştir. Görülen bir ikinci motif dağılımı ise birbiri ardınca dizilen motif sıralamasıdır. Doğadaki karanfil motifi bu yüzyılda büyümüş ve yelpaze görünümü almıştır. Bazen bir lale,yastık yüzünün bütün yüzeyini kapsar. Bu büyük motifler genellikle küçük motifle parçalanır veya değişik renklerle bölünür (Berker,1981:8). Kıvrık dalların ve rumilerin birbiriyle birleşmesiyle oluşturulan madalyonlar ile güllü ejder formlarına dönüşmüş Çin bulutları,anlamlı bir kompozisyon içinde birbirini tamamlar. Yüzyılın başlarında genellikle dallardan ve yapraklardan kopuk olan çiçeklerin yüzyılın sonlarına doğru gelindiğinde sert kıvrımlı dalların çevresinde toplanması da XVII. Yüzyıl üslubunun habercisi olmuştur (Barışta,1994:304). 17.Yüzyıl İşlemeleri Kullanılan Malzemeler: Bu yüzyılda görülen desenli seraser dokumalar dışında kullanılan kumaşlar.ipek ve metal iplikler geçen yüzyılda kullanılanlarla aynıdır (Barışta.1994:305) Kaliteli çok ince bej keten, yollu keten, ipek keten, ipek atlas, seraser muare (gezi) ipek havlı kadife ve yünlü okumalardan yapılmış,bu türler üzerine kalın bükümlü ipek iplikler, ince çekilmiş altın ve gümüşten oluşturulmuş iplikler, ipek ve keten bükümlü ipliklerle işlemelerin uygulandığı gözlenmektedir. Saray kesiminde altın plakalar, zümrüt, yakut ve ince değerli süsleyici gereçlere ve tok kalın bükülmüş kordonlara rastlanmaktadır. Deri ile yapılan işlemelerin sürekliliğini yitirmediği bu dönemde çok ince kaliteli keten dokumalar gereç olarak seçilmiş olmakla beraber ipek atlasın çoğaldığı ve metal bükümlü ipek ipliklerin giderek arttığı dikkati çekmektedir (Barışta,1995:37). Uygulanan İğneler: Sarhoş bacağı Girit iğnesi kordon tutturma, Romanya ve buhara atmaları dival işi, pesent ve yüzeysel pesent, slav iğnesi, kum iğnesi, hasır iğne, sarma, balık

28 28 sırtı, civankaşı, kesme ajur, aplike, boncuk işi vb. yüzyılın ilk yarısında kum iğnesi, ikinci yarısındaysa Buhara atması tercih edilen iğnelerdir. Bir parçada kengi bordürleriyle birlikte en çok üç iğne türü kullanılmıştır. (Barışta,1994:305). Bu yüzyılda görülen teknikler, pesend sarma, Türk işi, (sonra kaybolmuştur.) atma, kum işi, civan kaşı, tel kırma ve susmadır. Derilerde aplike ve baskı devam eder. Derilerde desenler arası gümüş burma telle gözeme yapılmaya başlanmıştır (Berker:1981:10). Kullanılan Renkler: Renkler pastelleşmiştir. Acı ve sert kırmızılar maviler görülmez. Büyük motifler olmadığından renklerle bölünme veya küçük motiflerle büyük motifleri bezeme şekli tamamen kalkmıştır (Berker,1981:10). 17. yüzyılda kullanılan renkler: Mercan rengi, domates kırmızısı, yakut rengi, pembe, açık mercan rengi, kırmızı güvez, mavi, boncuk mavisi, kobalt mavisi, yeşil, sabun yeşili,türbe yeşili,sarı, acı sarı,yavruağzı, gül kurusu,beyaz, beyaz sim sarı sim, krem,bej,sütlü kahverengi,kahverengi taba ve siyahtır (Barışta,1995:43). Seçilen Konular: Önceki yüzyılda olduğu gibi bu yüzyılda da soyut, somut ve karma konular seçilmiştir ve sembolik anlamlı karma konular yaygındır (Barışta, 1995:38). Somut konular arasında küpe, ful, bahar dalı çarkıfelek, gibi çiçeklerle artış gösteren bitkisel bezemelerde selvi ağacı, hurma ağacı gibi yeni motifler ilgi çekmektedir. Enginar yaprakları gibi bitki seçiminde bir azalış ve lale, nar çiçeği gibi motiflerin seçiminde bir süreklilik fark edilmektedir (Barışta,1995:38). Öte yandan vazo, ibrik, kandil gibi nesneler ;kemer sütun gibi mimari elemanlar;nesneli bezeme türlerinin de yardımcı veya ifadeyi tamamlayıcı motifler olarak seçildiğini göstermektedir (Barışta,1995:38). Somut konular arasında rumi, ejder gibi motiflerle azalarak tekrarlanan figürlü bezemelerde kuşkusuz en ilginç olanı bir yastık yüzü üzerinde yer alan portredir. (Mehmet Han ın portresi ile bezenmiş yastık yüzü) (Barışta, 1995:38).

29 29 Soyut konular arasında geometrik bezeme ve yazı giderek azalmış ve örtülerin kenar bordürlerini bezeyici bir niteliğe bürünmüştür. Bu arada bir grup örnek üzerinde oklar artırılarak kullanılmıştır (Barışta,1995:38). Karma konular arasında çiçek dalları içerisine serpiştirilmiş ejderler,vazolara yerleştirilmiş nar dalları ile çiçeklerle vazoların içine oturulmuş selvi ağaçları, sembolik nitelikli sırlar gizlemektedir. Sultan Ahmet in topu gibi matal örneklerinde beliren vazo içine oturulmuş selviler benzer bir anlam yüküne işaret etmektedir. Bu arada Ahmet in tahtında da görülen vazo içinde çiçekler benzer bir beğeniyi sergilemektedir (Barışta,1995:39). Öte yandan çevresi hurma ağaçları ile donatılmış,üzerinden kandiller sarkan sütun ve kemerlerle belirlenmiş interior ve manzara bileşimi ile bezenmiş seccadeler selvi ve çiçek dallarıyla bezenmiş taht örtüleri, manzara ressamlığına doğru adımlar atıldığını belirlemektedir (Barışta, 1995:38). Osmanlı işlemelerinin XVII. Yüzyıl örneklerinde, önceki yüzyılın sanat anlayışından yavaş yavaş bir kopma görülmektedir. Geometrik figürlerin, yazılı bezemelerin ve nonfigüratif şekillerin giderek azaldığı bu yüzyıl gerçekçi denebilecek bir üslupla naturmorta ve manzara ressamlığına ilk adımların atıldığı dönemdir. Çizgiyle gerçeğe yaklaşan işleme ustaları da oran, simetri, renk gibi özelliklerle oynayarak yüzeye hareket kazandırmışlardır. Düzen ve simetri kaygısının bir önceki yüzyıldan daha ağır bastığı bu bezemelerde çiçeklerin ve yaprakların hafif C kıvrımlı dalların çevresinde toplanmış olduğu görülür. Küpeçiçeği, ful, bahar dalı, çarkıfelek, selvi ve hurma ağaçları gibi bitkisel motiflere vazo, ibrik çarık gibi nesnelerde katılmıştır (Barışta,1994:305). İşlemelerde motifler orijinaline yakındır. Hatai, rumi ve bir evvelki yüzyılda görülen çiçek ve meyveler bu yüzyıl motifleridir. Yalnız çintemani denilen iç içe üç ay motifi bu yüzyılın sonlarına doğru kaybolmuştur. Hayat ağacı en çok görülen motiflerdendir (Berker,1981:9).

30 30 Kompozisyon: 17. yüzyıl işlemelerinde motif ve kompozisyonlardaki öz benlik sarsılmıştır. Ufak motifler, grift kompozisyonlar göze çarpar. Simetri yine vardır. Fakat karışıktır. 16. yüzyıldaki rahatlık görülmez (Berker,1981:9). Kompozisyonların düzenlenmesinde de XVI.Yüzyıldaki çeşitlemeler tekrarlanmış, ama kenarlardan merkeze doğru yönelen sıralamalar daha ağırlık kazanmaya başlamıştır (Barışta,1994:305). Bu yüzyılda, giderek tek motiften oluşan kompozisyonların ve birden fazla motifin tekrarlanmasıyla oluşturulan kompozisyonlar arasında bordür biçiminde yapılan düzenlemelerin ağırlık kazandığı gözlenmektedir. Bu arada bütün yüzeyi bezeyen kompozisyon çeşitleri arasında bir merkeze yönlendirilmiş, sıralamalarla düzenlenen kompozisyonlardan gelişen yeni bir düzenleme biçiminin belirdiği görülmektedir (Barışta,1995:47). 18.Yüzyıl İşlemeleri 18. yüzyıldan kalan baş örtüsü, makrama, uçkur, mendil, traş önlüğü, kaftan, beşik örtüsü, entari, peşkir, ayna örtüsü, kavuk örtüsü, bohça, taban halısı ve çadır gibi parçalar Doğu ile Batı kültürleri arasında bir geçişi sergilemektedir. Çocuk entarileri ve beşik örtüleri gibi parçalar çocuklara verilen önemin arttığını belgelerken 17. yüzyıla kıyasla ölçüleri daha büyüyen ayna örtüleri, taban halısı niteliğine bürünen yer örtüleri dikdörtgen yastıklardaki azalış yeni eşyaların geldiğini belirlemektedir (Barışta,1995:51) Kullanılan Malzemeler: Saray için özel atölyelerde dokunmuş seraser ve ipek kadar ince, pamuklu ve ketenler, Bursa ipek kadifeleri gibi değerli kumaşlar üzerine ipek ibrişim ve altın, gümüş iplikler, inci ve kıymetli taşlar kullanılır (Barışta,1994:305). Bu yüzyılın en önemli yeniliği, pamuklu dokumalar ve gezi denen hareli (muare) kumaş çeşitleridir (Barışta,1994:305).

31 31 Uygulanan Teknikler: Diğer yıllarda görülen tekniklerin yanı sıra, muşabbak, mürver, dival işi, balık sırtı, suzeni, kasnak, aplike, parça işi denilen teknikler de görülmektedir. Deri üzerine yapılan işlemelerde, klaptan ve boncuk kullanılmaya başlanmıştır. Aplike ve baskı işi pek görülmemektedir. Her türlü kumaş üzerine yapılmaya başlayan işlemeler, kullanıldıkları yerlere göre dokunmayıp ( yüzyıllarda olduğu gibi) istenilen ölçüde kesilip işlenmeye başlanmıştır (Berker,1981:12). Ayrıca, sarma ve dival işi yaygın olarak kullanılmış, kordon tutturma çeşitlemeleri ve Buhara iğnesi türleri sap işiyle birlikte uygulanarak yeni bileşimlere ulaşmıştır (Barışta,1994:305). Kullanılan Renkler: Renk seçiminde, eski antinatüralist geleneği sürdüren örneklerde beyazın ağırlığı artmış, natüralist renklendirmede bordo, turkuvaz ve eflatun gibi renkler belirtmiştir (Barışta1994:305). Kimyasal boyanın elde edilmesi, ipliklerin çeşitli tonlarda boyanmasını sağlamış bu yüzden 18. yüzyıl işlemeleri daha renkli canlı bir görünüm almıştır (Berker,1981:11). Her rengin açıklı koyulu tonların elde edebildiğinde bu devir işlemelerinde farkı görebiliriz. Bu özellik de 18. yüzyıl işlemelerini tanımamıza yardımcı olur (Berker,1981:11). Seçilen Konular: Bitkisel bezemelerin boruçiçeği, elma, armut gibi yeni konularla zenginleştiği geometrik bezemelerin azaldığı bu yüzyılda yazıya büyük önem verilmiştir. Simgesel anlamlar yüklenmiş beyitler, dualar, kur-an dan ayetler ve hat sanatından örnekler işlemelerde sık karşımıza çıkar. Nonfigüratif biçimlendirmelerin yazılı örneklerle sürüldüğü bu dönemde ustaların bazen renklerle oynayarak yakaladıkları izlenimci görüntüler ve romantik olarak nitelendirilebilecek yorumlar yüzyılın getirdiği yeniliklerdir (Barışta,1994:305).

32 32 Kompozisyon: 18 yüzyılda bütün sanatlarda olduğu gibi el sanatlarında da Avrupa sanatına bir özenti görülmektedir. Motiflerde peyzaj hakimdir. Çiçek, kıvrık dal, meyve, fiyonklar, vazolar göze çarpar. Bu doğadaki görüntüden çok hayal gücünün yarattığı kompozisyonlardır. 1. Abdülhamit devri ile ( ) fıskiyeli havuzlar, bahçe mimarisi, saksı içinde meyve ağaçları, rokoko tarzı işlemede yer almıştır. Bu motiflere hemen her yerde rastlamak mümkündür. O devrin işlemelerinde kumaş, kitap kapları, alçı pencere, duvar süsleri, mezar taşları ve tahta oymalarda olduğu gibi (Berker,1981:11). XVII yüzyıl işlemlerinde kompozisyon açısından değişiklik görülmez. (Barışta 1994:305). 18. yüzyılda 16. ve 17. yüzyıllarda karşılaştığımız çeşitlemelerinin süregeldiği ve önceki yüzyıllara kıyasla bordür biçiminde yapılan düzenlemelerin arttığı görülmektedir. Bütün yüzeyi bezeyen kompozisyonların ise giderek azaldığı fark edilmektedir. (Barışta 1995:63). 19. Yüzyıl İşlemeleri: 19. yüzyılda teknik malzeme ve işçilik daha önceki yüzyıllara göre kalitesiz ve zevksizdir. Motiflere her türlü şekil girmiştir. Daha önceki yüzyıllarda kullanılan geometrik ve çiçek desenlerinin bozulduğu görülür. (Eronç, 1984:4). Kullanılan Malzemeler: İpek iplik pamuğa, altın ve gümüş sim bakıra, adi tele dönüşmüştür. Halk işlemelerinde renkli boncuk, saray işlemelerinde inci ve mercan kullanılmaya başlamıştır (Berker, 1981:12). Uygulanan Teknikler: II. Mahmut devrinde işlemede kadife ipliği, tırtıl ve pul moda olmuştur. ( ). Bu yüzyıllarda ince ve zarif işlerden çok kaba, çabuk dolan gösterişli işlere yer verilmiştir. Çarşı işlerinde bilhassa Ermeni ustaların yaptıkları dival işi (Maraş işi) nakışı çok aranan iş olmuştur. Bu yüzyılın yatak örtüleri, seccadeleri, nişan bohçaları kadife, atlas, saten gibi kumaşlar üzerine hep bu nakışla bezenmiştir.

33 33 Yine bu devirde çok aranan nakış türü bursa işi ile dival işini karıştırmamak lazımdır. Teknikleri tamamen ayrı olan bu işlemeye daha çok Bursa da yapıldığı için bu ad verilmiştir. Yazma örtüleri üzerine yine bu yüzyılda sarı ipek iplikle işleme yapılmaya başlanmıştır (Berker, 1981:12). Deriler üzerine uygulanan işlemelerde sarı, beyaz klaptanla yapılan sarma tekniğinin yanı sıra inci boncuk işleri çoğalmıştır.2 (Berker, 1981:12). Kullanılan Renkler: 19. yüzyıl işlemeleri, renk, desen, teknik ve daha önemlisi malzeme yönünden bir önceki yüzyıla göre çok gerilemiş, motif olarak her şey kullanılmıştır. (Özcan, 1994:s.4). Nakış ipliklerinde, hemen her rengin değişik tonlarıyla çok zengin bir renk skalası görülür; ama yüzyılın en tipik rengi amatist morudur (Barışta,1994:305). Seçilen Konular: 19. yüzyılda halk, saray ve çarşı işlemeleri bozulmuştur. Teknik, malzeme işçilik bir evvelki yüzyıllara nispetle daha zevksizdir. Süsleme motifi olarak hemen her şey kullanılmıştır. Bina, cami, türbe, çadır, bahçe, mezar taşları, eski harfler, geometrik şekiller, fiyonklar, dejenere olmuş çiçekler, yapraklar ve meyveler, insan ve hayvanlar, gemiler işlemede yer almıştır.ii. Abdülhamit ( ) devrinde müzik aletleri, bayrak, mızrak, portreler işlemelerin geçerli motifleri olmuştur (Berker, 1981:13). Kompozisyon: Bir merkeze oturtulmuş bir motifin egemen olduğu kompozisyonların daha da yaygınlaştığı ve seccadeler yanı sıra bu tür kompozisyonların yastık, duvar halısı ile kapı perdeleri gibi türlere de uygulandığı dikkati çekmektedir (Barışta, 1995:88). 20. Yüzyıl İşlemeleri 20. yüzyılın ilk çeyreğinde başka bir değişle Osmanlı imparatorluğu döneminin sonunda işleme sanatında bir duraklama göze çarpmaktadır.bir yandan makinenin bu dalda uygulama alanına girişi,diğer yandan savaşlar ve ekonomik

34 34 bunalım ile geçen kısa zaman biriminde 19.yüzyılın tür,gereç,teknik konuların seçildiği biçimlendirme,renklendirme ve kompozisyon özelliklerinin yenilendiği gözlenmekle birlikte bazı ayırıcı nitelikler gözden kaçmamaktadır (Barışta,1995:89). Kullanılan Malzemeler: El dokumalarının yerini hümayun, divitin gibi fabrika yapımı kumaşlar almış ve geçen yüzyılın sonlarında başlayan makine nakısı giderek yaygınlaşmıştır (Barışta,1994:305). Uygulanan İğneler: Yirminci yüzyıl işlemelerinde hiçbir özellik görülmemektedir. Pesent, muşabbak, mürver gibi zor,büyük sabır ve yetenek isteyen işler halk arasında yapılmamaktadır (Berker,1981: 14). Daha çok kız enstitülerinde ders olarak yürütülmektedir.bu yüzyılda makine işleri revaçtadır. İpek ipliğin yerini orlon ve naylon almıştır. Bu nedenle renklerde değişme olmuştur. İşlemeler daha çok basit hesap işi tekniği ile bezenmiştir. Bir önceki yüzyıl işlemelerinde görülen kalite emek ve güzellik bu yüzyıl işlerinde rastlanmamaktadır (Berker,1981:14). Kız sanat okullarının ve Fransa dan getirtilen teknikerlerin etkisiyle Fransız düğümü, anavata, goblen iğnesi gibi nakışlar tercih edilmeye başlanmıştır (Barışta,1994:305). Bu yüzyılın iğne repertuarı da önceki dönemlerden çok daha zengindir.geleneksel iğnelere fisto nakışı, pul işi, anavata astragan iğnesi, tohum işi goblen, kanaviçe gibi yeni nakışların katıldığı her bir parçadaki iğne sayısının beşi aştığı görülür (Sözen,1998:206). Kullanılan Renkler: Önceki yüzyıllarda olduğu gibi bu dönemde monokrom ve polikrom bir düzen içinde renklendirilmiştir.19. yüzyılda görülen tonlamalı, tonlamasız ya lekeler ya blokları ya da linear (çizgisel) bir üslupla yapılan renklendirmelerin süregeldiği fark edilmekle birlikte bu yüzyıl parçaları 19. yüzyıldan daha canlı ve çok renk sayısı

35 35 ile yapılan renklendirmelerle ayırt edilmektedir.mor,turuncu,yaprak yeşili,çingene pembesi,kırmızı,sarı gibi çok canlı renklerin büyük bir cesaretle kullanıldığı görülmektedir. Latin harfleriyle yapılmış marka ve monogramlar, işlemeye konu olmaya başlar.ama bu dönemde asıl değişiklik, kumaşlarda ve işleme tekniklerinde görülür (Barışta, 1995 : 94). Seçilen Konular: Bitkisel bezemeleri çiçek,meyve,ağaç,yaprak çeşitlemeleriyle yenilendiği bu yüzyılda;önceki yüzyıllarda görülen bezemenin ağırlık kazandığı kuş, şahmeran, kelebek, deve ve benzeri gibi motiflerle zaman zaman insan figürünü de içeren düzenlemelerle süregeldiği gözlenmektedir.öte yandan sanatçıların nesneli benzemelerde kandil,gemi,kama,mimarı biçimleri ve elemanları gibi konu seçimlerine bazen bitkisel,yazılı bezemeyi de katarak zenginleştirdikleri zaman zaman karma konularla resim sanatına yaklaştıkları konular gözden kaçmamaktadır (Barışta,1995:91). Latin harfleri ile yapılmış marka ve monogramlar,işlemeye konu olmaya başlar.ama bu dönemde asıl değişiklik,kumaşlarda ve işleme tekniklerinde görülür (Barışta,1994:305). Kompozisyon: Yeni bir kompozisyon çeşitlemesinin görülmediği 20. yüzyıl ilk çeyreği örneklerinde,önceki yüzyıllara kıyasla bezeyen motiflerde bir ayıklama, başka bir deyişle sayıca azalış dikkati çekmektedir.bir motiften oluşan kompozisyonlar gözden kaçmamaktadır (Barışta,1995:94). Birden fazla motifin tekrarlanması ile oluşturulan kompozisyonlar arasında bordür biçiminde yapılan düzenlemeler,önceki yüzyıllarda görülen türler yanı sıra baş örtülerinde zengin çeşitlemelerle fark edilmektedir (Barışta,1995:94). Türk süsleme sanatlarının ana unsurlarında olan motiflerin zenginliği ve çeşitliliği,bu sanatların tarih boyunca ileri bir düzeye ulaşmasını sağlamıştır. İslam dini resim ve heykeli yasakladığı için,türk sanatkarları tüm güçlerini süsleme sanatlarıyla yoğunlaştırmışlar ve doğadan aşırı derecede soyutlayarak stilize

36 36 etmişlerdir.başka bir deyişle doğayı hiç değiştirmeden taklit etmek yerine,onu üsluplaştırmayı benimsemişlerdir. Türk süsleme sanatlarında Anadolu Selçukluları döneminden itibaren Uzak Doğu kökenli HATÂÎ(Hatâyi) ve Rumî tarzları etkili olmaya başlamış,osmanlı Sanatı nın son dönemine kadar da bu etkilerini sürdürmüşlerdir (Şengül,1990:3). İslam dininin doğuşuyla başlayan yeni kültürün etkisi İslam öncesi Uygur motiflerinin ki bunlar insan resmi idi.süratle ortadan kaldırılmış,uzun zaman hayvan figürleri kullanılmıştır (Sürür,1976:13). İslam dininin bir etkisi de stilize yaprak,filiz ve çiçek motiflerinin birbirine dolaşmasından meydana getirilen hatailer, filiz ve yaprak biçiminde üsluplaştırılmış stilize hayvan motiflerinin meydana getirdiği Rumiler (Sürür,1976:13). Türk işlemelerinde daha kapsamlı olarak Türk sanatına İslam dininin etkisini bir örnekle şöyle özetleyebiliriz.türk topluluklarında kullanılan kemerlerdeki süsleme desenleri büyük ölçüde değişmiş,hayvan figürleri yerini bitki motifi desenlerine bırakmıştır. Barışta (1998:132) kronolojik bir sistemde yaygın uygulanan iğneleri şöyle özetlemiştir. 16.Yüzyılda atma işi, aplike, hesap iğnesi, Slav iğnesi ve yüzeysel pesent dikkati çekmektedir. 17.yüzyılda ise Romanya Atması,sarhoş bacağı,girit iğnesi,kum iğnesi,dival işi çeşitlemeleri,susma,civankaşı ve kesme ajur fark edilmektedir. 18.yüzyılın tipik iğneleri Çin iğnesi, suzeni (ilme). Tel kırma ve muşabbaktır. 19.yüzyılda ise fisto nakışı, pul işi, rokoko, Jakopyen atması,aplike,yama işi ve geçme işi ilgi çekmektedir. Cumhuriyet Türkiye sinde yeniden uyanış öz değerlere sahip çıkma,bilinçlenmeyi de beraberinde getirdi ve ekonomik,politik ve sosyal alanlarda olduğu gibi nakış sanatını da etkileyerek sanat okulları,olgunlaşma enstitüleri,atölyeler açıldı. (Övünç,1986:9). İşletmelerde Gözlenen Kompozisyon Türleri Barışta (1995:32) kompozisyonları iki ana başlık altında toplamaktadır. 1-Bir motiften oluşturulmuş kompozisyonlar, 2-Birden fazla motifin tekrarlanmasıyla oluşmuş kompozisyonlar.

37 37 Bir motiften oluşturulan kompozisyonlarda:ustalar bir motiften oluşturulan birimleri birleştirerek tek bir ünite olarak sunmuşlar ve bir noktaya oturtulan bu motifi aynen tekrarlamamışlardır.çok az sayıda karşılaşılan bu türde;birbirinden bileşimleri açısından farklı birbirinden kopuk motifler aynı yüzeyi bezemede kullandığı gibi ayrı yüzeyler üzerinde de aynı kompozisyonlardan gelişen veya elde edilen farklı bileşimler serpme biçiminde kullanılmıştır. Çok yaygın görülen birden fazla motifin tekrarlanması ile oluşturulmuş kompozisyonlarda işlemeciler ya aynı motifi ya da aynı ana ve yardımcı motifleri tekrarlayarak aynı yüzeyi bezemişlerdir.bu kümede karşılaşılan kompozisyonlar ya bir bordür ya da nesnenin bütün yüzeyini bezeyecek biçimde yerleştirilmiştir (Barışta,1995:33) Bu örtülerde belirlenen kompozisyonlar motiflerin serilişi doğrultusunda beş grupta toplanmaktadır. 1-Düzgün sıralamalarla düzenlenmiş kompozisyonlar, 2-Atlamalı sıralamalarla düzenlenmiş kompozisyonlar, 3-Bağlantı sıralamalarla düzenlenmiş kompozisyonlar, 4-Geçmeli sıralamalarla düzenlenmiş kompozisyonlar, 5-Bir merkeze doğru yönlendirilmiş sıralamalarla düzenlenmiş kompozisyonlar (Barışta, 1995:34). Birinci grupta: Yan yana, dikey, yatay veya diagonal yerleştirilmiş motiflerden oluşan sıralamalarla düzenlenmiş kompozisyonlar bulunmaktadır. Diğerlerine kıyasla monoton ve kolay düzenlenmiş izlenimini bırakan diğer grupların proto tipi olduğundan önemlidir. Az sayıda örneğin günümüze ulaştığı bu grupta;monotonluğu bozmak hareketi sağlamak amacıyla sert kontrastların uygulanmış olduğu ve motiflerin yerleştirilmesinde çeşitli yönlerden yararlanılarak simetri endişesinden uzaklaşıldığı gözlenmektedir (Barışta, 995:34) Tam, enine yarım, boyuna yarım veya çeyrek kesilmiş motiflerin yan yana dizilmesiyle elde edilen kompozisyonlardan oluşan ikinci grupta; Bir sırada bulunan motifler diğerinin boşluğuna gelecek biçimde yerleştirilmiştir. Çok yaygın kullanılan bu çeşitlemede isteyerek kesilmiş motiflerden oluşan sıralamalarla başlayan ve biten

38 38 düzenlemelerle simetri bozulmuş ve yüzey üzerinde renginde katkısıyla bir hareket kazanılmıştır (Barışta,1995:34) İkinci grubun yerleştirme düzeninin aynen uygulanmış olduğu üçüncü grupta :Sıralar birbirine kopuk dallar,yapraklar ve oklarla bağlanmıştır (Barışta,1995:34). Üçüncü grubun bir çeşitlemesi olan dördüncü grupta: Birbiri içine grift bir biçimde yerleştirilmiş arabesk bir biçimde düzenlemelere rastlanmaktadır.bu grubun örneklerinde de sert kontrastlara baş vurulduğu ve simetrinin grift sıralar içinde eritildiği gözden kaçmamakta ve hareket öğesine önem verildiği fark edilmektedir (Barışta,1995:34). Sıraların belli merkeze yöneltildiği beşinci grupta: Köşelerde yer alan motifler diagonal, aralarda bulunan motifler yatay veya dikey yerleştirilmiştir.yaygınlıkla merkezde bulunan motifle köşelerdeki motiflerin aynı olduğu bu çeşitlemede, simetriyi bozmak amacıyla renk detaylarında ve birimlerin boyut ve oranlarıyla oynanmıştır (Barışta,1995:35)

39 39 5.ÇEVRE İŞLEME ÖRNEKLERİNDE UYGULANAN TEKNİKLER 5.1.Hesap İğnesi Türk işlemelerinde ya yalnız başına ya pesent ya da başka iğne bileşimleriyle uygulanan bu iğne 17. yüzyıldan bu yana izlenebilmektedir. Halk arasında Sıçratma ismiyle bazı bölgelerde yaygın kullanılan hesap iğnesinin düz ve verev iplikler üzerinde uygulanan iki türü vardır. Bu iğne teknikleri okullarımızda düz hesap ve verev hesap işi isimleriyle uygulanır.(barışta.,1997) Türk işlemelerinin bir türüdür. Kasnak veya gergef yardımı ile ipliği sayılan kumaşlar üzerine renkli ipliklerle tel sayılarak yapılan ve iki taraflı yani tersi ile yüzü aynı görünüşte olan işleme çeşidine hesap işi denir.(sain 1987:6) Hesap işi işlemlerde en çok tabiattan alınan yaprak, ağaç, çiçek ve meyve motifleri dikkat çekmektedir. Bunlar olduğu gibi taklit edilmez genç kız ve kadınlar onları kendi zevklerine göre değiştirirler. Bu motiflerde en çok çiçeklere rastlanmaktadır.( lale, karanfil, sümbül, çiğdem şakayık, nilüfer, çadır çiçeği, zambak, şeftali ve nar çiçekleri)(türk Ansiklopedisi c20s:430) Desenlerde selvi, çam, çınar, söğüt ağaçlarının da yeri önemlidir. Selviler üçü bir arada ya da tek tek olarak yerleştirilmiştir. Meyvelerden nar, üzüm, karpuz, armut, işlemelere konu olmuştur.(korkusuz1980:304) Desenler kumaşa sayarak geçirilir. Bu nedenle sayarak yapılmaya uygun desenler kullanılır, bunu için sayarak desen geçirme tekniği uygulanır.(sain 1987:6) Desen önce milimetrik kağıda yada kareli kağıda çizilir. Hesap işi iğne teknikleri birbiri ile bağlantılı olarak işlendiğinden en ufak bir hata desenin bozulmasına neden olur.(özcan1994:19) İşlemelerin zevkli olmasının sebebi sabah güneş doğarken ve grup zamanlarındaki renklerin tercih etmeleridir. Bu sebeple deniz mor, toprağı mavi ve güvez görmeyi bu görüşlerini işleme üzerine tatbik etmeye muvaffak olabilmeleriydi.(başbuğ 1964:23) Eski Türk işlemelerinde güvez, toz pembe, koray,hardal rengi, turuncu, eflatun, havai mavi, firuze, Türk yeşili, zeytin yeşili, kahverengi kiremitti, siyah, beyaz, altın, gümüş,renkleri kullanılır.(türk Ans. c 20 s:431)

40 40 Hesap işine en uygun kumaş, atkı çözgü iplikleri bir alt bir üst dokunmuş alanlardır. (Sain 1987:7) Hesap işinin kolay ve rahat uygulanması için gözü yoran koyu renkler ve ipliği sayılarak yapılan bir işleme olduğundan ince dokunuşlu kumaşlar tercih edilmelidir. Hesap işi işlemelerde bitkisel elyaflı; keten ve pamuklu kumaşlar, hayvansal elyaflı; ipekli ve yünlü kumaşlar kullanılabilmektedir.(sain 1987:88) Hesap işi eskiden örtü, yağlık, çevre, mendil, uçkur ve elbise gibi eşyalar üzerinde uygulanırdı. Günümüzde ise ev süslemesinde, çeşitli örtülere ve dekoratif eşyalara, giyim süslemelerinde ve giyim aksesuarlarında kullanılır.(korkusuz1980:307) 5.2.Türk İşi Dokumanın atkı ve çözgü ipliklerinin sayılarak işlenen bazı hesap işi iğnelerinin; yumuşak, yuvarlak, kıvrımlı çizgilerin oluşturduğu desenler içinde uygulanması ile gerçekleşen işlemeye Türk işi denilmektedir.(tuncay,ilker,işık 1995:30) Türk işi pamuklu, keten, ipek gibi kumaşlar üzerine, yuvarlak ve kıvrımlı desenler çizilerek, renkli iplik ve sim kullanılarak hesap işi teknikleri ile bezenen bir işleme çeşididir.(barışkan, 1976:78) Türk işi deseni sayılabilen ya da sayılamayan kumaşlar üzerine çizilerek geçirilmektedir. İşleme; desenin içine sayılarak yapılan (muşabak, mürver, hasır iğne, civankaşı, pesent, verev pesent gibi)hesap işi iğne tekniklerinden biri ile doldurularak veya desen çizgilerine uygun yönlendirilmiş sayılmadan yapılan (balıksırtı, verev sarma, düz pesent gibi) iğnelerden biri ile gerçekleştirilir. Sayarak yapılan iğnelerden biri ile desenin içi doldurulacağı zaman desen çizgisi üzerinden önce gözeme yapılarak desenin şekli belirlenir. Gözeme içinde kalan boşluk, işlemenin tekniğine göre düz iplik yönünde veya diagonal doğrultuda dokumanın iplikleri sayılarak doldurulur. Gözemede kullanılan renk, desen içindeki renkten bir-iki ton koyu olarak belirlenebilir.(tuncay, İlker,Işık, 1995:30) Türk işi iğneleri çizilerek kumaşa geçirilen desen üzerine; bazı kurallara uygulanarak yeterli beceri ve incelikleri kullanarak işlenmektedir. Belli bir

41 41 alışkanlık ve bilgi birikimi gerektirir. Motiflere işleyen kişinin yorumu yansımaktadır. Çizilerek kumaşa geçirilen Türk işi iğneleri kısmen sayılarak işlenirler iğnelerin ve renklerin desene göre ahenkli bir uyum oluşturması gerekmektedir.(tuncer, İlker, Işık, 1995:38) Türk işi iğneleri: Türk işi iğne tekniklerini aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz -Susma -Balıksırtı -Düz Sarma -Verev Sarma -Gözeme -Düz Pesent -Verev Pesent -Tahrirli (Gölgeli) Pesent -Muşabbak -Mürver -Hasır İğne -Civankaşı -Tel Kırma 5.3. Maraş İşi (Dival İşi) Sarma ve atma iğnelerinin bileşimi olarak uygulanan Maraş işlemeleri Maraş ili ve çevresinde uygulandığından Maraş İşi adıyla da bilinir. Araştırmacıların ve Maraş ta uğraşan ustaların bilgilere göre, ülkemize 16. yüzyılda Arap Yarımadası ndan geçmiştir. Zamanla yerleşmiş ve benimsenerek milli işimiz haline gelmiştir. Maraş işi tekniği, sarayla ilgili eşyalarda da kullanılmıştır. 18. yüzyılda zamanla halk öğrenmiş ve zengin ailelerin kızlarına çeyizler hazırlanmıştır. En yaygın olarak uygulandığı yer ise, ülkemizin bütün bölgelerinde folklorik kıyafet olarak kullanılan bindallı lardır. Ayrıca gelin ve damat elbiseleri, cepkenler başlıklar, silah kılıfları, fantezi giysiler, dekoratif eşyalar, seccade, bohça, yastık, sedir örtülerinde uygulanmıştır. İşlemelerde, altın gümüş rengi sırmalar kullanılmıştır.

42 42 Maraş İşi; sırma işi, dival işi,mukavva işi, bastırma işi ve tepebaşı adlarıyla da anılır. (Markaloğlu, 1991:37) Maraş işinde; kumaş üzerinde işlemenin dolgun ve kabarık hem de işleme ipliklerinin gergin durması için, işlenecek desenin kartondan şekilleri kesilir. Desen kağıdından kumaşa geçirilen desenin üzerine bu şekiller yapıştırılır. Tek yüzlü işleme tekniğidir. Bu nedenle yüzeyde kullanılacak işleme ipinin yanı sıra, bu ipliği desen kenarlarından tutturmak için çamaşır ipeği veya sağlam pamuklu iplik kullanılır. Yüzeyden sarma tersten hristo teğelini andıran bir görüntüdedir. Ayrıca üst iplik alttan alt iplik üstten görünmez. Maraş işi ile yapılan eşyalar genellikle astarlanarak kullanılır ve günümüzde renkli boncuk ve pullarla da süslemeler yapılmaktadır.

43 43 BİLGİ FORMU Örnek No :1 Fotoğraf No :1 Tarihi :1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : çevre Boyutları : 100x100 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler : Zemin : Ham keten İşleme : İpek iplik, altın yassı tel Kenar : İpek iplik Kullanılan Teknikler : İşleme : Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi, sarma Kenar : zürafa Kullanılan Renkler : Zemin : Krem İşleme :Yaprak yeşili, yeşil, toz pembe, koyu kırmızı, siyah, turkuvaz mavi, gece mavisi, altın yassı tel Kenar : K.mor Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Kare formlu örtünün dört kenarına desen bağlantılı sıralı olarak yerleştirilmiştir. Desende geometrik formlu yıldız çiçekleri basmak şeklinde işlenmiş dalın üzerine çapraz şekilde yerleştirilmiştir. Basmak şeklinde işlenmiş dalın uçlarına yapraklar yerleştirilerek desen kombine edilmiştir. Örtünün kenar temizlemesi iğne oyası iğne tekniklerinden zürafa teknikleri kullanılmıştır. Kaynak Kişi : Hatice POYRAZ Diğer Bilgiler : Kişiye örtü kaynanası tarafından verilmiştir.

44 44 fotoğraf:1 fotoğraf:1

45 çizim1:çevre 45

46 46 BİLGİ FORMU Örnek No :2 Fotoğraf No :2 Tarihi :1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Peşkir Boyutları : 50x150 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler : Zemin : Pamuklu dokuma İşleme : İpek iplik, altın yassı tel Kenar : Krem iplik Kullanılan Teknikler : İşleme : Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi, tel sarma, gözeme Kenar : zürafa Kullanılan Renkler Zemin : Krem İşleme : Kırmızı, şeker pembe, açık mavi, gece mavisi, yağ yeşili, altın yassı tel. Kenar : Krem Konu : Kompozisyon : Dikdörtgen formlu örtünün iki kısa kenarına iki farklı desen karşılıklı bakacak şekilde yerleştirilmiştir. Ana motiflerin altına altın yassı telle işlenen dikdörtgen şeklindeki iki çerçevenin içine verev hesap iğnesi ile basamak şeklinde işlenen dalın üzerine çapraz şekilde çiçek tomurcuğu yerleştirilmiştir. Ana motiflerden ilki düzgün sıralı olarak üç sıra yerleştirilmiştir. Motif stilize yaprak motifidir.ana motiflerden ikincisi de düzgün sıralı olarak üç sıra yerleştirilmiştir. Motif bir dala üçgen görünümü verecek şekilde yerleştirilmiştir. Üç tomurcuktan oluşmaktadır.

47 47 Kaynak Kişi Diğer Bilgiler Örtünün iki kısa kenarı iğne oyası tekniklerinden zürafa tekniği ile işlenmiştir. : Hatice POYRAZ : Sandıkta saklandığı için sandık lekeleri oluşmuştur.

48 48 fotoğraf:2 fotoğraf:2a

49 çizim2:peşkir 49

50 50 BİLGİ FORMU Örnek No : 3 Fotoğraf No : 3 Tarihi : 1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Çevre Boyutları : 100x100 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır. Kullanılan Gereçler : Zemin : Ham ipek. İşleme : İpek iplik, gümüş yassı tel. Kenar : İpek iplik. Kullanılan Teknikler : İşleme : Düz pesent, verev hesap iğnesi, sarma. Kenar : Zürafa. Kullanılan Renkler : Zemin : Krem İşleme : Portakal rengi, yağ yeşili, koyu şarap rengi, çingene pembesi, gümüş yassı tel. Kenar : Turuncu, krem. Konu :Bitkisel bezeme, figürlü bezeme Kompozisyon : Kare formlu örtünün kenarına verev hesap iğnesi tekniği ile basamak şeklinde su geçilmiştir.ana motif ise düzgün sıralı olarak örtünün kenarına yerleştirilmiştir. Desen bir dal görünümündedir.dalın tepesinde açmış stilize edilmiş bir çiçek ve çiçeğin ortasından çıkan lale motifi vardır. Dalın alt kısmında iki stilize yaprak görünmektedir.yapraklar ve çiçeğin arasında kalan bölümde ana daldan çıkan küçük dallar ve dalların ucunda çiçek tomurcukları yerleştirilmiştir. Örtünün kenarı iğne oyası iğne tekniklerinden zürafa tekniği ile temizlenmiştir.

51 51 Kaynak Kişi Diğer Bilgiler : İnci CAVDAR : Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

54 54 BİLGİ FORMU Örnek No : 4 Fotoğraf No : 4 Tarihi : 1980 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Mendil Boyutları : 35 x 35 Bugünkü Durumu : Desenin aslı Celal Bayar müzesindedir Kullanılan Gereçler : Zemin : Bursa keteni İşleme : Muline, altın renkli sim Kenar : İğne oyası Kullanılan Teknikler : İşleme : Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi. Kenar : İğne oyası. Kullanılan Renkler : Zemin : Krem İşleme : Yavruağzı, turuncu, koyu kahverengi, yağ yeşili, altın rengi sim, şarap rengi. Kenar : Açık pembe, koyu pembe, yeşil. Konu : Bitkisel bezeme Kompozisyon : Kare formlu örtüde ana motifin işlendiği köşeye hesap iğnesi tekniklerinden düz ve hesap iğnesi ile oluşturulan basamak şeklinde su yerleştirilmiştir. Basamakların ortasına çiçek tomurcuğu yerleştirilmiştir.ana desen bir vazo içine yerleştirilmiş çiçek dalını yansıtmaktadır. Bu dalın üzerine üç tane stilize lale motifi yerleştirilmiştir. Dalın üzerinden çıkan küçük dallara yerleştirilen yapraklarla desen bütünlüğü sağlanmıştır.örtünün kenarı iğne oyası tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi : Emine DÖNMEZ Diğer Bilgiler : Desen Celal Bayar müzesinden alınmıştır

56 çizim4:mendil 56

57 57 BİLGİ FORMU Örnek No : 5 Fotoğraf No : 5 Tarihi : 1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Çevre Boyutları : 90 x 90 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır. Kullanılan Gereçler : Zemin : Ham ipek. İşleme : İpek iplik. Kenar : İpek iplik. Kullanılan Teknikler : İşleme : Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi. Kenar : Zürafa. Kullanılan Renkler : Zemin : Krem İşleme : Koyu mor, leylak, siyah, kestane rengi, kiremit rengi, yağ yeşili, uçuk yeşil, yavruağzı. Kenar : Kestane rengi. Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon : Kare formlu örtünün dört köşesine köşeden merkeze bakacak şekilde yerleştirilmiştir. Desen vazonun içine yerleştirilmiş çiçek dalı görünümündedir. Vazodan çıkan tek dala ve dal üzerinden çıkan dallara çiçekler yerleştirilmiştir. Ana dalın üzerine yerleştirilen yapraklarla desen bütünlüğü sağlanmıştır.örtünün kenarı iğne oyası tekniğinden zürafa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi : Hatice POYRAZ Diğer Bilgiler : Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

60 60 BİLGİ FORMU Örnek No : 6 Fotoğraf No : 6 Tarihi : 1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Çevre Boyutları : 50 x 50 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır. Kullanılan Gereçler : Zemin : Ham ipek İşleme : İpek iplik, tel kırma Kenar : Oya ipliği Kullanılan Teknikler : İşleme : Düz pesent, muşabak, sarma. Kenar : Tığ oyası Kullanılan Renkler : Zemin : Krem İşleme : Koyu sümbül moru, açık sümbül moru, kırmızı, açık yağ yeşili, yağ yeşili, açık şarap rengi yeşili, açık şarap rengi altın yassı tel, açık. cam göbeği altın yassı tel, açık. cam göbeği. Kenar : Sim iplik. Konu : Bitkisel bezeme, figürlü bezeme Kompozisyon :Kare formlu örtünün dört kenarına yassı telle düz sarma tekniğiyle üçgeni andıran su işlenmiştir. Ana motif örtünün dört kenarına yerleştirilmiştir. İki desen arasına selvi ağacı yerleştirilmiştir. Selvi ağacının tepesine stilize edilmiş bir kuş konmuştur. Köşelere yerleştirilen desen orta bölümünde ağırlık yapraklara verilmiştir. Çiçekler daha çok uçlara küçüklü büyüklü gelişi güzel yerleştirilmiş havası verilmiştir. Örtünün kenar temizlemesi sarı sim iplikle yapılmıştır. Kaynak Kişi : İnci CAVDAR Diğer Bilgiler : Sandıkta saklandığı için sandık lekeleri oluşmuştur.

63 63 BİLGİ FORMU Örnek No : 7 Fotoğraf No : 7 Tarihi : 1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Çevre Boyutları : 100 x 100 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır. Kullanılan Gereçler : Zemin : Ham ipek İşleme : İpek iplik, altın yassı tel Kenar : Tığ oyası Kullanılan Teknikler : İşleme : Tel sarma, muşabak, gözeme. Kenar : Tığ oyası Kullanılan Renkler : Zemin : Krem. İşleme : Altın yassı tel, yavruağzı, sümbül moru, kırmızı, açık yağ yeşili, yağ yeşili. Kenar : Sarı sim. Konu :Bitkisel bezeme, figürlü bezeme Kompozisyon : Kare formlu örtünün dört kenarı altın yassı telle düz sarma tekniğiyle üçgeni andıran su işlenmiştir. Ana desen örtünün dört kenarına düzgün sıralı olarak yerleştirilmiş selvi ağacına bağlanmış bir atı yansıtıyor. Selvi ağacının üzerine de kuş figürü işlenmiştir. At figürünün üzerinde elinde kırbaç tutan başka bir figür işlenmiştir. At figürü bütün detayları ile işlenmiştir. Örtünün kenarı tığ oyası ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler : İnci CAVDAR : Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

66 66 BİLGİ FORMU Örnek No : 8 Fotoğraf No : 8 Tarihi : 1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Peşkir Boyutları : 50 x 150 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır. Kullanılan Gereçler Zemin : Pamuklu dokuma. İşleme : İpek iplik, altın yassı tel. Kenar : İpek iplik. Kullanılan Teknikler İşleme : Düz pesent, tahrirli pesent, sarma, muşabak. Kenar : İğne ardı. Kullanılan Renkler Zemin : Krem. İşleme : Altın yassı tel, cam göbeği mavi, çivit mavi,vişne rengi, açık sıklamen, pembe, çimen yeşili, portakal rengi. Kenar : Krem. Konu : Bitkisel bezeme Kompozisyon : Dikdörtgen formlu örtünün iki kısa kenarına iki adet desen olarak yerleştirilmiştir. Desen bir dal içinden çıkan dallar üzerine yerleştirilmiş geometrik büyük çiçekler, yapraklar, küçük yıldız çiçekleri ve tomurcuklardan oluşmuştur. Desenin altına tel sarma ile yerleştirilmiş yıldız çiçekleri ve küçük dallardan oluşturulmuş suyla tamamlanmıştır.örtünün iki kısa kenarı iğne oyası tekniklerinden zürafa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler : Canan METE : Sandıkta saklandığı için sandık lekeleri oluşmuştur.

69 69 BİLGİ FORMU Örnek No : 9 Fotoğraf No : 9 Tarihi : 1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Dikdörtgen örtü Boyutları : 80 x 150 Bugünkü Durumu : Örtünün kenarına daha sonradan hazır harç dikilmiştir. Kullanılan Gereçler : Zemin : Ham ipek. İşleme : İpek iplik, altın renkli sim. Kenar : Hazır fisto. Kullanılan Teknikler İşleme : Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi. Kenar : Kenar katlanarak hazır fisto ile temizlenmiş. Kullanılan Renkler : Zemin : Krem. İşleme : Açık yaprak yeşili, kum beji, Koyu mor, koyu kestane, nar çiçeği, kiremit rengi,kahverengi. Kenar : Krem. Konu : Bitkisel bezme Kompozisyon : İki farklı desen kumaşın kısa kenarına düzgün sıralı olarak yerleştirilmiştir. Desenler basamak şeklinde oluşturulmuş dalın üzerine çapraz olarak yerleştirilmiş büyük ve küçük laleler ve gül tomurcuklarından oluşmuştur. Desenin birinde ağırlıklı olarak gül tomurcukları ve küçük laleler göze çarpmaktadır. Diğerinde ise büyük laleler ve yapraklar görülmektedir. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler : Hatice POYRAZ : Bunun yanı sıra işlenen iplikler boya vermiştir

71 çizim9:dikdörtgen Örtü 71

72 çizim9a: Dikdörtgen Örtü 72

73 73 BİLGİ FORMU Örnek No : 10 Fotoğraf No : 10 Tarihi : 1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Çevre Boyutları : 100 x 100 Bugünkü Durumu : Orijinal olarak saklanıyor. Kullanılan Gereçler : Zemin : Ham ipek. İşleme : İpek iplik, altın yassı tel. Kenar : İpek iplik. Kullanılan Teknikler : İşleme : Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi, sarma. Kenar : Zürafa Kullanılan Renkler : Zemin : Krem İşleme : Kahverengi, uçuk mavi,, açık mavi,, uçuk pembe, çingene pembesi, saman sarısı, koyu saman sarısı. Kenar : Kahverengi. Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon : Desen kare formlu örtünün dört kenarına bağlantılı sıralı olarak yerleştirilmiştir. Desen dalların iç kısımlarına yerleştirilmiş küçük bir çiçek dalıdır. Dalın tepe kısmına piramit şeklinde üç tane çiçek yerleştirilmiştir. Dalın diğer kısımlarına yelpazeyi andıran yapraklar yerleştirilmiştir.örtünün kenar temizlemesi iğne oyası tekniklerinden zürafa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi : Hatice POYRAZ Diğer Bilgiler : Sandıkta saklandığı için sandık lekeleri oluşmuştur.

74 74 çizim:10 çizim:10a

76 76 BİLGİ FORMU Örnek No : 11 Fotoğraf No : 11 Tarihi : 1911 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Dikdörtgen örtü. Boyutları : 500 x 150 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanıyor. Kullanılan Gereçler : Zemin : Ham ipek. İşleme : İpek iplik, altın yassı tel. Kenar : İpek iplik. Kullanılan Teknikler : İşleme :Düz Hesap iğnesi, verev hesap iğnesi, tel sarma. Kenar : İğne ardı. Kullanılan Renkler Zemin : Krem İşleme : Yeşil, Şeker pembe, uçuk mavi, açık gece mavi, siyah, altın yassı tel, kırmızı. Kenar : Krem Konu : Kompozisyon : Dikdörtgen formlu örtünün dokuması ince beş şerit arasında gün sıralı olarak düz olarak dokunmuş bölüme yerleştirilmiştir. Ana motif bir dalın üzerine çapraz olarak yerleştirilen ay görünümlü çiçektir. Dala yerleştirilen üç yaprakla desen bütünlüğü sağlanmıştır. Örtünün kenarı iğne oyası tekniklerinden zürafa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler : İnci CAVDAR : Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur.

79 79 BİLGİ FORMU Örnek No :12 Fotoğraf No :12 Tarihi :1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Dikdörtgen Örtü Boyutları :50x150 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin : Ham ipek İşleme : Gümüş yassı tel, ipek iplik Kenar : İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme : Sarma, düz pesent Kenar : Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem, yeşil, pembe İşleme :Gümüş yassı tel, yağ yeşili, şeker pembe, kırmızı, mavi, lacivert Kenar :Krem Konu :Figürlü bezeme- geometrik bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün dört kenarı yassı tel ile işlenen sarma ile kenar suyu geçilmiştir. Dokuma pembe, yeşil,pembe şer itler arasında motiflerin işlendiği krem alanlar bulunmaktadır. yeşil ve pembe şeritler gümüş yassı tel ile gözenmiştir. Ana motif krem alana diağonal bağlantılı sıralı olarak yerleştirilmiştir. Ana motif stilize kuş görünümündedir. Kuşlar gümüş yassı telle sarılan puanlarla birbirine bağlanmıştır. Örtünün iki kısa kenarı iğne oyası iğne tekniklerinden zürefa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi : İnci CAVDAR Diğer Bilgiler : Örtüde sandık lekeleri oluşmuştur

81 çizim12: Dikdörtgen Örtü 81

82 82 BİLGİ FORMU Örnek No :13 Fotoğraf No :13 Tarihi :1920 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Yağlık Boyutları : 40x100 Bugünkü Durumu : Ürün ortadan ikiye bölünmüştür Kullanılan Gereçler Zemin : Ham keten İşleme : Altın yassı tel Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme : Düz pesent, düz sarma, gözeme Kenar : Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Açık yağ yeşili, yağ yeşili, kırmızı, pembe, altın yassı tel, açık Mavi, gece mavisi, siyah Kenar : Krem Konu : Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün bir kısa kenarına iki farklı desen Yerleştirilmiştir. Desen düzgün sıralı olarak üç sıra yerleştirilmiştir. Desenin altına dikdörtgen içine yerleştirilen basamak şeklindeki dal üzerine çapraz şekilde işlenen çiçek ve tomurcuklardan oluşan su işlenmiştir. Suyun üzerine işlenen motifin biri dalın üzerine yerleştirilmiş iki tomurcuk ve yapraklardan oluşmuştur ikinci ana motif bir dalın üzerine yerleştirilen iki çiçek ve yapraklardan oluşmuştur.örtünün kısa kenarı iğne oyası tekniklerinden zürafa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi : İnci CAVDAR Diğer Bilgiler : Örtüde sandık lekeleri oluşmuştur.

84 çizim13:yağlık 84

85 85 BİLGİ FORMU Örnek No :14 Fotoğraf No :14 Tarihi :1911 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Çevre Boyutları : 50x50 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır. Kullanılan Gereçler Zemin : Ham keten İşleme : Altın yassı tel, ipek iplik Kenar : İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme : Düz sarma, düz pesent Kenar : Zürefa, püskül Kullanılan Renkler Zemin : Krem İşleme : Altın yassı tel, çimen yeşili,turkuvaz mavi Kenar : Turuncu Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon : Kare formlu örtünün dört kenarına verev hesap iğnesi tekniği ile basamak şeklinde su geçilmiştir. Ana motif örtünün dört köşesine yerleştirilmiştir. Motif bir dalın üzerine yerleştirilmiş tomurcuk ve çiçek oluşmaktadır. Dalın ucuna yerleştirilen çiçek çarkıfelek görünümündedir. Dalın alt kısmında dalın üzerinden çıkan iki küçük dalın ucunda tomurcuklar yerletirlmiştir. Örtünün kenar temizlemesi iğne oyası tekniklerinden zürefa tekniği ile temizlenmiştir. Örtünün dört ucuna püskül yerleştirilen püsküllerle kenar temizleme tamamlanmıştır. Kaynak Kişi : İnci CAVDAR Diğer Bilgiler : sandıkta saklanmaktan sandık lekeleri oluşmuştur.

86 fotoğraf:14 86

88 88 BİLGİ FORMU Örnek No :15 Fotoğraf No :15 Tarihi : 1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü : Bohça Boyutları :100x100 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin : Kadife İşleme : Altın sarı sim Kenar : Astar Kullanılan Teknikler İşleme : Dival işi Kenar :Oyulgama Kullanılan Renkler Zemin : K mor İşleme : Altın sarı sim Kenar : - Konu : Bitkisel bezeme Kompozisyon : Kare formlu örtünün dört köşesine ve ortasına desen yerleştirilmiştir. Köşelere yerleştirilen motif köşeden iki yöne doğru uzanan dal görünümündedir. Köşedeki işleme yoğunlu ğu ortadadır. Aynı kökten çıkan dallar yukarıda tekrar birleşmiş ve iki yana doğru iki dal uzanmıştır. Örtünün ortasında ise merkezden dışa doğru desen yerleştirilmiştir. Vazodan çıkan iki dalı görünümündedir. Çiçek ve yapraklarla kombine edilmiştir. Vazonun üstü birbirini çapraz kesen sarmalarla degişik bir hava vermiştir. Örtü astarlanarak temizlenmiştir. Kaynak Kişi : Canan METE Diğer Bilgiler :Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

90 fotoğraf:15b 90

91 çizim15:bohça 91

92 çizim15a:bohça 92

93 93 BİLGİ FORMU Örnek No :16 Fotoğraf No :16 Tarihi :1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Peşkir Boyutları :60x200 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Pamuklu dokuma İşleme :İpek İplik, Altın yassı tel Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi, sarma Kenar :Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Nar çiçeği, Açık gece mavisi, kırmızı, gece mavisi, siyah, yağ yeşili, koyu yağ yeşili, altın yassı tel Kenar :Krem Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün iki kısa kenarına desen işlenmiştir. Ana motifin altına tel sarma ile oluşturulan iki dikdörtgenin içi Ne verev hesap iğnesi ile işlenmiş dala düzgün ve çapraz olarak tomurcuk ve küçük salkımlar yerleştirilmiştir. Ana motif iki dikdörtgenin üzerine düzgün sıralı olarak iki sıra yerleştiril miştir. Ana motif bir saksıdan çıkan dal görünümündedir. Dal saksıdan ince olarak işlenip daha sonra C kıvrımlı kalın dal olarak işlenmiştir. Dallara yerleştirilen çiçek ve yaprak ve sal kımlarla tamamlanmıştır.örtünün iki kısa kenarı iğne oyası tek niklerinden zürefa tekniği ile temizlenmiştir.

94 94 Kaynak Kişi Diğer Bilgiler : İnci CAVDAR : Sandıkta saklanmaktan sandık lekeleri oluşmuştur

97 97 BİLGİ FORMU Örnek No :17 Fotoğraf No :17 Tarihi :1911 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Uçkur Boyutları :50x150 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Pamuklu dokuma İşleme : İpek iplik, altın yassı tel Kenar : İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Düz pesent, sarma Kenar :Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Altın yassı tel, yavruağzı, turkuvaz mavi, açık yağ yeşili, Gece mavisi, kırmızı, saman sarısı Kenar :Krem Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün iki kısa kenarına işlenmiştir. Ana motifin altına Dikdörtgen çerçevenin içine sarma ile basamak şeklinde işlenen dala stilize çiçekler yerleştirilmiştir. Ana motif düzgün sıralı olarak dikdörtgen suyun üzerine üç sıra olarak işlenmiştir. Ana motif bir dalın üzerine yerleştirilen stilize üç çiçekten oluşmaktadır. Dala bakıldığında bağımsız bir dal gibi değil de bir kökten çıkan dal görünümündedir. Örtünün iki kısa kenarı iğne oyası tekniklerinden zürefa tekniği ile temizlenmiş tir. Kaynak Kişi :Hatice POYRAZ Diğer Bilgiler : Sandıkta saklanmaktan sandık lekeleri oluşmuştur

99 çizim17:uçkur 99

100 100 BİLGİ FORMU Örnek No :18 Fotoğraf No :18 Tarihi :1911 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Çevre Boyutları :100x100 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklamaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Ham ipek İşleme :İpek iplik, Altın yassı tel Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi Kenar :Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Sümbül moru, koyu sümbül moru, açık yağ yeşili yağ yeşili, kırmızı, Şeker pembe,kızıl kahve, siyah Kenar :Kızıl kahve Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Kare örtünün dört kenarı verev hesap iğnesi tekniği ile işlenen Suyla geçilmiştir. Ana motif örtünün dört kenarına bağlantılı sıralı olarak yerleştirilmiştir. Verev hesap iğnesi ile basamak şeklinde işlenen dalın üzerine çapraz şekilde yerleştirilen üzüm salkımı biçimindedir. Motifi bütünleyici olarak dala yaprak ve küçük çiçekler yerleştirilmiştir.örtünün kenar temizlemesi iğne oyası iğne tekniklerinden zürefa tekniği ile işlenmiştir. Kaynak Kişi :Hatice POYRAZ Diğer Bilgiler : Sandıkta saklanmaktan sandık lekeleri oluşmuştur

103 103 BİLGİ FORMU Örnek No :19 Fotoğraf No :19 Tarihi :1980 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Dikdörtgen örtü Boyutları :50x50 Bugünkü Durumu :Desenin orijinali Celal Bayar müzesindedir Kullanılan Gereçler Zemin :Bursa keteni İşleme :Koton iplik Kenar :Kumaşın atkı çözgü iplikleri Kullanılan Teknikler İşleme :Düz pesent, verev pesent Kenar :Saçak bağlama (makrame) Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Yağ yeşili, koyu yağ yeşili,açık mavi, açık gece mavisi, uçuk pembe, yavruağzı, altın renkli sim Kenar :Krem Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün bir kısa kenarına desen yerleştirilmiştir. Ana motifin işlendiği kenara su işlenmiştir. İşlenen su U harfi şeklinde ana motifin altına ve iki yanına işlenmiştir. Su simle işlenmiş U harfinin içine basamak şeklinde yerleş tirilen dala küçük çiçekler işlenmiştir. Ana motif işlenen suyun üzerine iki motif olarak yerleştirilmiştir. İki motifin arasına sel vi ağacı yerleştirilmiştir. Ana motif vazoya yerleştirilmiş bir çiçek demeti görünümündedir. Üç büyük çiçek tomurcuk ve yapraklarla kombine edilmiştir. Motif örtünün kenarı kendi dokumasından oluşturulan saçaklarla makrame bağlanmıştır.

104 104 Kaynak Kişi Diğer Bilgiler :Emine DÖNMEZ : Desen Celal Bayar müzesinden alınarak işlenmiştir

107 107 BİLGİ FORMU Örnek No :20 Fotoğraf No :20 Tarihi :1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Peşkir Boyutları :50x150 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin : Keten-pamuklu dokuma İşleme : Altın yassı tel, ipek iplik Kenar : Dokumanın atkı çözgü ipleri Kullanılan Teknikler İşleme :Düz pesent, sarma, muşabbak, tahrirli pesent, gözeme Kenar :Saçak bırakılarak Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Koyu şarap rengi, açık şarap rengi, açık yağ yeşili, koyu yağ yeşili,lacivert, açık gece mavisi, koyu yaprak yeşili, Altın yassı tel Kenar :Krem Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün iki kısa kenarına kenar boyuna göre düzgün sıralı olarak yerleştirilmiştir. Ana motifin altı altın yassı tel ve yeşil tonları ile sarma tekniği ile işlenmiş su vardır Ana motif C kıvrımlı dal üzerine yerleştirilmiş stilize yap raklar, tomurcuklar ve iki tane stilize çiçekten oluşmaktadır. örtünün iki kısa kenarı kumaşın kendi iplerinden bükülen sacak larla temizlenmiştir. Kaynak Kişi : Canan METE Diğer Bilgiler : Sandıkta saklanmaktan sandık lekeleri oluşmuştur

110 110 BİLGİ FORMU Örnek No :21 Fotoğraf No :21 Tarihi :1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Peşkir Boyutları :50x150 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin : Keten-pamuklu dokuma İşleme :İpek iplik, alttın yassı tel Kenar :Dokumanın atkı ve çözgü ipleri Kullanılan Teknikler İşleme :muşabbak, düz sarma, düz pesent, gözeme Kenar :Saçak bırakarak Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Pembe, koyu sümbül moru, açık yağ yeşili, altın yassı tel, kırmızı, sümbül moru Kenar :krem Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün iki kısa kenarına desen en boya göre düzgün sıralı olarak yerleştirilmiştir. Desenin altına düz sarma tekniği ile işlenmiş dala çapraz yerleştirilen stilize çiçek lerden oluşan su işlenmiştir.desen birbirine bitişik iki büyük stilize yaprağa yerleştirilen stilize tomurcuk, stilize lale, stilize çiçekten oluşmaktadır. Tomurcuklar stilize yaprağın üst bölü müne çiçek ve laleler yaprağın alt bölümüne yerleştirilmiştir. Örtünün iki kısa kenarından sacak bırakılarak kenar temizle mesi yapılmıştır. Kaynak Kişi :İnci CAVDAR Diğer Bilgiler : Sandıkta saklanmaktan sandık lekeleri oluşmuştur

113 113 BİLGİ FORMU Örnek No :22 Fotoğraf No :22 Tarihi :1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Çevre Boyutları :100x100 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Ham ipek İşleme :İpek iplik, Altın yassı tel Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Verev hesap iğnesi, düz hesap iğnesi, düz sarma Kenar : Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Uçuk mavi, gece mavisi, açık yağ yeşili, koyu yağ yeşili, filiz yeşili kızıl kahve, pembe,siyah Kenar :Koyu kestane Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Kare formlu örtünün dört kenarına verev hesap iğnesi ile su İşlenmiştir.desen örtünün dört kenarına bağlantılı olarak yerleş tirilmiştir. Desen verev hesap iğnesi ile işlenen basamk görünü mündeki dala çapraz şekilde yerleştirilen stilize sümbül çiçekle rinden oluşmaktadır. Dala yerleştirilen yapraklarla desenin bü tünlüğü sağlanmıştır. Örtünün kenarı iğne oyası iğne teknikler inden zürefa ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi :Hatice POYRAZ Diğer Bilgiler : Sandıkta saklanmaktan sandık lekeleri oluşmuştur

116 116 BİLGİ FORMU Örnek No :23 Fotoğraf No :23 Tarihi :1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Çevre Boyutları :100x100 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Ham ipek İşleme :İpek iplik, altın yassı tel Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Verev hesap iğnesi, düz hesap iğnesi, sarma Kenar :Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme : Filiz yeşili, siyah, kızıl kahve, gece mavisi, açık gece mavisi koyu nar çiçeği, altın yassı tel, açık sıklamen Kenar :Kızıl kahve Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Kare formlu örtünün dört kenarına verev hesap iğnesi ile su işlenmiştir. Desen örtünün dört kenarına düzgün sıralı olarak yerleştirilmiştir. Desen ayrı kökten çıkıp tekbir dal oluyor bu dalın ucuna büyük stilize bir yaprak yerleştirilmiştir. Yaprağın yönü aşağı doğru bakmaktadır. Deseni bütünleyici olarak dalın aynı tarafına küçük yapraklar yerleştirilmiştir. örtünün kenar temizlemesi iğne oyası iğne tekniklerinden zürefa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler :Hatice POYRAZ :Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

119 119 BİLGİ FORMU Örnek No :24 Fotoğraf No :24 Tarihi :1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Peşkir Boyutları :50x150 Bugünkü Durumu : Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Pamuklu dokuma İşleme :İpek iplik, altın yassı tel Kenar :Kumaşın atkı ve çözgü ipleri Kullanılan Teknikler İşleme :Düz pesent, sarma, muşabbak, gözeme Kenar :Saçak bükerek Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Altın yassı tel, turkuvaz mavi, yavruağzı, gece mavisi yosun yeşili, koyu yosun yeşili Kenar :Krem Konu :Bitkisel bezeme, geometrik bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün iki kısa kenarına desen yerleştiril miştir. Desen düzgün sıralı olarak yerleştirilmiştir.desenin altına hasır iğne tekniği ile su işlenmiştir. Desen stilize nar görünümündedir.narın dış kısmına küçük yapraklar işlenerek desene farklı bir hava verilmiştir. Örtünün iki kısa kenarında kendi ipliği ile bükülen saçaklarla temizlenmiştir. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler :İnci CAVDAR :Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur.

122 122 BİLGİ FORMU Örnek No :25 Fotoğraf No :25 Tarihi :1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Dikdörtgen örtü Boyutları :50x100 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Pamuklu dokuma İşleme :İpek iplik Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi Kenar :Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Siyah, gece mavisi, koyu kanarya rengi Kenar :Krem Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün dört kenarına desen bağlantılı olarak yerleştirilmiştir düz hesap iğnesi tekniği ile işlenen dalın üzerine karşılıklı olarak stilize lale çiçeği yerleştirilmiştir. örtünün iki kısa kenarı iğne oyası iğne tekniklerinden zürefa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler :Hatice POYRAZ :Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

125 125 BİLGİ FORMU Örnek No :26 Fotoğraf No :26 Tarihi :1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Peşkir Boyutları :50x200 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Pamuklu dokuma İşleme :İpek iplik, altın yassı tel Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Düz sarma, gözeme, düz pesent, muşabbak Kenar :Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Altın yassı tel, açık şarap rengi, koyu şarap rengi, koyu mor, turkuvaz, mavi, açık yağ yeşili, koyu yağ yeşili, siyah Kenar :Krem Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün kısa kenarına desen bağlantılı sıra lı iki grup şeklinde yerleştirilmiştir. Desenin altına düz sarma tekniği oluşturulan dikdörtgenin içine işlenmiş küçük minelerle işlenmiş su yerleştirilmiştir. Desen C kıvrımlı dalın üzerine yerleştirilen irili ufaklı salkımlardan oluşmaktadır. Dala yerleş tirilen yaprak ve minelerle desen bütünlüğü sağlanmıştır. Örtünün iki kısa kenarı iğne oyası iğne tekniklerinden zürefa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler :Hatice POYRAZ :Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

128 128 BİLGİ FORMU Örnek No :27 Fotoğraf No :27 Tarihi :1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Peşkir Boyutları :50x100 Bugünkü Durumu :Orijinal hali saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Pamuklu dokuma İşleme :İpek iplik, altın yassı tel Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Düz pesent, düz sarma, gözeme, tahrirli pesent Kenar :Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Açık gök mavisi, gök mavi, açık yağ yeşili, koyu yağ yeşili, altın yassı tel, turuncu, yavruağzı Kenar :Krem Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün iki kısa kenarına en boyuna göre desen sıralı olarak yerleştirilmiştir. Desenin altına düz sarma tekniği ile işlenen dalın üzerine çapraz şekilde yerleştirilen sümbül çiçeklerinden oluşan su yerleştirilmiştir. Desen dalın üzerine karşılıklı olarak işlenen sümbül çiçeklerinden oluşmak tadır. Çiçekler üçlü gruplar şeklinde kombine edilmiştir. yapraklar dalın başına ve çiçek dallarının arasına yerleştirilerek desen bütünlüğü sağlanmıştır. Örtünün iki kısa kenarı iğne oyası iğne tekniklerinden zürefa tekniği ile temizlenmiştir Kaynak Kişi :Hatice POYRAZ Diğer Bilgiler :Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

131 131 BİLGİ FORMU Örnek No :28 Fotoğraf No :28 Tarihi :1910 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Çevre Boyutları :100x100 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Ham ipek İşleme :İpek iplik, altın yassı tel Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Düz hesap iğnesi, verev hesap iğnesi Kenar :Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :Açık yağ yeşili, koyu kahverengi, açık şarap rengi, kırmızı, çimen yeşili,açık çimen yeşili,koyu yaprak yeşili, altın yassı tel Kenar :Leylak Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Kare formlu örtünün dört kenarına desen bağlantılı olarak Yerleştirilmiştir. Desen verev hesap iğnesi tekniği basamak şeklinde işlenen dalın üzerine çapraz olarak tomurcuk ve gonca gül işlenmiştir. Örtünün kenarı iğne oyası iğne tekniklerinden zürefa tekniği ile temizlenmiştir. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler :Hatice POYRAZ :Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

134 134 BİLGİ FORMU Örnek No :29 Fotoğraf No :29 Tarihi :1906 İnceleme Tarihi : Örnek Türü :Yağlık Boyutları :40x200 Bugünkü Durumu :Orijinal hali ile saklanmaktadır Kullanılan Gereçler Zemin :Pamuklu dokuma İşleme :İpek iplik, altın yassı tel Kenar :İpek iplik Kullanılan Teknikler İşleme :Düz hesap iğnesi verev hesap iğnesi,sarma Kenar :Zürefa Kullanılan Renkler Zemin :Krem İşleme :siyah, açık yağ yeşili, koyu yağ yeşili, pembe, koyu pembe, gök mavisi Kenar :Krem Konu :Bitkisel bezeme Kompozisyon :Dikdörtgen formlu örtünün iki kısa kenarına desen düzgün sıralı olarak yedi sıra yerleştirilmiştir. Ana motif kılıç biçimli stilize yaprak görünümündedir. Ana motifin altına, düz sarma tekniği ile işlenen basamak şeklindeki dala yaprağın yarısı çapraz şekilde işlenerek oluşturulan su işlenmiştir. Örtünün iki kısa kenarının kenar temizlemesi iğne oyası iğne tekniklerinden zürefa tekniği yapılmıştır. Kaynak Kişi Diğer Bilgiler :Hatice POYRAZ :Zamanla sandık lekeleri oluşmuştur

136 çizim29:yağllık 136

Daha göster