ANONİM ORTAKLIKTA FİNANSAL TABLOLAR YEDEK AKÇELER VE KAR DAĞITIMI

Transkript

1 Prof. Dr. H. Güzin ÜÇIŞIK Doğuş Üniversitesi Hukuk Fakültesi Özel Hukuk Bölümü ve Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Başkanı Dr. iur. Aydın ÇELİK Ticaret Hukuku Öğretim Üyesi LL.M. Ekonomi Hukuku LL.M. Özel Hukuk ANONİM ORTAKLIKTA FİNANSAL TABLOLAR YEDEK AKÇELER VE KAR DAĞITIMI

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER...VII KISALTMALAR...XXIII GİRİŞ...1 Birinci Bölüm ANONIM ORTAKLIKLARDA FINANSAL TABLO VE RAPORLAR 1. ANONİM ORTAKLIKLARDA FİNANSAL TABLOLAR...9 I. GENEL OLARAK...9 II. BİLANÇO...15 A. BİLANÇONUN TANIMI VE TÜRLERİ Bilançonun Tanımı Bilanço Türleri...16 a. Açılış Bilançosu...17 b. Ticari Bilanço ve Vergi Bilançosu...18 c. Yıl Sonu Bilançosu... 20

3 VIII d. Tasfiye Bilançosu e. Ara Bilanço B. BİLANÇONUN HAZIRLANMASI Bilançoyu Hazırlayan Organ Bilanço Hazırlanırken Uyulması Gereken İlkeler a. Dürüst Resim (Gerçeklik) İlkesi...35 b. Tamlık (Eksiksizlik) İlkesi...39 c. Açıklık İlkesi d. Mahsup Yasağı İlkesi...42 e. Kuruluş Ve Özkaynak Sağlanması Amacıyla Yapılan Harcamaların, Bedelsiz Olarak Elde Edilmiş Ve Maddi Olmayan Duran Varlıkların Ve Sigorta Sözleşmelerinin Yapılması İçin Gerekli Olan Giderlerin Aktifleştirilmesi Yasağı İlkesi...42 f. Karşılık Ayrılması İlkesi...43 g. Şeffaflık İlkesi h. Birlik İlkesi i. Basiret ve Tedbir İlkesi j. Gerçekleşme İlkesi k. Eşit Davranmama İlkesi Bilançoya Aktarma Yükümlülüğü Bilançonun İçeriği a. Bütün Malvarlığı Değerlerini İçermelidir b. Yapılacak Yatırımların Kaynaklarını Belirtmelidir c. Ortaklığın Likiditesini Ortaya Koymalıdır d. Şirketin Diğer Şirketlerle Olan İlişkisini Ortaya Koymalıdır e. Sağlanan Özel Menfaatleri Belirtmelidir f. Ortaklığın Verimliliğini Ortaya Koymalıdır C. BİLANÇODA HESAPLARIN AKTİFLEŞTİRİLMESİ Gerçek Aktifler Ve Fiktif (Varsayımsal) Aktifler...51

4 2. Aktifleştirme Şartları...52 a. Bir Masraf Yapılmış Olmalı...52 b. Yapılan Masraf Karşılığında Bir Yarar Elde Edilmeli...53 c. Elde Edilen Yarar Gelecek Yıllara da Etki Etmeli...53 d. Yapılan Masraf Daha Önce Bilançoya Geçirilmemiş Olmalı Aktifleştirmede Özel Durumlar a. İşletme Değerinin Aktifleştirilmesi b. Gayri Maddi Değerlerin Bilançoya Geçirilmesi Bilançoya Aktif Değer Olarak Geçirilme Zamanı...55 D. BİLANÇODA DEĞERLEME YAPILMASI Genel Olarak Değerleme İlkeleri...58 a. Bilânçoların Değersel Özdeşliği (Karşılaştırılabilirlik) İlkesi...59 b. İşletmenin Sürekliliği İlkesi...59 c. Bilanço Günü ve Teker Teker Değerleme İlkesi d. İhtiyat İlkesi e. Tahakkuk İlkesi...61 f. Yöntemlerde Kararlılık İlkesi...61 g. En Yüksek Değer İlkesi...61 h. En Düşük Değer İlkesi Değerleme Ölçüleri...62 a. Maliyet ve İmalat Değeri b. Cari (Bugünkü) Değer...65 c. Borsa Rayiç Değeri...65 d. Emsal Değer E. BİLANÇO ŞEMASI Genel Olarak Bilanço Şemasında Yer Alan Kalemler a. Aktif Taraf IX

5 X aa. Ödenmemiş Sermaye bb. Maddi Malvarlığı aaa. Gayrimenkuller...70 bbb. Enerji Santralleri...71 ccc. Makinalar...71 ddd. Taşıtlar...71 eee. Kuruluş Masrafları...71 fff. Diğer Maddi Varlıklar cc. Gayri Maddi Malvarlığı dd. Mali Yatırım Malvarlığı...73 ee. Döner Malvarlığı...74 aaa. Stoklar...75 bbb. Alacaklar...76 ccc. Finansal Varlıklar ddd. Vergi Hukuku Açısından Döner Malvarlığı b. Pasif Taraf...79 aa. Esas Sermaye bb. Yedek Akçeler cc. Amortismanlar...81 dd. Borçlar ee. Geçici Hesaplar F. BİLANÇONUN DENETLENMESİ VE ONAYLANMASI Bilançonun Denetlenmesi Bilançonun Onaylanması III. YIL SONU FİNANSAL TABLOLARI...95 A. GELİR (KAR-ZARAR) TABLOSU Genel Olarak Gelir Tablosunun Hazırlanması B. FON (NAKİT) AKIM TABLOSU Genel Olarak Fon Akım Tablosunun Hazırlanması C. ÖZSERMAYE (ÖZKAYNAKLAR) DEĞİŞİM TABLOSU Genel Olarak Özsermaye Değişim Tablosunun Hazırlanması

6 D. SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU Genel Olarak Satışların Maliyeti Tablosunun Hazırlanması E. KAR DAĞITIM TABLOSU Genel Olarak Kar Dağıtım Tablosunun Hazırlanması IV. DİĞER FİNANSAL TABLOLAR A. YÜKSEK ENFLASYON DÖNEMİNE İLİŞKİN FİNANSAL TABLOLAR B. ŞİRKET TOPLULUKLARINA İLİŞKİN FİNANSAL TABLOLAR ANONİM ORTAKLIKLARDA FİNANSAL RAPORLAR I. YÖNETİM KURULU FAALİYET RAPORU A. YÖNETİM KURULU FAALİYET RAPORUNUN TANIMI VE KAPSAMI Faaliyet Raporunun Tanımı Faaliyet Raporunun Kapsamı B. FAALİYET RAPORUNUN DENETLENMESİ VE GENEL KURULA SUNULMASI Faaliyet Raporunun Denetlenmesi Faaliyet Raporunun Genel Kurula Sunulması C. ŞİRKET TOPLULUKLARINDA YILLIK FAALİYET R APORU II. DENETİM RAPORLARI A. DENETÇİNİN HAZIRLAYACAĞI DENETİM RAPORU Denetimin Konusu Ve Kapsamı Denetimin Amacı Denetim Raporunun İçeriği B. ÖZEL DENETÇİ TARAFINDAN HAZIRLANAN R APOR Genel Olarak XI

7 XII 2. Özel Denetçi Raporunun Hükmü FİNANSAL BİLGİLERİN KAMUYA AÇIKLANMASI VE SORUMLULUK I. FİNANSAL TABLO VE RAPORLARIN KAMUYA AÇIKLANMASI II. FİNANSAL TABLO VE RAPORLARIN HAZIRLANMASINDAN DOĞAN SORUMLULUK A. HUKUKİ SORUMLULUK Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu a. Genel Olarak b. Sorumluluk Davası Denetçilerin Sorumluluğu Sorumluluktan Kurtulma a. Kusurun Varlığının İspat Edilememiş Olması b. İbra c. Zamanaşımı B. CEZAİ SORUMLULUK Genel Olarak Cezai Sorumluluğun Kapsamı Doğrudan Finansal Tablo ve Raporla İlgili Olarak Düzenlenen Cezalar a. Bağlı ve Hakim Şirket Raporlarının Hiç Veya Gereği Gibi Düzenlenmemesi b. Defter, Belge ve Kayıtların Denetime Yetkili Kişilere Verilmemesi c. Defter Tutma ve Saklama Yükümlülüğüne Uyulmaması d. Sahte Belge Düzenlenmesi Veya Ticari Defterlere Kasıtlı Gerçeğe Aykırı Kayıt Yapılması e. Yasal Defterlerde, Muhasebe Kayıtlarında Ve Finansal Tablo Ve Raporlarda Usulsüzlük Yapılması f. Defter ve Belge Düzenine Uyulmaması

8 XIII g. Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu nun Düzenlemelerine Uyulmaması İkinci Bölüm YEDEK AKÇELER 4. GENEL OLARAK YEDEK AKÇE I. YEDEK AKÇE TANIMI VE BENZER KAVRAMLARDAN FARKLARI A. YEDEK AKÇE TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ Yedek Akçe Tanımı Yedek Akçelerin Hukuki Niteliği Yedek Akçe Ayırma Amacı B. YEDEK AKÇELERİN BENZER KAVRAMLARDAN FARKLARI Karşılıklar Aktarılan Karlar Amortismanlar Yeniden Değerleme Fonu Teknik Yedekler İşçi Ve Müstahdemler Yararına Ayrılan Yedek Akçeler Aidatlar C. YEDEK AKÇEYE İLİŞKİN HÜKÜMLERİN UYGULAMA ALANI II. YEDEK AKÇE AYIRMADA ESAS ALINACAK KRİTERLER A. NET DÖNEM KARI Genel Olarak Net Dönem Karının Elde Edilmesi a. Geçen Yıldan Aktarılan Kar Hesaba Katılmaz b. Geçen Yıldan Aktarılan Zarar Hesaba Katılır

9 XIV aa. Gerçek Zarar bb. Gerçek Olmayan Zarar c. Paya Bağlı Olmayarak Çeşitli Kimselere Kardan Tanınan Haklar Hesaba Katılmaz B. BİLANÇODAN KAYNAKLANAN KAR C. İŞLETME KARI D. DAĞITILABİLİR NET KAR E. DİĞER KRİTERLER YEDEK AKÇE TÜRLERİ I. GENEL OLARAK II. KANUNİ YEDEK AKÇELER A. GENEL OLARAK Kanuni Yedek Akçelerin Kaynakları Kanuni Yedek Akçe Öngörülme Amacı B. GENEL KANUNİ YEDEK AKÇE (BİRİNCİ TERTİP YEDEK AKÇE) Birinci Ayrımın Zorunluluk Sınırı Genel Kanuni Yedek Akçenin Belirlenmesi Genel Kanuni Yedek Akçeye Eklenen Diğer Unsurlar a. Çıkarılan Yeni Paylardan Sağlanan Primler b. Iskat Sebebiyle Elde Edilen Gelirler C. KANUNİ YEDEK AKÇE (İKİNCİ TERTİP YEDEK AKÇE) İkinci Tertip Yedek Akçenin Hukuki Niteliği İkinci Tertip Yedek Akçenin Kaynağı İkinci Tertip Yedek Akçenin Ayrılma Şartları a. Birinci Tertip Kanuni Yedek Akçe Ayrılmış Olmalı b. Pay Sahipleri İçin %5 Kar Payı (Birinci Temettü) Ödenmiş Olmalı İkinci Tertip Yedek Akçe Miktarının Belirlenmesi

10 XV III. ŞİRKETİN İKTİSAP ETTİĞİ KENDİ PAY SENETLERİ İÇİN AYRILAN YEDEK AKÇE VE YENİDEN DEĞERLEME FONLARI IV. ŞİRKETİN İSTEĞİYLE AYRILAN (İHTİYARİ) YEDEK AKÇELER A. GENEL OLARAK B. İSTEĞE BAĞLI YEDEK AKÇELERİN AYRILMA AMACI C. ŞİRKETİN İSTEĞİYLE AYRILAN YEDEK AKÇE TÜRLERİ Esas Sözleşmeyle Ayrılan Yedek Akçe Genel Kurul Kararıyla Ayrılan Yedek Akçe (Olağanüstü Yedek Akçe) Çalışanlar ve İşçiler Lehine Ayrılan Yedek Akçe V. HOLDİNG ŞİRKELERDE YEDEK AKÇELER YEDEK AKÇELERİN KULLANILMASI I. YEDEK AKÇELERİN KULLANILMA ŞARTLARI A. KANUNİ YEDEK AKÇELERİN KULLANILMA ŞARTLARI Kanuni Yedek Akçelerin Esas Sermayenin Yarısını Geçmeyen Kısmının Kullanılması a. Zararların Kapatılması b. İşletmenin Devam Ettirilmesi Veya İşsizliğin Önlenmesi Kanuni Yedek Akçelerin Esas Sermayenin Yarısını Geçen Kısmının Kullanılması B. ŞİRKETİN İSTEĞİYLE AYRILAN (İHTİYARİ) YEDEK AKÇELERİN KULLANILMA ŞARTLARI Esas Sözleşme Uyarınca Ayrılan Yedek Akçelerin Kullanılması Genel Kurul Kararıyla Ayrılan Yedek Akçelerin Kullanılması II. YEDEK AKÇELERİN KULLANILMA SIRASI

11 XVI III. YEDEK AKÇELERİN USULSÜZ KULLANILMASI IV. YEDEK AKÇELERİN VERGİLENDİRİLMESİ Üçüncü Bölüm KAR PAYI DAĞITIMI 7. KAR PAYI KAVRAMI VE KAR PAYI HAKKI I. KAR PAYI KAVRAMI VE KAR PAYININ HUKUKİ NİTELİĞİ A. KAR PAYI KAVRAMI B. KAR PAYININ HUKUKİ NİTELİĞİ Genel Olarak a. Şarta Bağlı Talep Hakkı Niteliği b. Bireysel Hak Niteliği c. Müktesep Hak Niteliği d. Vazgeçilmez Hak Niteliği Birinci Kar Payının Hukuki Niteliği Sermaye Piyasası Kanunu Açısından Kar Payının Niteliği II. KAR PAYI HAKKI A. GENEL OLARAK B. KÂR PAYI ALMA HAKKINA EGEMEN OLAN İLKELER Eşit İşlem İlkesi Hakların Sakınılarak Kullanılması İlkesi Malvarlığının Korunması İlkesi Oransallık İlkesi C. KAR PAYI DAĞITIMINDAN YARARLANABİLECEK KİŞİLER Paysahipleri Ortaklık Tarafından Devir Alınan Paylar Kar Payı Dağıtımından Yararlanabilecek Diğer Kişiler a. Karda İmtiyazlı Pay Sahipleri...319

12 XVII b. İntifa Senedi Sahipleri aa. Adi İntifa Senedi Sahipleri bb. Kurucu İntifa Senedi Sahipleri cc. Katılma İntifa Senedi Sahipleri c. Yönetim Kurulu Üyeleri d. Borçlanma Aracı Sahipleri aa. Paya Dönüştürülebilir Tahviller bb. Değiştirilebilir Tahviller cc. Kar Payı Hakkı İçeren Tahviller e. İşçi ve Memurlar III. KAR DAĞITIMINA KARAR VERİLMESİ A. YÖNETİM KURULUNUN KAR DAĞITIM ÖNERİSİ B. GENEL KURULUN KAR DAĞITIM KARARI Genel Olarak Genel Kurulun Kar Payını Sınırlandırma Yetkisi (TTK. m. 523/2) Mahkemenin Kar Payı Dağıtım Kararına Müdahalesi C. GENEL KURULUN KAR DAĞITIMI KARARININ HUKUKİ NİTELİĞİ DAĞITILACAK KARIN TESPİTİ VE KAR PAYI DAĞITIM ŞARTLARI I. GENEL OLARAK II. DAĞITILACAK KARIN TESPİTİ A. GENEL OLARAK B. KARIN TESPİTİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN HUSUSLAR Bilanço Zararları Kapatılmış Olmalı İndirilmesi Gereken Zorunlu Değerler İndirilmiş Olmalı Sermayenin Amortismanı Düşürülmüş Olmalı III. KAR PAYI DAĞITIM ŞARTLARI A. BİRİNCİ KAR PAYI DAĞITIM ŞARTLARI

13 XVIII 1. Kar Sağlanmış veya Bu Amaç için Kullanılabilecek Yedek Akçe Ayrılmış Olmalı Ödenmiş Sermaye ile Genel Kanuni (Birinci Tertip) Yedek Akçede Bir Azalma Olmamalı Genel Kanuni Yedek Akçe (Birinci Tertip Kanuni Yedek Akçe) Ayrılmış Olmalı B. İKİNCİ KAR PAYI DAĞITIM ŞARTLARI Birinci Kar Payı (%5) Dağıtılmış Olmalı Kardan Pay Alacaklara Kar Payları Ödenmiş Olmalı İkinci Tertip Kanuni Yedek Akçe ile İsteğe Bağlı Yedek Akçeler Ayrılmış Olmalı Genel Kurul Kar Payı Dağıtımı Yönünde Karar Almış Olmalı a. Genel Olarak b. Genel Kurulun Kar Dağıtmama Kararı Keyfi Olmamalı C. SERMAYE PİYASASI KANUNUNA GÖRE KAR PAYI DAĞITMA ŞARTLARI Genel Olarak Örtülü Kazanç Aktarımı Yasağı Yatırım Ortaklıklarında Kar Payı Dağıtımına İlişkin Esaslar D. KAR DAĞITIMINDA ÖZEL HÜKÜMLER ÖNGÖREN MEVZUAT Bankacılık Kanunu Merkez Bankası Kanunu Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Sigortacılık Kanunu Türkiye Kalkınma Bankası Anonim Şirketinin Kuruluşu Hakkında Kanun KAR PAYI HAKKININ KORUNMASI...423

14 XIX I. KAR PAYINA KATILMA HAKKINI SINIRLANDIRAN HUSUSLAR A. KARIN DAĞITILMAMASI YÖNÜNDE KARAR ALINMASI B. YEDEK AKÇE AYRILMASI C. KARIN ESAS SERMAYE ARTIRIMI AMACIYLA KULLANILMASI D. SAFİ KARDAN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE PAY VERİLMESİ İntifa Senedi Sahiplerine Kar Payı Verilmesi a. Adi İntifa Senetlerinin Kâr Payı Hakkını Sınırlaması b. Kurucu İntifa Senetlerinin Kar Payı Hakkını Sınırlaması c. Katılma İntifa Senetlerinin Kar Payı Hakkını Sınırlaması Yönetim Kurulu Üyelerine Kar Payı Verilmesi Kara Katılma Hakkı Veren Tahvillerin Çıkarılması İşçilere ve Memurlara Kara Katılma Hakkının Tanınması E. KAR PAYINA KATILMA HAKKINDA İMTİYAZ TANINMASI F. GENEL KURUL KARARI İLE AİDAT AYRILMASI II. HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIKLARDA KAR PAYI HAKKINI SINIRLANDIRAN HUSUSLAR III. KAR PAYI ALMA HAKKININ KORUNMASINA İLİŞKİN ÖNGÖRÜLEN TEDBİRLER A. BİRİNCİ TEMETTÜNÜN DAĞITILMASINDA ÖNCELİK TANINMASI B. SAFİ KARDAN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE VERİLECEK PAY ORANININ GÖSTERİLMESİNİN ZORUNLU OLMASI C. KAR PAYININ ÖDENEN SERMAYEYLE ORANTILI OLARAK HESAPLANMASI D. YILLIK KARIN AZALTILMAMASININ ZORUNLU OLMASI...469

15 XX E. KAR PAYININ BELLİ BİR SÜRE İÇİNDE ÖDENMESİNİN ZORUNLU OLMASI IV. KAR PAYI HAKKININ İHLAL EDİLMESİ A. OLAĞAN GENEL KURUL TOPLANTISININ YAPILMAMASI B. GENEL KURUL TARAFINDAN KAR DAĞITMAMA KARARI ALINMASI C. KAR PAYININ PAY SAHİBİNİN ŞİRKETE YAPTIĞI ÖDEMELERLE ORANTILI OLMAMASI D. GENEL KURUL KARARININ İPTALİ HALİNDE KAR DAĞITIMI KAR PAYININ ÖDENMESİ I. KARDAN YARARLANMA ÖLÇÜSÜ, ORANI, ZAMANI A. KAR PAYINDA ÖLÇÜ B. KARDAN YARARLANMA ORANI C. KARDAN YARARLANMA ZAMANI II. KAR PAYININ ÖDEME ŞEKLİ A. KAR PAYININ NAKDİ OLARAK ÖDENMESİ Genel Olarak Zamanaşımı B. KAR PAYININ AYNİ OLARAK ÖDENMESİ Ayni Kar Payı Dağıtımının Koşulları Ayni Kar Payı Dağıtımında Malvarlığının Korunması Ayni Kar Payı Türleri III. KAR VE KAZANÇ PAYLARININ GERİ ALINMASI A. KÖTÜ NİYET HALİNDE KAR VE KANAÇ PAYLARININ GERİ ALINMASI Genel Olarak Kar ve Kazanç Paylarının Geri Alınma Şartları a. Kar ve Kazanç Payları Hesaben Veya Fiilen Dağıtılmış Olmalı b. Kar ve Kazanç Dağıtımı Haksız ve Gerçek Dışı Olmalı.520

16 XXI aa. Kar Dağıtımının Haksız Olması bb. Kar ve Kazanç Dağıtımının Gerçek Dışı Olması c. Kar ve Kazanç Dağıtımı Yapılan Kimseler Kötüniyetli Olmalı d. Doktrindeki Bir Görüşe Göre Kar ve Kazanç Dağıtımına İlişkin Genel Kurul Kararı İptal Edilmiş Olmalı İade İle Yükümlü Olan Kişiler Haksız Kar ve Kazanç Payı Alınması Halinde Doğan Sorumluluk Zamanaşımı Kar ve Kazanç Payı İade Davası B. İFLAS HALİNDE KAR VE KAZANÇ PAYLARININ GERİ ALINMASI Genel Olarak İflas Halinde Kar ve Kazanç Paylarının Geri Alınma Şartları a. Yönetim Kurulu Üyesine Ödenen Kazanç Payı ve Diğer Ödemelerin Yönetim Kurulu Üyesi Tarafından Alınmış Olmalı b. Şirket İflas Etmiş Olmalı c. Yönetim Kurulu Üyelerinin İade Yükümlülüğünün Sebepsiz Zenginleşme Esasına Dayanması KAR PAYI AVANSI DAĞITIMI I. KAR PAYI AVANSININ TANIMI, ŞARTLARI VE SINIRLARI A. KAR PAYI AVANSININ TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ Kar Payı Avansının Amacı ve Tanımı Kar Payı Avansının Hukuki Niteliği B. KAR PAYI AVANSI DAĞITILMASININ ŞARTLARI Karın Elde Edilmiş Olması Genel Kurulun Toplanması Ve Karar Alması Yedek Akçeler Ve Vergi Karşılıklarının Düşülmesi

17 XXII 4. Yönetim Kurulunca Dağıtım Kararı Alınması C. KAR PAYI AVANSININ SINIRLARI Kar Payı Avansı Ara Bilançoda Çıkan Karın Yarısını Geçemez Kar Payı Avansı Önceki Yıla Ait Bilanço Karının Yarısını Geçemez II. KAR PAYI AVANSININ ORTAKLARA ÖDENMESİ III. SERMAYE PİYASASI KANUNU NA GÖRE KAR PAYI AVANSI DAĞITILMASI A. GENEL OLARAK B. SERMAYE PİYASASI KANUNU NA GÖRE KAR PAYI AVANSI DAĞITIM ŞARTLAR I Payları Borsada İşlem Gören Bir Şirket Olmalı Esas Sözleşmede Hüküm Bulunmalı Genel Kurulda Karar Alınmalı Yönetim Kurulunda Karar Alınmalı IV. KAR PAYI AVANSI DAĞITILMASINDA SORUMLULUK KAYNAKÇA...575