X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi"

Sanaz Özer
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 T.C. ESKiŞEHiR V A L i L i G i i X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi BİLGİ ŞÖLENi BiLDİRİLERi (06-08 MAYIS ) Hazırlayan Prof. Dr. Erdoğan BOZ ESKİŞEHİR, 2011

2 X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi BİLGİ ŞÖLENİ 6-8 MAYIS YUNUS EMRE VE FUZULİ'NİN "TUT" REDİFLİ GAZELi / Aynura MAHMUDOVA * Yunus Emre ve Fuzuli'nin yaşadıklan devir arasında iki asırdan bir kadar.fazla zaman farkı vardır. Bu zaman ve mekan f~kı Türk edebiyatının bu iki büyük şairinin eserleri arasında bir takım benzeriikierin bulunmasınamani olamamıştır. Her iki şairin aynı rediili ve aynı kafiyeli bir şiirini tespit ettik. Yunus Emre ve Fuzuli'nin "Tut" rediili bu gazell~ri arasında şekil, hayal, mana ve mazmun bakımından yakınlık dikkatimizi çekti. Her iki şairin aynı redif ve kafiyeye müracaat etmesi ve bu gazelierin bir birine yakın manalan ifade etmesi, sesleşmesi bize burada bir tesicin bulunduğunu söylerneğe hak veriyor. Aslında Yunus Emre ve Fuzulı eserleri arasında ilk bakışta bir benzeyiş, yakınlık müşahede edilmiyor, lakin yer yer mezmun, seslenınesi bakımından eserleri arasında, özellikle de bu gazelde derin bir alaka olduğu kesindir. "Yunus Emre ve Mehemmed Fuzuli" makalesinde prof. Tofig Hacıyev Fuzuli'nin Yunusla alakasını onların sadece aynı felsefi platforma aitliğinden ibaret olduğunu yazıyor (Hacıyev, 1991, 60). Biz, Yunus Emre ve Fuzuli arasındakı alakanınaynı felsefi platforma aitliğinden daha geniş ve derin ortak değerlere sahip olduklarını düşünüyoruz. Zaten onlar her ikisi hakikati anlatıyorlardı. Bir Yunus Emre vardır, bizim bildiğimiz, tanıdığımız. Bir Yunus Emre de vardır, bilmediğimiz, tanımadığımız. İşte bu Yuİıus bizim tanımak istediğimiz, anlamaya çalıştığımız Yunus'tur. Beni bende demen, bende değilim Bir ben vardır bende benden içeru Fuzuli de diyor ki Hayalile tesellidir, gönül meyl-i visal etmez Gönülden dışra bir yar olduğun aşık hayal etmez Azerbyacan Bilimler Akademisi Edebiyat Enstütüsü 679

3 X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SE.VGİ BİLGİ ŞÖLENi 6-8 MAYIS Bu beyitlerden göründüğü kadanyla, burada farklı ben yoktur, bir ben vardır. Fuzuli'nin de, Yunus Emre'nin de kast ettikleri ben aynı sevgilidir, aynı bendir. Yunus ve Fuzuli'nin "tut" redifli gazellerini söylemelerinde olan benzerliyi, gazelierin şekil ve muhtevaca benzerliyini örneklerle tespit edebiliriz. Her iki gazel "-tun tut" redifi ile yazılmıştır. Yunus Emre'nin gazeli 9 beyit, Fuzuli'nin gazeli 5 beyitdir. Gazelierin kafiye kuruluşu da aynıdır. Yunus Emre gazelinde: tutdun, yutdun, oturdun, ettin, yuttun, kattın, attın, tükettin, battın, öttün. Fuzuli gazelinde: tutdun, unutdun, yuttun, kuruttun, tuttun, uttün. Bu söylediklerimiz gazelierin şekil bakımından yakın, yer yer aynı olduğunun göstergesidir. Burada asıl önemli olansa gazelierin mazmun bakımından yakın ve benzer olmalandır. Her iki gazelde aynı fikir defalarca belirtiliyor: dünyanı, dünya malını beş elle tutsan da, fark etmez, sonu birdir. Örnrün yüz yıllarla hoş geçse de, yine son ucu bir nefestir. "Tut" redifi bu gazelierin mazmun ve mahiyetinin ortaya çıkmasında çok muhim bir rola sahiptir. Dünyanın faniliğini, geçiciliğini mevzu alan bu gazeller baştan başa varsayımlar üzerine kurulmuştur. Tilsim-i gene için bin ism-i azam yad tuttun tut Tilsimi sındınp genci döküp ismi unuttun tut Fuzuli'nin gazelindeki bu beyit Yunus Emre'nin gazelindeki beyitle ruh ikizidir deyebiliriz. Fir'avn'ın hazinesin Nuşirevan'ın genciyle Karun malına katıp, sen malına kattın tut Her iki beyit dünya malı, zenginlik için her vasıtayı kullanmaği, maddi dünyayı manevi dünyadan üstün bilmeği konu alıyor. Her iki gazelde dünyaya hüküm etmiş şalılar - Fir'avn, Nuşirevan, Karun, Cemşit hatırlanıyor. Onlar gibi bütün dünyayı tutduğunu, bu zam.ana kadar mevcut olan bütün hazinelere sahip olduğunu var say. Sonra da bir sonunu düşün. Her iki gazelde netice olarak ayri.ı kanaata vanlıyor: dünyevı olan her şeye bağlansan bile ne onlar seni bu dünyada tutabilir, ne de' sen onlara tutunamazsın. Döküp mey cam-i mey tutmak temennasın çıkar baştan Yüküş kanlar döküp alemde çok hunabe yuttun tut 680

4 X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi BİLGİ ŞÖLENİ 6-8 MAYIS. Fuzuli alemde kan dökerek elleri kana batan insanın cami mey tutmamasını tavsiye ediyor. Yunusa göre, bu dünya uğruna öbürü dünyasım feda eden insan her iki dünyayı kazanacağını düşünerek keııdini aldatmamalıdır. Yunus aynı makamda Fuzuli ile ortak bir mevkii paylaşıyor. Sen bu "cihan mülkünü Kaftan Kafa tuttun tut Ya bu alem malın oynayuben yuttun tut Yunusa göre bu dünyayı baştan başa tutsan da, bütün dünyanın zenginliklerine sahip olsan da, ömür bir oktur, yayından çıkmış bile, sonucunu değiştiremez, oku geri getiremezsin. Burada da Yunus insanlık sevgisi ile konuşuyor ve insanların dünya sevgisinden uzaklaşması için varsayımlan arka arkaya diziyor. Fuzuli 'nin Türkçe Divanı 'nda "tut" redifli iki gazeli vardır. Bu gazellerden biri Yunus Emre'nin aynı redi:fli gazeli ile benzese de, Fuzuli 'nin diğer gazeli Ey esiri dam-i gam bir guşe-i meyhane tut Tutma zöhhadın muhalif pendini, peyman e tut matlah gazeli mazmun bakımından ve kafiye sistemine göre, hem Yunus Emre'nin, hem de Fuzuli'nin "tut" redifli gazellerinden farklıdır. Ama bu gazelde bile Yunus Emre'nin gazeli ile sesleşen beyit mevcuttur. Gazelin 6. beyiti Fuzuli'nin ve Yunus Emre'nin "tut" redifli gazelleri ile mazmun bakımından çok yakındır. Ey olub sultan, deyen dünyada benden gayrı yok Sen seni bir cüğd bil, dünyayı bir virane tut ~ Dünyaya sultan olduğunu düşünen insana şair dünyanin bir virane olduğunu hatırlatıyor. Yunus'un da gazeli de bu mazmunu ihtiva etmiyor mu? Peki nedir Yunus'la Fuzuli'yi yakın kılan makamlar? Yunus ve Fuzuli'yı yakın eden hususiyederi önce onların ruhen yakın olmalarında aramak gerekir. Samimiyet, sadelik, şefkat Yunus Emre ve Fuzuli gazellerinin en gözde hususiyetlerindendir. Her iki şair "tut" redifli gazellerinde konuyu ele alış tarzlarıyla şıır felsefelerinin benzer yönlerini ortaya 681

5 X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGİ BİLGİ ŞÖLENi 6-8 MAYIS koymuşlardır.. Bu gazellerde Yunus da, Fuzul de dünyaya aynı pencereden bakınışlar, deyebiliriz. Yunus Emre'nin ve Fuzuli'nin "tut" redifii gazelleri arasındaki benzerlikler farklı membalardan kaynaklanıyor: tasavvuf edebiyatının ananeleri, mazmun yakınlığı, "tut" kelimesinin anlam varyantlılığı, her iki şairi birleşdiren aynı dil, edebiyat, kültür değerleri ves. Fuzuli, Yunus'un şiirlerinden haberdar olub olmadığı ile ilgili eserlerinde açık ve net bir yanıt vermemiştir. Lakin her iki şairin adı geçen şiirlerinin mukayesesi bize bazı ipucları veriyor. Fuzuli 'nin gazeli şekil ve mazmun bakımından nazirenin bütün taleplerine cevap veriyor. Sonuç olarak, aruzun aynı bahrinde, aynı redif ve kafi ye ile yazılması bu gazelin bir nazire olduğunu söylememiz için kafi sebeptir. Bu sebeplere gazelierin muhtevaca benzer olmaları, benzer imaj ve mazmunları kullanmalarını eklersek Fuzuli 'nin bu gazelinin bir nazire gazel olduğu meselesi kesinlik kazanmış olur. Fuzuli 'nin selefierinden bahs ederken Nizami Gencevi, Hafız, Sa'di, Hakani Şirvani, Mevlana, Hatayi ve başkalarının ismi sık sık geçiyor. Yunus Emre'nin Fuzuli selefierinden sayılmayışının sebeblerinden biri Yunus'un divan edebiyatı şairi olmayışıdır. Oysa şiir ve şair böyle bir çerçeveye sahip değildir. Bu çerçeveyi sonradan insanlar düşünmüşler ve her şairi bu çerçeveye sığdırmakla uğraşmışlar. Bu iki gazeli karşılaştırmakta amacımız Fuzuli'nin Yunus Emre' den bir şeyler öğrendiğini, şiirlerini onun gibi, ona özenerek yazdığım kanıtlamak değildir. Amaç Fuzuli 'ye giden yolun Yunus'tan geçtiyini bir kez daha göstere bilmektir. Eğer Fuzuli Gelin, ey ehl-i hakikat, çıkalım dünyadan Geyr yerler görelim, özge sefalar sürelim Diyorsa ve bununla insaniari hakıkat yoluna, hak yoluna, Yunus Emre yoluna sesliyor. Ve bu iki gazeli mukayese ederken bir şeyi daha net anlıyoruz: Fuzuli'nin sevgi felsefesini derk etmek için Yunus'un tasavvuf sanatı yolumuza ışık yakmalıdır (Hacıyev, 1991, 58). 682

6 X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi BİLGİ ŞÖLENi 6-8 MAYIS Her iki şiirin tamamı şöyledir: Sen bu cihan mülkünü Flaftan Kafa tuttun tut Ya bu ~il em malım oynayuben yuttun tut Süleyman'ın tahtına şah olup oturdun bil Dive, periye düpdüz hükümleri ettin tut Fir'avn'ın hazinesin, Nuflirevan'ın genciyle Karün malına katıp, sen malına kattın tut Bu dünya bir lokmadır, ağzında çiğnenmiş bil Çiğnenmişe ne yutmak, ha sen anı yuttun tut Örnrün senin ok bigi, yay içinde dopdolu Dolmuş oka ne durmak, ha sen anı attın tut Her bir nefes kim gelir, keseden ömür eksilir Çün kese ortalandı, sen anı tükettin tut Çün denize gark oldun, boğazına geldi su Deli gibi talpınma, ey biçare battın tut Ölüm vardır bilirsin, niçin gafil olursun Kamulardan ayrılıp, varıp sinde yattın tut Yüz yıllar hoşluk ile, örnrün olursa Yunus Son ucu bir nefestir, geç andan unuttun tut *** Tilsim-i gene için bin ism-i azam yad tuttun tut Tilsimi sındınp genci döküp ismi unuttun tut Döküp mey cam-i mey dutmak temennasım çıkar baştan Yük:üş kanlar döküp alemde çok hunabe yuttun tut 683

7 X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi BİLGİ ŞÖLENİ 6-8 MA YJS Kaynakça Şarab-i nab zevginden ne hasil çün değilbagi Riyaz-i ömre bin kez su verip ahır kuruttun tut Çü ne Cemşit bulmuştur bega key:fiyyetin, ne Cem Bu bezm içre Cemü Cemşit elinden cam tuttun tut Fuzuli, kıl kıyas halin ehl-i dehr halinden Kumarü mekrü tezvirü hiyel ehlinden utdün tut Toprak, Burhan. Yunus Emre Divanı. İstanbul, Promat Basın Yayın, 2006 Fuzuli, Mehemmed. Eserleri. 6 ciltte. I cilt. Bakü, Şark-Gerb, 2005 Hacıyev, Tofig. "Yunus Emre ve Fuzuli" Ulduz, N2 6, Bakü, 1991 Tam ve tekmil Yunus Emre Divanı. Istanbul, Maarif Kitabhanesi, 1954 Yunus Emre. Eserleri. Bakü, Önder,

Benzer belgeler

X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi

T.C. ESKiŞEHiR V A L i L i G i i X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi BİLGİ ŞÖLENi BiLDİRİLERi (06-08 MAYIS ) Hazırlayan Prof. Dr. Erdoğan BOZ ESKİŞEHİR, 2011 X. ULUSLARARASI YUNUS EMRE SEVGi BİLGİ ŞÖLENi