MEHMET AKİF ERSOY UN EDEBÎ KİŞİLİĞİ 1

Transkript

1 MEHMET AKİF ERSOY UN EDEBÎ KİŞİLİĞİ 1 Türk edebiyatında Mehmet Akif kadar hayatı, edebiyat anlayışı ile şiirleri arasında büyük bir uygunluk bulunan pek az şair vardır. 2 Akif II. Meşrutiyet in ilan edildiği 1908 yılına kadar çok sayıda şiir yazmış fakat bu eserleri kendisine saklamış ya da sınırlı sayıdaki yakın çevresiyle paylaşmıştır. Meşrutiyet le birlikte Mehmet Akif şiirlerini yayınlamaya başlar. Meşrutiyet onun hayatında yeni bir doğuştur. 3 Bu tarihten itibaren zengin bir külliyatı meydana getirecek olan şiirlerini yazmaya ve yayınlamaya başlar. Mehmet Akif, Sırat-ı Müstakim dergisinde yayınladığı şiirlerini Safahat adıyla kitap halinde toplar. Bu kitap şairin ilk kitabıdır. Akif, ilk altı şiir kitabını yılları arasında yayınlar. Son kitabı Gölgeler adıyla 1933 de Mısır da yayınlanır. Eserlerinin genel adı Safahat tır. 4 toplandığı kitaba da isim olmuştur. Safahat, yalnız ilk kitabının adıyken bütün şiirlerinin Birinci kitap: Safahat (1911). Bu kitapta üç bin mısradan ibaret 43 şiir vardır. İkinci kitap: Süleymaniye Kürsüsünde (1912). Bin mısradan ibarettir. Üçüncü kitap: Hakkın Sesleri (1913). Beş yüz mısradan ibaret 10 şiir vardır. Dördüncü kitap: Fatih Kürsüsünde (1914). Bu eserde bin sekiz yüz mısra vardır. Beşinci kitap: Hatıralar (1917). Bu kitapta bin altı yüz mısradan ibaret 10 şiir vardır. Altıncı kitap: Asım (1919). İki bin beş yüz mısradan ibarettir. Yedinci kitap: Gölgeler (1933). Mısır da basılmıştır. Bin beş yüz mısradan ibaret 41 şiiri vardır. 5 Bu yedi kitapta yer alan mısraların toplamı on iki bindir. Akif Mısır da yayınlanan son kitabı da dahil olmak üzere bütün eserlerinde İstanbul u anlatmıştır Aralık 2011 tarihinde Beykent Üniversitesi nde düzenlenen 75. Ölüm Yıldönümünde Mehmet Akif Ersoy u Anma toplantısında sunulmuştur. 2 Fazıl Gökçek, Mehmet Akif in Şiir Dünyası, Dergah Yayınları, İstanbul, 2005, s. 43 İnci Engünün, Yeniden Hazırlanan Safahat a Sunuş, Birinci Kitap- Safahat, Yayına Hazırlayan: Fazıl Gökçek, Dergah Yayınları, İstanbul 2011, s.14 3 Ömer Rıza Doğrul, Mehmet Akif in Hayatı, Safahat, 1986, s. XVII. 4 Safahat birkaç defa yayınlanmıştır. Özellikle yakın bir tarihte Prof. Dr. Fazıl Gökçek tarafından ayrı kitaplar halinde düzenlenerek yayınlanan Safahat serisi çok önemli bir kaynaktır. Her bir kitap ayrı olarak basılmış ve kitabın başında o kitapla ilgili incelemeye yer verilmiştir. Ayrıca her sayfada şiirlerde okyucunun anlamasına yardımcı olmak üzere bugün kullanılmayan kelimelerin günümüz Türkçesiyle karşılıkları verilmiştir. Bkz. Mehmet Akif, Safahat I-VII, Yayına Hazırlayan: Fazıl Gökçek, Dergah Yayınları, İstanbul Ömer Rıza Doğrul, Mehmet Akif in Eserleri, Safahat, 1986, s. 2.

2 Akif üzerine çökmüş olan felaketler karşısında direnecek gücü kalmayan biçare insanların hikayelerini 6 anlattığı Safahat adlı ilk kitabının başında kendi şiir anlayışını anlatan mısralara yer verir. Akif, şiir anlayışını kitabının başında şu mısrayla dile getirir: Aczimin giryesidir bence bütün asarım 7 Akif bu ilk kitabından itibaren karşılaştığı fakir, güçsüz, çaresiz insanları anlatacak ve onların acıları karşısında hüzünlenecek kimi zaman da çaresiz kalacaktır. Bu bakımdan Akif in cemiyetin problemlerini gören ve bunlar karşısında hüzünlenen bakışı bütün şiirlerinde hissedilmektedir. Mehmet Akif in bazı yazılarından da amacı sadece güzellik olan bir şiir ve edebiyata büsbütün yabancı olmadığı, sanatın bu yönünü bütünüyle reddetmediği, fakat günün şartlarını ve ülkenin içinde bulundurarak bunun bizim için lüks olacağını düşündüğü 8 anlaşılmaktadır. Mehmet Akif e göre şiir topluma hizmet etmelidir. Mehmet Akif Edebiyat başlıklı yazısında bu konudaki düşüncelerini şu cümlelerle anlatmaktadır: Şiir için, edebiyat için süs, çerez diyenler var. Karnı tok, sırtı pek milletlere göre bu söz belki doğrudur. Lakin bizim gibi aç, çıplak milletlere göre süsten, çerezden evvel giyecek, yiyecek lazım. Onun için ne kadar süslü, ne kadar tatlı olursa olsun libas hizmetini, gıda vazifesini görmeyen edebiyat bize hiç bir şey söylemez. Hele sanat sanat icindir, sanatta gaye yine sanattır, edebiyatta edebiyattan başka bir gaye aramak sanatı takyid etmektir Edebiyatta edebiyattan başka gaye aramak sanatı takyid etmektir gibi nazariyeler bizim idrakimizin pek fevkindedir.demek ki M. Akif e göre edebiyatın amacının sadece güzellik veya yine edebiyat olacağı zamanlar vardır, fakat toplumun birçok meseleyle karşı karşıya bulunduğu bir zamanda bu meselelerin çözümü için fayda sağlaması mümkün olan bir sanatın kendisini her şeyin dışında tutması doğru değildir. Kısacası, edebiyat devrin ihtiyaçlarına göre çerçevesi çizilmesi gereken bir faaliyettir. 9 Mehmet Akif, şiirlerinde hayatın gerçek ve hatta acımasız yönünü gözler önüne serer. İstanbul daki fakirliği, insanların geçim dertlerini, üzüntüsünü, çaresizliğini anlatır. Şiirlerine konu olan insanlar ve olaylar gerçektir. Görüp şahit olduğu olayları, kişileri bütün gerçeklikleriyle anlatır, tasvir eder. M. Akif in tabiattaki gerçekliği olduğu gibi yansıtmak gerektiğine inanmaktadır. Akif, şiir ve gerçeklik ilişkisi hakkındaki düşüncelerini şu şekilde ifade etmiştir: Ben şiirde hayâle dalmam. Ben basit şeylerden bahsederim. Mesela bu taş, ona taş derim, hacer-i semâvi demem. Bu tahta, ona tahta derim, taht demem. Eşyanın hakikatlerini hayâl kuvvetleri ile değiştirip başka bir şekle koymam. Her şeyi olduğu gibi görür, göründüğü gibi 6 İnci Enginün, Yeniden Hazırlanan Safahat a Sunuş, Birinci Kitap- Safahat, Yayına Hazırlayan: Fazıl Gökçek, Dergah Yayınları, İstanbul 2011, s.7 7 İnci Enginün, Yeniden Hazırlanan Safahat a Sunuş, Birinci Kitap- Safahat, Yayına Hazırlayan: Fazıl Gökçek, Dergah Yayınları, İstanbul 2011, s.8 8 Fazıl Gökçek, Mehmet Akif in Şiir Dünyası, Dergah Yayınları, İstanbul, 2005, s Fazıl Gökçek, Mehmet Akif in Şiir Dünyası, Dergah Yayınları, İstanbul, 2005, s. 50

3 tasvir ederim. En fukara muhitlere gider, onları bir ressam gibi aynen tesbit etmeye çalışırım. Benim şiirimi beğenenler varsa bundandır. Bence en güzel yazdığım eserlerden birisi Mahalle Kahvesi dir. Çünkü o şiirde bir mahalle kahvesinde olan şeyleri olduğu gibi görürsünüz. Hatta bilinen bir kahveyi tasvir ettim. Kahve sahibine o şiiri okudukları zaman Bu herif mutlaka böyle kahvelerde yetişti demiş. Benim şiirlerimin özelliği budur. Her şeyi olduğu gibi görmek ve göstermek.' 10 M. Akif sanat eserinin gerçeği yansıtması gerektiği görüşünü savunmaktadır. Şiirin ilhamdan ibaret olmadığına, şiirin çok çalışarak, düşünerek yazılması gerektiğine kuvvetle inanmaktadır. Akif bu konuda görüşleri şu şekilde ifade eder: Şiirin ilhamı azdır. Şiir çalışmakla, uğraşmakla olur. Zannederler ki şair tabiat karşısında oturur, ilhamlarını toplar, hemen kalemi eline alarak şiirini yazar. Hiç de öyle değil. Odaya kapanıp ter dökecek, düşünecek, yorulacak, uğraşacak. Yüz ter dökerek bir beyit meydana gelir. Ben manzaraları odama getirir, orada kafa yorarım. Ter döker, dört duvar arasında şiirimi yazarım. Ben şiir yazmadan evvel çok düşünürüm; tam bir mühendis gibi, bir mimar gibi. Bir bina yapılacağı zaman nasıl ki mimar evvelâ düşünür, şurada oda, şurada merdiven, şurada salon, şurada mutfak, şurada banyo... Planını yapar, krokisini çizer, sonra binaya başlar. Tıpkı ben de böyleyim. Ben bir eser yazmadan evvel bütün mukaddimâtı hazırlarım. Eserime nasıl gireceğim, ne neticeye varacağım... Bütün bunları hayâlimde kurarım. Ondan sonra yazmaya başlarım. İstediğim neticeye varırım. Buna bir misal isterseniz pertavsıza teşbih edebiliriz. Güneşin dağınık hüzmeleri yakmaz. Fakat bu hüzmeler mihrak noktasına gelir ve orada teraküm ederse yakar. İş o noktayı bulmaktır. Bütün mukaddimât bir noktada tecemmu ederse şiir ancak o zaman müessir olur. 11 Akif in yazacağı şiirle ilgili uzun süre düşündüğü ve bitirene kadar da üzerinde çok uzun zaman çalıştığı anlaşılmaktadır. İlhamla bir çırpıda yazılıp biten şiirlerden değildir onun şiiri. Akif e göre şiir ancak çok çalışarak, ter dökülerek yazılır. Akif, Mısır da bulunduğu dönemde arkadaşı Asım Şakir e yazdığı yazdığı bir mektubunda şiir üzerinde nasıl çalıştığını şu şekilde idafe etmiştir: Gece tarzında bir manzume daha karalamak istiyorum. Azıcık ilerler gibi olmadan geri dönüyorum. Bir türlü temelden yükselmek nasip olmadı. Kaç kere bozdum, kaç kere değiştirdim. 12 M. Akif şiirlerine konu olan olay ve kişileri gerçek hayattan seçtiği gibi kişileri onların yaşadıkları hayatı, toplumsal konumlarını, fikri düzeylerini göz önünde bulundurarak gerçekçi bir üslupla konuşturur. Kimi zaman taklitlerde de şiirde yer alır Fazıl Gökçek, Mehmet Akif in Şiir Dünyası, Dergah Yayınları, İstanbul, 2005, s Fazıl Gökçek, Mehmet Akif in Şiir Dünyası, Dergah Yayınları, İstanbul, 2005., s Fazıl Gökçek, Mehmet Akif in Şiir Dünyası, Dergah Yayınları, İstanbul, 2005, s İnci Enginün, Yeniden Hazırlanan Safahat a Sunuş, Birinci Kitap- Safahat, Yayına Hazırlayan: Fazıl Gökçek, Dergah Yayınları, İstanbul 2011, s.9

4 O, sosyal problemleri ele aldığı şiirlerinde, bu problemleri yaşayan insanların dertlerini kendi ağızlarından nakletmiştir. Dolayısıyla bu şiirlerde günlük konuşma diline ait unsurlar ağırlığı teşkil eder. Mahalle kadını, küfeci çocuk, meyhane ve mahalle kahvesinin müdavimi olan alt kültür tabakasından insanları Akif kendi dilleri ile konuşturur. Buna karşılık evrenin düzeni ve yaratılışın mahiyetini sorgulayan bir aydının metafizik problemlerinin dile getirildiği Tevhîd yahud Feryad vb. şiirlerde konuya uygun olarak kelime kadrosu da ağırlaşır. 14 M. Akif in şiirleri kelime kadrosu bakımından incelendiğinde yukarıda belirtildiği gibi şiirde yer alan kişilerin ait oldukları sosyal ve kültürel sınıfın özelliklerini yansıtacak şekilde konuşturulduğu görünmektedir. Bu şiirlerde yer alan kelimeler gramer kategorilerine göre göre incelendiğinde ortaya ilginç sonuçlar çıkmaktadır: M. Akif in şiirlerinde kullandığı kelimelerin gramer kategorilerine göre gösterdiği dağılıma baktığımızda onun bütün eserlerinde isimlerin ağırlıklı olduğu görülmektedir. Birinci Safahat ta yer alan şiirlerde kullanılan toplam kelimenin 6849 u isimdir. Buna karşılık sıfat sayısı 3487, fiil sayısı 3708 dir. Görüldüğü gibi isimler sıfat ve fiillerin toplamına yakın bir yekun tutmaktadır. Tevfik Fikret i eserlerinde kullandığı kelimelerin dağılımı açısından inceleyen M. Kaplan, şiirlerinde sıfatların fazla olmasına dayanarak Fikret için sıfatlar şairi değerlendirmesi yapar. Buradan yola çıkarak M. Akif de isimler şairi diyebiliriz. 15 Akif hayatı boyunca geçim sıkıntısı çekmiştir ve pek çok konuda fedakarlık yapmıştır. Belki de fedakârlığının en büyüğünü şiirini davasına kurban ederek yapmıştır. Ahmet Hamdi Tanpınar, Edebiyat Üzerine Makaleler isimli eserinde "Bu kudretli adamın bir kez bile içine dönüp bakmaması Türk Edebiyatı için büyük bir kayıptır" der. Akif içine dönüp bakan insandı ama şiirini iç dünyasının seslerine göre değil toplumun sorunlarına ve ihtiyaçlarına göre şekillendirdi. Bir mısrasında "Gül devrinde gelseydim bülbül olurdum" diyen Akif bir konuşmasında da "Bazen içime çok güzel düşünce ve duygular geliyor, ama bunları yazmıyorum" der sonlarında "Hicran'ı Akif'ten dinleyen Hasan Basri Çantay'ın, "Üstad, siz vadiyi değiştiriyorsunuz, sanırım" sözü üzerine şu karşılığı verir: "Hayır, kardeşim. Hayır. Benim asıl vadim budur. Neşrettiklerim cemiyet-i beşeriyeye hizmet için yazılmış manzumelerdir. Şiirini millet için kurban etmenin nasıl büyük bir fedakârlık anlamına geldiğini şair olmayanların anlaması son derece güçtür. Akif bunu göze alabilen insandır Fazıl Gökçek, Mehmet Akif in Şiir Dünyası, Dergah Yayınları, İstanbul, 2005, s Fazıl Gökçek, Mehmet Akif in Şiir Dünyası, Dergah Yayınları, İstanbul, 2005, s

5