Yaşam Günlüğü ile Öğrenme Deneyimlerinin Belirlenmesi. Determination of Learning Experiences via Lifelogging

Transkript

1 Yaşam Günlüğü ile Öğrenme Deneyimlerinin Belirlenmesi Mehmet Emin Mutlu1, Ayşe Peri Mutlu2 1,2Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi, Eskişehir Özet: Yaşam günlüğü araçları bireylerin daha sonra anımsayabilmeleri amacıyla günlük yaşam deneyimlerini sürekli olarak kendiliğinden yakalamalarına ve kaydetmelerine olanak sağlarlar. Yaşam deneyimlerinin içerisine dağılmış olan öğrenme deneyimlerinin yaşam günlüğü sistemleriyle yönetilebilmesi amacıyla önceki çalışmalarda öğrenme deneyimleri yönetimi yaklaşımı geliştirilmiştir. Bu yaklaşımın uygulanma sürecinde, yakalanan yaşam deneyimleri içerisindeki öğrenme deneyimlerinin farkedilmesi ve türünün belirlenmesi bireyin kendisi tarafından gerçekleştirilen bir tarama ve değerlendirme ile gerçekleştirildiğinden dolayı, bu sürecin nesnel yapıya kavuşturulması uygulamanın başarısı için önemlidir. Bu makalede genişletilmiş yaşam genişliğinde öğrenme modeli çerçevesinde ileri sürülmüş olan, bireylerin biçimsel, yarı biçimsel ve biçimsel olmayan öğrenme süreçlerinin her birindeki öğrenme deneyimlerinin yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış öğrenme deneyimleri biçiminde ayırt edilebilmesine yönelik önermeler iki katılımcı tarafından altı aylık bir yaşam günlüğü verisi taranarak sınanmıştır. Araştırmanın sonunda yaşam günlüğü sistemiyle, öğrenme ve deneyim türleri matrisindeki hücrelere ait öğrenme deneyimlerinin ayırdına varılabildiği görülmüştür. Anahtar Sözcükler: Yaşam Günlüğü, Giyilebilir Kameralar, Ekran Görüntüsü Yakalama, Öğrenme Deneyimleri, Yaşam Genişliğinde Öğrenme Determination of Learning Experiences via Lifelogging Abstract: Lifelogging tools enable individuals to capture and record their daily life experiences continuously and automatically for retrieving them later. In order to manage learning experiences which are scattered through the other life experiences via lifelogging systems management of leaning experiences approach has been developed during the previous studies. During the application process of this approach, realization of learning experiences among the life experiences captured and determination of their type is a process which is carried out by the individual via scanning and evaluating his/her life experiences, it is important to restore this process with an objective structure for the success of the application. In this paper, proposals towards distinguishing learning experiences as structured, semi-structured and non-structured learning experiences among all the formal, non-formal and informal learning processes of the individuals, which are suggested within the framework of extended life wide learning model, have been tested by two participants by scanning the data collected for six months by lifelogging. At the end of the research, it is seen that learning experiences belonging to the types of learning and experience matrix have been recognized. Keywords: Lifelogging, Wearable Cameras, Screen Capture, Learning Experiences, Life-Wide Learning 1. Giriş Yaşam deneyimlerini kaydetmek için geleneksel yöntem günlük tutmaktır. Günümüzde bu işlemin kendiliğinden gerçekleşmesini sağlamak amacıyla yaşam günlüğü adı verilen teknolojiler geliştirilmektedir. Yaşam günlüğü araştırmalarının kökeni 1940 larda Vannevar Bush tarafından ortaya atılan ve bireyin gördüğü ve duyduğu her şeyin kaydedilmesini sağlayan Memex isimli bir cihaz önerisine dayanmaktadır[2]. Bu vizyon Steve Mann ın 1980 lerde başlayan giyilebilir bilgisayar araştırmaları ile gerçeğe dönüşmeye başlamıştır larda MIT de Mann ın de içinde yer aldığı bir grup araştırmacının çalışmaları artırılmış gerçeklik alanında gelişmelere yol açmıştır [8] lerde Aizawa çok sayıda algılayıcıyla donatılmış bir giyilebilir bilgisayar aracılığıyla ses, fotoğraf ve videonun yanısıra bilgisayar aracılığıyla gerçekleştirilen bütün iletişim bilgileri, konum bilgileri ve kalp atışları gibi biyolojik bilgileri de sürekli olarak kaydedebilmiştir [1]. Aynı dönemde Microsoft firmasında Microsoft SenseCam olarak isimlendirilen sürekli pasif bir biçimde fotoğraf çeken giyilebilir bir fotoğraf makinası geliştirilmiştir [5]. Bu makine ve diğer Microsoft araştırmacılarının katkısıyla araştırmacı Gordon Bell gördüğü, duyduğu, 625

2 seyrettiği, okuduğu çok sayıda ve çeşitte veriyi kaydedebilen ve bu verileri erişilebilir bir biçimde saklayan giyilebilir bir sistem geliştirmiş ve yıllarca kendi üzerinde denemiştir [3]. Microsoft SenseCam 2000 li yıllar boyunca İngiltere Oxford ta çok sayıda yaşam günlüğü araştırmasında kullanılmış ve özellikle Alzheimer hastaları üzerinde anımsama terapisi amacıyla kullanılarak olumlu sonuçlar alınmıştır. Bu çalışmalarda kaydedilen görüntülerin görüntü tanıma teknikleriyle anlamlandırılması konusunda gelişmeler kaydedilmiştir [4] yılında SenseCam mimarisine dayalı olarak geliştirilen Autographer ( ve bir kickstart projesi olan Narrative ( giyilebilir kameraları yaygınlaşmaya başlamışlardır. Günümüzde giyilebilir algılayıcıların alanı giderek genişlemiş ve bu alanda çalışan araştırmacılar ve şirketler sayısallaştırılmış öz (Quantified Self) hareketi etrafında toplanmışlardır ( com/). Yaşam günlüğü ile öğrenmenin desteklenmesi amacıyla sınırlı sayıda araştırma gerçekleştirilmiştir. Ogata [14],[15],[16] çalışmalarında yaşam günlüğü yaklaşımıyla öğrenenlerin her an ve her yerdeki öğrenme deneyimlerinin yakalanması ve bu kayıtların bir öğrenme günlüğü olarak kullanımı konusunu araştırmıştır. Mutlu, bireyin yaşam deneyimlerinin bir yaşam günlüğü sistemiyle yakalanması, bu deneyimlerin birey tarafından taranarak yorumlanması, deneyimlere ait bağlamların belirlenerek bir kişisel bilgi tabanı oluşturulması, yaşam deneyimlerine dağılmış olan öğrenme deneyimlerinin anlamlandırılması ve öğrenme deneyimlerinin planlanması, denetlenmesi, değerlendirilmesi aşamalarını içeren öğrenme deneyimlerinin yönetimi yaklaşımını tasarlamış [9] ve çeşitli öğrenme türleri üzerinde denemiştir [13], [6], [7], [12]. Rivera-Pelayo [17] sayısallaştırılmış öz yaklaşımının yansıtmalı öğrenmeyi desteklemek amacıyla kullanımını incelemiştir. Yaşam genişliğinde öğrenme düşüncesi öğrenmenin aynı anda farklı ortamlarda gerçekleşebileceğini öngörmektedir. Buna göre bir birey aynı anda hem biçimsel öğrenme hem yarı biçimsel öğrenme hem de biçimsel olmayan öğrenme deneyimleri yaşayabilir. Bu durumda sadece bireyin bulunduğu mekana bakarak yaşadığı öğrenme deneyimini sınıflandırmak mümkün olmayabilir. Bu sorunu aşmak için Mutlu [10] biçimsel, yarı biçimsel ve biçimsel olmayan öğrenme türlerinin her birine ait yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış öğrenme deneyimlerinin bulunabileceğini ileri sürmüş ve bu deneyimleri birbirinde ayırt edebilmek örnekler vermiştir [10]. Öğrenmenin yapılandırılması, öğrenmeyi önceden planlama; zamanı, yeri, süreyi, öğrenme malzemelerini, yöntemleri, teknolojileri ve etkinlikleri önceden belirleme gibi eylemleri içerir. Bu durumda yapılandırılmamış öğrenme deneyimleri önceden herhangi bir düzenlemenin olmadığı durumu, yarı yapılandırılmış öğrenme deneyimleri ise önceden düzenlenmiş etkinliklerin yanısıra spontane etkinliklere ve olaylara da yer verildiğini ifade eder [10]. Öğrenme ve Deneyim Türleri tablosu oluşturulurken yapılandırmayı gerçekleştiren otoritenin kim olduğu bilgisinde de yararlanılmıştır (Tablo 1.). Mutlu [10] tarafından önerilen Genişletilmiş Yaşam Genişliğinde Öğrenme Modeli şu düşünce deneyindeki soruya yanıt aramak amacıyla geliştirilmiştir: Bir bireyin belirli bir zaman aralığındaki yaşam dilimi, daha sonra incelendiğinde, o anda ne yaptığı belli olacak şekilde, uygun teknolojiler kullanılarak kaydedilmiş olsun. Bu kayıtlar tarandığında bireyin incelenen bir anında bir öğrenme deneyimi yaşayıp yaşamadığını ve bir öğrenme deneyimi söz konusuysa bu öğrenmenin türünün ne olduğunu belirlemek mümkün olabilir mi? 626

3 tamlarındaki deneyimleri incelemek yeterli olmayacak; bireyin diğer kişisel ve kurumsal bilgi çalışması ortamlarına ait deneyimlerinin de incelenmesi gerekebilecektir. Mutlu [10] kişisel ve kurumsal bilgi çalışması ortamlarını kişisel ve kurumsal iletişim ortamı, kişisel ve kurumsal medya ortamı, kişisel ve kurumsal çalışma ortamı, kişisel ve kurumsal işlemler ortamı, kişisel ve kurumsal yayıncılık ortamı, kişisel ve kurumsal öğrenme ortamı ve kişisel ve kurumsal araştırma ortamı olarak yedi ana başlıkta sınıflandırılmış ve bunlara sanal ve fiziksel ortamlardan örnekler vermiştir. Bu bildiride Genişletilmiş Yaşam Genişliğinde Öğrenme modelindeki önermeleri sınamak amacıyla belirli bir süreyle kaydedilmiş farklı türdeki öğrenme deneyimlerinin taranmasına dayalı deneysel bir çalışma gerçekleştirilmiştir. 2. Yöntem Tablo 1. Öğrenme ve Deneyim Türleri (Mutlu [10] dan uyarlanmıştır.) Mutlu [10] çalışmasının sonunda düşünce deneyine devam ederek; bireyin herhangi bir anındaki deneyiminin öğrenme deneyimi olup olmadığını farketmenin biçimsel olmayan öğrenmeye ait yarı yapılandırılmış deneyimlerde zor, yapılandırılmamış deneyimlerde ise daha da zor olduğunu ileri sürmüştür. Biçimsel olmayan yapılandırılmamış deneyimler için bilgi çalışması ortamlarında yaşanan deneyimlere göre değerlendirme yapmak gerekmektedir. Bunun dışında, biçimsel ve yarı biçimsel öğrenme türlerine ait deneyimlerin, o ana ait yaşam günlüğü kaydına bakarak, bir öğrenme deneyimi olup olmadığı kolayca fark edilebilir. Deneyimin ne zaman ve nerede gerçekleştiğine, malzemelerin neler olduğuna ve kim tarafından yapılandırıldığına vb. dikkat edilerek hangi hücreye yerleşeceği belirlenmiş olur. Biçimsel olmayan öğrenmeye ait yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış deneyimleri belirlemek amacıyla sadece öğrenme or- Yaşam günlüğü ile öğrenme deneyimlerinin yapısının belirlenmesi amacıyla aynı zamanda bu bildirinin yazarları olan iki katılımcının 6 aylık yaşam günlüğü verileri kullanılmıştır. Kullanılan yaşam günlüğü sistemi katılımcıların evde ve işyerinde kullandıkları tüm masaüstü, dizüstü ve tablet bilgisayarların 30 saniyede bir ekran görüntülerini ve kamera görüntülerini kaydetmekte, bu görüntüleri bir bulut hizmeti üzerinden aktararak katılımcıların çalışma bilgisayarında kişisel zaman çizgisi boyunca tarayabilmelerine olanak sağlamaktadır. Ayrıca katılımcılar giyilebilir bir yaşam günlüğü kamerasıyla uyanık oldukları saatler boyunca 30 saniyede bir kamera görüntüsü kaydetmişlerdir. Birinci katılımcı yarı biçimsel ve biçimsel olmayan öğrenme deneyimleri, ikinci katılımcı ise hem biçimsel öğrenme hem de yarı biçimsel öğrenme deneyimleri açısından kendilerine ait günlük verilerini taramışlardır. Bu amaçla biçimsel öğrenmede bir ders, yarı biçimsel öğrenmede bir proje hazırlama süreci, biçimsel olmayan öğrenmede bir bildiri yazımı-sunumu ve yazılım geliştirme süreci olmak üzere dört farklı öğrenme öyküsü seçilmiştir. Yaşam günlüğü verileri üzerinde bu öyküler taranarak Genişletilmiş Yaşam Genişliğinde Öğrenme Modelinin temel önermeleri sınanmıştır. Birinci önerme: Yaşam genişliğinde öğrenme deneyimleri yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış deneyimlerden oluşur. Bu önermeyi sınamak amacıyla yaşam günlüğü ile yakalanmış biçimsel, yarı biçimsel ve biçimsel olmayan öğrenme deneyimleri taranarak yapılandırılmışlık özelliği açısından incelenmiştir. 627

4 İkinci önerme: Biçimsel olmayan öğrenmenin yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış öğrenme deneyimleri kişisel ve kurumsal bilgi çalışması ortamlarındaki deneyimler incelenerek farkedilebilir. Bilgi çalışması ortamları kişisel ve kurumsal iletişim ortamı, kişisel ve kurumsal medya ortamı, kişisel ve kurumsal çalışma ortamı, kişisel ve kurumsal işlemler ortamı, kişisel ve kurumsal yayıncılık ortamı, kişisel ve kurumsal öğrenme ortamı ve kişisel ve kurumsal araştırma ortamı olarak yedi ana başlıkta sınıflandırılmıştır. Bu önermeyi sınamak amacıyla yaşam günlüğü ile yakalanmış bilgi çalışması deneyimleri taranarak yapılandırılmışlık özelliği açısından incelenmiştir. 2.1 Araştırmada Yararlanılan Araçlar ve Yakalanan Veriler Araştırma kapsamında yeralan yaşam günlüğü sistemi birinci araştırmacı tarafından 2012 yılı Aralık ayında geliştirilmeye ve kullanılmaya başlanmıştır. İkinci araştırmacı yaşam günlüğünü Şubat 2014 tarihinden itibaren kullanmaya başlamıştır. Sürekli kullanımda olan yaşam günlüğü sistemi çeşitli projelerle yeni cihazlar ve algılayıcılar eklenerek geliştirilmekte ve aynı zamanda yakalanan veriler üzerinde araştırmalar yapılmaktadır [9]. Bu araştırmada yaşam günlüğü sisteminin her iki araştırmacı tarafından 2014 yılının ikinci altı ayına ve 2015 Ocak ayına ait bireysel kullanımı sonucunda yakalanan günlük verilerinden yararlanılmıştır. Bu dönem boyunca iki araştırmacı yaşam günlüğü verisi yakalamak için ev ve işyerindeki masaüstü bilgisayarlarını, sürekli olarak yanlarında taşıdıkları dizüstü bilgisayarlarını ve gün boyu üzerlerinde taşıdıkları giyilebilir yaşam günlüğü kameralarını kullanmışlardır. Bilgisayarlar ekran ve kamera görüntüsü yakalamak amacıyla kullanılırken, giyilebilir yaşam günlüğü kamerasından sadece görüntü yakalamak amacıyla yararlanılmıştır. Bilgisayarlarda 30 saniyede bir ekran ve kamera görüntüsü yakalayan ve kullanıcının OneDrive bulut klasörüne kaydeden yazılımlar kullanılmış, giyilebilir yaşam günlüğü kamerasında ise kameranın kendi yakalama yazılımı kullanılmıştır. Yakalanan görüntüler bir aktarma yazılımı yardımıyla kullanıcıların kişisel çalışma bilgisayarlarına indirilerek-taşınarak, bir yaşam günlüğü görüntüleyicisi yazılımı aracılığıyla kullanıcıların kişisel zaman çizelgesi üzerinde görüntülenmesi sağlanmıştır. Kullanılan yakalama, aktarma ve görüntüleme yazılımları önceki projelerde geliştirilmiş [9], bunun bir istisnası olarak, giyilebilir yaşam günlüğü kamerası tarafından yakalanan ve diske kaydedilen görüntülerin yeniden isimlendirilmesi, duyarlılıklarının dönüştürülmesi ve çalışma bilgisayarına aktarılmasını sağlayan yazılım bu araştırma kapsamında geliştirilerek sisteme eklenmiştir. Temmuz 2014 Ocak 2014 döneminde birinci araştırmacıya ait 860 bin den fazla, ikinci araştırmacıya ait 460 bin den fazla kamera ve ekran görüntüsü yakalandığı belirlenmiştir. Görüntü sayısındaki farklılığın kaynağı araştırmacıların aynı anda kullandıkları bilgisayar sayısındaki farklılıktır. Yakalanan görüntülerin ortalama büyüklüğü 43 kilobayttır 2.2 Taranan Öğrenme Öyküleri ve Taramada Uygulanan Yaklaşım Yaşam günlüğü ile yakalanan yaşam deneyimlerine öğrenme deneyimlerinin eşlik ettiği, bu deneyimlerin yaşam günlüğü kayıtları taranarak farkedilebileceği ve hiyerarşik olarak yorumlanabileceği gösterilmiştir. Buna göre birbiriyle ilişkili öğrenme deneyimleri öğrenme epizodlarını oluşturmakta, birbiriyle ilişkili öğrenme epizodları da öğrenme öyküleri içerisinde gruplandırılabilmektedir [11]. Bu önerme farklı öğrenme alanlarında sınanmış ve yaşam günlüğü kayıtlarından yola çıkarak öğrenme deneyimlerine, oradan öğrenme epizodlarına ve sonunda da öğrenme öykülerine erişilebilmiştir [13], [6], [7], [12]. Bu çalışmada ise araştırmacıların her biri kendilerine ait iki farklı öğrenme öyküsünü ele almışlar ve yukarıdan aşağıya doğru ayrıntılarına erişmeye çalışmışlardır. Araştırmacılar bu amaçla aşağıdaki öğrenme öykülerine yönelik olarak yaşam günlüğü verilerini öğrenme epizodları bağlamında tarayarak, öğrenme deneyimlerine erişmişler ve bu deneyimleri yapılandırılmışlık açısından değerlendirmişlerdir. Birinci Öğrenme Öyküsü - Bir Proje Önerisi Hazırlama Süreci: Birinci araştırmacı tarafından Temmuz Eylül 2014 döneminde çalıştığı üniversite bünyesinde bir TÜBİTAK projesi önerisi hazırlanmış ve başvurusu yapılmıştır. Bu süreç boyunca kurum tarafından yapılan bilgilendirme, yönlendirme ve hizmetiçi eğitim desteğinin varlığı bu süreci bir yarı yapılandırılmış öğrenme faaliyetine dönüştürmektedir. Proje hazırlama takvimi belirli olduğu için, birinci araştırmacı tarafından yaşam günlüğü sistemi tarafından ilgili zaman aralığında süreçle ilgili belgeler, siteler ve ortamlarda gerçekleştirilen etkinliklere ait yakalanan görüntüler üzerinde tarama yapılmıştır. İkinci Öğrenme Öyküsü - Yazılım Geliştirme: Birinci araştırmacı tarafından Aralık 2014 Ocak 2015 döneminde tablet ve akıllı telefon ortamlarında çalışacak sekiz uygulama geliştirilmiştir. Bu uygulamalar araştırmacının süregelen geleneksel yazılım geliştirme faaliyetlerinin tablet ve telefon ortamlarına genişletilmesi için 628

5 ilgili yazılım geliştirme süreçlerinin öğrenilmesini amaçlayan ve kişisel olarak yönlendirilen faaliyetlerdir. Bu özelliği nedeniyle bir biçimsel olmayan öğrenme faaliyetidir. Birinci araştırmacı tarafından yaşam günlüğünde yazılımların geliştirilmesine başlanması ve tamamlaması tarihleri arasındaki zaman diliminde yazılım geliştirme ortamındaki ve yazılım sitelerindeki etkinliklere yönelik tarama yapılmıştır. Üçüncü Öğrenme Öyküsü - Biçimsel Çevrimiçi Ders: Bu öyküde ikinci araştırmacının kayıtlı olduğu, uzaktan öğretim yöntemiyle yürütülen yüksek lisans programında öğretim yılı güz dönemine ait bir ders seçilmiştir. Ders, bir eğitim kurumunun diplomaya yönelik bir programına ait olduğu için bu süreçte gerçekleştirilen davranışlar birer biçimsel öğrenme faaliyetidir. Yaşam günlüğü sisteminde, dersin akademik takvimi doğrultusunda, çevrimiçi ders platformu ve ilişkili ortamlarda gerçekleştirilen etkinlikler üzerinde tarama yapılmıştır. Dördüncü Öğrenme Öyküsü - Akademik Bildiri Yazımı ve Sunumu: İkinci araştırmacı tarafından Eylül-Kasım 2014 döneminde bir konferansta sunulmak üzere birinci araştırmacıyla birlikte ortak bir bildirinin hazırlanması ve sunulması süreci araştırmadaki dördüncü öğrenme öyküsü olarak ele alınmıştır. Her ne kadar bildiri yazımı bir mesleki faaliyet olarak görülse de, bildiri yazımı ve sunulması süreci bütünüyle bireylerin kendileri tarafından belirlenen bir çerçevede (araştırma problemi seçimi, konferans seçimi vb.) yürütüldüğü için bu sürece ait öğrenme davranışları birer biçimsel olmayan öğrenme faaliyetidir. Bu öyküde her iki araştırmacı tarafından bildiri yazımına başlama ve sunma arasındaki sürede konuyla ilgili belgeler, siteler ve ortamlardaki etkinlikler üzerinde tarama yapılmıştır. Öykülerin seçilmesinde öyküleri oluşturan epizodların yeterince tanımlı olması ve epizodları oluşturan deneyimlerin kolay farkedilebilir olmasına dikkat edilmiştir. Böylece her öyküye ait altı ay içerine dağılmış yüzbinlerce görüntünün taranması işlemi önemli ölçüde kolaylaşmıştır. 3. Bulgular Her deneyim maruz kalınan bir olay ya da gerçekleştirilen bir etkinlikle oluşur. Bu amaçla yaşam günlüğü veritabanında görüntülenen olaylar ve etkinlikler taranarak öğrenme öykülerinin izi sürülmeye çalışılmıştır. Tarama esnasında öncelikle ilgili tarih aralıklarındaki günlerde yakalanan ekran görüntüleri taranarak o güne ait temel etkinlikler belirlenmiş o güne ait birer etiket olarak girilmiştir. Daha sonra her öykü için ilgili etiketlere sahip günler taranarak o güne ait öyküyle ilgili yaşanan öğrenme deneyiminin yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ya da yapılandırılmamış olup olmadığına göre ikinci bir etiketleme yapılmıştır. Biçimsel olmayan öğrenme öyküleri için taramada bilgisayar kamerası ve giyilebilir yaşam günlüğü kamerası görüntüleri de dahil edilmiştir. Bu süreçte öyküleri oluşturan epizodlardan (örneğin haftalık dersler, proje hazırlama sürecinin adımları, geliştirilen yazılım modülleri, bildiri yazımının evreleri) yararlanılmış ve tarama esnasında öyküyle ilişkili olduğu öngörülen deneyimlere odaklanılabilmiştir. Bu süreç sonucunda öykülere ait olduğu belirlenen deneyimler yapılandırılmışlık açısından değerlendirilerek, elde edilen farklı bulgular her öykü için aşağıda özetlenmiştir: 3.1 Proje Önerisi Hazırlama Öyküsüne Ait Bulgular TÜBİTAK projelerinin belirli bir formatının ve takvimini bulunması, projenin önceden Üniversitenin Etik Kuruluna sunulması, Üniversite tarafından onaylanma zorunluluğu gibi belirleyici özellikler projeye ait otoritenin birey ve kurumlar tarafından paylaşıldığını göstermektedir. Yaşam günlüğü sistemi tarandığında kurumun Proje Birimi tarafından düzenlenen tanıtıcı, bilgilendirici ve yönlendirici etkinliklere katılma, proje dosyasını hazırlama, Etik Kurula onaylatma ve TÜBİTAK a sunma (internet ortamında yükleme ve basılı olarak kargoyla gönderme) gibi yapılandırılmış aşamalarına ait ekran ve kamera görüntülerinin yakalandığı ve proje hazırlama takvimine göre kolayca belirlenebildiği görülmüştür. Proje dosyasını hazırlamaya başlarken alınan notlar ve planlar incelendiğinde, ilerleyen süreçte projenin yapısından önemli değişiklikler yapıldığı, o dönemde gerçekleştirilen literatür taramasıyla projeye ait öngörülerin önemli ölçüde değiştiği görülmektedir. Bu nedenle proje hazırlama sürecinin önemli bir öğrenme kaynağı olduğu söylenebilir. Önceden öngörülmeyen bu etkinliklerin proje hazırlama sürecine ait yarı yapılandırılmış deneyimler olduğu görülmektedir. Aynı dönemde yaşam günlüğü kayıtlarında, proje ekibiyle yapılan önceden planlanmamış görüşmelerin yapılması, projeyle ilişkisi olan kitapların okunması, filmlerin seyredilmesi ve internet sitelerinin önceden planlamadan ya da farkına varmadan gezilmesi gibi yapılandırılmamış deneyimlerin yeraldığı görülmüştür. 3.2 Yazılım Geliştirme Öyküsüne ait Bulgular Geliştirilecek yazılımlar bir proje kapsamında farklı işletim sistemi ortamında geliştirilen benzer yazılımlara paralel olarak tasarlandığı için 629

6 faaliyetlerin zamanı, süresi, hedefi büyük ölçüde önceden belirlenmiştir. Yapılacak işlemler bir not alma yazılımıyla Haftanın Notları adıyla önceden planlanmakta, gerçekleşenler not edilmekte, bir sonraki güne yönelik yönlendirmeler yapılmaktadır. Yaşam günlüğü sistemi bu plana göre gerçekleştirilen yazılım geliştirme faaliyetlerine ait ekran görüntülerini bütünüyle yakaladığı için yapılandırılmış deneyimler kolayca farkedilebilmiştir. Bu süre boyunca, gereksinim duyulduğu anda daha önceki projelerde geliştirilmiş yazılımları inceleme (önceki deneyimleri hatırlama), kullanılan teknolojilere ait yardım, belgelendirme ve örneklere ait sitelerde gezinme gibi öğrenme deneyimlerinin yoğun olarak yaşandığı gözlenmiştir. Haftalık plan uygulanırken, planda yer verilmemesine rağmen gerçekleştirilen faaliyetler saptanmıştır. Bu faaliyetler genellikle bir modülde uygulanan yeniliğin diğer modüllerde de uygulanabileceğinin farkedilmesiyle gerçekleşmektedir. Eğer bu yenilik modüllerde birkaç gün sürecek kapsamlı bir değişiklik gerektiriyorsa bu işlem planlanarak yapılandırılmaktadır. Eğer aynı gün içerisinde hemen uygulanabilecek bir faaliyet ise spontane bir biçimde uygulanmakta ve planlara girmemektedir. Bu türden yarı yapılandırılmış faaliyetlerin yazılım geliştirme sürecinde önemli etkisi olduğu görülmektedir. Modüllerin geliştirilmesiyle ilgili olarak genellikle geliştirme saatlerinin dışında ve geliştirme bilgisayarının dışındaki ortamlarda yaşanan bir dizi yapılandırılmamış öğrenme deneyimi saptanmıştır. Bunlar kullanılan teknolojilerle ilgili olarak sosyal medyada gezinmek, çözülmemiş bir problemle ilgili olarak internette derinlemesine tarama yapmak gibi faaliyetlerdir. Bu faaliyetler genellikle planda yeralmamaktadırlar ve deneyimin öncesinde ve sonrasında ilgisiz başka deneyimlerin bulunması, o anda akla geldiği için spontane bir biçimde o konuyla ilgilenildiğini göstermektedir. 3.3 Biçimsel Çevrimiçi Ders Öyküsüne Ait Bulgular Araştırma kapsamında seçilen uzaktan öğretim dersinde, Güz döneminde 14 hafta süresince her hafta Salı günleri 20:00-22:00 saatleri arasında bir sanal sınıf ortamında canlı ders yapılmıştır. Biçimsel bir ders, dersin öğretim elemanının tasarladığı biçimsel öğrenme etkinliklerinin uygulanmasıyla yürütüldüğü için ağırlıklı olarak önceden belirlenmiş deneyimleri içerir. İkinci araştırmacı yaşam günlüğü tarafında yakalanan ekran ve kamera görüntülerini tarayarak bu deneyimleri kolayca farkedebilmiştir. Tarama sonucunda farkedilen yapılandırılmış deneyimler arasında, öğrenci olarak dersin yapıldığı gün ve saatlerde bir dizüstü bilgisayarla çevrimiçi canlı derse girilmesi, derse ait verilen ödevlerin belirtilen sürede yapılması ve e-posta ile dersin öğretim üyesine teslim edilmesi, dersi alan diğer iki öğrenciyle birlikte üç kişilik bir ekip oluşturulması, ekiple birlikte ödev çalışmalarının yapılması, yapılan bir çalışmanın derste ekip üyeleri ile birlikte dersin öğretim üyesine ve dersi alan diğer öğrencilere sunulması bulunmaktadır. Aynı şekilde diğer ekip üyelerinin gerçekleştirdiği çalışmaların sunumu da kayıtlarda yer almaktadır. Tarama sonucunda dersin öğrenme etkinlikleriyle ilgili olarak spontane olarak gerçekleştirilen faaliyetler belirlenmiştir. Bunların arasında ekip üyeleriyle e-posta, telefon, telekonferans ve anlık iletişim araçları aracılığıyla yazılı, sesli ve görüntülü görüşmeler yapılarak dersle-ödevle ilgili görüşlerin ve kaynakların paylaşılması, dersle-ödevle ilgili olarak ekip dışından kişilerle görüşmeler yapılması gibi yarı yapılandırılmış deneyimler bulunmaktadır. Yaşam günlüğünde dersin öğrenme etkinlikleri arasında bulunmayan ya da açıkça ifade edilmemiş görevlerle ilgili olarak çeşitli deneyimler yaşandığı görülmüştür. Bunların arasında dersi alan diğer kişilerle fiziksel sosyal ortamlarda ya da sosyal ağlarda derse ait ya da ders dışı görüntü, video, belge vb. paylaşmak ya da işlenmiş/işlenecek konuların içeriğini önceden planlamadan ya da farkına varmadan gözden geçirmek gibi yapılandırılmamış öğrenme deneyimleri bulunmaktadır. 3.4 Bildiri Yazımı Öyküsüne Ait Bulgular 2014 Kasım ayında gerçekleştirilen bir konferansta sunulmak üzere Yaşam Boyu Öğrenme ve Akıllı Televizyonlar konulu bir bildiri yazılmıştır. Her iki araştırmacının Eylül-Ekim-Kasım 2014 aylarına ait kendi yaşam günlüğü sisteminde kayıtlı olan ekran görüntüleri, kamera görüntüleri ve giyilebilir yaşam günlüğü kamerası görüntülerini taramaları sonucunda aşağıdaki deneyimleri yaşadıkları gözlenmiştir: Bildiri yazımı ve sunulması sürecine ait deneyimlerin önemli bir bölümü, bildirinin yazılması, bildiri özetinin hazırlanması, konferansa başvuru yapılması, kabul mektuplarının alınması, Üniversite tarafından konferansta görevlendirilmek için gerekli işlemleri gerçekleştirilmesi, bildiri sunusunun hazırlanması, konferansa katılma, bildiriyi sunma vb. yapılandırılmış deneyimlerdir. Bu deneyimler, tarihleri ve üzerinde çalışılan 630

7 malzemeler belirli olduğu için yaşam günlüğü sisteminde kolayca belirlenmişlerdir. Biçimsel olmayan öğrenmede öğrenmenin planlanması ve yönetimine yönelik bu türden yapılandırılmış deneyimler öz yönlendirmeli öğrenme olarak adlandırılırlar [9]. Yaşam günlüğünde bildirinin yazımının gerçekleştirildiği Microsoft Word belgesinin 30 saniye aralıklı bütün görünümlerine erişilebildiği için araştırma ve yazım sürecine ait bütün aşamalar kesintisiz izlenebilmektedir. Başlangıçta planlanan ve hazırlanan çerçeve süre ilerledikçe ve araştırma olgunlaştıkça oldukça biçim değiştirmektedir. Bu değişikliklerin bir bölümüne ait mantıksal nedenler farkedilebilirken, bir bölümü o anda gelişen bir düşünce ya da ilhamla oluşabilmektedir. Diğer bir deyişle bu aşamadaki deneyimlerin bir bölümü önceden planlanmamış ya da o anda farkında olunmadan yaşanabilmektedir. Literatürde önceden planlanmadan fakat o anda farkında olunan öğrenme deneyimlerine tepkisel (tesadüfi) öğrenme, önceden planlanan fakat o anda farkına varılmadan yaşanan öğrenme deneyimlerine ise bütünleşik öğrenme adı verilmektedir [9]. Bu özelliğiyle araştırma ve yazım sürecindeki deneyimler ağırlıklı olarak yarı yapılandırılmış bir öğrenme deneyimdirler. Bildiri yazımı süreci içerisinde akıllı televizyonlarla ilgili bilgi edinme, kişisel deneyimler yaşama ve başkalarının deneyimlerini öğrenme amacıyla her fırsatta bu konuyla ilgilenildiği görülmüştür. Bunların arasında bilgisayardan televizyona HDMI kablosu ile görüntü aktarımı, Google TV ve ChromeCast cihazlarının kullanımı ve incelenmesi, fiziksel ve sanal elektronik mağazalarında farklı markalardaki akıllı televizyonların özelliklerinin incelenmesi, iş arkadaşlarıyla akıllı televizyon deneyimleri hakkında konuşmalar yapılması gibi biçimsel olmayan öğrenme deneyimleri bulunmaktadır. Çoğu önceden planlanmayan ve öğrenmenin farkında olunmadığı bu öğrenme deneyimleri üstü örtük (sözsüz) öğrenme olarak adlandırılırlar ve bir yaşam günlüğü sistemi olmadan farkedilmeleri zordur [9]. 4. Sonuç ve Öneriler Yaşam deneyimleri içerisine dağılmış olan farklı türlerdeki öğrenme deneyimlerinin yapılandırılmışlık çözümlemesi için yaşam günlüğü sisteminin etkili bir araç olduğu görülmektedir. Biçimsel, yarı biçimsel ve biçimsel olmayan öğrenme türlerinde yapılandırılmış öğrenme deneyimleri ortada önceden hazırlanmış bir plan, program ya da etkinlik listesinin bulunması nedeniyle yaşam günlüğü sisteminde planlanan zaman aralıklarına göz atılmasıyla kolayca bulunabilmektedirler. Biçimsel ve yarı biçimsel öğrenme türlerinde yarı yapılandırılmış öğrenme deneyimlerinin zamanı, süresi, yeri, malzemeleri, teknolojisi, yöntemi ve etkinlikleri bütünüyle olmasa bile bir ölçüde önceden planlanmış olduğu için plandan sapmalar izlenerek zorlanmadan belirlenebilmektedir. Biçimsel ve yarı biçimsel öğrenmeye ait yapılandırılmamış öğrenme deneyimlerinde zaman, süre ve yer konusunda spontane karar verilmiş olmasına rağmen en azından malzeme, teknoloji, yöntem ya da etkinlikler söz konusu deneyimlerin tarama esnasında kolayca farkedilmesini sağlarlar. Biçimsel olmayan öğrenmede yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış öğrenme deneyimlerinde zaman, süre ve yerin yanı sıra malzeme, teknoloji, yöntem ve etkinlikler konusunda da spontane kararlar verilebilmektedir. Bu durumda öğrenme deneyimini belirlemek zorlaşmaktadır. Biçimsel olmayan öğrenmede yarı yapılandırılmış deneyimlerde önceden planlanmış fakat bilincinde olmadan yaşanan öğrenme deneyimleri ile önceden planlanmadan fakat bilincinde olarak yaşanan öğrenme deneyimleri bulunurken, yapılandırılmamış öğrenme deneyimleri hem planlanmadan hem de bilincinde olmadan yaşanabildiği için ele alınan öğrenme öyküsüyle ilişkisi olabileceği düşünülen bütün yaşam deneyimleri incelenmelidir. Bu durumda sadece çalışma ortamı, öğrenme ortamı ya da araştırma ortamını incelemek yeterli olmamakta, iletişim, medya, işlemler ve yayıncılık ortamlarının da taranarak, bu ortamlardaki deneyimleri incelenmesi gerekmektedir. Bu süreçte giyilebilir yaşam günlüğü kamerasıyla elde edilen görüntüler bilgisayar ekranı ve bilgisayar kamerasıyla elde edilen görüntülere göre daha yardımcı olmaktadır. Çünkü giyilebilir yaşam günlüğü kamerasıyla bilgisayar başında çalışma dışındaki etkinlikler de yakalanabilmektedir. Yapılandırılmışlık özelliği, araştırma kapsamında ele alınan öğrenme öykülerine göre farklılık göstermemekte, her öyküde yapılandırılmış, yarıyapılandırılmış ve yapılandırılmamış deneyimlerin farklı yoğunluklarda da olsa yaşandığı gözlenmektedir. Her iki araştırmacıda da incelenen biçimsel olmayan öğrenme öyküleri karşılaştırıldığında, ikinci araştırmacının daha düşük yoğunlukta yapılandırılmış deneyim belirlediği görülmüştür. Biçimsel olmayan öğrenme deneyimleri için birinci araştırmacının yaşam günlüğü sistemiyle yıllık-aylık ve haftalık planlar yaparak bu planları 631

8 uygulaması, yaşanan deneyimleri kaydederek izlemesi ve değerlendirmesi deneyiminin ikinci araştırmacıyla göre daha fazla olması nedeniyle birinci araştırmacı biçimsel olmayan öğrenme deneyimlerini daha fazla yapılandırabilmektedir. Yaşam günlüğü yardımıyla zamanla ikinci araştırmacının da biçimsel olmayan öğrenme deneyimlerini yapılandırma becerilerinde artış beklenebilir. Kullanılan yöntemin öznel deneyimler üzerinde değerlendirme yapabilmek için nesnel verilerin kullanılmasına olanak sağlamasının, bireyin kendi öğrenme deneyimlerinin doğası hakkında sistematik bir bilgiye sahip olmasına yol açtığı görülmektedir. Bu çalışmada araştırmacılar tanımlı ikişer öğrenme öyküsü üzerinde tarama yapmışlardır. Genellikle bir yıl içerisinde bireylerin bu şekilde tanımlanmış öğrenme öyküsü bulunur (Mutlu, 2014c). Bu öykülerin izinin sürülmesi önceden planlanmamış ya da farkında olmadan yaşanan öğrenme deneyimlerinin oluşturduğu kümenin izini sürmeye göre daha kolay olmaktadır. Yaşam günlüğü desteğiyle ve öğrenme deneyimleri yönetimi yaklaşımıyla bireyler deneyim kazandıkça yaşam boyunca devam eden ve tanımlanmamış başka öğrenme öykülerini de farketme ve yönetme becerileri gelişecektir. Yaşam günlüğü teknolojilerinin öğrenme davranışlarını gözleme ve çözümleme açısından sunduğu yeni olanaklardan başka alanlarda da yararlanılabilir. Öğrenme ve araştırma üst düzey bilgi çalışması ortamlarını içerirler ve çoğu zaman iç içe geçerler. Bu nedenle biçimsel, yarı biçimsel ve biçimsel olmayan öğrenme kavramlarına benzer olarak biçimsel, yarı biçimsel ve biçimsel olmayan araştırma kavramlarının geliştirilmesi ve yapılandırılmışlık açısından incelenmesinin mümkün olduğu görülmektedir. Bu yaklaşımın verimli olduğu görülürse diğer bilgi çalışması ortamları için de benzer yapısal çözümlemeler yapılabilir. Teşekkürler Bu çalışma Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 114K579 nolu araştırma projesi kapsamında desteklenmiştir. Kaynaklar [1] Aizawa, K. Tancharoen, D. Kawasaki, S. Yamasaki, T. (2004). Efficient Retrieval of Life Log Based on Context and Content, In the Proceeding of 1st ACM Workshop on Continuous Archival Retrieval of Personal Experiences, [2] Bush, V. (1945). As We May Think, Atlantic Monthly, July [3] Gemmell, J. Bell, G. Lueder, R. Drucker, S. Wong, C. (2002). MyLifeBits: Fulfilling the Memex Vision, Proceeding of the tenth ACM International Conference on Multimedia, [4] Hodges, S., Berry, E., Wood, K. (2011). SenseCam: A Wearable Camera That Stimulates and Rehabilitates Autobiographical Memory, Memory, 19(7), [5] Hodges, S., Williams, L., Berry, E., Izadi, S., Srinivasan, J., Butler, A., et al. (2006). Sense- Cam: A Retrospective Memory Aid, In Ubi- Comp 2006: Ubiquitous Computing, Springer Berlin Heidelberg, [6] Kayabaş, B.K. ve Mutlu, M.E. (2014a). Recording, Evaluation and Planning of Knowledge Work Experiences on Personal Research Environments via Life Logging System, Int-e 2014 International Conference on New Horizons in Education, June 25-27, 2014, Paris. [7] Kayabaş, İ. ve Mutlu, M.E. (2014b). Obtainment and Management of Informal Learning Experiences Among Saved Life Experiences Via A Life Logging System: An Observation of A Software Developer, Int-e 2014 International Conference on New Horizons in Education, June 25-27, 2014, Paris. [8] Mann, S. (2004), Continuous lifelong capture of personal experience with EyeTap. In Proceedings of the the 1st ACM workshop on Continuous archival and retrieval of personal experiences (pp. 1-21). ACM. [9] Mutlu, M.E. (2014a). Design and Development of a Digital Lifelogging System for Management of Lifelong Learning Experiences, Int-e 2014 International Conference on New Horizons in Education, June 25-27, 2014, Paris. [10] Mutlu, M.E. (2014b). Çoklu Cihazlı ve Çoklu Algılayıcılı Yaşam Günlüğü İle Öğrenme Deneyimlerinin Yakalanması İçin Bir Çerçeve Önerisi, Asya Öğretim Dergisi (E-AJI Asian Journal Of Instruction), Vol 2, No 1(Özel) (2014): Özel Sayı. [11] Mutlu, M.E (2014c). Öğrenme Deneyimlerinin Yorumlanması, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi (Journal of Research in Education and Teaching), Kasım 2014 Cilt: 3 Sayı: 4 Makale No: 03 ISSN: [12] Mutlu, M.E. ve Mutlu, A.P. (2014). Uzaktan Öğrenme Deneyimlerinin Dijital Yaşam Günlüğü İle Yönetilmesi Bir Akademik Yarıyıl Üzerinde Uygulama, 23. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 4-6 September 2014, Kocaeli Üniversitesi. [13] Mutlu, M.E., Kayabas, I., Kip Kayabas, B., Peri Mutlu, A. (2014). Implementation Of The Lifelong Learning Experiences Management Approach Observations On The First Experiences, Int-e 2014 International Conference on New Horizons in Education, June 25-27, 2014, Paris. 632

9 [14] Ogata, H., Hou, B., Li, M., & Uosaki, (2012). N. Learning By Logging: How Can We Use Life- Log Photos For Learning?. Mobile Learning 2012, 19. [15] Ogata, H., Li, M., Hou, B., Uosaki, N., & Yano, Y. (2011). Learning by Logging: Supporting Ubiquitous Learning Using a Lifelogging Tool International Conference on Internet of Things and 4th International Conference on Cyber, Physical and Social Computing, [16] Ogata, H., Misumi, T., Matsuka, T., El- Bishouty, M. M., & Yano, Y. (2008). A Framework for Capturing, Sharing and Comparing Learning Experiences in a Ubiquitous Learning Environment. Research & Practice in Technology Enhanced Learning, 3(3). [17] Rivera-Pelayo, V., Zacharias, V., Müller, L., & Braun, S. (2012, April). Applying quantified self approaches to support reflective learning. In Proceedings of the 2nd International Conference on Learning Analytics and Knowledge (pp ). ACM. 633