MUHABBETNAMA / MUHABBET-NAME

Transkript

1 Harezmi (XIV. yüz yıl) Harezmi'nin asıl adı ve doğum yeri kesin olarak belli değildir. Harezmli olduğu için Harezmî mahlasını almıştır demek mümkündür. Meşhur âlim Emir Necip, onun "Muhabbet-name" adlı eserindeki "Söyünsin bende Horezm rovanı" mısrasına bakarak "rovanı" sözünün ikinci mahlası olmasının muhtemel olduğunu ifade eder. Rivayetlere göre şair doğu ülkelerinin bir çoğuna seyahatlerde bulunmuştur. Tahminen XIV. asrın sonlarında da vefat etmiştir. Şair, bu eserini Altın Orda hanı Canıbeg'in Sirderya nehri ayağındaki beylerinden biri olan Hoca Beg'in siparişi üzerine yazmaya başlamış ve H. 754 (M. 1353) yılında tamamlamıştır. "Muhabbet-name" on bir nameden (baptan) ibarettir. Şair "Kılayın iki babın parsı hem" demesine rağmen Farsça bap sayısını üçe çıkarmıştır. Eser sadece namelerden ibaret olmayıp "hamd", "beyan", "gazel", "mesnevi", "methiye", "saki-name", "kıta", "hatime" ve "hikâyet" gibi tür ve şekilleri de içermektedir. Eserde sevgi meselesi konu edilmiştir. Âşık ve maşuk ile onların sevgi ve muhabbeti, gönül dertleri, hasretleri, arzuları, hevesleri, kaygılara, şikâyetleri, sızlanmaları, sevinçleriyle birlikte methiyecilik geleneğine uyularak Hoca Beg de tasvir edilmekte, hayallerde yaşayan adaletli hanın özellikleri ona izafe edilmektedir. Eserde saltanatın ve kulların varlığı hatırlatılıp miskinlere ve düşkünlere yardım etme fikri ileri sürülmektedir. MUHABBETNAMA / MUHABBET-NAME OVVAL GÖRÜŞGENİN AYTUR Tün akşam kim göründi bayram ayı, Muhammed Hoca Bek dövlet humayı. Buyurdı, örge şadırvan uruldı, Kadah götürdiler, meclis guruldı. Hüseyni perdesi üzre tüzüp saz, Muganni bu gazalnı kıldı agaz. İLK GÖRÜŞMEYİ BEYAN EDER Dün akşam göründü bayram ayı, Muhammet Hoca Bey, devlet kuşu. Buyurdu bir tepeye şadırvan vuruldu, Kadeh kaldırdılar meclis kuruldu. Hüseynî perdesi üzere sazını düzüp, Muganni bu gazeli başladı okumaya.

2 BEYANI VAKAGIN AYTUR Tebessüm kıldı aydı: ey filanı, Getürgil bizge layık armağanı. Könül bahrmda köp gövherlerin bar, Acunda parsı defterlerin bar. Muhabbet nerdini köplerden utdun, Şeker tek til ile elemni tutdun. Tiler men kim, biznifi birle peyda, Kitabı eylesen bu kış katında. Kira uş yel tek geçer eyyamı-panı, Cahanda galsa bizden armağanı. Kabul kıldım, yer öptüm, aydım: ey şah, İşigifi toprağı dövletli dergah. Güycüm yetmişçe köp hıdmat kılaym, Cahanga igü atıfmı yayaym. Bu gün tafıga tekin mey noş kılgın, Bedihe bu gazalnı guş kılgın. VAKAYI BEYAN EDER Tebessüm kıldı dedi ey filan, Getir bize lâyık bir armağan. Gönül denizinde çok gevherlerin var, Dünyada Farsça yazdığın defterlerin var. Muhabbet tavlasında çoklarını yendin, Şekere benzeyen dilinle alemi kapladın, Ben dilerim ki bizim dil ile peyda Eyîesen kitabını, bu kış katımda. Çünki üç beş yıl gibi geçer fani devran, Cihanda kalsa bizden de bir armağan. Kabul kıldım, yer öptüm, dedim ey şah, Eşiğinin toprağıdır banr. devle'.li dergâh. Gücüm yettiğince çok hizmetler kılayım, Cihana senin iyi, güzel adını yayayım. Bu gün tan vaktine kadar mey iç, Başlangıç olarak da bu gazeli dinle. OVVAL NAMANI AYTUR Eya, görk içre elem padişahı, Cahan tutdı senin husnun sipahi. Peri ruhsarlarnıfi görkge bayı, Yüzün novruz u kaşifi bayram ayı. Könül şirin sözüfige boldı Perhat, Gözün Kaşmir cadusıga ustad. Kara men al yanakında yaraşur, Başım dayım adakında yaraşur. Boyun serv ü senuber dek, bilin kıl, Vepa kılgan kişilerge vepa kıl. Akıkıfi sohbetinden can bolur suz. Kamar tek çehrenge baksa kamar köz. Urur nergislerin navekni canga, Güler çehren çiçek tek argavanga. Muhabbat narı candan gitmedi hiç, Golüm sim almaftızga yetmedi hiç BİRİNCİ NAMEYİ BEYAN EDER Ey güzellik ve görkemde alemin padişahı, Cihanı fethetti senin güzelliğinin askerleri. Peri yanakların güzellikçe zengindir, Yüzün nevruz gibi, kaşın bayram hilali. Gönül şirin, tatlı sözünden oldu Ferhat, Gözün Keşmir sihirbazının üstadıdır. Kara benler al yanağına yakışır, Başım daima ayağının altına yaraşır. Boyun servi, çam fıstığı gibi; belin kıl, Sana vefa kılan kişilere sen de vefa kıl. Akik dudağının sohbetinden canlar yanar, Kamer gibi çehrene baksa gözler kamaşır. Nergis gibi gözlerin vurur okunu cana, Güler çehren çiçekler gibi erguvanı. Muhabbet ateşi candan gitmedi hiç, Elim sim elmanıza yetişmedi hiç.

3 Saraydan bardı Çın-Maçın'ga çavın, Kıya baksan bolur arslanlar avın. Cemalin yetti elemge sıpahlar. Katında yer öperler cümle şahlar. Pclck ışkın yolunda biser u pay, Isırgan denesi Zöhre, yüzün ay. Letafet mülküde soltan sen ey can, Kamuk başdan-ayakga can sen, ey can. Katık gülsen, meger ağzın bilürgey, Peri görse seni, men dek öltürgey, Saçın bir tarına min hur yetmes, Yüzümün nuruna min nur yetmes. Eğer berse suyurgap Hak Tagala, Gerekmes sensizin firdövsi-agla. Könülnin gani kaynap, barca daşkay, Gözümnin yaşıdan kövser bulaşgay. Kişinin sensizin ne canı bolsun, Anın tek ömrünin ne sanı bolsun. Şeker ernin nebatı Hızr'a ohşar, Ayağın kim ki öpse, mengu yaşar. Cemalin tek kişinin yok cemali, Darıg-a, bolmasa erdi zovalı. Kıyamat görkli sen, husnunga ne söz, Yırak bolsun cemalından yavuz göz. Bu gün yoktur sen ay tek gökte esra? Kulun biçere Horezmi'ni asra. Saraydan ulaştı Çin'e, Maçin'e ünün, Yan bakıversen olur aslanlar avın. Cemalinin askerleri aleme vılaştı, Huzurunda yeri öper cümle şahlar. Felek aşkının yolunda başsız ayaksız,.küperin bir tanesi Zühre'dir, yüzün ay. Letafet mülkünde sultansın ey can, Baştan ayağa bütün cansın ey can. Çok gülersen eğer, ağzın bildirecek, Peri görse seni benim gibi öldürecek. Saçının bir teline bin huri yetişmez, Yüzünün nuruna bin nur yetişmez. Eğer verse bağışlayıp Hak Teala, Gerekmez bana sensiz cennet-i alâ. Gönlünün kanı kaynayıp hep taşacak, Gözümün yaşından kevser bulanacak. Kişinin sensiz iken ne canı olsun, Aynı şekilde ömrünün ne değeri olsun. Şeker dudağının nebatı Hızır'a benzer, Ayağını kim öperse o ebedî yaşar. Cemalin gibi kimsenin yok cemali, Ah yazık, keşke olmasa idi zevali. Kıyamet görkemlisin, güzelliğine ne söz, Irak olsun senin cemalinden kötü göz. Bu gün yoktur senin gibi ay gökte belki, Kulun biçare Harezmî'yi esirge, bağışla. KITGA Tama damında, Kalur kuş imes men, Tilim eyvan üze uçgan hüma men. Kılıç tek, til bile tuttum cahannı, Kanagat mülki içre padışa men. Nice heşemetli soltan bolsa bolsun, Etmen mal üçin medh ü sena men. Kıyamatga tekin kalsun atın tiyb, Senin tapunda boldum aşına men. KITA Tamah tuzağında kalıcı kuş değilim ben, Bir çok eyvan üstünde uçan hümayun ben. Kılıca benzeyen dilimle kapladım cihanı, Kanaat mülkü içinde bir padişahım ben. Ne kadar haşmetli sultan olursa olsun, Mal mülk için meth ü sena etmem ben. Adın kıyamete dek kalsın diye, Senin kapma aşina oldum ben.

4 * HATIMATUL-KİTAP Muhabbetnama sözün munda tiytim, Kamugın Sır yakasında bitdim. Nazar birle eğer Cem sen, ger Asıf, Muhabbetnamanı kılsafi müşerref. Oktgıl fatiha, dur kıbla yara, Söyünsin bende Horezmi rovanı. Bu defter kim boluptır Musur gandı, Yetti yüz elli tört içre tükendi. Tüketmeklikge hak berdi anayat, Eşitgil imdi hem bir hoş hekayat. İLTİMASUN AYTUR Mum kim ışk birle bir okugay, Hakikat elemini munda bulgay. Aytgan bu kitapnı hem bitgcn Tiler men kim, doğada yad kılgay. HATİMETÜ'L-KİTAP (KİTABIN SONU) Muhabbet-name sözünü burada söyledim, Hepsini Sirderya nehri kenarında yazdım. İster Cem ol, isterse Asaf; nazarınla, Muhabbet-namc'yi kılıversen müşerref. Oku fatihayı, dur kıbleye doğru, Sevinsin zavallı bende Harezmî Revanı. Bu defter ki olmuştur Mısır şekeri, Bitti yüz elli dört (yılı) içinde, tükendi. Tamamlamaya Hak yardım etti, İşit şimdi de hoş, güzel bir hikâye. İLTİMASINI (İSTEĞİNİ) BEYAN EDER Bunu kim aşkla bir kez okursa, Hakikat alemini bunda bulacak. Hem söyledim bu kitabı, hem yazdım, Ben dilerim ki dualarda yad edilecek. FERD Niyazım bu turur senden nigar-a, Unutma bendeni behr-i Hudara. MÜFRET Niyazım budur senden ey tapılası güzel, Unutma ben köleni Allah rızası için.

5