KOMPOZİT MALZEMELER Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 1

Transkript

1 KOMPOZİT MALZEMELER Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 1

2 Kompozit Malzemeler Kompozit malzemeler bir veya birden çok, değişik ve fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip malzemenin doğal ve/veya yapay olarak birleşiminden/birleştirilmesinden oluşan malzemelerdir. Kompozit malzemeler, istenen amaçlar ve direngenlik (rijitlik), mukavemet, ağırlık, yüksek sıcaklık performansı, korozyon direnci, sertlik ve ısı/elektrik iletkenliği gibi mekanik ve fiziksel özelliklere ulaşmak amacıyla geliştirilirler. Kompozit malzeme, belirli bir amaca yönelik olarak, en az iki farklı malzemenin bir araya getirilmesiyle meydana gelen malzeme gurubudur. Üç boyutlu nitelikteki bu bir araya getirmede amaç, bileşenlerin hiç birinde tek başına mevcut olmayan bir özelliğin elde edilmesidir. Diğer bir deyişle, amaçlanan doğrultuda bileşenlerin daha üstün özelliklere sahip bir malzeme üretilmesi hedeflenmektedir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 2

3 Kompozit Malzemeler Kompozitte küçük bileşenin ağırlık oranı % 5 den büyük olmalıdır. Kompozit malzemeler bütüncül (monolitik) malzemelere göre çok önemli üstünlüklere sahiptirler Kompozit malzemede genelde dört koşul aranmaktadır: İnsan yapısı olmaması, dolayısıyla doğal bir malzeme olması, Kimyasal bileşimleri birbirinden farklı belirli ara yüzeylerle ayrılmış en az iki malzemenin bir araya getirilmiş olması, Farklı malzemenin üç boyutlu olarak bir araya getirilmiş olması, Bileşenlerin hiç birinin tek başına sahip olmadığı özellikleri taşıması. Buna göre malzeme, mikroskobik açıdan heterojen bir malzeme özelliği göstermekte, ancak makroskobik açıdan homojen bir malzeme gibi davranmaktadır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 3

4 Kompozit Malzemeler Kompozit malzemeler, makro anlamda ele alındığında metal-metal, metal-polimer, seramik-polimer, seramikseramik veya polimer-polimer bazlı olabilir. Büyük ölçekte ele alındığında yani makro anlamda kompozit malzemelerin yapı bileşenleri, üretim yöntemlerinin gereği düzenli olarak sıralanırlar ve çeşitli geometrilerde pekişirler. Yani, kompozit malzemeler heterojen karekterlidir. Kompozit malzemelerde yapı bileşenleri, diğer bileşenlerle katı eriyik yapmazlar yani birbirlerinin içinde çözünmezler ve hizmet süresince bileşenler büyük oranda termodinamik ve boyutsal kararlılıklarını korurlar Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 4

5 Kompozit Malzemelerin Tarihsel Gelişimi İsrail liler çamur ve samanla tuğla yaparak, ortaçağda askerler kılıçlarını sağlamlaştırarak, Mısırlılar kontraplağı yaparak vb., günümüze değin önemi gittikçe artan kompozit malzemeyi o zamanlardan kullanmaya başlamışlardır. XX. yüzyıla gelindiğinde, o ana kadar metallerden çelikler, alaşımlar, yapıştırıcılar, lastikler, bakalitler, polimer olarak seramiklerden Portland çimentosu,ısı refrakterleri, vb. geliştirilmiştir. Buraya kadar anlaşılmaktadır ki XX. Yüzyıl başına kadar kompozit malzemelerde fazla bir artma olmamıştır. Geliştirilen kompozitler pahalı olduğu için o güne kadar daima daha ucuz, daha güvenli, daha mukavim vb. malzemeler yapılabilmiştir. Havacılığın I. Dünya Savaş sonrası ve devrim olarak II. Dünya Savaşı sonrasında hızla gelişmesiyle havacılıkta malzemeye olan ihtiyacın türü değişmeye başlamıştır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 5

6 Şekil1 Malzemelerin tarihsel gelişimi Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 6

7 Kompozit Malzemelerin Tarihsel Gelişimi Kompozitler önce uçak, sonra uzay yapılarında kullanılmaya başlandı. Dizayn olarak oldukça yüksek bir yapısal verim ve mukavemet/ağırlık oranının çok yüksek olmasının istenmesi nedeniyle klasik malzemelerde yetersiz bir verim elde edildi. Dolayısıyla kompozit malzemeler bu amaç için en uygun malzemelerdi. Karma yapı malzemesi olarak en önemli yapı malzemesi betondur. Beton sözcüğü Hitit-Avrupa kökenli Bitume den gelmektedir ki, karışım anlamına gelmektedir. İlk bulunduğunda günümüze kadar çok aşama geçirmiştir. Bir çok çeşitleri ve kat kat mukavemet üstünlükleri ortaya çıkmıştır lardan sonra ve özellikle II. Dünya Savaş sıralarında (rein forced contrete-prestreced concrete) betonarme ve ön gerilmeli beton türleri meydana çıkmıştır. Bunların sonunda günümüzde kat kat üstün özellikli betonlar kullanılmaktadır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 7

8 Kompozit Malzemelerin Tarihsel Gelişimi Havacılığın da gelişiminin hızlanması kompozit malzemeleri havacılıkta en çok kullanılan malzeme durumuna getirmiştir. Havacılıkta özellikle hava-uzay yapı elemanlarında kullanılan kompozitler klasik tür karma malzemeden ayrıldığı için bunlara Advanced composite materials yani ileri kompozit denmiştir. Bu malzemeler son 10 yılda büyük bir gelişme göstermiştir. Bu yıllarda GFRD-Glass Fiber Reinforced Plastics (Cam elyaflı plastik malzemeler), CFRR-CarbonFiber Reinforced Plastics (Karbon fiber takviyeli plastik malzemeler),kevlar(rp-4) geliştirilmiştir. Son bir kaç yılda kullanılan en önemli kompozit malzeme türü ise metal matrisli kompozit malzemedir. Özellikle çok yüksek mukavemet/ağırlık. oranı isteyen uçaklarda aşırı derecede kullanılır olmuştur Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 8

9 Kompozit Malzemelerin Genel Özellikleri Uygulamada, kompozit malzeme üretiminde genellik aşağıdaki özelliklerden birinin veya bir kaçının geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu özelliklerin başlıcaları, Mekanik dayanım, basınç, çekme, eğilme, çarpma dayanımı, Yorulma dayanımı, aşınma direnci, Korozyon direnci, Kırılma tokluğu, Yüksek sıcaklığa dayanıklılık, Isı iletkenliği veya ısıl direnç, Elektrik iletkenliği veya elektriksel direnç, Akustik iletkenlik, ses tutuculuğu veya ses yutuculuğu, Rijitlik, Ağırlık, Görünüm, ve benzeni özellikler şeklinde sıralanabilir. Ayrıca özellikle dolaylı olarak malzemenin birim maliyeti de düşürülmektedir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 9

10 Kompozit Malzemelerin Başlıca Özellikleri Sonuç olarak tüm kompozit malzemelerin ana üstün özeliklerini şöyle sıralanabilir; Çok bileşenli malzeme olduğu için aşır dizayn istekleri sağlanabilir, %20 - %60 oranında ağırlık azaltılması sağlanmıştır, Genellikle sabit ve değişken maliyetleri düşüktür, Isıl genleşmeleri düşük yapılabilir, Yorulma ve kırılma özellikleri iyidir. Korozyona direnci iyidir, Çarpışma ve hasar toleransı yüksektir, Tabakalılarda klasik malzemelere göre direnci iyidir, İmalat ve montaj kolaydır, Kompozitlerin şekillendirilmesi klasik metallerin şekillendirilmesine oranla yaklaşık 5 kat daha ucuzdur, Hafiftir, yani mukavemet/ağırlık oran yüksektir, Kolay ve hızlı üretim yapılabilir, İlave katkı malzemeleriyle çok çeşitli özellikler kazandırılabilir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 10

11 Kompozit Malzemelerin Genel Özellikleri Kompozit malzemelerde birbirine zıt özellikleri isteyen yönlerde kullanılır. Şöyle ki, yüksek mukavemetli tok bir malzeme klasik yapıyla uyuşmaz. Çünkü malzemenin gerilme mukavemeti arttıkça tokluğu düşer, yani kırılganlaşır. Örneğin, cam yüksek basınçlara dayanabilse de çok büyük deformasyonlarda kırılganlaşır. Bu malzemenin kırılana kadar bünyesinde çok enerji depo ettiğini gösterir. Buna en iyi örnek karayollarında kullanılan kenar banketleridir. Otoban yollardaki bu banketler arabaların çarpmasına karşı çok dayanıklıdırlar. Genel kullanılan kompozit malzemelerde yapısal bileşenleri arasında mukavemet ve tokluk özelliği bakımından bir fark yoktur. Fakat en çok kullanılan tek yönlü kompozit malzemelerde bu özellikler kendisini oluşturan klasik malzemelere oranla çok çok üstündür. Kompozit malzemelerde, yüksek ısıl gerilmelere dayanıklı malzeme dizaynı da kolay ve mümkündür. Özellikle tabakalaşmış kompozit malzemelerde bu dizayn yapılır. Örneğin, sıvı yakıcı -yakıtlı roket motoru yanma odası dizaynında burada malzemeden istenen özellikler düşük ağırlık, yüksek ısı ve basınca dayanıklılık, yanma (combustion instability) kararsızlığından oluşan yüksek dinamik yüklere dayanım (ve dolayısıyla yüksek bir creep dayanımı) gibi özelliklerdir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 11

12 Kompozitlerin Geleneksel Malzemelerle Karşılaştırılması Çok genel kullanılan metaller ve bazı önemli özellikleri ve kompozit malzemelerin geleneksel malzemelerle mekanik özellikler bakımından karşılaştırılması çizelge de gösterilmiştir. Çizelge den de görüleceği gibi yalnız dayanım ve modüle göre elyafla takviyeli kompozit malzemeler belirli bir avantaja sahip değil kırılma uzamaları metallerden daha düşüktür. Elyaf takviyeli kompozitlerin avantajları birim ağırlık modülü, özgül modül/yoğunluk oranı ve birim dayanımı içinde, özgül dayanım/yoğunluk oranı, düşünüldüğünde ortaya çıkmaktadır. Kompozit malzemelerin daha yüksek dayanım ve modüle sahip olması makina elemanının ağırlığının azalması demektir. Bu durum bütün hareket eden parçalarda, özellikle taşıma araçlarında çok önemli bir faktördür çünkü ağırlıkta azalmalar enerji tasarrufuna ve verimliliğin artmasına yol açmaktadır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 12

13 Kompozit Malzemelerin Genel Özellikleri Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 13

14 Metallerin bazı özellikleri Metal cinsi Sertlik Çekme Sünekliği Ergime (BSD) dayanımı (MPa) (%) ( C) Çelik Esmer döküm Temper döküm Beyaz döküm Dövülebilir Alüminyum Bakır Magnezyum Nikel Titanyum Çinko Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 14

15 Kompozit Malzemelerin Seçim Kriterleri Mühendislikte yaygın olarak kullanılmakta olan çok farklı malzemeler mevcut bulunmakta olup bunlar; genelde metaller, plastikler, seramikler olmak üzere 3 guruba ayrılırlar. Bunların birbirine göre zayıf ve üstün yanları vardır. Bu malzemelerin uygulama alanları dikkate alındığında bir malzemede aranan özelliklerden en önemlileri; Akma dayanımı, Rijitlik (elastik modülü), Kırılma tokluğu (çatlak yayılmasına karşı dayanma direnci), Yoğunluk (birim hacim kütlesi), Yüksek sıcaklıklara dayanma direnci ki bu da keza malzemenin ergime noktası ile ilgilidir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 15

16 Kompozit Malzemelerin Seçim Kriterleri Malzemeden aranan özelliklerden orta ve yüksek yoğunluğa sahip ancak tokluk ve dayanım özellik çiftinin en uygun olduğu gurubu olan metaller, makina ve metalurji mühendisliği alanında en yaygın olarak tercih edilen malzeme türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Metaller, saf halde yumuşak ve dayanımı düşük ancak alaşımlama, soğuk biçimlendirme ve ısı işlemle dayanım ve sertlikleri artabilmektedir. Ayrıca, beklenmedik yüksek zorlamalara maruz kaldığı zaman ki çok sıkça olur, örneğin, çelik malzeme kırılmaz fakat sadece akar ve yükü bütün listeme dağıtır ve buda kullanımda güvenirlik sağlar. Metaller kolaylıkla dökülerek veya plastik deformasyan oluşturularak şekillendirilebilir ve karmaşık montajlarda kaynak, vida ile birleştirmeye elverişlidir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 16

17 Kompozit Malzemelerin Seçim Kriterleri Plastikler, yoğunluğu düşük ve karmaşık şekilli parçaları üretmek çok kolay olup birbirleriyle ve diğer malzemelerle birleştirilebilir ve talaş kaldırma işlemleri kolaydır. Fakat termal dayanımları düşük ve bir çoğunun çevresel etkilere karşı kullanımı tehlikeli olup düşük mekanik özelliklere sahiptirler. Seramikler ise düşük yoğunluklu çok dayanıklı ve sert olmasına rağmen aşırı derecede gevrektirler. Bunlar genellikle termal ve kimyasal etkilere karşı dirençlidirler. Ancak yüksek ergime sıcaklık dereceleri ve sertlikleri, işlenmesini zorlaştırır ve yalıtkandırlar. Kırılgan oluşları bunları potansiyel olarak güvensiz yapar. Metallerle karşılaştırıldığında plastik ve seramikler,'çok gevrek olduklarından plastik olarak akmazlar. Daha yüksek maliyetleri yanında bu malzemelerden yapılan parçaların çok daha dikkatli ve doğru tasarlamak zorunluluğu vardır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 17

18 Kompozit Malzeme Bileşenleri Matris fazı Sürekli ve ana faz. Takviye fazını bir arada tutar ve yükü paylaşırlar. Takviye fazı Matris içindeki ikincil fazdır, matrisin dayanım ve rijitliğini arttırır. Arayüzey Matris ile takviye fazı arasındaki fazdır (kimyasal, fiziksel,mekanik). Yapışmayı belirler Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 18

19 Kompozit Malzemelerin Sınıflandırılması Kompozit malzemeler genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir; - Doğal kompozitler: örn. ağaç, canlı kemiği, bambu, kas ve diğer dokular - Mikrokompozit malzemeler; örn. metalik alaşımlar, dispersiyonla sertleştirilmiş alaşımlar ve pekiştirilmiş (takviye edilmiş) termoplastikler - Makrokompozit malzemeler; örn.galvanize edilmiş çelik, pekiştirilmiş beton sütunlar, kaynak takımları ve helikopter kanatçıkları Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 19

20 Kompozit Malzemelerin Sınıflandırılması Kompozit malzemelerin içerisindeki boyut, biçim ve fazların dağılımı açısından diğer bir deyişle mikro kompozitler sınıflandırılırsa; - matris fazında sürekli fiberler; düzenli veya gelişigüzel - matris fazında kısa fiberler; düzenli veya gelişigüzel - matris fazında partiküller örn.küreler, düzensiz dağılmış katışıklar - dispersiyonla sertleştirilmiş malzemeler - tabaka yapıları - iskelet veya şebeke yapıları - çok bileşenli ve fiberli/partiküllü kompozit yapılar Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 20

21 Matris Malzemeleri METAL MATRİSLER Hafif metaller, kompozitler için matris malzemesi olarak çok cazip olmaktadır. Bunlar plastiklerden daha yüksek elastik modül, dayanım ve tokluğa sahip olup yüksek sıcaklıklarda özellikleri de daha iyidir. Ancak metal matrisli kompozit üretimi daha zordur. Bunlar her elyafla iyi ara yüzey bağı oluşturmazlar. Metallerle en kolay bağ oluşturan silisyum karbür İle kaplanmış boron elyaftır. Fakat bunlar pahalıdır. MMK'lerde çok yaygın olarak kullanılan matris malzemesi, düşük yoğunluklu, iyi tokluk ve mekanik özelliklere sahip olan hafif metaller ve alaşımlarıdır. Bu hafif metal alaşımları dayanım ve özgül ağırlık oranlarının iyi olması nedeniyle hafif yapı konstrüksiyonlarda tercih edilirler. Atmosfere karşı korozyon dayanımının da çok yüksek olması diğer karakteristik özelliklerinden biridir. Genellikle Al, Ti, Mg, Ni, Cu, ve Zn matris malzemesi olarak kullanılır fakat Al ve alaşımları, Ti ve Mg yaygın olarak kullanılmaktadır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 21

22 Matris Malzemeleri PLASTİK MATRİSLER Plastikler, monomer denilen kimyasal ünitelerden meydana gelen zincir şeklinde bir yapıya sahip sentetik malzemelerdir. Bir monomer polimerizasyon yoluyla başka monomer molekülleri ile birleşerek tekrarlanan ünitelerden oluşan çok uzun zincir şeklinde bir makro-molekül meydana getirilir bunların en basit şekli polietilen'dir. Karbon atomları ile başka elementlerin atomlarından oluşmaktadır. Plastiklerin yapısı amorf şeklinde olup uzun ve karışık yapılı zincirlerin komşuları ile uyum sağlayıp düzenli yapı oluşturmaları çok zordur. Bir lineer polimerin yapısı pişmiş makarnayı andırır, zincirleri birbiri ile dolaşmış halde bulunur. Bazı basit yapılı plastiklerde lokal düzen oluşabilir. Amorf ana yapı içinde oluşan küçük kristal yapılı bölgeler kristalitler yada kristalin bölge olarak adlandırılır, oluşan kristaller rastgele yönlenirler. Kristalleşme imkanı soğuma hızı yavaş olursa artar. Mekanik özellikler kristalleşme derecesi ile artar. Plastikler hafif olması ve kolay işlenebilmelerinden dolayı geniş bir uygulama alanına sahiptir. Karışık geometriye sahip şekiller bile kolaylıkla bir kalıba enjekte etmek suretiyle üretilebilmekte bu nedenle de reçine de denilmektedir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 22

23 Matris Malzemeleri SERAMİK MATRİSLER Seramikler, metal ve metal olmayan elemanlardan meydana gelen inorganik bileşikler olup doğada kayaların dış etkilere karşı parçalanması sonucu oluşan kaolen, kil vb. maddelerin yüksek sıcaklıkta pişirilmesi ile elde edilen malzemelerdir. Seramikler, farklı şekilde silikatlar, aluminatlar ile birlikte metal oksitlerinden oluşurlar. Genelde ya iyonik veya iyonik+kovalent bağ karışımına sahip oldukları için çok kararlıdır. Bu nedenle de çok sert, gevrek ve yüksek sıcaklığa dayanıklıdırlar. Seramik malzemeler endüstriyel fırınlar tuğla, betondan elektronik ve optik araçlarda kullanılan yeni malzemelere kadar geniş bir alanı kapsarlar. Son seramik gurubu ince seramik malzemeler olarak adlandırılır. Bunların şu andaki pazarları az fakat hayli artacağı görünmektedir. Camlar kimyasal olarak çok taraflı fakat cam geçiş sıcaklığından geçerken dayanımını kaybederler ancak bunlar da kırılgandır. Bunun anlamı küçük yüzey hataları varlığı kopma gerilimini hızlı şekilde azaltırlar. Keza termal direncide düşük ve iyi yalıtkandırlar. Seramikler, gevrek olduklarından mikro yapısal kusurları çentikler ve mikroçatlaklar gerilme yığılmasına yol açtıklarından çekme dayanımı düşüktür. Basma dayanımları ise çok yüksektir. Ancak mikro-yapısal kusurları azaltacak şekilde çok ince çaplı elyaflar Üretilerek daha dayanıklı kompozit üretmek mümkün olmaktadır. Bu malzemelerde kayma direnci çok yüksek olduğundan plastik şekil verme olmaksızın gevrek tarzda kırılırlar. Bununla beraber çok sert olduğundan dolayı bazıları AI2O3 ve SiC gibi aşındırıcı malzeme olarak kullanılır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 23

24 Takviye Malzemeleri Kompozit malzemelerde takviye elemanı olarak seramik elyaflar veya parçacıklar kullanılmakta olup, bunlar plastik ve metal esaslı malzemelerle elde edilemeyen yüksek özgül dayanımlı malzemelere olan talep nedeniyle son yıllarda yaygın olarak tercih edilmeğe başlanmıştır. Kompozit üretilirken takviye elemanı seçimi, üretim tekniği, üretim esnasında elyafların matris tarafından ısiatılabilmesi, yönlendirilmeleri, ve elyaf içeriği kompozitin fiziksel ve mekanik özelliklerini belirler. Bu nedenle takviye elemanı seçimi ve özelliklerinin İyi bilinmesi gerekir. Takviye malzemeleri, matris malzemelerine göre seçilirler Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 24

25 Kompozit Malzemelerin Sınıflandırılması Malzeme B Malzeme A Parçacık takviye Matris Matris Fiber takviye a) b) c) Kompozit çeşitlerinin şematik görünümü a) Parçacık takviyeli, b) Fiber takviyeli, c) Katmanlı Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 25

26 Kompozit Malzemelerin Takviye Malzemelerine Göre Sınıflandırılması Kompozit malzemeler, takviye malzemesine göre şu şekilde sınıflandırılabilir. Parçacık (partikül) takviyeli kompozitler Fiber takviyeli kompozitler Tabakalı kompozitler Karma hibrit kompozitler Elyaf Takviyeli Parçacık Takviyeli Tabakalı Karma Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 26

27 Kompozit Malzemelerin Takviye Malzemelerine Göre Sınıflandırılması Parçacıklı Kompozitler Bir matris malzeme içinde başka bir malzemenin parçacıklar halinde bulunması ile elde edilirler. İzotrop yapılardır. Yapının mukavemeti parçacıkların sertliğine bağlıdır. En yaygın tip plastik matris içinde yer alan metal parçacıklardır. Metal parçacıklar ısıl ve elektriki iletkenlik sağlar. Metal matris içinde seramik parçacıklar içeren yapıların (cermet), sertlikleri ve yüksek sıcaklık dayanımları yüksektir. Uçak motor parçalarının üretiminde tercih edilmektedirler Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 27

28 Kompozit Malzemelerin Takviye Malzemelerine Göre Sınıflandırılması Elyaflı Kompozitler Bu kompozit tipi ince elyafların matris yapıda yer almasıyla meydana gelmiştir. Elyafların matris içindeki yerleşimi kompozit yapının mukavemetini etkileyen önemli bir unsurdur.uzun elyafların matris içinde birbirlerine paralel şekilde yerleştirilmeleri ile elyaflar doğrultusunda yüksek mukavemet sağlanırken, elyaflara dik doğrultuda oldukça düşük mukavemet elde edilir. İki boyutlu yerleştirilmiş elyaf takviyelerle her iki yönde de eşit mukavemet sağlanırken, matris yapısında homojen dağılmış kısa elyaflarla ise izotrop bir yapı oluşturmak mümkündür. Elyafların mukavemeti kompozit yapının mukavemeti açısından çok önemlidir. Ayrıca, elyafların uzunluk/çap oranlar arttıkça matris tarafından elyaflara iletilen yük miktarı artmaktadır. Elyaf yapının hatasız olması da mukavemet açısından çok önemlidir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 28

29 Kompozit Malzemelerin Takviye Malzemelerine Göre Sınıflandırılması Tabakalı Kompozitler Tabakalı kompozit yapı, en eski ve en yaygın kullanım alanına sahip olan tiptir. Farklı elyaf yönlenmelerine sahip tabakaların bileşimi ile çok yüksek mukavemet değerleri elde edilir. Isıya ve neme dayanıklı yapılardır. Metallere göre hafif ve aynı zamanda mukavemetli olmaları nedeniyle tercih edilen malzemelerdir. Sürekli elyaf takviyeli tabakalı kompozitler uçak yapılarında, kanat ve kuyruk grubunda yüzey kaplama malzemesi olarak çok yaygın bir kullanıma sahiptirler. Ayrıca, uçak yapılarında yaygın bir kullanım alanı olan sandviç yapılar da tabakalı kompozit malzeme örneğidirler. Sandviç yapılar, yük taşımayarak sadece izolasyon özelliğine sahip olan düşük yoğunluklu bir çekirdek malzemenin alt ve üst yüzeylerine mukavemetli levhaların yapıştırılması ile elde edilirler Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 29

30 Kompozit Malzemelerin Takviye Malzemelerine Göre Sınıflandırılması Karma (Hibrid) Kompozitler Aynı kompozit yapı da iki ya da daha fazla elyaf çeşidinin bulunması olasıdır. Bu tip kompozitlere hibrid kompozitler denir. Bu alan yeni tip kompozitlerin geliştirilmesine uygun bir alandır] Örneğin, kevlar ucuz ve tok bir elyafdır,ancak basma kuvveti düşüktür. Grafit ise düşük tokluğa sahip, pahalı ancak iyi basma kuvveti olan bir elyaftır. Bu iki elyafın kompozit yapısında bir arada bulunması ile elde edilen hibrid kompozitin tokluğu grafit kompozitten daha iyi aynı zamanda maliyeti daha düşük ve basma mukavemeti de kevlar elyaflı kompozitten daha yüksek olmaktadır. Farklı tiplerdeki hibrid kompozitler aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir; Matris içindeki yada daha fazla tabaka içerirler.her tabaka belirli bir yöndeki takviyeleri içerir ve her bir tabakada belirli bir tip elyaf kullanılmıştır. İki yada daha fazla elyaf karışım halde aynı tabakada yer alır ve tabakalar istenilen şekilde birleştirilerek hibrid elde edilir. Reçine matrisli tabakalar ve metal matrisli tabakalar gibi farklı kompozit yapıları içeren süper hibridler elde edilebilir.tabakalar bir yapışkanla birleştirilirler Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 30

31 Kompozit Malzemelerin Matris Malzemelerine Göre Sınıflandırılması Ayrıca kompozit malzemeler, matris malzemesine göre ; - Metal matrisli kompozitler - Polimer matrisli kompozitler - Seramik matrisli kompozitler olarak 3 e ayrılır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 31

32 Metal Matrisli Kompozitler Metal matrisli kompozitlerin polimer matrisli kompozitlere göre avantajları çok daha yüksek sıcaklıklarda çalışabilmesi, alev almaması, ve organik akışkanlara karşı korozyon ve erozyon dayanımının daha yüksek olması sayılabilir. Aluminyum, magnezyum, titanyum, bakır ve süper alaşımlar sıkça kullanılan matris yapılardır. Takviye çeşiti parçacık veya fiber (sürekli, süreksiz) şeklinde uygulanmaktadır. Sürekli fiber olarak kullanılanlar SiC, alumina ve karbon şeklindedir. Metal matrisli kompozitlerin başlıca uygulama alanları, otomotiv sanayisidir. Havacılık sanayide metal matrisli kompozitlerden yararlanmaktadır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 32

33 Polimer Matrisli Kompozitler (PMK) Takviye fiberleri olarak cam, karbon ve aramid sıkça tercih edilmektedir. Cam takviyeli polimer esaslı kompozitler otomotiv ve denizcilik endüstrisi başta olmak üzere, plastik boru ve dolum kaplar yapımında kullanım alanına sahiptirler. Karbon takviyeli polimer kompozitler ise spor aletleri yapımında, roket motorlarında, basınç kapları ve uçak yapı bileşenlerinde kullanılmaktadır. Aramid fiber takviyeli polimer matrisli kompozitler ise ballistik zırh, spor ürünleri, füze kılıfında, conta, otomotiv fren sisteminde, halat ve dış lastik yapımında uygulaması vardır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 33

34 Bazı FibertTakviyeli Kompozitlerin Uygulama Alanları Malzeme Borsik aluminyum Kevlar-epoksi Kevlarpolyester Grafit-polimer Uygulamalar Motorlarda, diğer hava taşıtlarında ve uzay uygulamalarında fan lamaları Havacılık, uzay, bot teknesi, spor gereçleri, uçaksavar kılıfı Havacılık, uzay, bot teknesi, spor gereçleri, uçaksavar kılıfı Uzay, otomotiv, spor gereçleri Cam-polimer Hafif otomotiv uygulamaları, su ve denizcilik uygulamaları, korozyon dirençli uygulamalar, spor gereçleri, uzay ve havacılık parçaları Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 34

35 Seramik Matrisli Kompozit Malzemeler (CMC) Seramik malzemeler, yüksek sıcaklığa dayanıklı ve hafif oldukları (g = 1,5-3,0 gr/cm3) için oldukça çekicidir. Ancak kırılgan olmaları, monolitik seramiğin motor uygulamalarını kısıtlamaktadır. Bu nedenle lif takviyesi esas olarak SiC, Si3N4, karbon, Al203 veya karışımdır (SiC + Al203 ). Seramik matrisli kompozitler, 1000 C nin üzerinde birkaç yüz saat kaldıklarında basınç ve fiber malzemesine bağlı olarak 2 çeşit sorunla karşılaşmaktadır. Fiber oksit, sıcaklığa oldukça dayanımlı olmasına karşın, sürünme özellikleri iyi değildir. Öte yandan, oksit olmayan fiber malzemelerinin (SiC) sürünme özellikleri iyi olmakla birlikte, koruyucu kaplama olmasına rağmen matris malzemesi ile reaksiyona girerek kimyasal değişime uğrayabilmekte, bu da yapısal sorunlara yol açmaktadır. Bu nedenle 1000 C nin üzerinde SMK'lerin kullanımı sınırlıdır. Monolitik seramik bu problemleri içermez, ancak onların kırılganlık ve çatlama riski gibi sorunları vardır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 35

36 Seramik Matrisli Kompozit Malzemeler (CMC) Seramik matrisli kompozitlerin uçaklarda uygulamalarına örnek olarak ; alçak basınç türbin'e (LPT, Low Pressure Turbine) ait sabit parçalarda (egzoz gömleği, flapler, v.b.) kullanılabilir. SNECMA M88 motorunda egzoz flapleri (Kapakları) seramik katmanlı kompozit'tir. Yüksek sıcaklıktaki mükemmel mukavemet değerlerine bağlı olarak, uzay roketi motorları,sandviç zırhlar, çeşitli askeri amaçlı parçalar imali ile uzay araçları bu ürünlerin başlıca kullanım yerleridir. Seramik matris kompozitler yüksek sıcaklık ve kritik gerilme uygulamalarının yanı sıra kesici takım olarak sert metal alaşımlarının kesilmesinde de kullanılırlar Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 36

37 İleri Kompozitler İleri kompozit malzemeler uçak ve uzay sanayisi gibi dayanım, bükülmezlik ve hafiflik özelliklerini gerektiren uygulamalarla ilgilidir. İleri kompozitlerde tipik olarak polimer veya metal matris içinde boron, grafit veya kevlar fiber kullanılır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 37

38 İleri Kompozitler Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 38

39 Kompozit Malzemeler ve Sınıflandırılması ÖZET - Kompozit malzemeler, fiziksel olarak birbirlerinden farklı ve mekanik olarak ayrılabilir iki veya daha fazla malzemelerdir. - Birbirinden farklı malzemelerin birbirleri içersinde nihai üründeki en iyi özellikleri kazandırmak amacı ile dağıtılan veya yaydırılan malzemelerdir. - Yaydırma ve pekiştirme sonucu meydana getirilen kompozit malzemelerin özellikleri, kompozit yapının bileşen fazların tek başına olan fiziksel ve mekanik özelliklerinden üstündür. - Kompozit malzemelerin seçim ve dizaynlarında işçilik, birim maliyet fiyatı, hammadde akışı gibi faktörlerle birlikte kolayca işlenebilirlik ve şekillendirme gibi faktörler de göz önüne alınır. Kaynak; Prof.Dr.Lütfü Öveçoğlu, Kompozit Ders Notları, İTÜ Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 39

40 KOMPOZİT MALZEMELERİN AVANTAJLARI Yüksek mukavemet : Kompozitler yüksek mukavemet değerleri sağlayan malzemeler arasında en etkin olanlardan birisidir. Ağırlık : Kompozitler birim alan ağırlığında hem takviyesiz plastiklere, hem de metallere göre daha yüksek mukavemet değerleri Beton yüzeylere uygulama imkanı : Beton yüzeylere, kompozitler mükemmel yapışır. Özellikle, betonun gözenekli olması nedeniyle, kompoziti oluşturan ana malzemelerden polyester reçinenin beton gözeneklerinden sızması ve beton kütle içinde sertleşmesinden dolayı mükemmel bir yapışma sağlanır. Ahşap yüzeylere uygulama imkanı : Kompozitler ahşap yüzeylere yapışma özelliğine sahiptir. Ancak ahşabın kuru olması ve stiren ihtiva eden polyester reçine ile iyi bir şekilde emdirilmesi gerekir. Demir yüzeylere uygulama imkanı : Demir yüzeydeki pas ve yağ kalıntıları temizlendikten sonra kompozitlerle kaplanabilir. Bu sayede demir ve çelik yüzeyler, kompozitlerle kaplanarak korozyon etkilerinden korunmaktadır. Yanmazlık özelliği : Kompozitlerin alev dayanımı, kullanılan polyesterin özelliğine bağlıdır. Alev dayanım özelliğinin arandığı yerlerde Alev dayanımlı polyester kullanılmalıdır. Kompozitler sıcaklıktan etkilenmez : Kompozit ürünler, termoset plastikler grubundan polyester reçineler ile yapıldığı için yumuşamaz ve şekil değiştirmez. Isı dayanıklılığı kullanılan polyester reçinenin cinsine bağlıdır. Kompozitler içine farklı malzemeler gömülebilir : Kompozitler çine demir, ahşap, halat, tel, mukavva, poliüretan sert köpük gibi malzemeler gömülerek mekanik özellikleri farklılaştırılabilir. Tamir edilebilirlik özelliği : Tamir izlerinin görünmemesi için, onarım işleminin bir kalıp üzerinde yapılması, yada onarımdan sonra zımpara veya boya yapılması gerekir. Kompozitler kesilip delinebilir : Kompozitler, tahta gibi kolayca kesilir, delinir, zımparalanır. Bu amaçla kullanılan aletlerin sert çelik veya elmas uçlu olması halinde daha iyi sonuç alınmaktadır Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 40

41 KOMPOZİT MALZEMELERİN AVANTAJLARI Tasarım esnekliği : Kompozitler bir tasarımcının aklına gelebilecek her türlü karmaşık, basit, geniş, küçük, yapısal, estetik, dekoratif yada fonksiyonel amaçlı olarak tasarlanabilir. Boyutsal stabilite : Çeşitli mekanik, çevresel baskılar altında termoset kompozit ürünler şekillerini ve işlevselliklerini korumaktadırlar. Yüksek Dielektrik Direnimi : Kompozitlerin göze çarpan elektrik yalıtım özellikleri, birçok komponentin üretimi konusunda açık bir tercih nedenidir. Korozyon dayanımı : Kompozitlerin antikorrozif özelliği, diğer üretim malzemelerinden üstün olan niteliklerinden biridir. Kalıplama kolaylığı : Kompozit ürünler, çelik türündeki geleneksel malzemelerde karşılaşılan birçok parçanın birleştirilmesi ve sonradan monte edilmesi işlemini tek parçada kalıplama olanağı ile ortadan kaldırmaktadır. Yüzey uygulamaları : Kompozit ürünlerde kullanılan polyester reçine, özel pigment katkıları ile renklendirilmek suretiyle, amaca uygun kendinden renkli olarakta üretilebilir. Şeffaflık özelliği : Kompozitler, cam kadar ışık geçirgen olabilir. Tam şeffaf olması nedeni ile ışığı yayması sayesinde, diffüze ışığın önem kazandığı seralarda ve güneş kolektörü yapımında önemli avantaj sağlar. Beton yüzeylere uygulama imkanı : Beton yüzeylere, kompozitler mükemmel yapışır. Özellikle, betonun gözenekli olması nedeniyle, kompoziti oluşturan ana malzemelerden polyester reçinenin beton gözeneklerinden sızması ve beton kütle içinde sertleşmesinden dolayı mükemmel bir yapışma sağlanır. Ahşap yüzeylere uygulama imkanı : Kompozitler ahşap yüzeylere yapışma özelliğine sahiptir. Ancak ahşabın kuru olması ve stiren ihtiva eden polyester reçine ile iyi bir şekilde emdirilmesi gerekir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 41

42 KOMPOZİT MALZEMELERİN AVANTAJLARI Yorulma: Kompozit numuneler ve yapı elemanları üzerinde yapılan laboratuvar deneyleri bu malzemelerin yorulma ömrünün uzun olduğunu göstermiştir. Dolayısıyla örneğin ;tamamen kompozitten yapılmış bir uçakta yorulma probleminin olmayacağı sonucuna varılabilir. Şekil den de görüleceği gibi yorulmanın kritik olduğu yapılarda kompozitler büyük üstünlük sağlamaktadır. Malzemenin Yorulma Özellikleri Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 42

43 KOMPOZİTLERİN DEZAVANTAJLARI Bazı yüksek kapasiteli üretim uygulamalarında, malzeme fiyatı oldukça yüksektir. Başta seramik matrisli kompozitler olmak üzere metal matrisli kompozitlerin üretim işlemleri oldukça karışık ve zordur. Toz metalrjisi yöntemiyle sıkıştırılarak preslenen kompozitlerin yapısında boşluklar bulunmaktadır. Bu boşluklar uygulamalarda sıkıntılar yaratmaktadır. Boşluklar infiltrasyon tekniği ile doldurulabilir. Kompozit malzeme üretiminde örn.plastik matrisli kompozit oksitlenme ve duman çıkışı olabilir ve bazı işçilerde cilt hastalıkları görülebilir. Metal malzemeler için büyük ekipman harcaması yapan idareciler, kompozit teknolojisine geçerken yeni ve pahalı ekipmanları almaya isteksiz olabilirler Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 43

44 Kompozitler Malzemelerin Dezavantajları. Lamine edilmiş kompozitlerin özellikleri her zaman ideal değildir, kalınlık yönünde düşük dayanıklılık ve katlar arası düşük kesime dayanıklılık özelliği bulunmaktadır. Malzemenin kalitesi üretim yöntemlerinin kalitesine bağlıdır, standartlaşmış bir kalite yoktur. Kompozitler kırılgan (gevrek) malzeme olmalarından dolayı kolaylıkla zarar görürler, onarılmaları yeni problemler yaratabilir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 44

45 Kompozitlerin Kullanım Alanları Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 45

46 MMK KULLANIM ALANLARI Uzay Sanayii Havacılık Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 46

47 MMK KULLANIM ALANLARI Otomotiv Elektrik Tıp Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 47

48 Spor Malzemeleri MMK KULLANIM ALANLARI Tekstil sanayii Diğer Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 48

49 DİZEL MOTOR PİSTONLARI Yüksek aşınma dayanımlı Yüksek sıcaklık dayanımı Yüksek ısıl dayanım İyi ısıl iletkenlik Matris : Al alaşımı Takviye: SiC partikül Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 49

50 ŞAFT Corvette alüminyum şaft Kamyonet ve minibüslerde iki parçalı olan Şaft tek parçadır. Şaft dış yüzeyi karbon elyafla takviyeli Tüm bünyede parçacıklarla takviyeli: 6061+%20 partikül (parçacık). Ekstrüzyonla boru olarak Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 50

51 DAĞ BİSİKLETİ Yüksek rijitlik, Yüksek Yorulma Dayanımı, Hafiflik DURALCAN ve AMC %10-20 SiC içeren Al Ekstrüzyonla 1.5 mm. et kalınlığında boru MİG kaynağı Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 51

52 Bazı Fiber Takviyeli Kompozitlerin Uygulama Alanları Malzeme Borsik aluminyum Kevlar-epoksi Kevlarpolyester Grafit-polimer Uygulamalar Motorlarda, diğer hava taşıtlarında ve uzay uygulamalarında fan lamaları Havacılık, uzay, bot teknesi, spor gereçleri, uçaksavar kılıfı Havacılık, uzay, bot teknesi, spor gereçleri, uçaksavar kılıfı Uzay, otomotiv, spor gereçleri Cam-polimer Hafif otomotiv uygulamaları, su ve denizcilik uygulamaları, korozyon dirençli uygulamalar, spor gereçleri, uzay ve havacılık parçaları Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 52

53 Polimer Matrisli Kompozitlerin (PMK) Kullanım Alanları Denizcilik Sanayi Yelkenli Gövdesi; CTP, Balsa ve polimer köpük üstüne cam, aramid karbon dokumalari ile kaplanmasi Yat, Tekne Arkasi PlatformBasamaklar; CTP Yelken Diregi; Kevlar+Epoksi Korozyona Dayaniklı Ürünler Su tanki; CTP Mazgal Oluklari; CTP Yeralti Borulari; Marketlerde Dondurulmus Gida Reyonu Kaplamasi; CTP Rasathane Kubbesi; CTP Açik Saha Dolaplari: CTPÇit; CTP Ilan Panolari; CTP Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 53

54 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 54

55 Polimer Matrisli Kompozitlerin (PMK) Kullanım Alanları Sağlık Tekerlekli sandalye; Cam veya Karbon Elyaf takviyeli Polyester Tibbi Tetkik Cihazlari Dis Muhafazalari; CTP Ulasım Traktör Kaporta Kabin Oturma Birimi; SMC Toplu Tasima Araçlari Oturma Birimi; SMC Konteyner Tabani; GMT Otobüs Havalandirma Kanallari Port Bagaj Parçalari Gösterge Paneli; CTP Açik Alan Servis (Golf Arabasi) araçlari kaporta, tavan; CTP Teleferik; CTP, Maçka teleferigi Tren; Kompozit prepreg ve dokuma malzemeler türleri artan oranlarda tren konstrüksiyonunda maliyet ve agirlik düsürmek amaciyla kullanilmaktadir.iskelette agirligin düsürülmesi enerji tasarrufu saglamakla beraber daha hizli araçlarin gelistirilmesine katkida bulunmaktadir. Ayrica trenlerde malzemelerin yüksek katiliga sahip olmalaiskeletin desteklenmesine gerek olmamasi anlamina gelmaktedir ki böylece yolcu tasima bölümü ayrilan mekan artirilabilmektedir. Tren konstruksiyonunda kolay ve hzili degisebilen genellikle prepreg levhalar kullanilir.böylece tekil zarar gören paneller hizla degistirilebilmektedir Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 55

56 Spor Araçları Kompozit malzemelerin popüler oldugu yeni sektörler arasinda spor araç ve gereçleri her geçen gün daha da öne çikmakatdir. Özellikle agirligin azalmasi, dolayisiyla hareket kabiliyetinin artmasi, ve dayanikliligin artmasina neden olan cam ve karbon elyafi takviyeli kompozitler kullanilmaktadir. Kompozitler kano, sörf ve yatlar için çok önemli olan malzeme yorgunlugu ve darbe dayanimi konusunda üstün özelliklere sahiptirler. Dag bisikletleri en iyi dayanim/agirlik orani ve en düsük agirlik özellikleri kazanmak için karbon elyafi ile üretilmektedir. Korozyona dayanim, sok emme ve saglamlik gibi üstün özellikler kazandirmaktadir. Ayrica golf sopasi, tenis raketi gibi spor ürünlerinde agirligi düsürmek için karbon elyafi takviyeli kompozit malzemelerden üretilmektedirler. Su kayagi; Termoplastik prepreg Kar kayagi; Ahsap üzerine sarilmis karbon, aramid, cam elyafi karisimi+epoksi Kano küregi; ( %33 Cam+Poliftalamid) Su kaydiraklari: CTP Sörf Tahtalari:; CTP Bisiklet; (Karbon+Poliamid 6), yaklasik 1kg agirliginda Reebook Spor Ayakkabi; termoplastik poliüretan, petek (honeycomb) Golf Sopasi; Karbon Fiber+Epoksi Tenis Raketi; Aramid (Kevlar)+Epoksi Zipkin Gövdesi; Karbon Fiber+Epoksi Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 56

57 Otomotiv Otomobil firmasi müsterilerinin ihtiyaçlarina karsilik vermek çevresel sartlarin baskisi altinda daha hafif otomobiller üretmektedirler. Hafifi otomobiller daha çabuk hizlanabilen, daha çabuk durabilen ilerlemek için daha küçük bir motora ve daha az benzine ihtiyaç duyan araç anlamina gelmektedir. Cam Silecegi; %30 Cam+PBT Fitre Kutusu; Mercedes, %35 Cam+Poliamid 66 Pedallar; %40 Cam+Poliamid 6 Dikiz Aynasi; %30 Cam+ABS Far Gövdesi; BMW, %30 Cam+PBT Hava Giris Manifoldu; BMW, Ford, Mercedes, %30 Cam+Poliamid 6 Otomobil Gösterge Paneli; GMT Otomobil Spoiler; CTP Otomobil Yan Gövde Iskeleti; Ford, CTP Otomobil kaporta; Corvette, SMC CTP Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 57

58 Müzik aletleri London College of Furniture ve diger bazi yerlerde ileri kompozit malzemelerle müzikal enstrümanlar yapilmasi üzerine çalismalar bulunmaktadir. Ileri kompozit malzemelerle yaopilan yayli sazlarda boyun kisminin tellerin gerilmesinden dolayi deforme olmasi karsilasilan temel sorunlardandir. Keman; Karbon Fiber+Epoksi Gitar; Karbon lamine tabakalar arasi polimer köpük Akustik Gitar; Grafit-Epoksi Çello; Karbon +Epoksi Insaat Köprü Tabani;CTP Trabzani;CTP Yürüme yollari;ctp Tasiyici Konstruksiyon;CTP Bina Balkon Korkulugu;CTP Kapi;CTP Tasiyici Konstruksiyon Yüzme Havuzu Kapi Saçagi Yer karolari; SMC Bina Kaplama Panelleri: CTP Küvet; CTP Lavabo; CTP Sokak Lambasi; CTP Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 58

59 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 59

60 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 60

61 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 61

62 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 62

63 GRP Rüzgar Türbini Rotor Kanadı Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 63

64 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 64

65 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 65

66 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 66

67 Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER 67