Sevgili Hocam Ümit Hassan için...

Transkript

1 Sevgili Hocam Ümit Hassan için...

2 İçindekiler Önsöz 9 TÜRKİYE'NİN NEO-LİBERAL DÖNÜŞÜMÜ VE LİBERAL DÜŞÜNCE 11 Giriş 11 Liberalizmden Neo-liberalizme 12 Türkiye'de 1980 Sonrasında Neo-liberal Dönüşüm 'lerde Liberal Düşünce 'larda Neo-Liberalizmin Derinleşmesi 'larda Liberal Düşüncenin Atağı 31 Liberal Oluşumlar: YDH ve LDP 36 Yeni Demokrasi Hareketi 36 Liberal Düşünce Topluluğu ve Liberal Demokrat Parti 'lerde Neo-liberalizmin Dönüşümü Krizi ve 'Öteki Türkiye' Tartışması 46 Savaş ve Emperyal Siyaset 50 Derviş, Sol Liberalizm Tartışması ve AKP 53 Sonuç Yerine 55

3 TOPLUMSAL VATANDAŞLIK VE NEO-LIBERALIZM SORUNU 59 Giriş 59 Antik Yunan'da Vatandaşlık: Kamusal Alan ve Toplumsal Eşitlik 60 Modern Vatandaşlığın Kuruluşu 64 Modern Vatandaşlık ve Toplumsal İktidar İlişkileri 67 Refah Devletinde Vatandaşlık Sorunu 76 Neo-liberalizm ve Vatandaşlık Sorunu 81 Neo-liberalizm ve Toplumsal Vatandaşlık 89 Sonuç Yerine: Vatandaşlığın Geleceği? 96 BİYO-POLİTİK ÇAĞDA SUÇ VE CEZALANDIRMA: DENETİM TOPLUMUNDA NEO-LİBERAL YÖNETİMSELLİK 101 Giriş 101 Modern Suç ve Cezalandırma 103 Neo-liberalizm: Yönteme İlişkin Birkaç Söz 111 Disiplin Toplumundan Denetim Toplumuna 115 Devlet, Cezalandırıcılık ve Kapatma 124 Yönetimsellik ve Cemaat Denetimi 136 Yeni Cezalandırma 137 Suçla İlgili Söylemlerin Dönüşümü 138 Ceza Adalet Sisteminin Rasyonelleştirilmesi 141 Sorumluluğu Havale Etme ve Cemaat Denetimi 144 Hapishanenin Değişen İşlevi ya da Kapatmanın Sürekliliği 150 Sonuç: Biyo-politikDışlama 155

4 TÜRK NEO-LİBERAL CEZA POLİTİKASINDA BİR HAYALET: "SUÇLU ÇOCUKLAR" 163 Giriş 163 Yeni Cezalandırma 164 Çocuk Suçluluğu ve Yeni Cezalandırma 167 Türkiye'de Çocuk Adaleti ve Cezalandırıcı Söylem 173 Çocuk Adalet Sisteminin İkili Karakteri 176 Otoriter ve Dışlayıcı Zihniyet 185 Çocuk Suçluluğu ve "Sınıf-dışı" Sorunu 192 Sonuç Yerine 196 EĞİTİM VE ÇOKKÜLTÜRCÜLÜK: AMERİKAN ÜNİVERSİTELERİNDE IRK VE KÜLTÜR SAVAŞLARI..203 Giriş 203 Olumlu Eylem Tartışması 204 Olumlu Eylem Tartışmasında Konumlar 210 Çokkültürcülük Tartışması 220 Çokkültürcülük Tartışmasında Farklı Konumlar 224 Liberal Bütünleşme Rüyasının Sonu ve Neo-liberal Korkular 235 Siyahların Konumu: Dışlanma Korkusu ve Gücenme 236 Neo-Liberal Korkular 241 Bitirirken 246

5 ÖNSÖZ Bu derleme ile bundan üç yıl önce yayınladığım Siyaset Sosyolojisi Yazıları: Yeni Sağ ve Sonrası (Dipnot, 2007) adlı ilk kitabımdaki ana temayı izlemeye devam ediyorum. Bir önceki kitap, 1980'lerden itibaren küresel ölçekte yeni sağın izlediği seyri izliyor, öte yandan yeni sağ ve neo-liberalizmin toplum üzerindeki süregelen etkilerini çözümlemeye çalışıyordu. Yeni sağ ile sonrası arasındaki sürekliliklere dikkat çeken kitap, bu bağlamda özellikle Türkiye'nin 1980 sonrası geçirdiği yapısal dönüşümün yanısıra, yeni sol, radikal sağ popülizm, suç ve cezalandırma, toplumsal dışlanma ve madun siyaseti gibi farklı konularda ne-liberal dönüşümlerin izini sürüyordu. Elinizdeki bu ikinci derleme de benzer temaları ele alıyor. Bu kitapta, boyut sınırlaması nedeniyle ilk kitaba alamadığım bazı eski tarihli yazılar ile 2007 sonrası yazdığım başka bazı yazılan biraraya getirmiş oluyorum. Burada birarada sunulan tüm makalelerin önceki yazılarla ortak yanı, hepsinin neo-liberalizmin farklı veçhelerini ve tezahürlerini irdeleliyor olmasıdır. Dahası, bu kitaptaki bazı yazılar doğrudan ilk kitaptaki bazı yazıların devamı olarak da okunabilir. Dolayısıyla, okuyucuya önerim her iki kitaptaki yazılan birlikte değerlendirmesidir. İlk derlemeyi, yayıncım Emir Ali Türkmen'in önerisi üzerine hazırlamıştım. Bu kitabın, hem siyaset bilimi öğrencileri

6 10 Neo-Liberal Tezahürler hem de siyaset sosyolojisi alanında çalışan meslektaşlarım için faydalı olduğunu görmek beni mutlu etti. Önceki kitabın bu başarısı, ikinci bir derleme yapma fikrini Emir Ali'ye bizzat benim önermeme neden oldu. Bu kitabın da ilki kadar faydalı olmasını umut ediyorum. Bu derlemede yeralan yazılarından bir tanesi, S.B.F.'de araştırma görevlisi olarak çalışan ve doktora tezini bitirmekte olan Özkan Ağtaş'la ortak bir çalışmanın ürünü. Özkan'ın aynı zamanda doktora tez konusu olan biyo-politik çağda suç ve cezalandırma konusu, ortak ilgi alanımız olarak bizi birlikte çalışmaya sevkediyor ve teşvik ediyor. Özkan'a hem yazıya geçen emeği hem de bu derlemede yayınlanmasına izin verdiği için teşekkür ediyorum. Kitaptaki yazılardan biri, İngilizceden Türkçeye çevrildi. Ankara Üniversitesi Kadın Çalışmaları öğrencilerinden olan Arzu Burcu Tüner Dedeoğlu ilk çeviriyi yaptı, S.B.F. öğrencilerinden Kübra Ceviz düzeltme işini üstlendi, bense çeviriye son halini verdim. Her ikisine de yardımları için teşekkür ederim. Kitaptaki yazıların tümünün Türkçe redaksiyonunu yapan Süreyya Tamer Kozaklıya da titiz çalışması için bir teşekkür borçluyum. İlk kitabın teşekkür kısmında Prof. Dr. Ümit Hassan'dan "kendisinden en fazla şey öğrendiğim asıl hocam" olarak sözetmiştim. Kendisinden öğrendiklerimin değerine denk olmasa da, bu kitabı ona ithaf ediyorum. Okuyuculara iyi okumalar diliyorum. Okuyucu, kitapla ilgili düşüncelerini benimle de paylaşmak isterse mutlu olurum. Alev Özkazanç Ocak 2011, Ankara ozkazanc(2)poli tics.ankara.edu.tr

7 TÜRKİYE'NİN NEO-LİBERAL DÖNÜŞÜMÜ VE LİBERAL DÜŞÜNCE Giriş Türkiye'de neo-liberal düşüncenin analizine girişmek bir dizi soruyla yüzleşmeyi gerektirir. Bunlardan ilki Batı siyasal deneyiminden türetilmiş bir kavram çifti olarak liberalizm ile neoliberalizmin Türkiye bağlamında ne ölçüde geçerli olduğu sorusudur. Diğer bir deyişle bu kavram çiftiyle Türkiye'nin siyasi tarihini ve özellikle de son yirmi yılım açıklamaya çalışmak ne derece doğrudur? Türkiye gibi bir ülkede liberalizm ile neoliberalizm arasında bir fark gösterilebilir mi? Peki ya Türkiye sağının 'tipik halleriyle' ilişkili olarak liberalizmin anlamı nedir? Neo-liberalizmin liberalizmden farkı ve sağın diğer hâlleri ile eklemlenmesi sorusunun sadece Türkiye için geçerli olmayıp, küresel bir fenomen olarak neo-liberalizm olgusunu analiz etmek açısından da hayati olduğu söylenebilir. Tarihsel ve kuramsal olarak neo-liberalizm terimi tam olarak neye işaret etmektedir? Neo-liberalizmin bir düşünsel/siyasi gelenek olarak liberalizmle kurduğu süreklilik-kopuş ilişkisi nasıl düşünülebi- * Bu yazı ilk olarak şu kaynakta yayınlanmıştır: Modern Türkiye 'de Siyasi Düşünce: Liberalizm, Cilt.7, s , İletişim Yayınlan, İstanbul, 2005.

8 12 Neo-Liberal Tezahürler lir? Söz konusu kuramsal sorunların tümüne yönelik doyurucu yanıtlar vermeyi hedeflemeyen bu yazının temel sorusu, Türkiye'nin son yirmi yılda yaşadığı neo-lberal dönüşüm bağlamında liberal düşüncelerin gelişim dinamiklerinin ne olduğunu anlamaya çalışmak ve taşıdığı anlam ve potansiyelleri sorgulamak olacak. Neo-liberalizmin bir evresinden başka bir evresine geçiş sancılarını yaşadığımız günümüz Türkiye'sinde bu ikisi arasındaki gerilimli ilişkinin analizi özel bir önem taşımaktadır. Ancak önce küresel bir fenomen olarak neo-liberalizme dair bazı temel tespitler yapmak gerekli görünüyor. Liberalizmden Neo-liberalizme Liberalizmden neo-liberalizme dönüşüm süreci asıl olarak, piyasa merkezli bir (sivil) toplum, hukuk ve siyaset geleneğinin, ortaya çıkışından neredeyse 400 yıl sonra nasıl dönüştüğüne dair sorunun yanıtlanması yoluyla anlaşılabilir. Batı modernliğinin karmaşık serüveninin analizini gerektiren bu büyük soruya dair burada ancak şu temel saptamayı yapmak mümkün: Bir düşünce akımı ve yönetim zihniyeti olarak liberalizm her yönüyle oldukça 'modern' bir nitelik taşırken, 'klasik liberalizme' geri dönüş mitiyle kendini kurmaya çalışan neo-liberalizm, (örgütlü) modernliğin çözülme sürecinden beslenmekte ve bizzat bu süreci derinleştirmektedir. Bu tarihsel süreçte, klasik liberalizminin modern repertuara katmış olduğu tüm kurumsal pratik ve normların anlamı zorunlu olarak ve radikal biçimde değişmektedir. 19.yy sonundan itibaren tüm bir modern tarihi, yani liberalizmin de ancak kendini dönüştürerek ayak uydurabildiği tüm bir tarihsel süreci 'sapkınlık' olarak mahkûm eden neo-liberal söylemde artık hiçbir 'liberal' terim eskisiyle aynı anlamı işaret etmiyor.

9 Türkiye'nin Neo-liberal Dönüşümü ve Liberal Düşünce 13 Mutlakiyetçi bir rejime karşı eşitlik ve özgürlük şiarıyla ortaya çıkan liberalizm uzun bir tarihsel süreç boyunca kurucu/devrimci bir nitelik taşıdı; kurucu 'siyasi irade' yoluyla piyasa merkezli bir sivil toplum ve devlet düzeni kurdu. Nevzuhur bir ideoloji olarak liberalizmin amacı, yükselen bir sınıfı ulusal ve küresel çapta hegemonik kılmaktı. Bu süreçte 'eşitlik' ve 'özgürlük' terimleri 'ulus', yurttaşlık, 'halk' ve 'ulus-devlet' ile eklemlenerek anlam kazandı ve bu oluşumları besledi. Liberalizmin 'kuruculuğu' büyük çaplı bir toplumsal yıkım anlamına da geliyordu. Doğa ve insanın metalaştırıldığı, 'kendi yasalarına göre işleyen piyasa' fikri, Polanyi'nin deyimiyle insanlık tarihinde görülmemiş 'sınırsız ve kontrolsüz bir toplumsal değişime duyulan yobazca ve mistik bir anlayışı' temsil ediyordu (Polanyi, 1986). Yine de yol açmış olduğu tüm insanlık trajedilerine rağmen, liberalizm modern siyasi mücadelelerin karmaşık mantığı içine sinerek neredeyse 20. yy'ın sonlarına kadar hegemonik olmayı; 'eşitlik' ve 'özgürlük' kavramlarının anlamlarım liberal bir çerçevede sabitlemeyi başardı. Liberalizm bu başarısını, yüzleştiği her tarihsel kırılma döneminde rakip ideolojilerle ulusal-popüler hegemonik mücadele içine girerek kendisini de önemli ölçüde yenilemesine ve 'sosyal liberalizme' dönüşmesine borçluydu. "VVallerstein'ın deyimiyle devlet iktidar eliyle reform stratejisi olarak liberalizm ulus devletlerin oluşumunda ve meşrulaştınlmasmda kurucu rol oynayarak 1989'a kadar dünya sisteminin egemen ideolojisi hâline geldi (Wallerstein, 1998). II. Dünya Savaşı sonrası dönem, liberalizmin hegemonyasının doruk noktasmı çıktığı 1968'den itibaren hızla inişe geçmeye başladığı bir dönem oldu. 1980'lere gelindiğinde bu süreç, liberalizmin neo-liberalizme dönüşmesiyle sonuçlanmıştı. Bu süreçte liberal gelenek

10 14 Neo-Uberal Tezahürler daha önceki süreçte eklemlendiği sosyal-demokrat öğelerden hızla sıyrılarak, yeni sağ söylem içinde giderek daha fazla muhafazakâr ve otoriter öğelerle eklemlendi. Sonuçta ortaya tüm toplumsal yaşamın piyasa terimleri üzerinden kurulduğu bir piyasa fetişizmi olarak neo-liberal bir tahakküm tarzı ortaya çıktı. 1968,1980,1989 ve 11 Eylül 2001 gibi önemli tarihsel evrelerden geçerek hızla derinleşen ve küresel bir fenomen olarak neo-liberalizmi öne çıkaran bu yapısal dönüşüm sürecinin ayrıntılı bir analizine girmektense, burada temel bir saptamayla yetinmek istiyorum. İlk bakışta neo-liberalizm, ikinci savaş sonrası refah devletinin toplumsal ve siyasi düzenlemelerine karşı bir eleştiri olarak görünür. Oysa neo-liberalizm, refah devleti eleştirisinin ötesinde ya da nezdinde refah devletinde sınırlarına dayanmış olan temel modern-demokratik değer ve pratiklerin tümüne karşı radikal bir saldırıyı temsü etmektedir.