MARTIN COHEN Felsefe, etik ve eğitim konusunda uzmanlaşmış ve programlamayla özel olarak ilgilenen bir öğretmen ve yazardır. Eserleri, 101 Philosophy

Transkript

1 MARTIN COHEN Felsefe, etik ve eğitim konusunda uzmanlaşmış ve programlamayla özel olarak ilgilenen bir öğretmen ve yazardır. Eserleri, 101 Philosophy Problems (3. baskı, 2007) [101 Felsefe Problemi, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Çev. Elçin Gen], 101 Ethical Dilemmas (2. baskı, 2007) [101 Ahlak İkilemi, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Çev. Osman Çakmakçı ve Reha Kuldaşlı], Political Philosophy (2001), No Holiday (2006) ve Wittgenstein s Beetle dan (2005) [Wittgenstein ın Böceği, Aylak Kitap, Çev. Algan Sezgintüredi] oluşmaktadır ten beri The Philosopher ın editörlüğünü yapmaktadır.

2 Ayrıntı: 1258 Felsefe Dizisi: 18 Felsefi Masallar Felsefenin Gerçek Hikâyesini Oluşturan Karakterleri, Entrikaları ve Gizli Sahneleri Ortaya Koyan Alternatif Bir Tarih Martin Cohen Kitabın Özgün Adı Philosophical Tales Being An Alternative History Revealing The Characters, The Plots, and The Hidden Scenes That Make Up The True Story of Philosophy Dizi Editörü Güçlü Ateşoğlu İngilizceden Çevirenler Selin Aktuyun & Mustafa Yalçınkaya Yayıma Hazırlayan Güçlü Ateşoğlu Son Okuma Engin Abat All Rights Reserved. Authorised translation from the English language edition published by John Wiley & Sons Limited. Responsibility for the accuracy of the translation rests solely with AYRINTI YAYINLARI and is not the responsibility of John Wiley & Sons Limited. No part of thes book may be reproduced in any form without the written permission of the original copyright holder, John Wiley & Sons Limited. Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Fotoğrafı Andrew Howe / E+ / Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Esin Yetiş Baskı ve Cilt Ali Laçin - Barış Matbaa-Mücellit Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No. 286 Topkapı/Zeytinburnu - İstanbul - Tel Sertifika No: Birinci Basım: 2018 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

3 Felsefi Masallar Felsefenin Gerçek Hikâyesini Oluşturan Karakterleri, Entrikaları ve Gizli Sahneleri Ortaya Koyan Alternatif Bir Tarih Martin Cohen

4 Felsefe Dizisi Felsefe Işığıyla Arayışlar Prof. Dr. Nejat Bozkurt Özgürlük Üzerine Bir Deneme Herbert Marcuse Felsefeye Davet 1 Veysel Atayman Kaygı Kavramı Yasemin Akış Mitostan Felsefeye H. Attilla Erdemli Frankfurt Okulu Eleştiri, Toplum ve Bilim Kurtul Gülenç Spinoza ile Karşılaşmalar Der.: Güçlü Ateşoğlu & Eylem Canaslan Hâlâ Hayalleri Olanlar İçin Felsefe Wolfram Eilenberger Akıllı Kişiler İçin Felsefe Rehberi Roger Scruton Spinoza nın Sevinci Nereden Geliyor? Reddedilemeyecek Bir Felsefi Teklif Çetin Balanuye İnsan Özgürlüğünün Özü Üzerine F.W.J. von Schelling Almanya'da Din ve Felsefenin Tarihi Üzerine Heinrich Heine Kuşkuculuk Phyrrhonculuğun Ana Hatları-Mantıkçılara Karşı-Fizikçilere Karşı Sextus Empiricus Kant Felsefesinin Politik Evreni Derleme, Çeviri ve Giriş Hakan Çörekçioğlu Aşkın Metafiziği Arthur Schopenhauer Aydınlanma, Devrim ve Romantizm Modern Alman Politik Düşüncesinin Doğuşu Frederick C. Beiser Eleştirel Fragmanlar Felsefi Aforizmalar Friedrich Schlegel

5 Felsefi Masallar Felsefenin Gerçek Hikâyesini Oluşturan Karakterleri, Entrikaları ve Gizli Sahneleri Ortaya Koyan Alternatif Bir Tarih Martin Cohen

6

7 İçindekiler Sunuş!...11 Bu Kitap Ne İşe Yarar?...15 Felsefi Çizimler...19 Birinci Bölüm Antikler 1. Büyücü Sokrates / (İÖ ) Platon un Farklı Formları / (Yaklaşık İÖ ) Aristokrat Aristoteles / (İÖ 384 Civarı-322)...37 İkinci Bölüm Başka Antikler 4. Lao Tzu Hiçliğe Dönüşüyor / (İÖ ) Pythagoras Ona Kadar Sayar / (Yaklaşık İÖ ) Herakleitos Nehrin Karanlık Tarafını Seçer / (İÖ 5. Yüzyıl Civarı) Göğün Öbür Yarısını Hypatia Tutuyor / (İÖ Yaklaşık )...70 Üçüncü Bölüm Ortaçağ Felsefesi 8. İkiyüzlü Augustinus / (İS ) Aziz Thomas Aquinas, Tanrı nın Varlığını Tartışıyor / ( )...88 Dördüncü Bölüm Modern Felsefe 10. Amatör Descartes / ( ) Çemberden Kare Çıkartan Hobbes / ( ) Spinoza Devamlı Kendini Perdahlıyor... / ( )

8 Beşinci Bölüm Aydınlanma Felsefesi 13. Köle Ticaretinin Mucidi John Locke / ( ) David Hume un Pek Çok Yüzü / ( ) Düzenbaz Rousseau / ( ) Immanuel Kant Königsberg in Çinlisi / ( ) Altıncı Bölüm İdealistler 17. Gottfried Leibniz, Düşünen Makine / ( ) Piskopos Berkeley nin Bermuda Koleji / ( ) Okul Müdürü Hegel in Tehlikeli Tarih Dersi / ( ) Arthur Schopenhauer ve Küçük Yaşlı Kadın / ( ) Yedinci Bölüm Romantikler 21. Søren Kierkegaard ın Baştan Çıkarıcılığı / ( ) Mill in Şairane Dönüşümü / ( ) Henry Thoreau ve Kulübede Yaşam / ( ) Marx ın Devrimci Materyalizmi / ( ) Sekizinci Bölüm Günümüz Felsefesi 25. Russell Bir Şey Gösteriyor / ( ) Ludwig Wittgenstein a Dair Martavallar / ( ) Heidegger in (ve Nazilerin) Hikâyesi / ( ) Benjamin Lee Whorf ve Renk Dırdırcısı / (Yaklaşık ) Sartre Olmak ama Mümkünatı Yok Beauvoir Olmamak / ( ve değil) Yapısöken Derrida / ( ) Bilimsel Nitelikli Ek: Felsefede Kadınlar ve Neden Bu Kadar Azlar? Anahtar Kaynaklar ve İleri Okuma Teşekkür Dizin...335

9 Filozoflar, başkalarına şu ibareler dahilinde yardım etmeye istekli, iyi yürekli delikanlılardır, ama gülünç, katı ciddiyetleri ve ibare-itibarlı havaları yla yine de onlarda insanı deli eden bir şey vardır. Sistemin muhtemelen tamamlanmadığı ve dolayısıyla tarafsız bir nesnelliğin henüz mümkün olmadığı bir zamanda yaşayan eski kuşaklara acırlar. Fakat onlara yeni sistemi sorduğunuzda, sizi daima aynı mazeretle savuştururlar: Hayır, o henüz tam olarak hazır değil. Sistem neredeyse bitiyor, ya da en azından, yapım aşamasında ve önümüzdeki Pazar günü bitmiş olacak. (Søren Kierkegaard, Efterskrift)

10

11 Sunuş! Herhangi biri neden felsefe okumaya başlar ki? Her neyse, beni felsefeyle tanıştıran şu üç kitaptı; André Malraux nun İnsanlık Durumu ndan (La Condition Humaine) çevrilen Man s Estate i; Bertrand Russell ın Batı Felsefesi Tarihi ve Platon un Devlet i. Doğal olarak bu kitaplar okunmaz. Man s Estate, amacı pek de belli olmayan tipik bir süslü Fransız eseridir; sözü çok uzatan, karmaşık ve sıkıcı bir kitap. Russell ise çok çok uzun, sanki bir saat önce, çoktan bitmesi gereken bir ders gibi. Platon un Devlet ine gelince, fikirlerle dolu olmasına rağmen bir tür yasa kitabı gibi duruyor. Yine de bu kitaplardan her biri yararlı bir amaca hizmet etti bende. İlki, her ne kadar okunamaz olsa da orada burada taşınacak kadar ufak ve etkileyiciydi. İkincisi uyku getirse de bilgilendiriciydi ve üçüncüsü kararlı bir şekilde kapalı ve tuhaf olsa da her nasılsa büyüleyiciydi. Ama burada, Felsefi Masallar da bu üç işlevi de birleştirebileceğimizi umuyorum. Tabii ki, olumlu olan üçünü. Bu kitap, sağda solda yanında taşımak (ve insanları etkilemek) için yeterince ufaktır, oldukça bilgilendiricidir ve son olarak (ki en önemlisi), felsefenin tuhaf ve bilinmeyen dedikodularıyla doludur. Şimdi, kimi insanlar dedikodulara ihtiyaç duymayacak kadar ileri seviyede olduklarını söyleyecekler ve tam kapsamlı, ayrıntılı incelemeler isteyecekler. Kant ın Saf Aklın Eleştirisi ni (Kritik der Reinen Vernunft) şu özgün, anlaşılması zor karmaşık dilinden okumak isteyen birinin, Kant ın yatarken üç kat çarşafa büründüğünü ve kahvenin zehirli olduğunu düşündüğünü bilmesine ne gerek var, değil mi? Hegel in Tinin Fenomenolojisi ni (Die 11

12 Martin Cohen Phänomenologie des Geistes) anlayabilen biri,... onun, toplumun kökeninde çatışma olduğu teorisini öğretmenlik yaparken ileri sürdüğünü neden bilmek istesin ki? Ya da, özünde İngiliz rasyonalisti olan ve faydacılık diye bilinen yavan teorinin savunucusu şu John Stuart Mill in, şiiri tüm yazın içinde en felsefi şey olarak gördüğünü bilip ne yapsınlar? Mill, daffodils şiirinin yazarı olan dostu Wordsworth e, bu şiirin sadece bireysel ve kısmen değil, genel olarak hakikat i gösterdiğini, dışsal bir tanıklığa dayanmaktan ziyade, kalbe tutkuyla capcanlı geçtiği ni söylediyse ne olmuş yani? Çünkü geleneksel tarih bize der ki, bu, bir sapma ve bir anlık zayıflıktır. İşte bu yüzden, burada insani zaaflara sahip filozoflara dair alternatif bir açıklama verilecek, kimi zaman ahlak yargıçlığı makamlarını ve bazen de öncü teorisyenlik makamlarını baltalayabilecek bir portre çizilecek. Fakat zaten, herkesin söylediği gibi, filozoflar ayrı bir ırk değildir. Onlar da tıpkı bizim gibi bu gezegende (sıklıkla üzerinde hak iddia etseler de) yaratılmış olan, deneyimlere, etkilere ve en belirgin biçimde de önyargılara sahip erkek ve kadınlara dönüşmüş çocuklardır. Aristoteles, Yunanların ırksal üstünlüğe dair görüşlerini yansıtmıyordu bu görüşleri bizzat o icat etti (John Locke ve Piskopos Berkeley köle ticaretinden elde ettikleri kazançların şaibeli doğasından pekâlâ haberdardılar). Marx zamanını sadece İngiliz Kütüphanesi nde geçirmemişti, o purolarını, birasını ve kadınları da çok sevmişti; hatta çocuklarının geçimini sağlamaktan daha fazla (bazıları yetersiz beslenmeden ölmüştü). Bu kişisel ayrıntılar sadece önemsiz saçmalıklardan bahsetmiyor, büyük resme ilişkin bir kavrayış sunuyor. Sherlock Holmes un Case of Identity de işaret ettiği gibi, bu benim uzun zamandır sahip olduğum bir aksiyomdur; küçük şeyler kesinlikle en önemli şeylerdir. Aynı zamanda, felsefenin gerçek hikâyesi bireylerin hikâyelerinden ziyade, fikirlerin hikâyeleridir; bilhassa çalınan, ödünç alınan ve çarpıtılan fikirlerin. Descartes ın büyük cogito sunun, bilginin temelleri ile ilgilenmeyen Augustinus tan geldiğini görmek ilginçtir (Augustinus, düşüncelerinin ilahi bir vahye dayandığını düşünmekten memnundu). Ya da son zamanlarda 12

13 Felsefi Masallar Wittgenstein ın, haklarında susmak gereken şeyler şeklindeki gizemli kategorisini Otto Weininger adındaki başka bir Avusturyalı kurgucudan ödünç aldığını. Bu aynı zamanda kayıp fikirlerin hikâyesidir. Şöyle ki Platon un kadınların erkeklerle aynı ruh a sahip olma ihtimalini öne çıkarmasına karşın, Aristoteles in neden sadece erkeklerin fikirlerinin dikkate alınması gerektiğiyle ilgili iyi felsefi nedenleri başarılı bir şekilde sunduğu (kadınların daha az dişlerinin olduğu, ruhlarının olmadığı ve kalplerinin atmadığı şeklinde açıklayan) görüşleri, o zamandan beri felsefeyi şekillendiren varsayımlardı. Bu yüzden bu hikâyede kadınların küçük bir rolü olacaktır. Hypatia, Harriet Taylor Mill, Bayan Marx ve Sartre ın yoldaşı, sadece arka planda, kısaca yer alıyorlar. Keşke böyle olmasaydı değil mi? Ama felsefe tarihini erkekler yazdılar ve masallarımız da işte bu tarihten geliyor. 13

14

15 Bu Kitap Ne İşe Yarar? Sokrates in diyaloglarını yazan gerçekten Platon muydu yoksa Sokrates mi? Descartes in gerçekten düşünüyorum öyleyse varım dediğine dair neden bir şüphe mevcut? ve Sartre ın garsonlarla ne derdi var? Felsefi masallar: Hikâyeler, kurgular, yalanlar. Uydurmalar, yanlış ifadeler, hileler, palavralar, kafadan atmalar ve kuyruklu yalanlar. Ya da sadece yanlış beyanlar, kaçamak cevaplar ve tamamen gerçeğe dayalı olmayan anlatılar. Bu, büyük felsefi masalı derleyen, çözümleyen ve nakleden bir kitap. Her ne kadar titizlikle doğru olmaya çalışsam da, felsefe şöyle dursun filozoflar üzerinde bile, uzmanlarının ve önde gelen kişilerin bizi inandırmaya çalıştığından çok daha az fikir birliği vardır ve son tahlilde bu kitaptaki hiçbir şey eleştirilemez değildir. Bu kitap daha ziyade yeni tartışmalar başlatma ve kodamanlar ın dayatmaktan hoşlandığı yargıları sorgulama girişimidir. Başka bir deyişle, bu bir tür alternatif felsefe tarihidir; felsefenin kendisine uygulanan felsefi bir yaklaşım. Herkesin hemfikir olduğu, genel olarak kabul edilmiş görüşler için buraya bakmayın, bunun için on bin uzmanın aynı şeyleri tekrarladığı başka on bin kitap mevcut. Burada, tam da farklı olduğu için ilginç olan bir şey arıyoruz. Nihayetinde felsefe, pek çok sıkıcı yorumcunun inanmamızı istediğinden çok daha ilginçtir. Büyük filozoflar nereden geliyor? Fikirlerinin kaynağı ne? Neyin önemli ve neyin önemsiz olduğuna kim karar veriyor? 15

16 Martin Cohen Filozoflar içinde neredeyse hiç kadının olmaması ve çoğunun varlıklı aristokrat erkeklerden oluşması bir tesadüf mü? Çinli ve Hintli filozofların Avrupa üzerindeki etkisi çok mu azdı gerçekten? Neden Descartes ın modern felsefesi Tanrı ya ilişkin geriye dönük referanslarla dolu? Hegel (Schopenhauer in iddia ettiği gibi) yazmayı beceremeyen bir budala mı ya da basitçe, çoğumuz için çok mu zor? Yoksa şu devasa bilgi mabedinin Marksist tarzda bir yapısökümüne mi girişmek gerekiyor? Felsefenin zor sorular sormakla ve hiçbir şeyi cepte görmemek le ilişkili olduğu zannedilir. Ancak bu yaklaşımın, felsefenin kendi kendine uygulaması istenen yaklaşım olmadığı anlaşıldı. Bunun yerine, konu tartışmaları göklerden alınıp, taşa kazınmıştır ve aynı şey filozoflar için de geçerlidir. Platon ve Aristoteles ten başlayıp, Descartes ve Kant a uzanan derli toplu ve öngörülebilir bir yol izliyoruz burada; kadınların olmadığı, Avrupalı olmayan pek çok ismin de yer almadığı bir yol. Kıyıda kalanlar Konfüçyüs, Lao Tzu, Mencius, Budha... Ve felsefenin sorular ı da aynı şekilde uzun zaman önce konforlu bir modele, belirlenmiş parametrelere ve kabul edilebilir cevapların yasaklı menziline yerleşti... Öyle görünüyor ki filozoflar, konunun artık iyice gelenekselleşmesiyle, tatminkâr bir duyguyu ödünç almak için şu veya bu kesin yorumları tartışıyorlar git gide; felsefenin muhteşem denizi hâlâ keşfedilmemiş duruyor. Dolayısıyla bu kitap, bu muhteşem denize parmaklarının ucunu daldırma veya belki de birkaç yeni simanın girmesine izin vermek için felsefi panteonu biraz iteleme girişimidir. Elbette ki amaç, yıkmak değil, felsefenin yeniden canlandırılmasıdır. Ama birileri birilerinin izinden gitmek istiyorsa ve burada sunulan masalların çoğu, şaşaalı bir uzlaşının söz konusu olduğu her yerde kuşku yaratıyorsa varsın yaratsın! Çünkü hakiki felsefe ruhu her zaman bu tutum olmuştur ve hâlâ da odur. Kitap, en ünlü ve en ilginç felsefi masalların (mutlaka aynı şeyleri betimlemeleri gerekmeyen kategoriler) ve bu masallardaki anlatıların arka planlarının kısaca aktarılmasından, orada rol alan başaktörlerin değerlendirilmesinden oluşuyor. Bölümlerde hem tek tek filozoflar hem de düşünce okulları dikkate alınıyor; her 16