TÜRKÇE KURAN-I KERİM VE TEFSİRİ MUHAMMED ESED

Transkript

1 TÜRKÇE KURAN-I KERİM VE TEFSİRİ MUHAMMED ESED 55 - Rahman Müfessirlerin çoğu bu surenin Mekkî olduğunu söylerlerse de Zemahşerî ve (daha sonraki dönemde) Suyûtî onu Medine dönemine ait görürler. Beydâvî kesin bir yargıda bulunmaz ve bir bölümünün Medine'ye Hicret'ten evvel, bir bölümünün de sonra nazil olmuş bulunabileceğini belirtir. Bazı otoriteler bu surenin 13. surenin (Ra d) hemen ardından geldiği görüşündedirler: fazla bir anlam ifade etmeyen bir görüştür bu, çünkü 13. surenin de hangi döneme ait olduğu kesin olarak söylenememektedir. 1. RAHMÂN, 2. Bu Kur'an'ı [insana] öğretti. 3. O, insanı yarattı: 4. ona açık ve berrak şekilde düşünmeyi ve konuşmayı öğretti. (1) 1 - Beyân terimi -"bir şeyin [zihinsel olarak] açıklanma ve tanımlanma araçları"nı gösterir (Râğıb)- hem düşünme hem de konuşma için geçerlidir; çünkü, bir şeyi veya bir düşünceyi anlaşılır kılma ve başka şeylerden veya düşüncelerden kavramsal olarak farklı kılma melekesi ile bu vukufiyeti konuşma ya da yazma dilinde ifade etme gücünü kapsar (Tâcu'l- Arûs): bu nedenle yukarıdaki bağlamda, insanın sahip kılındığı (bkz. 2:31 ve ilgili not 23) "bütün isimlerin bilgisi"ni (yani kavramsal düşünme yetisini) çağrıştıran "açık ve anlaşılır/berrak şekilde düşünme ve konuşma" olarak çevrilmiştir. 5. Güneş ve ay [O'nun buyruğu doğrultusunda] kendileri için belirlenen yörüngelerde (2) akarlar; 2 - Lafzen, "belli bir hesaba göre". 6. yıldızlar ve ağaçlar [O'nun önünde] yere kapanırlar. 7. Ve O, gökleri yükseltti ve [her şey için] bir ölçü koydu (3) 3 - Genellikle "terazi"yi gösteren mîzân ismi, burada, kelimenin hem somut hem de soyut anlamıyla herhangi bir araçla ölçme veya "ölçü" genel içeriğine (Zemahşerî) sahiptir. (Karş. mîzân teriminin 42:17 ve 57:25'deki temsîlî kullanımı.) 8. ki [siz, ey insanlar,] asla [doğruluk ve haklılık] ölçüsünden şaşmayasınız: 9. öyleyse [yaptıklarınızı] adaletle tartın ve ölçüyü eksik tutmayın! 10. O, yeri, bütün canlı varlıklar için genişletip yaymıştır, 11. üzerinde meyveler ve salkım salkım hurma ağaçlarıyla 12. ve filizlenip dal veren tohumları ve hoş kokulu bitkileriyle. 13. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? (4) 4 - Klasik müfessirlerin çoğunluğu bu ifadede görülen ikil hitap tarzını -Rabbikumâ ("ikinizin Rabbi") ve tukezzibân ("siz ikiniz inkar eder [yahut "edebilir"] misiniz")- insanların ve "görünmez varlıkların" (cinn -bkz. Ek. III) dünyaları ile irtibatlandırırlar; ama en ikna edici açıklama tarzı (Râzî tarafından da nakledildiği gibi), bu hitabın, Kur'an'ın muhatap aldığı iki insan kategorisine, yani erkeklere ve kadınlara yönelik olduğu şeklindedir. Benim "nimet ve kudret" şeklinde çevirdiğim âlâ çoğul ismi ise, lafzen, "nimetler" veya "ihsanlar"ı ifade eder; ama bu surede defalarca tekrarlanan yukarıdaki nakarat, yalnızca Allah'ın kullarına verdiği nimetlerle değil, ama daha genel olarak O'nun yaratıcılığının bütün tezahürleri ile ilgilidir ve bazı ilk dönem müfessirler, mesela Taberî'de zikredildiği gibi İbni Zeyd, âlâ terimini, bu bağlamda, kudret ("güç" veya "güçler") ile eş anlamlı görürler.

2 14. O, insanı çömlek gibi pişmiş çamurdan yarattı, (5) 5 - Bkz. 15:26 ve ilgili not halbuki görünmez varlıkları garip bir ateş alevinden (6) yaratmıştır. 6 - Karş. 15:27 -"kavurucu rüzgarların ateşi (nâra's-semûm)"- böylece onların kökenleri ve yapılarının fiziksel olmadığı vurgulanmıştır. Cinn teriminin önemine, 6:100 ile ilgili not 86'da ve 37:158 ile ilgili not 67'de kısaca değinilmiştir; daha ayrıntılı bir açıklama için bkz. Ek III. 16. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 17. [O,] gündoğumunun en uzak iki noktasının ve günbatımının en uzak iki noktasının (7) Rabbi[dir]. 7 - Yani, gündoğumunun ve günbatımının yaz ve kış mevsimlerindeki en uç noktalarının (bkz. 37:5 ve 70:40) ve "aralarındaki her şeyin": Allah'ın uzaydaki yörünge hareketlerinin nihaî etkeni olduğunu mecaz yoluyla anlatan bir ifade. 18. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 19. O, birbirlerine kavuşup karışabilmeleri için iki büyük su kütlesini serbest bırakmıştır: 20. [ama] aralarında aşamayacakları bir engel var. (8) 8 - Bkz. 25:53 ve ilgili notlar 41 ve Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 22. Bu [su kütle]lerinin ikisinden büyüklü küçüklü inciler çıkar. 23. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 24. Ve [hareket halindeki] dağlar gibi denizler üzerinde (9) yüzüp giden kocaman gemiler O'nundur. 9 - Lafzen, "denizde dağlar gibi". Gemilerin "Allah'a ait olduğu"na işaret edilmesi, insanın üretebildiği her şeyde tezahür eden insan zekasının ve icatçılığının -ki Allah'ın yaratıcılık güçlerinin bir yansımasıdır- Allah vergisi niteliğini vurgulamak içindir. (Bkz. ayrıca 42:32-34 ve ilgili notlar.) 25. Peki, öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 26. Göklerde ve yerde var olan her şey (10) yok olup gitmeye mahkumdur: 10 - Lafzen, "onun üzerinde bulunan herkes", yani yeryüzünde ve/veya, İbni Kesîr'e göre, cennette bulunan -çünkü aleyhâ'daki zamir bütün bir evrene yöneliktir. 27. ama kudret ve ihtişam sahibi olan Rabbinizin Zâtı (11) sonsuza dek kalıcıdır Lafzen, "yüzü" yahut "sîmâsı": klasik Arapça'da bir kişinin "benliği"ni yahut "tüm varlığı"nı mecazî olarak ifade etmek için kullanılan bir terim -bu örnekte, Allah'ın aslî varlığı veya gerçekliği anlamına gelmektedir. Karş. aynı zamanda 28:88, "O'nun [yüce] zâtından başka her şey yok olmaya mahkumdur". 28. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 29. Göklerde ve yerdeki bütün mevcudat O(nun kanunları)na tâbidir: (12) [ve] O, her gün kendini bambaşka [şaşkınlık verici] bir yolla ifade eder Lafzen, "... herkes O'ndan istekte bulunur" [yahut "O'na yalvarır"], yani her şey kendi güvenliği ve hayatiyeti için O'na tâbidir. 30. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 31. [BİR GÜN] sizden hesap soracağız, (13) siz ey günah yüklü çift! (14) 13 - Lafzen, "size döneceğiz" Yani, "siz ey günah yüklü erkekler ve kadınlar" (bkz. yukarıdaki not 4). Râzî tarafından aktarılan bir yoruma göre, sekalân

3 formu (sekal "ağır bir şey" kelimesinin ikil şekli), bu her iki insan kategorisinin günah işlemeye yatkın ve dolayısıyla günah ile yüklü olduğunu gösterir. 32. Bu durumda, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 33. Siz ey görünmez varlıklar[ın] ve insanlar[ın şerlileriy]le bir arada yaşayanlar! (15) Eğer göklerin ve yerin ötelerine geçebileceğinizi [düşünüyorsanız], (16) haydi geçin! [Ama] onların ötesine geçemezsiniz, [Allah'tan] bir yardım olmazsa! (17) 15 - Ma şera'l-cinn ve'l-ins ifadesinin bu şekilde çevrilmesinin bir açıklaması için bkz. 6:128'in ilk paragrafı ile ilgili not Yani, Allah'ın hükmünden ve azabından kaçabilmek için Yani, "sizi(n cezanızı) ertelemeyi dilemedikçe": karş. 6:128'in son paragrafı ve ilgili not Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 35. Bir ateş alevi ve duman üzerinize salınacak ve hiçbir yardım görmeyeceksiniz! 36. Bu durumda, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 37. Gök parça parça yarıldığı ve [yanık] yağ gibi kızıllaştığı zaman: (18) 18 - Bu, dihân teriminin birkaç muhtemel anlamından biridir; diğeri, edîm ile eş anlamlı olan (Zemahşerî) "taze tabaklanmış [yahut "kırmızı"] deri"; başka bir anlamı ise "zeytinyağı tortuları/köpükleri"dir (Râğıb). Bu anlamların hepsinin taşıdığı ortak bir düşünce vardır: Son Saat'te gökyüzünün maruz kalacağı anî ve beklenmeyen renk değişikliği (veya değişiklikleri). 38. Hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 39. O Gün ne insana ne de görünmez varlığa günahları hakkında bir şey sorulmayacaktır. (19) 19 - Yani, günahkarlar "yapıp-ettikleri her şeyi [şimdi] önlerinde bulacaklardır" (18:49), ve "kendi dilleri, elleri ve ayakları bütün bu yaptıklarını [açığa vurarak] onlar aleyhine şahitlik yapacaktır" (24:24). 40. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 41. Bütün günahkarlar işaretlerinden tanınacak ve alınları ile ayaklarından yakalanacaklar! (20) 20 - Bu, onların aşağılanmalarına ve düşecekleri utanç verici durumlara işarettir. Eski Araplar, birinin başka bir kimseye bağımlı oluşunu vurgulamak için "Onun perçemi/saçı, şunun-şunun elindedir" derlerdi. (Bkz. ayrıca 96:15-16 ve ilgili not 8.) 42. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 43. İşte bu, günahkarların [şimdi] yalanladıkları cehennemdir: 44. onlar, cehennem ile [kendi] yakıcı ümitsizlikleri arasında gidip gelecekler! (21) 21 - Hamîm'in "yakıcı ümitsizlik" olarak çevrilmesi konusunda bkz. 6:70'in son cümlesi ile ilgili not 62. Öteki dünyadaki mükafatların ve cezaların Kur'an'daki bütün tasvirlerinin temsîlî mahiyeti, günahkarların, cehennem ile yakıcı ümitsizlik arasında "gidip gelmeleri"nden (beynehâ ve beyne hamîm) -yani, maddî bir azap ile ümitsiz bir pişmanlık arasında gidip gelmelerinden- söz eden yukarıdaki ayetin ifade tarzında görülmektedir. 45. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 46. RABLERİNİN huzuruna korku içinde çıkanlar için iki [cennet] bahçe[si hazırlanmıştır:] (22) 22 - Yani, aynı anda yaşanacak olan iki tür cennet. Bu nokta üzerinde klasik müfessirler tarafından çeşitli açıklamalar yapılmıştır: mesela, bir cennet, iyi şeyler yaptıklarından dolayı, öteki cennet ise günahlardan kaçındıkları için" (Zemahşerî); yahut bir cennet, "hem maddî hem de ruhî zevkleri kapsadığı için sanki iki cennetmiş gibi [görünecektir]" (Râzî). Son olarak, cennetin "iki bahçesi"ne yapılan özel atfın -günahkarların "cehennem ile yakıcı ümitsizlik arasında gidip gelmeleri"ne yapılan önceki atıf gibi- öteki dünyadaki hayat ile ilgili bütün tasvirlerin temsîlî karakterine ve bu hayatta tasavvur edilebilir veya edilemez bütün duyarlıkların ifadesi imkansız yoğunluğuna (yahut genişliğine) yapılan işaretleri kapsadığı sonucuna varılabilir. Cennetin güzellikleri ile ilgili sonraki tasvirlere de aynı sembolik görüş açısından bakılmalıdır. 47. Öyleyse, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin?

4 48. Türlü türlü harika renkler (23) [ile bezenmiş iki bahçe] Taberî'ye göre fenn (lafzen, "tarz" yahut "biçim") ismi, burada levn ("renk" yahut "ton") ile eş anlamlıdır. Efnân ismi iki katlı çoğul (cem u'l-cem ) isimdir ve bu nedenle "birçok renkler" anlamına gelir; ve Tâcu'l- Arûs'da işaret edildiği gibi, fenn'in benimsenen birçok anlamından biri "harika bir şey" olduğundan, efnân da "birçok harika şey" şeklinde anlaşılabilir. Benim kabul ettiğim çeviri, bu her iki anlamı birleştirmektedir. -"Cennet" olarak isimlendirilen durumun tam tasvir edilemeyişi konusunda bkz. 32:17 ve ilgili not Öyleyse, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 50. Bu iki [bahçenin her birin]de iki çeşme akacak. (24) 24 - Cennetin "iki çeşme"si, 18:60-61'de sözü edilen "iki deniz"i akla getirir ve Beydâvî'ye göre, insanın ulaşabileceği iki bilgi kaynağını veya mecrasını sembolize eder: biri, dış olguların gözlenmesi ve zihinsel analizi aracılığıyla elde edilen ( ilmu'z-zâhir), diğeri ise içsel, sezgisel bir kavrayışla elde edilen bilgi ( ilmu'l-bâtın). 51. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 52. İkisinde de her meyveden iki cins bulunacak. (25) 25 - Zemahşerî: "bir cinsi bilinen/tanınan, diğeri yabancı (ğarîb)" -yani, yaşadığımız hayattaki tecrübelerimize dayanarak tasavvur edilebilen kavrayışlar yahut duyarlıklar ile bizim için tasavvur edilemiyen ve bu nedenle, ancak remizler veya temsîller yoluyla hissedilebilenler. Bu anlamdaki "temsîl" (allegory) kavramı konusunda bkz. 3:7 ve ilgili not Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 54. [İşte böyle bir cennette, kutsananlar] atlastan dokunmuş halılara uzanarak (26) [hayat sürecekler]; ve bu iki bahçenin meyvesi kolayca erişebilecekleri yerde bulunacak Karş. 18:31 ve ilgili not 41. "Halılara (yahut: "döşeklere/yataklara", 18:31) uzanmak", mutlak bir istirahatin ve zihin dinginliğinin bir sembolüdür. Cennetteki "halılar"ın atlastan dokunmuş olduğunun vurgulanması, muhtemelen, -halının örgüsünün normal olarak görünmemesi gibi- cennetin güzelliğinin derunî, ruhî bir tabiatta olması sebebiyle dış görünüş ile herhangi bir ilgisinin olmadığı düşüncesini anlatabilmeyi amaçlamaktadır (Râzî). Bu kavram, Zemahşerî tarafından nakledilen daha eski bir yorumda geçer ve sözkonusu yoruma göre burada bahsedilen "halılar" ışık'tan yapılmış halılardır. 55. Öyleyse, Rabbinizin hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz? 56. Bu [bahçe]lerde, ne insanın ne de görünmez bir varlığın daha önce hiç dokunmadığı yumuşak bakışlı eşler bulunacak. (27) 27 - Bkz. 56:35-36 ve ilgili not 14. Kâsirâtu't-tarf (lafzen, "bakışlarını kısanlar/kontrol edenler") ifadesi konusunda bkz. bu ifadenin Kur'an'da ilk defa geçtiği 38:52, not Öyleyse, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 58. İncilerin ve yakutların (güzelliği) gibi [muhteşem güzellikler vaad edildiği zaman,] 59. hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 60. İyiliğin karşılığı iyilikten başka bir şey olabilir mi? 61. O halde, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 62. Ve o ikisinin yanında [başka] iki bahçe daha olacak; (28) 28 - Müfessirlerin büyük kısmı, -çok ikna edici olmayan bir şekilde- "öteki iki bahçe"nin daha düşük sevabı olanların barınacakları yerler olduklarını iddia ederler. Bu zayıf ve biraz da temelsiz/keyfî yoruma karşılık, bana göre, "başka iki bahçe"nin daha önce zikredilen "iki" sıfatı ile bir arada kullanılması, cennet kavramıyla bağlantılı olarak sonsuzluk düşüncesini yansıtmak içindir: sonsuz bir şekilde sıralanan bahçe içinde bahçeler, tasvirde hafif değişiklikler gösterse de tümü yüce bir nimetin sembolleri olan bahçeler. 63. o halde, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin?

5 64. Yemyeşil iki [bahçe]. (29) 29 - Yani, bolca sulanmaları sayesinde (Tâcu'l- Arûs). Unutulmamalıdır ki "yeşil" sıfatı, Kur'an'da çoğu zaman taze bir hayatı göstermek için kullanılır: mesela, cennet sakinlerinin giyecekleri "yeşil elbiseler" (18:31 ve 76:21) yahut uzanacakları "yeşil çimenler" (karş. bu surenin 76. ayeti). 65. O halde, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rab-binizin? 66. Bu iki [bahçe]nin [her birinde] iki kaynak fışkıracak. 67. O halde, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 68. Onların ikisinde de [çeşit çeşit meyveler], hurmalar ve narlar olacak. 69. O halde, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 70. Ve bu [bahçeler]de [her] şeyin en muhteşemi ve en güzeli bulunacak. 71. O halde, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 72. [Kutsananlar, orada, harika] çadırlarda saf ve çekingen, yumuşak huylu eşleri (30) [ile birlikte yaşayacaklar] Hûr çoğul isminin (ki hem eril, hem de dişildir) bu şekilde çevrilmesi konusunda bkz. bu terimin Kur'an'da ilk defa geçtiği 56:22, not 8 ve ayrıca 56:34, not O halde, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 74. Daha önce ne bir insanın ne de görünmez varlığın dokunmadığı [eşler]. 75. O halde, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 76. [Onlar, böyle bir cennette] yeşil çimenler ve harikulade güzellikte halılar üzerinde uzanarak [hayat sürecekler]. 77. O halde, hangi nimet ve kudretini inkar edebilirsiniz Rabbinizin? 78. İHTİŞAM sahibi ve kerîm Rabbinin ismi ne yücedir!