YÜKSEK LİSANS TEZİ T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ BİLİM DALI MURAT KAPUSUZ

Transkript

1 MURAT KAPUSUZ TARİH ANABİLİM DALI TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ BİLİM DALI T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA SURİYE-FİLİSTİN CEPHESİ'NDE OSMANLI DEVLETİ'NİN HAVACILIK FAALİYETLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ MURAT KAPUSUZ NİSAN 2018 TARİH ANABİLİM DALI TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ BİLİM DALI NİSAN 2018

2

3 BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI NDA SURİYE-FİLİSTİN CEPHESİ NDE OSMANLI DEVLETİ NİN HAVACILIK FAALİYETLERİ Murat KAPUSUZ YÜKSEK LİSANS TEZİ TARİH ANABİLİM DALI TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ BİLİM DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ NİSAN 2018

4

5

6 iv BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI NDA SURİYE-FİLİSTİN CEPHESİ NDE OSMANLI DEVLETİ NİN HAVACILIK FAALİYETLERİ (Yüksek Lisans Tezi) Murat KAPUSUZ GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Nisan 2018 ÖZET Büyük Harpte Osmanlı Devleti birden fazla cephede ve çok büyük bir coğrafyada savaşmak zorunda kalmıştır. Bu cephelerden biri de Suriye-Filistin Cephesidir. Suriye-Filistin Cephesi nde Osmanlı Hava Kuvvetleri çok büyük zorluklar ve imkânsızlıklarla görev yapmış, aynı zamanda iklim şartları ile de mücadele etmiştir. Osmanlı Hava Kuvvetleri Sina- Filistin-Suriye Cephesi ndeki faaliyetlerine 1914 yılı Aralık ayında başlamıştır. Suriye- Filistin Cephesi nde, Osmanlı Hava Kuvvetleri nin 3 üncü, 4 üncü ve 14 üncü Tayyare Bölükleri görev yapmıştır. Bu bölükler, Bahriye Nazırı Cemal Paşa nın Komutanı olduğu 4 üncü Ordu Komutanlığına bağlı olarak görevlerini yapmışlardır. Uçaklar, parçalanmış halde, İstanbul dan demiryolu ile Pozantı İstasyonu na ve İskenderun İstasyonuna, oradan da cepheye gönderilmiştir. Türk uçakları tarafından taktik keşif harekâtı, yakın hava desteği ve psikolojik harp görevleri başarıyla icra edilmiştir. Alman pilot ve gözcülerden (rasıt) oluşan ve Paşa Bölükleri olarak adlandırılan 300 üncü, 301 inci, 302 nci, 303 üncü, 304 üncü ve 305 inci Seferi Kuvvetlerinin cepheye gelmesiyle hava üstünlüğü Osmanlı Devleti ne geçmiştir. İngiliz uçaklarına karşı başarılı hava muharebeleri icra edilmiş, yerden havaya yapılan top atışları (hava savunma) ile birçok İngiliz uçağı düşürülmüştür. Sina- Filistin-Suriye Cephesinde icra edilen hava harekâtı, havacılık teorilerinin gelişmesi açısından oldukça önemlidir. Sina-Filistin-Suriye Cephesi nde gerek İtilaf Devletleri gerekse Osmanlı Hava Kuvvetleri tarafından icra edilen hava harekâtları, havacılık teorilerinin kaynağını teşkil etmiş, 2 nci Dünya Savaşı nda planlanan ve icra edilen hava harekâtlarına ilham kaynağı olmuştur yılları arasında Osmanlı Hava Kuvvetleri kendisine verilen görevleri başarılı bir şekilde icra etmiştir. Bilim Kodu : Anahtar Kelimeler : Tayyare bölüğü, hava harekâtı, Suriye-Filistin, Paşa-II, rasıt, uçak, balon. Sayfa Adedi : 127 Tez Danışmanı : Prof. Dr. Mustafa EKİNCİKLİ

7 v THE OTTOMAN EMPIRE S AIR OPERATIONS IN BATTLE OF SYRIA-PALESTINE IN WORLD WAR ONE (M.S. Thesis) Murat KAPUSUZ GAZİ UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF SOCIAL SCIENCES April 2018 ABSTRACT Ottoman Empire had to fight in many fronts on wide expanses of land at World War One. One of these fronts is Syria and Palestine Front. In this front Ottoman Empire had to face many difficulties and impossibilities as well as harsh climate conditions. Ottoman Empire Air Force joined the Syria and Palestine Front in December From Ottoman Empire Air Force 3th, 4th and 14th Aircraft Squad evolved the war fort his front. These troops were under command of Minister of the Navy, Cemal Pasha who was worked for 4th Army. Aircrafts, part by part were sent from Istanbul via rail way to Pozanti and Iskenderun station and from this stations via motorway to the front. By these aircrafts, tactical reconnaissance flights, close air support and psychological war operations were carried out successfully. In 1916, Air predominance was passed over to Ottoman Empire after 300th, 301th, 302th, 303th, 304th and 305th Expeditionary Forces which were named Pasha-II formed by German Pilots and observes. Many successful attacks were accomplished against British Air Force, Many British aircrafts were destroyed by artillery shooting (for air defense) from ground. Air war operations, were carried out in Syria-Palestine Front, were substantial for aeronautical theories. All these operations formed the basis for Aeronautical Theories and were inspiring for World War II Air Operations. Between 1914 and 1918, Ottoman Empire Air Force succeeded on all given missions. Science Code : Key Words : Aircraft Squad, air operations, Syria-Palestine, Pasha-II, air observer, air baloon. Page Number : 127 Supervisor : Prof.Dr. Mustafa EKİNCİKLİ

8 vi TEŞEKKÜR Bu araştırma konusunun seçilmesinden tamamlanmasına kadar olan tüm aşamalarda bilgi, tecrübe ve önerileri ile beni yönlendiren, teşvik eden ve yardımlarını eksik etmeyen danışman hocam Sayın Prof. Dr. Mustafa EKİNCİKLİ ye, çok değerli katkılarından dolayı teşekkürü borç bilirim. Her zaman yanımda olan ve çalışma boyunca sabır, hoşgörü ve yardımları ile beni destekleyen sevgili eşime ve aileme teşekkürlerimi ve sevgilerimi sunarım.

9 vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... iv ABSTRACT... v TEŞEKKÜR... vi İÇİNDEKİLER... vii ÇİZELGELERİN LİSTESİ... ix RESİMLERİN LİSTESİ... x HARİTALARIN LİSTESİ... xi 1. GİRİŞ BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ OSMANLI HAVA KUVVETLERİ VE GENEL DURUM Osmanlı Hava Kuvvetlerinin Kuruluşu ve Savaş Öncesi Hava Gücü Osmanlı Hava Kuvvetlerinin Kuruluşu Birinci Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı Hava Gücü Osmanlı Devleti nin Birinci Dünya Savaşına Girişi Suriye-Filistin Cephesi nin Açılması ve Cephenin Coğrafi Konumu Coğrafi Konumu Cephenin Açılması Suriye Filistin Cephesi nin Lojistiği BİRİNCİ KANAL HAREKÂTINDAN 1917 YILI BAŞLANGICINA KADAR OSMANLI HAVA HAREKÂTI VE FAALİYETLERİ Kanal Taarruzu Öncesi Durum Birinci ve İkinci Kanal Taarruzlarında Hava Harekâtı Romanî Taarruzu ve Sonrasında Hava Harekâtı Hicaz Bölgesinde Osmanlı Hava Harekâtı Arap İsyanı... 54

10 viii Sayfa İsyana Karşı Hava Gücünün Kullanılması Doğu Akdeniz de Osmanlı Hava Harekâtı YILINDAN MONDROS MÜTAREKESİ NE KADAR OSMANLI HAVA HAREKÂTI VE FAALİYETLERİ Yılı Osmanlı Hava Harekâtı ve Faaliyetleri Birinci ve İkinci Gazze Muharebeleri ve Osmanlı Hava Harekâtı Yıldırım Ordular Grubu nun Teşkili ve Alman Paşa Tayyare Bölükleri Üçüncü Gazze Muharebeleri ve Osmanlı Hava Harekâtı Yılı Sonuna Kadar Suriye- Filistin Cephesinde Hava Faaliyetleri Yılında Hicaz Bölgesinde Osmanlı Hava Harekâtı Doğu Akdeniz de Hava Harekâtı Yılı Osmanlı Hava Harekâtı Teşkilat Değişikliği ve Tayyare Bölükleri Yılı Başlangıcından Nablus Meydan Muharebesine Kadar Hava Faaliyetleri Nablus Meydan Muharebesi, Ricat Harekâtı ve Osmanlı Hava Harekâtı Doğu Akdeniz de Hava Harekâtı SONUÇ KAYNAKLAR EKLER EK-1. Suriye-Filistin Cephesi nde görev yapan Alman havacı personel EK-2. Suriye-Filistin Cephesi nde Osmanlı Devtleti tarafından kullanılan uçaklar ÖZGEÇMİŞ

11 ix ÇİZELGELERİN LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 1.1 Birinci Dünya Savaşı Sırasında Toplam Uçak ve Motor Üretimleri... 2 Çizelge 1.2 Birinci Dünya Savaşı nda Devletlerin Uçak Üretim ve Kayıp Sayıları... 4 Çizelge 2.1. Süveyş Kanalı ndan geçen gemi sayısı Çizelge 2.2. Yiyecek maddesi ihtiyaçları ve karşılanabilecek miktarlar: Çizelge Yılı Ağustos ayı itibariyle cephede bulunan demiryollarının durumu Çizelge 4.1. Paşa-II Bölüğün Kuvvet Durumu Çizelge üncü Tayyare Bölüğünün Ocak Ayı Kuvvesi Çizelge üncü Tayyare Bölüğünün 1917 Ocak Ayı Kuvvesi Çizelge üncü Tayyare Bölüğünün Ağustos-Ekim 1917 Ayları Uçuş Miktarları Çizelge üncü Tayyare Bölüğünün Ekim 1917 Kuvvesi Çizelge Yılı Başında Tayyare Bölüklerinin Konuş Durumu Çizelge 4.7. Tayyare Bölüklerinin konuş durumları Çizelge 4.8. Deniz Tayyare Müfrezesi Tarafından Kıbrıs Adasına Temmuz-Ağustos ve Eylül 1918 Aylarında Yapılan Hava Keşiflerinin Özeti

12 x RESİMLERİN LİSTESİ Resim Sayfa Resim 3.1. Fethi Adlı Rumpler Uçağı Halep Resim 3.2. Birüssebi Meydanı-Sina Resim 3.3. Filistin Tayyare Müfrezesi Personeli Salim Batur, Alman Makinist Dickmar ve Midhat Nuri Bey Mart Resim üncü Paşa Tayyare Bölüğü Elariş Meydanı Resim üncü Tayyare Bölüğü Personeli Cepheye İntikal Sırasında Resim üncü Tayyare Bölüğü Personeli Resim 4.1. Tayyare Meydanına İngiliz Hava Taarruzu Filistin Resim 4.2. Alman Paşa Bölüğüne Ait Uçaklar Rayak İstasyonunda Resim 4.3. Süveyş Kanalı Yakınlarında İngiliz Ordugâhının Hava Keşfinde Alınan Fotoğrafı Resim 4.4. Vadi-i Sarar İstasyonu ve Tayyare Meydanının 4500 metre Yükseklikten Alınan Hava Fotoğrafı 11 Mayıs Resim 4.5. Düşman Hava Taarruzu Sonrasında Dera Meydanı -16 Eylül Resim 4.6. Yıldırım Ordular Grup Komutanı Mustafa Kemal Paşa, Yaverleri Salih (BOZOK), Şükrü (TEZER) ve Cevat Abbas (GÜRER) Beyler ile Resim 4.7. Ricat Harekâtı Sırasında Türk ve Alman Havacılar Resim 4.9. Monarga nın, Alman Deniz Tayyare Müfrezesi Tarafından 23 Ağustos 1918 Tarihinde Yapılan Hava Keşfinde Alınan Hava Fotoğrafı Resim Famagusta nın, Alman Deniz Tayyare Müfrezesi Tarafından 23 Ağustos 1918 Tarihinde Yapılan Hava Keşfinde Alınan Hava Fotoğrafı

13 xi HARİTALARIN LİSTESİ Harita Sayfa Harita 2.1. Filistin Haritası Harita 3.1. Kanal Harekâtında Türk Kuvvetlerinin durumu-2 Şubat Harita Yılında Osmanlı Ordularının Karşı Karşıya Bulundukları Büyük Britanya ve Rus Ordularının Genel Durumları Harita 3.3. Hicaz Demiryolu Civarında Hava Birliklerinin Faaliyetleri Harita 4.2. İkinci Gazze Muharebesi 17 Nisan Harita 4.3. Kıbrıs Adasına yapılan keşif uçuşunun rotası -1 Kasım Harita 4.5. Amman Muharebat-ı Meşhuresi-30 Mart

14 xii KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılmış kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Kısaltmalar Açıklamalar AFC Australian Flying Corps ATASE Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı BDH Birinci Dünya Harbi Bkz. Bakınız BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi C. Cilt D. Dosya F. Fihrist Gnkur. Genelkurmay Başkanlığı K. Klasör Ks. Kısım RFC Royal Flying Corps S. Sayı TTK Türk Tarih Kurumu

15 1 1. GİRİŞ Günümüzde uluslararası harekâtın icra edildiği, uçakların hemen hemen hergün uçuş yaptığı ve bir insanlık dramının yaşandığı Suriye-Filistin topraklarında tam bir asır önce, havacılığın emeklediği yıllarda, yine uçaklar tarafından hava keşif görevi, havadan yere taarruz harekâtı ve hava savunma görevleri yerine getirilmiş, Osmanlı Hava Kuvvetleri tarafından başarılı ve karar vericilere önemli bilgiler sağlayan hava görevleri icra edilmiştir. Günümüzde uluslararası harekâtın icra sahası olarak faalyetlerin icra edildiği bu topraklarda Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı Devlet, İngiltere, Almanya ve Fransa devletlerine ait uçaklar dört yıl boyunca Suriye-Filistin hava sahasında görevler icra etmiştir. Dünya havacılık tarihinde ilk başarılı motorlu uçuşun yapılmasından sonra havacılık teknolojisinde ve askeri alanda kullanımında bu ilerleme nasıl sağlandı? İlk uçuşun 1903 yılında Wright kardeşler tarafından çok kısa süre de olsa başarıyla yapılmasından sonra havacılık şaşırtıcı bir şekilde hızla gelişmiş, ilk uçuştan on yıl sonra devletler havacılık teşkilatlarını kurmaya başlamıştır. Birinci Dünya Savaşı nın başlangıcında devletler ve orduları tarafından önemsenmeyen hava gücü savaşın sonunda sadece dört yılda öne çıkan bir kuvvet çarpanı olmuştur. 1 Birinci Dünya Savaşı başladığında emekleme döneminde olan havacılık savaşın seyri süresince büyük adımlarla ilerlemiş, gökyüzü çok kısa bir süre içerisinde çeşitli hava akrobasileri yapan av pilotları ile dolmuştur. Pilotlar gökyüzünün yeni şövalyeleri olma yolunda hızla ilerlemiştir de Trablusgarp Savaşı nda İtalyanlar tarafından Türklere karşı kullanılana kadar genel askeri kanaat, iyi bir spor olduğu fakat askeri açıdan ordu için işe yaramayacağı genel görüş olarak kabul edilmekte idi te İngiliz General Haig in: Beyler, hiçbirinizin, uçakların savaş zamanında keşif maksadıyla kullanılmasının yararlı olabileceği hususunu düşünecek kadar aptal olmadığınızı umarım. Komutan için keşif yoluyla bilgi almanın bir yolu vardır ve bu da süvarinin kullanılmasıdır. söylemi askeri alanda uçaklara ne derece önem verildiğini ortaya koymaktadır. 4 1 Stephens, A. (2001). The War in the Air Alabama: Maxwell Air Force Base Air Universty Press, 1. Erişim: 24 Eylül 2017 tarihinde adresinden alınmıştır. 2 Akad, M.T. (2012). Askeri Tarihte Stratejik Düşünce. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Hart, B.L.(2014). Birinci Dünya Savaşı Tarihi (Çev.Kerim Bağrıaçık). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. (Eserin orjinali 1930, 1934 ve 1970 de yayımlandı), Erdoğan, M. (1986). Hava Gücü ve Savaş. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 32.

16 2 Harp sanayiinin yeni oluşan bir alanı olarak hava gücü bazı problemler yaşamıştır. Motorların uçak gövdesinin altında kalması, eğitim methodlarının eksikliği ve personel istihdamında ihtisas gözetmeksizin yapılan atamalar, yani çekirdekten personel yetiştirlememesi şeklinde olmuştur. Ancak savaşın sonuna doğru bu alanda çalışan personel sayısı ikiyüz bini bulmuştur. Yeni teknolojik alan tüm imalat sanayiini de etkilemiştir. Ülkeler arasında hammadde ve silah sistemi olarak uçak alım/satımları yapılmıştır. Uygun olmayan çalışma şartlarında çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan işçiler tarafından uçak ve motor üretimleri yapılmıştır. Hava gücünün gelişmesi farklı ülkelerde farklı yollar izlemiştir. Rusya daha çok stratejik uçaklara sahip olmak istemiş, ancak bunları ithal etmek zorunda kalmıştır. Avusturya Macaristan Almanya tarafından uygulanan makine ve kaynak engellemesi nedeniyle çok gerilerde kalmıştır. Almanya ise standart üretim isteği yüzünden belirli sürekli aynı tipte uçak üretimine odaklanmıştır. İngiltere motor gücünü dört kat artırmasına rağmen bürokratlar ve üreticiler arasında yaşanan çekişmeden dolayı yetersiz kalmıştır. Fransa ise en büyük tedarikçi olarak karşımıza çıkmıştır. Osmanlı Devleti nde ise hava harp sanayiinden söz etmek pek mümkün değildir. Savaş öncesinde Fransa dan uçak tedarik ederken Almanya nın yanında savaşa girmesi ile birlikte tedarik kaynağını değiştirerek Almanya dan uçak ve yedek malzemelerini tedarik etmeye başlamıştır. 5 Çizelge 1.1 Birinci Dünya Savaşı Sırasında Toplam Uçak ve Motor Üretimleri 6 Devletler Uçak Gövdesi Motor Fransa İngiltere Almanya Savaşın başladığı yıl 1914 te uçaklar daha çok keşif amacıyla kullanılımıştır. Genel olarak devletlerin savaşın başlangıcında uçak sayıları çok azdı ve üst rütbeli subaylar dahi uçakların askeri alanda hangi amaçlarla kullanılabileceği hakkında fikirleri yoktu. Kara orduları savaşların gözdeleri olarak ön plana çıkarken çok geçmeden uçakların keşif için ne 5 Stephens (2001). The War in the, Stephens (2001). The War in the, 11.

17 3 kadar önemli oldukları ortaya çıkmıştır. 7 Savaşın ilk yıllarında uçaklara verilen yegane görev keşif görevi idi. Hava ile işbirliği alanı topçu hedeflerini gözetleme ve topçu birliklerine istikamet verme konusunda gelişmiştir. Havadan fotoğraf çekilmesi denenmiş ancak bu 1915 yılına kadar kabul görmemiştir. 8 Keşif uçakları o kadar önem kazanmıştır ki bu uçakları korumak için avcı uçakları geliştirilmiştir. Savaşın ilk yıllarında gökyüzünde rasıt (gözetleyici) tarafından yapılan keşfe dair notlar, uçuş tamamlanıp aşağıya indikten sonra karargâha teslim edilirken, ilerleyen yıllarda yapılan keşiflerin ayrıntıları direkt telsiz mesajları ile yapılan keşiflerin ayrıntıları karar vericilere iletilmeye başlanmıştır yılına gelindiğinde ise keşif uçaklarının yerini avcı uçakları almaya başlamış ve karadaki muharebeler gökyüzüne kadar uzanmıştır. Aslına bakılırsa ortaya çıkış amaçları keşif uçaklarını korumak olmasına rağmen bunlar zamanla düşman keşif uçaklarını düşürmek için kullanılmıştır. Rakip olunan devletin de avcı uçaklarına sahip olmaya başlaması ile avcı uçaklarının gökyüzündeki mücadelesi kaçınılmaz hale gelmiştir. Zamanla avcı uçakları yerdeki hedeflere de hücum etmeye başlamış ve hemen sonrasında bombardıman uçakları özel bir kategori olarak tasarlanmıştır. Her ne kadar keşif, avcı ve bombardıman uçakları farklılaşmış olsa da bazı uçaklar bunlardan ikisini ve ya üçünü birden yapabilme yeteneğine sahip olmuştur. Ortaya çıkan ihtiyaçlar uçak teknolojisinin hızla gelişmesine, daha hafif, daha hızlı ve yük kapasitesi daha fazla, menzili daha uzun ve daha yüksek irtifaya çıkabilen uçaklar üretilmeye başlanmıştır yılına doğru komutanların piyadelerininin muharebedeki durumları hakkında bilgi almak için yeni bir hava işbirliği yöntemi tecrübe edilmiştir. Düşmanın keşif yapma arzusunu önlemenin yanı sıra her iki tarafın da aynı anda peşinde olduğu bu hava işbirliği doğal olarak hava savşlarına ve bu da hava hakimiyeti mücadelesine neden olmuştur. Başlangıçta tüfekler ve tabancalar mevcut yegane silahlardı. Bu nedenle hava muharebesi savaşın heyecan verici ve belirsiz görünümünü taşıyordu. Bununla birlikte çok geçmeden hafif makineli tüfekler uçaklara monte edilmiştir yılından sonra havadan yere yapılan taarruz kapsamında hava meydanlarına düzenlenen taarruzlar da ciddi hasarlara sebep olmamakla birlikte moral olarak yıkıcı bir etki bırakmıştır. 7 Westwell, I. (2014). Resimli Harp Tarihi I. Dünya Savaşı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, Hart (2014). Birinci Dünya Savaşı, Westwell (2014). Resimli Harp, Akad (2012). Askeri Tarihte 174. Westwell (2014). Resimli Harp,

18 4 Müttefiklerin 1916 yılındaki hava hakimiyeti Almanlar tarafından sekteye uğratılmıştır. İngilizlerin toplam uçak sayısı Almanların üç katı olmakla birlikte Almanlar, üstün stratejileri sayesinde hava hakimiyetini 1917 yılının başlarında ele geçirmiştir yılı ayrıca muharebe ve uçuş düzenindeki yöntemlerde bir takım gelişmelerin ivme kazandığı yıl olmuştur. Bundan sonra hava muharebesi farklı bir uçakla gerçekleştirilmekle birlikte yavaş yavaş daha gelişmiş muharebe şekillerine kavuşmuştur. Savaşın sonuna doğru ise bir hava taarruzu düşmanın uçuş düzenini dağıtmak amacıyla manevra yapan genellikle elli ya da altmış uçaktan oluşan filolarla gerçekleştirilir hale gelmiştir. Bunun yanında, düşman hava meydanı üzerinde devriye görevi icra ederek, düşman hava meydanını baskı altında tutmak ve düşman uçaklarının kalkışına izin vermemek uygulanan etkin hava önleme taktikleri olarak karşımıza çıkmıştır. 11 Uçakların hız ve yük taşıma kapasiteleri arttıkça Birinci Dünya Savaşı yıllarında daha uzun menzilli bombardıman filoları kurulmaya başlanmıştır. Ayrıca hava meydanları, yedek meydanlar ve ileri meydan olarak da adlandırılabilen intikal meydanları, seyyar üniteler, bakım-onarım ve ikmal sistemleri ile birlikte hava taktikleri ve teorileri de gelişmiştir. 12 Çizelge 1.2 Birinci Dünya Savaşı nda Devletlerin Uçak Üretim ve Kayıp Miktarları 13 Ülke Üretim Kayıp Avusturya-Macaristan Almanya ABD İtalya İngiltere Fransa Ulaşım yollarına, depolama tesislerine, ikmal depolarına, mühimmat depolarına, ordu konaklama yerlerine, su hatlarına hava taarruzları düzenlenmiştir. Ancak, tecrübe, teçhizat eksikliğinden ve etkili bir hava bombardıman yapamamaktan dolayı söz konusu stratejik hava taarruzları etkisiz kalmakla birlikte az da olsa düşmana sekte vurmuştur. Örneğin hiç 11 Hart, B.L. (2014). Birinci Dünya Savaşı, Akad, M.T. (2012). Askeri Tarihte Stephens (2001). The War in the, 11.

19 5 bombalanmayan bir mermi fabrikasında, elli üç kez hava saldırısı olabileceğine dair yanlış alarm verilmesi, üretimin ton açık vermesine neden olmuştur. Bu örnek hava taarruzlarının dolaylı etkilerinin ne derece önemli olduğunu ortaya koymaktadır. 14 Birinci Dünya Savaşı nda yapılan muharebelerin tamamının kara ve deniz muharebelerinden oluştuğu yönününde genel bir anlayış hakimdir. Savaş süresince havada yapılan muharebelerden, hava kuvvetlerinin ve uçakların yaptığı görevlerden ve sağladığı katkılardan maalesef bahsedilmemektedir. Birinci Dünya Savaşı nda uçakların kullanıldığına dair bu konuyu çalışan uzmanların dışında yeterli bilgi sahibi olunmadığı bilinmektedir. Bu çalışma ile Birinci Dünya Savaşı yıllarında havacılığın genel durumu, gelişimi, Türk Hava Kuvvetlerinin kuruluşu ve Suriye-Filistin Cephesi ndeki hava faaliyetleri ile icra ettiği hava harekâtı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın ana amacı; Suriye-Filistin Cephesinde yoğun bir şekilde hava harekâtının ve görevlerinin icra edilmesi, bu cephede icra edilen görev ve taktiklerinin, hava teorilerinin ortaya çıkmasındaki etkilerini ortaya çıkarmaktır. Suriye-Filistin Cephesi ilk olarak Kanal Cephesi olarak açılmış, daha sonra Suriye-Filistin-Sina Cephesi olarak adlandırılmış, çalışmada cephenin adı Suriye-Filistin olarak kullanılmıştır. Çalışmada; Suriye, Filistin, Sina Yarımadası ve Doğu Akdeniz bölgelerinde icra edilen muharebeler ve hava harekâtları ortaya konulmaya çalışıldı. İtilaf Devletleri nin Kıbrıs üzerinden Suriye- Filistin Cephesi ne asker sevkine dair Osmanlı Devleti tarafından istihbari bulgular elde edilmesi ve Kıbrıs Adasının keşif görevi için 4 üncü Ordu Komutanlığı bağlısı olan 4 üncü Tayyare Bölüğünün görevlendirilmesi nedeniyle Doğuz Akdeniz bölgesinde icra edilen hava harekâtı çalışmaya dahil edilmiştir. Konu ile ilgili yapılan incelemelerde, konunun daha önce yüksek lisans ve ya doktora tezi olarak incelenmediğini, telif eselerin kısıtlı olduğu tespit edilmiştir. İlk olarak Genelkurmay ATASE D.Bşk.lığı Arşvine başvurularak konu ile ilgili belgeler temin edilmiş, arşiv belgeleri üzerinden konuyu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Arşiv belgeleri olarak cephede görev yapan uçak bölüklerinin günlük, haftalık ve aylık faaliyet raporlarından icra dilen uçuş saatleri, icra edilen görevleri ve yapılan eğitim uçuşları tespit edilmiştir. Ayırca 14 Hart, B.L. (2014). Birinci Dünya Savaşı,

20 6 uçak bölüklerinin aylık olarak göndermiş olduğu kuvve cetvellerinden istifade ederek, teşkilat, bölük envanterinde mevcut uçak sayısı, yedek malzeme durumları, akaryakıt durumları, pilot ve rasıt sayıları tespit edilmiştir. Ayrıca icra edilen görevler ATASE Arşivinden temin edilen hava fotoğrafları ile keşif görevine giden uçaktaki rasıtlar tarafından çizilen krokilerle örneklenmeye çalışılmıştır. Keşif görevine ginden uçakta bulunan rasıtlar tarafından, havada görevi icra ederken ve her görev için ayrı ayrı yazılan Uçuş Raporlarından istifade ederek Osmanlı Hava Kuvvetlerinin faaliyetleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Suriye-Filistin Cephesi Hava Harekâtı ile Ajun Kurter in yazmış olduğu Türk Hava Kuvvetleri Tarihi, Malzum Keyüsk tarafından yazılan Türk Havacılık Tarihi gibi Hava Kuvvetlerinin tarihini konu alan telif eserlerden, hava dergilerinden istifade edilmiştir. Ayrıca Suriye-Filistin Cephesinde görev yapan ve daha sonra anılarını kaleme alan, Cemal Paşa, Ali Fuat Erden, Sami Yengin gibi askeri personelin hatıratı incelenerek, harp alanında uçakların etkileri onlarından gözünden kıymetlendirilmeye çalışılmıştır. Suriye-Filistin Cephesi Osmanlı Hava Harekâtı ile ilgili yabancı dilde yazılan kaynaklar incelenmiş, konu farklı kaynaklardan araştırılmaya çalışılarak araştırma tamamlanmıştır.

21 2. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ OSMANLI HAVA KUVVETLERİ VE GENEL DURUM Osmanlı Hava Kuvvetlerinin Kuruluşu ve Savaş Öncesi Hava Gücü İnsanlardaki uçma arzusu insanoğlunun varoluşu ile birlikte başlamıştır. Türk tarihinde gökyüzü kutsal addedilmiş ve ona ulaşma çabası içerisinde bulunulmuştur. 15 İmam Cevheri nin kendi yaptığı kanatlarla 1002 yılından Nişabur Ulu Camii nden kendini boşluğa bırakarak yaptığı uçma denemesi, yine Doğulu Siracettin adlı bir Türk ün hava doldurulmuş bir elbise ile kendisini surlardan aşağı bırakarak yaptığı uçuş denemesi başarısızlıkla sonuçlanan girişimlerden bazılardır. 16 Osmanlı Devleti döneminde motorsuz havacılığın babası olarak bilinen Hezarfen Ahmet Çelebi, kanatla Galata Kulesi nden Üsküdar a kadar uçmayı başarmıştır. 17 Yine bu dönemde Lagari Hasan Çelebi ise kendi imalatı olan roketin yardımı ile Sarayburnu ndan havalanarak Sinanpaşa Kasrı önünde denize inmeyi başarmıştır. 18 Başarısız olan ve ölümle sonuçlanan uçma girişimleri uçma hayalini engellememiş ve sürekli olarak denemelerde bulunulmuştur. İnsanoğlunun uçma çalışmaları 20. Yüzyıl başında meyvesini vermiş ve Amerika da 14 Ağustos 1091 de Gustav Albin Weisskopf ilk kez motorlu bir araçla uçmayı başarmıştır yılında motorlu bir uçak çok kısa bir süre de olsa yerden havalanarak uçmuş ve bir müddet sonra tekrar yere inmeyi başarmıştır. Wright kardeşler tarafından gerçekleştirilen bu uçuş havacılık tarihi açısından bir dönüm noktası olmuştur Ögel, B. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları, Gömeç, S. (1999). Kök Türk Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 9. Kafesoğlu, İ. (2000). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları, Kansu, Y., Şensöz, S., Öztuna, Y. (1971). Havacılık Tarihinde Türkler. Ankara: Hava Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, C: I, Hava Kuvvetleri Komutanlığı (1982). Türklerin Havacılığa Hizmetleri. Ankara: Hava Kuvvetleri Merkez Daire Başkanlığı Harp Tarihi Şubesi Yayınları, Kansu vd. (1971). Havacılık Tarihinde, Yıldız, G. (Editör). (2013). Dünya Savaş Tarihi Osmanlı Askerî Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları, Motor gücü kullanılan ve kontrol edilebilen ilk uçuş 17 Kasım 1903 tarihinde Amerika da Orville Wright ( ) tarafından Flier-I adlı uçak ile gerçekleştirilmiştir. 12 saniye süren ve 12 feet irtifada yapılan

22 Osmanlı Hava Kuvvetlerinin Kuruluşu Wright kardeşlerin uçuşunun ardından Avrupa da da havacılık konusunda önemli adımlar atılmış, 1907 yılında Avrupa da ilk uçuş gerçekleştirilmiştir. Ayrıca uçakların ticari bir meta olarak kullanılabileceğini fark eden bazı girişimciler bu alana yönelerek uçak fabrikası açmıştır. Bu yeni aracın askerî olarak da kullanılabileceğinin anlaşılmasından sonra ordular hava kuvvetlerini teşkil etmeye başlamışlardır. Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, Almanya, İtalya, İngiltere, Avusturya ve Rusya yılları arasında hava kuvvetlerini kurmuşlardır. 21 Wright kardeşlerin Amerika daki ilk motorlu uçak uçuşları kamuoyunun ve özellikle de hükûmetin ilgisini başlangıçta pek çekmese de spor sahasında kullanılabileceği düşüncesi ve Avrupa da yapılan uçuşlar bu alandaki çalışmalara cesaret vermiştir. 22 Kamuoyunu da bu teknoloji ile tanıştırmak isteyen yetkililer Fransız havacılardan Baron de Catters ile Louis Bleriot u 1909 yılında uçuş tecrübelerinde bulunmak üzere İstanbul a davet etmişlerdir. İstanbul a gelen bu iki Fransız pilot 1909 yılı Aralık ayında İstanbul da bir uçuş gösterisi yapmışlardır yılında yapılan uçuş nedeniyle Binbaşı İzzet Bey, Kıdemli Yüzbaşı Hüseyin Hüsnü Bey ve Kıdemli Yüzbaşı Cemil den oluşan bir heyet oluşturulmuş ve bu heyet tarafından bir rapor hazırlanmıştır. Heyet tarafından yazılan raporda; havacılığın ilerleyen yıllarda büyük gelişmeler göstereceği, hava koşullarına dayanıklı mukavemet gücü yüksek uçakların yapılması ile insanların güvenle havada dolaşabilecekleri, uçakların askerî amaçla şu an olmasa dahi ileride kullanılabileceği ifade edilmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti nin de bu tip icatları desteklemesi ve Ordunun gelecekte bunlardan yararlanması için gereken çabanın şimdiden sarf edilmesinin uygun olacağı belirtilmiştir. 24 uçuşta Wilbur Wright da yer almıştır. Bu uçak Ulusal Havacılık ve Uzay Müzesinde bulunmaktadır. İnternet: adresinden 07 Ekim 2017 tarihinde alınmıştır. 21 Yıldız, (2013). Dünya Savaş Tarihi, Kundakçı, D., Kavaklı, S. (2011, 8-10 Şubat). Türk Havacılığının Gelişiminde Uğrak Noktaları: Hava Sefinesinden Tayyareye, 20. YY. Başlarında Bir Yolculuk ( ). Türk Hava Kuvvetlerinin 100 üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumunda sunuldu, İstanbul. 23 Türkmen, Z. (2011, 8-10 Şubat). Türkiye de Havacılık Teşkilâtının Kuruluşunda Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa ve Döneminde Gerçekleştirilen Faaliyetlere Bir Bakış. Türk Hava Kuvvetlerinin 100 üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumunda sunuldu, İstanbul. 24 Hava Kuvvetleri Komutanlığı. (2009). Filo Tarihçeleri. Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü,

23 9 II. Abdülhamit döneminin önde gelen askerî şahsiyetlerinden biri olan Mahmut Şevket Paşa, Almanya ile askerî alanda iş birliğinin yapıldığı yıllarda Almanya ya gönderilmiş, burada yeni icat edilen silahların tecrübelerinde bulunmuş ve bunların Osmanlı Devleti envanterine girmesindeki teşebbüslere önderlik etmiştir. 31 Mart İsyanını bastıran Hareket Ordusu Komutanlığı görevinde bulunan Mahmut Şevket Paşa, en nüfuzlu devlet adamlarından biri olarak ön plana çıkmıştır. Ocak 1910 da kurulan Harbiye Nazırlığı görevine getirilmiştir. 25 Mahmut Şevket Paşa 1910 yılında Osmanlı Devleti nin Paris ve Berlin askerî ataşelerine gönderdiği yazılı emirde, Avrupa orduları hakkında gerekli bilgilerin toplanmasını istemiştir. Paris Ataşesi Ali Fethi Bey ile Berlin Ataşesi Enver, Fransız ve Alman orduları hakkında incelemelerde bulunmuşlar, yeni gelişmeler hakkında elde ettikleri bilgileri Harbiye Nezaretine bildirmişlerdir yılında Trakya da yapılan Osmanlı Ordusunun manevralarında mavi kuvvetler bir gece yürüyüşü yaparak kırmızı kuvvetleri yenilgiye uğratmıştır. Bu manevralardan Harbiye Nezareti, kırmızı kuvvetlerin hava gücü olsaydı, mavi kuvvetlerin gece yürüyüşünü tespit edeceğini ve böylelikle mağlup olmayacağını ders olarak çıkarmıştır. 26 Bu manevralar aynı zamanda hava istihbaratının gelişmesi bakımından kayda değer bir başlangıç ve dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Zira bu manevralarda uçaklarla keşif yapmanın ve istihbarat toplamanın önemi ortaya koyulmuştur. 27 Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa nın Fransa Ordusunun icra ettiği ve uçakların ilk kez kullanıldığı Picardie Manevralarına bir Osmanlı askerî heyeti göndermesi bu alanda bir dönüm noktası olmuştur yılında Fransa da icra edilen Picardie Manevralarına da Osmanlı Harbiye Nezareti tarafından geniş katılım sağlanmıştır. Manevralarda uçaklar 25 Türkmen, Z. (2011, 8-10 Şubat). Türkiye de Havacılık Teşkilâtının Kuruluşunda Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa ve Döneminde Gerçekleştirilen Faaliyetlere Bir Bakış. Türk Hava Kuvvetlerinin 100 üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumunda sunuldu, İstanbul. 26 Keyüsk, M. (1950). Türk Havacılık Tarihi ( ). Eskişehir: Uçuş Okulları Basımevi, 7-8. Yıldız, G. (Editör). (2013). Osmanlı Askerî Tarihi-Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri ( ). İstanbul: Timaş Yayınları, Hangün, E. (2001). Hava Kuvvetleri Komutanlığının Kuruluşunun 90 ıncı Yılında Hava İstihbaratının Gelişimi. Silahlı Kuvvetler Dergisi, 370 (120), Yıldız, (2013). Osmanlı Askerî Tarihi, 164.

24 10 kullanılmış, uçakların nelere muktedir olduğu Osmanlı gözlemci heyeti tarafından çok iyi anlaşılmıştır. 29 Ekim 1910 da Bulgar Ordusu nun Fransa ya 3 adet uçak siparişi vermesi ve Yunanistan ın havacılık teşkilatını kurma girişimlerin eklenmesi ile birlikte Mahmut Şevket Paşa nın Osmanlı havacılık teşkilatını kurma çabalarını hızlandırmıştır. 13 Ekim 1910 da Osmanlı Ordusu na hava araçlarından satın alınması ve personelin yetiştirilmesi amacıyla Avrupa ya gönderilecek subayların nitelikleri belirlenmiştir Şubat 1911 tarihinde Erkan-ı Harbiye Umum Riyaseti tarafından yayımlanan genelge ile, Almanca ve Fransızca bilen ve cesaretli ikişer subayın isimlerinin bildirilmesi istenmiştir Mayıs 1911 de General Mahmut Bin Hüseyin, Kurmay Yarbay Süreyya ve Kurmay Yarbay Cemil Beylerden oluşturulan bir heyet, pilotluk eğitimi almak üzere Almanya ve Fransa ya toplamda beş subayın gönderilmesine karar vermiştir. 32 Başvuru yapan adayların sınavları Temmuz 1911 de yapılmış, sınavdan başarılı olan Yüzbaşı Fesa Bey ve Teğmen Yusuf Kenan Bey tahsil için Fransa daki Bleriot Tayyare Okulu na gönderilmiştir. 33 Mahmut Şevket Paşa nın direktifiyle Erkan-ı Harbiye Umumi Reisliğinde görev yapan Kurmay Yarbay Süreyya Bey 34 havacılık teşkilatının kurulmasıyla görevlendirilmiştir. Yarbay Süreyya Bey, bu işin Erkan-ı Harbiye 2 nci Şubesince idare olunamayacağını düşünmüş ve havacılık işlerinin Kıtaat-ı Fenniye ve Mevaki-i Müstahkeme Müfettişliğine bağlı olarak yapılmasını teklif etmiştir. Teklif uygun görülerek Müfettişliğin 2 nci Şubesinde bir Tayyare Komisyonu oluşturulmuştur. Yarbay Süreyya Bey başkanlığında 29 Aydar, O. (1948). Uçan Süvariler. Ankara: Ulus Basımevi, 21. Picardie Manevraları: Batılı devletler tarafından düzenlenen bu tatbikata Osmanlı Devleti gözlemci statüsünde iştirak etmiştir. Osmanlı Devleti nin heyetinde Paris Ataşemiliteri Ali Fethi Bey, Topçu Rıza Paşa, Yüzbaşı Mustafa Kemal ve Binbaşı Selahattin Bey katılmıştır. Yüzbaşı Mustafa Kemal ilk havacılık tecrübelerine bu manevralarda tanıklık etmiştir. 30 Beyoğlu, S. (2012, Aralık). Türk Havacılığının Doğuş Yılları. Havacılık Tarihi Sempozyum Bildirileri ( ), Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Komutanlığı, ATASE. BDH. K: 2319, D: , F: Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, Kansu vd. (1971). Havacılık Tarihinde, Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, İlerleyen dönemde Süreyya Bey, Osmanlı ordusu bünyesinde hava kuvvetlerinin kurulmasında, Avrupa dan uçak ve malzeme satın alınmasında, zabitlerin hava kuvvetlerini tercih etmelerinin teşvik edilmesinde ve bu teşkilatın işleyebilmesi için gerekli tahsisatın tedarikinde son derece etkili olmuştur. Yıldız, (2013). Osmanlı Askerî Tarihi, 166.

25 11 Binbaşı Refik ve Binbaşı Mehmet Ali ve Ahmet Zeki Beylerden oluşan bir komisyon kurulmuş, komisyon Türk Ordusunda havacılığın ilk resmi teşkilatı olmuştur. 35 Süreyya Bey in ilk adımı personelin Avrupa da eğitim alması pahalıya mal olacağı gerekçesiyle ülkede bir hava mektebi açılmasını teklif etmek olmuştur. Kabul gören bu projeyi hayata geçirmek için mekân olarak Yeşilköy ile Safraköy arasında 700 metre eninde ve 1500 metre uzunluğunda bir alan seçilmiş ve 1911 senesi başında burada iki uçak hangarı inşa edilmiştir. 36 Osmanlı Devleti havacılık alanında bu atılımları yaptığı sırada Trablusgarp Savaşı patlak vermiştir. Dünya tarihinde savaşta ilk uçak kullanımı İtalya tarafından bu savaşta olmuştur. İtalyan pilot Carlo Piazza Bleriot XI tipindeki uçağıyla Osmanlı Ordusu nun Aziziye Kışlası üzerinden uçarak dünyada bir savaşta ilk keşif uçuşunu icra etmiştir. 37 İtalya uçaklarla basit de olsa bomba atmak suretiyle hava bomba taarruzu yapmıştır. 1 Kasım de dünyada ilk defa İtalyan pilot Gavotti biri Aynzara ya üçü de Tacura ya olmak üzere havadan uçakla Türk askerleri üzerine bomba atmıştır. Osmanlı ordusu ise ilk kez uçak düşürerek hava savunması yapan devlet olarak tarihe geçmiştir. 38 Osmanlı Devleti nin hava gücüne sahip olmasında kararlı olan ancak bunu finanse etmek için yeterli ödeneği hazineden tedarik edemeyen Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa, deniz kuvvetlerine dretnot alımına ön ayak olan Donanma-yı Osmanî Muavenet-i MillîyyeCemiyetine başvurmuştur. Osmanlı basınının da desteklediği Cemiyet, uçak yardımı adı altında bir yardım kampanyası başlatmıştır. Bu yardım kampanyasına başta Padişah Mehmet Reşad ve Mahmut Şevket Paşa olmak üzere ordu mensupları ve halk katılmıştır. Kısa sürede beklenen meblağ toplanmış ve 18 Mayıs 1912 de Berlin Büyükelçiliğine uçak alımı için mark gönderilmiştir. Yardım kampanyasının devam ettiği sırada Fransa dan biri çift kişilik, diğeri tek kişilik Deperdessin uçakları satın alınıp 15 Mart 1912 de İstanbul a getirilmiştir. 39 Eğitimlerini 1912 yılında tamamlayan Yüzbaşı 35 İlmen, S. (1984). Türkiye de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi. Eskişehir: Hava Basımevi, 10. Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, Yıldız, (2013). Osmanlı Askerî Tarihi, Koloğlu, O. (1988). İlk Havacılık Savaşı. Tarih ve Toplum, İstanbul: İletişim Yayıncılık, (9) (50), Mart ına kadar İtalyan pilotlar uçaklarla 153, güdümlü balonlarla 194 çıkış yapmıştır. Türk subayları uçak saldırılarından korunmak için askerlerin dağılmasını ve yatmasını önermişlerdir. İtalyanlar havadan bildiri atmak suretiyle uçakları propaganda amaçlı da kullanmışlardır. İtalyanların uçakları savaş alanında kullanması havacılığın dünya ordularında vazgeçilmez bir teşekkül olacağını göstermiştir. Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, 5. Yıldız, (2013). Osmanlı Askerî Tarihi, Yıldız, (2013). Osmanlı Askerî Tarihi, Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, 5.

26 12 Mehmet Fesa, Havacılık Kulübünün 780, Teğmen Yusuf Kenan ise 797 numaralı brövelerini almışlardır. Yüzbaşı Fesa Bey ilk Türk pilotu olarak Türk Ordusunun bir numaralı pilot brövesine sahip olmuştur. 40 Havacılık konusunda incelemelerde bulunmak üzere Avrupa ya giden Tayyare Komisyonu uçak fabrikalarının tekliflerini değerlendirmiş, teklif verenlerden Fransız REP Uçak Fabrikası Müdürü Mr.Simon, uçak satın almak şartıyla sekiz subay ile bir miktar marangoza, makinist ve erlere fabrikada ücretsiz olarak eğitim verebileceğini teklif etmiştir. Osmanlı Devleti nazarında uçak satın almak kadar pilot ve teknik personel yetiştirmek de önemli olduğundan Mr.Simon un teklifi uygun bulunmuş, yedi genç subay Fransa ya gönderilmiştir. 41 Uçaklara harcanan paraların boşa gitmediğini göstermek ve kamuoyunu etkilemek için Mahmut Şevket Paşa padişahın tahta çıkış yıldönümünde bir uçuş gösterisi yapılmasına karar vermiştir. Fransa dan franga alınan uçaklardan, Gordon Bell isimli İngiliz pilotun kullandığı Ordu ismindeki REP uçağı 27 Nisan 1912 de Yeşilköy den kalkarak, Şişli Abide-i Hürriyet Meydanı nda geçit töreninde bulunan kıtaların üzerinden uçmuştur. Yüzbaşı Fesa Bey de Deperdüssin tipi Prens Celalettin adlı uçakla Yeşilköy den havalanarak uçmuş, böylelikle Türk semalarında uçan ilk Türk pilotu olarak tarihe geçmiştir. Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa da bu uçuşu izlemiş, uçuş sonrası Tayyare Komisyonuna teşekkür ederek Yeşilköy den ayrılmıştır. Gösterinin başarılı olması üzerine istediği imkânı yakalayan Osmanlı Genelkurmay ı hava gücünü oluşturmak için adımlarını hızlandırmıştır. 42 Aynı yıl 17 uçak ile güdümlü bir balon sipariş edilmiştir. Faaliyete geçecek Tayyare Mektebi nde öğretmenlik yapmak üzere Mr.Bresson ile 13 Haziran 1912 de bir sözleşme imzalanmıştır. Hazırlıkları tamamlanan Yeşilköy Tayyare Mektebi 2 Temmuz 1912 de açılmıştır. Teorik ve uygulamamı eğitime başlayan Tayyare Mektebi nde 3 aylık devreler halinde pilot adayı yetiştirilmesi planlanmıştır Eylül 1912 de Tayyare Mektebi ve Tayyare Bölüğü Teşkilatı Nizamnamesi yayımlanmıştır. 44 İlk Türk hava birlikleri ordulara birer bölük olarak dahil olan tayyare bölükleridir. 25 Eylül 1912 tarihinde Tayyare 40 Kurter, A. (2006). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ). Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü, C: I, Kansu vd. (1971). Havacılık Tarihinde, Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, Yıldız, (2013). Osmanlı Askerî Tarihi, 169. Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, Keyüsk, (1950). Türk Havacılık Tarihi ( )

27 13 Mektebi ve Tayyare Bölükleri teşkil edilmiştir. İki takımdan mürekkep Tayyare Bölüklerinin kadrosunda, her takımda iki uçak olmak üzere toplam dört uçak bulunmuştur Ekim 1912 de Balkan Savaşı nın başlamasıyla birlikte İngiltere de uçuş eğitiminde bulunan personel eğitimlerini tamamlayamadan geri dönmüştür. İngiltere den dönen gruptan dört pilot adayı Yeşilköy Tayyare Mektebi nde eğitimlerini tamamlayarak pilot brövesi almışlardır. 46 Balkan Savaşı nın başında Osmanlı Ordusunda 2 adet Deperdüssin, 1 adet Bleriot, 3 adet REP, 2 adet Bristol, ve 2 adet Harlan tipi uçak bulunmaktaydı. Kuruluşundan Mart 1913 e kadar Osmanlı ordusunun envanterine 17 adet uçak girmiştir. 47 Balkan Savaşları esnasında bazı keşif faaliyetleri dışında yeterli faaliyet gösteremeyen Hava Kuvvetleri nin ıslahı maksadıyla Fransız Hava Kuvvetleri Komutanı General Bernard ın tavsiyesiyle Fransız Hava Yüzbaşı De Goys 4 Mayıs 1914 te İstanbul a gelmiş, Yeşilköy Tayyare Mektebi Müdürü olarak görev yapan De Goys Türk havacılığının gelişmesi için büyük çaba sarf etmiştir. 48 Balkan Savaşlarından sonra Osmanlı ordusunun modernizasyonunu sağlamak amacıyla Almanya dan getirilen heyet içinde havacı subay bulunmadığından Almanya ile anlaşılarak bu alanda Fransa dan istifade edilmesine karar verilmiştir. Fransa dan 36 milyon liralık bir kredi alınmış, bu krediyle uçak alınması planlanmıştır. Fransa dan Yeşilköy Tayyare Mektebi nde kullanılmak üzere üç eğitim uçağı getirilmiştir. Yeşilköy Tayyare Mektebi Müdürü Yüzbaşı De Goys 35 kara ve 15 deniz uçağına sahip bir hava gücü oluşturmak istemiş ve bu uçakların siparişleri Fransa ya verilmiştir. Fakat Birinci Dünya Savaşı nın başlaması üzerine Fransızlar 15 uçağa el koymuştur. 49 Osmanlı askerî havacılığının ilk devresine ait en önemli üç problem mali sıkıntılar, sevk ve idarede başarısızlık, süreci iyi yönetememek ile havacılık konusunda gerek yönetim kademesinde gerekse personeldeki bilgi eksikliği olarak ön plana çıkmıştır. 45 Keyüsk (1950). Türk Havacılık Tarihi ( ) Deniz Kuvvetleri Komutanlığı. (2007). İki Mavi. İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü, Yıldız, (2013). Osmanlı Askerî Tarihi, Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, Yıldız, (2013). Osmanlı Askerî Tarihi, 174.

28 Birinci Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı Hava Gücü Birinci Cihan Harbi başladığı yıllarda Osmanlı hava birlikleri teşkilatlanma aşamasında olduğundan henüz yeterli sayıda personeli, uçağı, teçhizatı ve teknik donanımı yoktu. Osmanlı Devleti, eksiklerini tamamlamak için reform programını uygulamaya koyduğu bir dönemde savaşa girmişti. Birinci Dünya Savaşı başladığında Osmanlı ordusu hava gücü olarak zayıf durumda idi. Envanterinde Yeşilköy Tayyare Mektebi nde bulunan kullanılabilir 6 adet uçak dışında başka uçak bulunmamakta idi. 50 Fransa ya sipariş edilen on beş uçak Almanya nın müttefiki olarak savaşa girmesinden dolayı Osmanlı Devleti ne teslim edilmemiş ve Fransa tarafından bu uçaklara el konulmuştur. 51 Osmanlı Devleti de Alman Gustav Bassar a ait uçağa ve gösteri yapmak için İstanbul da bulunan iki Fransız uçağına el koymuş ve envanterine almıştır. 52 Osmanlı Devleti Almanya nın yanında savaşa girdiğinden Yeşilköy Tayyare Mektebi Müdürü, Fransız Yüzbaşı De Goys, Fransa ya geri gönderilmiştir. Osmanlı Devleti nin havacılık teşkilatındaki ıslahatlarda yeterli ilerleme kaydedilmemiştir. De Goys un gönderilmesinden sonra Tayyare Mektebi Müdürlüğüne Topçu Binbaşı Abdüllatif Bey getirilmiştir. 53 Abdüllatif Bey in yerine 3 Şubat 1915 te Yeşilköy Tayyare Mektebi Müdürü olarak Prusyalı subay Üsteğmen Erich Serno görevlendirilmiş, Osmanlı askerî havacılığı Üsteğmen Erich Serno ya emanet edilmiştir. 54 Üsteğmen Serno, 3 Ocak 1915 tarihinde Padişah iradesi ile Yüzbaşı rütbesine terfi ettirilerek Tayyare Mektebi Müdürü olarak görevlendirilmiştir. 55 Bu göreve ilave olarak Osmanlı Havacılık teşkilatının yeniden yapılandırılması ve cephelerde hava kuvvetlerinin teşkil edilmesi görevi de verilmiştir. Süvari Üsteğmen Şakir Fevzi Bey Yüzbaşı Serno nun yardımcılığı görevine getirilmiştir. 56 Haberleşme ve Ulaştırma Şubesi emrinde bulunan Hava Şubesi, uçakların Trablusgarp ve Balkan Savaşlarındaki etkilerinden dolayı Birinci Dünya Savaşı yıllarında doğrudan 50 Yücel, C. (1963). Türk Havacılığının Kısa Tarihçesi. Hava Dergisi, (211), Sarısır, S. (1998). Atatürk Dönemi Millî Hava Harp Sanayii İçinde Kayseri Tayyare Fabrikasının Yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. 52 Deniz, E. (1990). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi. Uçantürk Dergisi, (339), Deniz, (1990). Türk Hava Kuvvetleri, Beyoğlu, (2012). Türk Havacılığının, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. BOA BEO Uzunoğlu, U. (2015 ). Birinci Dünya Savaşı nda Türk Hava Kuvvetlerinin Teşkilatlanmasında Etkin Rol Oynayan Alman Havacı Subay: Erich Serno ( ). Havacılık Tarihi Sempozyumu Bildirleri (13-14 Aralık 2012). Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Komutanlığı,

29 15 Genelkurmay Karargâhına bağlanmıştır. Tayyare Müfettişliğinin Harbiye Nezareti binasında küçük bir çalışma ofisi bulunmaktaydı. Bağlısı olarak Yeşilköy Tayyare Mektebi bulunuyordu. Yüzbaşı Serno Tayyare Mektebi Müdürü olarak Yeşilköy deki mevcut tesislerin iyileştirilmesi ile işe başlamış, pilot ve teknisyenlerin eğitimlerini düzenlemiştir. Uçuş meteorolojisi, Motor Bakım Müdürlükleri, Osmanlı Balon Birliği ve Osmanlı Topçu Ölçme Birliğini kurmuştur. Yüzbaşı Serno, Türk pilot, rasıt ve teknik personelin özlük hakları, temin ve yetiştirilmeleri konularında Alman Hava Kuvvetleri modelini örnek alarak çalışmalar yapmıştır. Yüzbaşı Serno tarafından Osmanlı Ordusunda deniz havacılığı birlikleri de teşkil edilmiştir. Görevi devraldığında çok az uçak ve personelden oluşan askerî havacılığı savaşın sonunda 17 bölükten oluşan bir kuvvet haline getirmiştir. Tüm bunlarında yanında Türk pilot ve rasıtların Almanya da eğitim almasını sağlamış, uçak ve yedek malzeme temini için uğraşlar vermiştir. 57 Birinci Dünya Savaşına girilmesi ile birlikte seferberlik planına göre mevcut pilotların ve uçakların cephelere dağıtımı yapılmıştır. Salim Bey ve Fesa Bey, iki Bleriot uçağı ile Doğu Cephesine görevlendirilmiş, Fazıl Bey Nieuport uçağı ile Çanakkale Cephesine görevlendirilirken, Şakir Fevzi Bey ise Rumpler uçağı ile birlikte Kanal Harekâtı için görevlendirilmiştir. Pilotaj eğitimi için Almanya ya gönderilen Ali Rıza Bey, Tahsin Bey, Abdullah Bey ve Mehmet Ali Bey 18 Şubat 1915 tarihinde brövelerini alarak yurda dönmüşler ve Birinci Dünya Savaşı süresince tayyare bölüklerinde görev yapmışlardır. Seferberlik nedeniyle Yeşilköy Tayyare Mektebi nde bulunan uçaklar cephelere görevlendirildiğinden, Birinci Dünya Savaşı süresince Tayyare Mektebi nde bulunan birkaç uçak ile pilotaj eğitimi verilmeye devam edilmiştir Osmanlı Devleti nin Birinci Dünya Savaşına Girişi 19 uncu ve 20 nci Yüzyılda meydana gelen ekonomik, siyasal ve toplumsal gelişmelere bağlı olarak devletler arasında çatışma alanları genişlemiştir. Fransız İhtilali sonrasında ortaya çıkan fikir akımları, politik ve toplumsal kurumlar devlet politikalarına yön verdiği gibi ulusların da davranışlarına yön vermiştir. Liberalizm hareketleri sadece ülke sınırları içerisinde kalmayıp, uluslar arası ilişkilerde yeni çatışma alanları doğurmuştur. 57 Holzhausen, R. (1982). Birinci Dünya Harbi nde Almanya nın Türkiye ye Sağladığı Hava Desteği ve Çanakkale Havacıları. (Çev. F.Çeliker). Ankara: Genelkurmay Basımevi, Keyüsk, (1950). Türk Havacılık Tarihi ( )

30 16 Fransız İhtilali ile birlikte yayılmaya başlayan Milliyetçilik hareketleri ise Liberalizmden daha etkili olmuştur Viyana Kongresi nde alınan kararlar ile Avrupa kıtası yeniden şekillendirilmiş ve kısa sürede Avrupa da bir güç dağılımı olmuştur. Özellikle 1870 Sedan Savaşı ile Almanya ve İtalya nın birliklerini kurup siyasi olarak ortaya çıkmaları, uluslar arası arenada yer almak ve söz sahibi olmak için teşebbüste bulunmaları Avrupa kıtasına Viyana Kongresi ile getirilen statükoyu büyük oranda değiştirmiştir. Bundan sonra yeni bir dengenin kurulması girişimleri ise Avrupa da yeni blokların ortaya çıkmasına ve bunlar arasında çatışmaların çıkmasına neden olmuştur. Bloklar arasındaki gerginlik karşılıklı silahlanmayı tetiklemiştir. 60 İtalya nın ve Almanya nın birliklerini kurmaları Balkan milletlerinin ulusal duygularını tetiklemiş ve 1870 yılından sonra Balkan toprakları Avrupa devletlerinin siyasi ve askeri teşebbüste bulunduğu bir alan olmuştur Bosna-Hersek Bunalımı yaşanmış, Balkan Savaşları yapılmış ve Birinci Dünya Savaşı nı başlatan kıvılcım da bu coğrafyadan çıkmıştır. Bununla birlikte Balkanlarda yaşanan gelişmeleri Birinci Dünya Savaşı nın tek sebebi olarak sunmak gerçekçi olmayacaktır. Bismarck ın Alman İmparatorluğunu korumak için Bismarck tarafından uygulanan dış politika Avrupa da blokların kurulmasına ve Avrupa yı rekabet ortamına ve silahlanmaya götürmüştür. 61 Sanayi devreminin 19 uncu yüzyılda giderek gelişmesi sonucu büyük bir coğrafyaya yayılan ve büyüyen sömürgecilik anlayışı, diplomatik ilişkilerin ilgi alanının kıta Avrupasından çıkmasına, Afrika kıtasına ve Asya kıtasına yayılmasına neden olmuştur. İngiltere, büyüyen Alman ekonomisinin dünya pazarlarını ele geçirmesinden ve Almanya nın askerî güç olarak da büyümesinden endişelenmekteydi yılından sonra Almanya uyguladığı ve takip ettiği dış politka ile Güneydoğu Avrupa yı ve Asya yı kendi tesiri altına almayı başarmış, Afrika ve Uzakdoğu da da teşebbüslerde bulunmaya başlamıştır. Sonuç olarak Alman İmparatorluğu Avrupa da dengeleri bozan bir güç ve denizlerde İngiltere ye güçlü bir rakip haline gelmiştir. Alman İmparatorluğunun hızla büyümesi ve uyguladığı dış politka, İngiliz sömürgesi olan Hindistan ın güvenliği ve denizlerdeki gücünü kaybetme endişesi nedeniyle İngiltere nin tepkisine neden olmuştur. 59 Armaoğlu, F. (1984). 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi. Ankara: Tisa Matbaası, Uçarol, R. (1995). Siyasi Tarih ( ). İstanbul: Filiz Kitabevi, Armaoğlu, (1984). 20.Yüzyıl 99.

31 17 Avrupa kıtasında güçlü bir Almanya nın varlığı Fransa ve Rusya yı da endişelendirmekte idi. Fransa nın Alsace-Lorraine i yeniden almak istemesi ve Rusya nın Panislavist emelleri Almanya karşısında bloklaşmak için yeterli sebeplerdi. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ise Rusya nın Panislavist emellerini hem Balkanların hem de İmparatorluğunun geleceği açısından tehlikeli görmekte idi. İtalya, Akdeniz coğrafyasında genişlemek istiyor, ayrıca Avusturya-Macarsitan İmparatorluğu yönetiminde bulunan topraklarını geri almayı hedefliyordu senesine gelindiğinde bloklar iyice belirginleşmeye başlamıştır. Kaçınılmaz olan savaşın başlaması için artık bir kıvılcım gerekmekte idi. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliahtı Arşidük Franz Ferdinand, 28 Haziran 1914 te Güney Slavlarının en önemli merkezi olan Saraybosna da suikasta uğradı. Avusturya-Macaristan tahtının varisinin ve karısının, Gavrilo Princip adlı 17 yaşındaki bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi ile birlikte cihan harbinin fitili ateşlenmiş oldu. 63 Avusturya 23 Temmuz da Sırbistan a ağır şartlar içeren bir ültimatom göndermiş ve Alman İmparatorluğundan da onay alarak 28 Temmuz 1914 te Sırbistan a savaş ilan etmiştir. 64 Avusturya nın Sırbistan a savaş ilan etmesiyle birlikte Rusya Temmuz 1914 te bir kısım birliklerinde uygulanmak üzere kısmi seferberliği uygulamaya koymuştur. Almanya, Rusya dan seferberlik hazırlıklarını durdurmasını istemiş, bu isteğinde geri adım atılmadığını görünce de Rusya ya 1 Ağustos 1914 te harp ilan etmiştir. Alman İmparatorluğunun Rusya ya harp ilan etmesiyle fiili olarak Birinci Dünya Harbi başlamış oldu. Alman İmparatorluğu tarafından Fransa ya 31 Temmuz te ültimatom vererek çıkacak olan Almanya-Rusya savaşında müdahil olup olmayacağını sormuş, Fransa nın cevap olarak seferberlik ilan etmesi üzerine Almanya İmparatorluğu, Fransa ya 3 Ağustos 1914 te da harp ilan etmiştir. Böylelikle Almanya çevresindeki iki büyük devletle savaşa girmiş bulunuyordu. Daha önce yapılmış olan Schlieffen Planı na göre Almanya İmparatorluğu Belçika topraklarından geçerek Fransa ya taarruz edecek ve oradan da Rus topraklarına saldıracaktı. Fransa ya saldırmak için Belçika dan askerlerini geçmesine izin vermesini istedi. Belçika nın Alman askerlerinin topraklarından geçmesine müsaade 62 Armaoğlu, (1984). 20.Yüzyıl 100. Uçarol, (1995). Siyasi Tarih, Yalçın, D. - Tural, M.Akif (2006). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Stone, N. (2010). Birinci Dünya Savaşı. İstanbul: Doğan Kitap, Yalçın, vd. (2006). Türkiye Cumhuriyeti, 73.

32 18 etmemesi üzerine Alman İmparatorluğu 4 Ağustos 1914 te Belçika ya harp ilan etmiştir. İngiltere, güvenlik duvarı olarak gördüğü karşı kıyılarında yaşanan bu gelişmeler üzerine İtilaf Devletleri nin yanında yer aldı ve 4 Ağustos 1914 te Almanya ya harp ilan etti. 23 Ağustos 1914 te ise Japonya uzak doğudaki Alman sömürgelerini işgal etmek amacıyla Almanya ya savaş ilan etmiştir. 65 Böylelikle 1914 yılı yaz aylarında Avrupa da meydana gelen siyasi ve askeri olayların neticesinde kıvılcımı ateşlenen harp, kısa bir sürede büyük bir coğrafyaya yayılmıştır. Birinci Cihan Harbinin başlangıcında İtilaf Devletleri bloğunda; İngiltere, Fransa, Rusya, Sırbistan ve Karadağ yer alırken, İttifak Devletleri bloğunda ise Alman İmparatorluğu ve Avusturya-Macaristan yer alıyordu. Osmanlı Devleti savaşın başlangıcında tarafsız kalmıştır. Ancak her iki blok da Osmanlı Devleti nin kendi bloklarında harbe dahil olmasını istiyorlar ve bunun için de girişimlerde bulunuyorlardı. Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı başladığında Trablusgarp Savaşı ve Balkan Savaşlarından yeni çıkmıştı. Bu savaşlardan mağlup olarak ayrılan Osmanlı Devleti, savaşlar sonucunda Avrupa ve Afrika kıtalarında topraklarının bir kısmını kaybetmiş, iç ve dış politikada, askeri ve ekonomik alanda bazı problemlerle mücadele etmek durumunda kalmıştır. Ordunun zayıflığı ve diplomasisinin etkisizliği bütün şeffaflığıyla ortaya çıkmıştır. Bu nedenlerde bir yandan orduyu ıslah etmeye çalışırken diğer yandan da kendine müttefik bulmak amacıyla bazı teşebbüslerde bulunmuştur. Osmanlı Devleti 19 uncu yüzyılın sonlarından itibaren Almanya ile ilişkilerini geliştirmiştir. Fakat Trablusgarp Savaşı ve Balkan Savaşı Almanya nın müttefikleri tarafından çıkarılmış, Almanya ise bunlara engel olmamıştır. Bu neden Osmanlı Devleti Üçlü İtilaf Devletleri ile ittifak girişimlerinde bulunmuş, İngiltere ve Fransa ise buna yanaşmamıştır. Bu iki devlet yıkılmak üzere olan bir devletin yükünü savaşta paylaşmak istememişlerdi. 66 İkinci ittifak teşebbüsü ise Bulgaristan ile olmuş ancak sonuçlanmadığından bu teşebbüs de başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Siyasi yalnızlıktan kurtulmak ve kendine müttefik bulmak için üçüncü girişim Fransa ile olmuştur. Bahriye Nazırı Cemal Paşa Fransa 65 Renouvin, P. (2004). Birinci Dünya Savaşı ve Türkiye İstanbul: Örgün Yayınevi, Armaoğlu, (1984). 20.Yüzyıl Uçarol, (1995). Siyasi Tarih, Yalçın, vd. (2006). Türkiye Cumhuriyeti, 73. Stone, (2010). Birinci Dünya, Uçarol, (1995). Siyasi Tarih, 464. Maliye Bakanı Cavit Bey, İngiltere Deniz Bakanı Winston Churchill e iki devlet arasında bir ittifak anlaşması yapılmasını teklif etmiştir. Şimdilik yani siyasi bağlar altına giremeyiz. diyerek Churchill teklifi geri çevirmiştir. Armaoğlu, (1984). 20.Yüzyıl 107.

33 19 yetkilileriyle görüşerek Fransa ile Osmanlı Devleti arasında birliktelik kurmak istemiş. Fransa konuyu Rusya ya danışması gerektiğini, Rusya nın onayı olmadan kabul edemeyeceğini bildirerek ret cevabı vermiştir. 67 Osmanlı Devleti nin ittifak yapması için çok fazla seçenek kalmamıştır. Tek seçenek olarak görünen Almanya ise Osmanlı Devleti ne karşı ikili oynuyordu. Almanya bir yandan en ünlü ve yetenekli generali olan Liman Von Sanders i Türk ordusunu ıslah çalışmaları için İstanbul a gönderirken, diğer yandan ise 1914 yılında İngiltere ve Fransa ile imzaladığı demiryolu anlaşması ile parçalanması durumunda Osmanlı Devleti nden pay almayı amaçlıyordu. 68 Bunun yanında Osmanlı Devleti nin uygulamaya koyduğu Panislamizm ve Turancılık politikalarını da destekliyordu. Panislamizm ile İngiliz; Panturanizm ile de Rusya yı sarsmak amacı taşıyordu. 69 Osmanlı Devleti Almanya ya daha da yakınlaşmak durumunda kalmıştır. İttihat ve Terakki önderleri ve bilhassa Enver Paşa askerî bakımdan Avrupa nın en iyi devleti olarak Almanya yı görüyorlardı. Dolayısı ile savaşa girilecekse Almanya nın yanında savaşa girilmesi görüşü hakimdi. Diğer bir sebep ise 1878 yılından sonra İngiltere nin Osmanlı Devleti ile ilişkilerinde izlediği politikada değişikliğe giderek Osmanlı Devleti ni paylaşmayı planlaması üzerine, Osmanlı Devleti nin uyguladığı denge politikasında tek dayanak devlet olarak Almanya kalmıştır. Son olarak 1890 lardan sonra Osmanlı Devleti ekonomisi üzerinde Almanya etkili olmaya başlamıştır. Rusya, İngiltere ve Fransa nın birbirlerine yakınlaşması, Osmanlı Devlet adamlarında devletin bekası endişesini arttırmıştır. Osmanlı Devleti nin Almanya nın müttefiki olarak harbe girmesi Alman İmparatorluğu için de bir takım kazanımlar sağlayacaktı. Öncelikle Osmanlı Devleti nin Kafkaslara asker göndermesi ve harbi bu bölgeye taşıması Almanya nın Rusya ile olan mücadelesini kolaylaştıracak, Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun Galiçya Cephesi ndeki yükünü hafifletecekti. Ayrıca halife sıfatına da sahip olan Osmanlı Padişahının cihat ilan etmesiyle birlikte İtilaf Devletleri sömürgelerinde yaşan Müslümanlar, İtilaf Devletlerine karşı mücadele etmeye başlayacak ve böylelikle İtilaf Devletleri zor durumda bırakılmış olacaktı. Almanya nın beklentileri göstermektedir ki Osmanlı Devleti 67 Armaoğlu, (1984). 20.Yüzyıl Sander, O. (2008). Siyasi Tarih (İlkçağlardan 1918 e). Ankara: İmge Kitabevi, Renouvin, (2004). Birinci Dünya Savaşı, 292.

34 20 savaşa girmesi durumunda savunmadan çok taarruz etmek zorunda bırakılacaktı. Zaten Kanal Cephesi nin açılması ve Sarıkamış ta yaşananlar bu durumu teyit edecektir. 70 Bu koşullar altında Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun da önerisiyle 27 Temmuz 1914 te Osmanlı Devleti ile Almanya arasında ittifak görüşmeleri İstanbul da başlamış ve Alman-Osmanlı İttifak Antlaşması 71 3 Ağustos 1914 te imzalanmıştır. Yapılan ittifak antlaşması savunma niteliği taşıyordu. İttifak antlaşmasının maddeleri kapsamında Rusya nın, Avusturya-Macaristan İmparatorluğuna ve Almanya ya harp ilan etmesi durumunda Osmanlı Devleti de Rusya ya karşı harp ilan edecek, Almanya ve Osmanlı Devleti, Avusturya ile Sırbistan arasındaki savaşa müdahil olmayacaktı. Ancak saldırının Alman-Rus savaşına dönüşmesi durumunda Osmanlı Devleti de harbe müdahil olacaktı. Buna karşılık Osmanlı Devleti nin toprak bütünlüğünün Rusya tarafından tecavüz edilmesi durumunda Almanya İmparatorluğu da Osmanlı Devletine yardımda bulunacaktı. 72 Alman-Rus Savaşı başlamış olduğundan yapılan İttifak Anlaşması maddelerine göre Osmanlı Devleti nin de Rusya ya karşı harp ilan etmesi gerekiyordu. Fakat Osmanlı Devleti, hemen savaş ilan etmek yerine tarafsız kalmayı tercih etmiştir. Bununla birlikte İttifak Anlaşmasının imzalandığı gün 10 Ağustos 1914 teseferberlik ilan edilmiş ve Mebuslar Meclisi dağıtılmıştır. Osmanlı Devleti nin tarafsızlığını ilan etmesi İtilaf Devletleri tarafından desteklenmiştir. Osmanlı Devleti nin tarafsızlığı demek Rusya ya yapılacak olan yardımlarda İtilaf Devletleri nin Boğazları serbestçe kullanabilmesi demekti. İtilaf Devletleri savaş boyunca tarafsız kalması için Osmanlı Devleti ne bazı tekliflerde 70 Yılmaz, V. (1993). 1 nci Dünya Savaşında Türk-Alman İttifakı ve Askerî Yardımlar. İstanbul: Cem Ofset Matbaacılık, Sander, (2008). Siyasi Tarih, 368. Uçarol, (1995). Siyasi Tarih, 468. Renouvin, (2004). Birinci Dünya Savaşı, Ağustos 1914 tarihli Osmanlı-Alman İttifak Antlaşmasının maddeleri: 1) Bu iki güç, halihazırda Avusturya-Macaristan ve Sırbistan arasındaki çatışmada, kati bir tarafsızlık izlemeye karar vermişlerdir. 2) Rusya, etkin askerî müdahalelerde bulunur ve bu durum Almanya için Avusturya-Macaristan ile ittifak nedeni (Casus Foederis) oluşturursa, bu ittifak nedeni Türkiye için de geçerli olacaktır. 3) Harp durumunda Alman Askerî Heyeti Osmanlı Devleti nin emrine verilecektir. Öte yandan Osmanlı Devleti, Ekselansları Harbiye Nazırı ve Ekselansları Askerî Heyet Başkanının birlikte vardıkları antlaşmaya uygun olarak yukarıda sözü edilen Askerî Heyet e Osmanlı Ordusunun genel yönetimi konusunda gerçek bir etkinlik sağlayacaktır. 4) Almanya, Osmanlı Devleti toprakları Rusya tarafından tehdit altına düştüğü takdirde icap ederse Osmanlı topraklarını silahlı olarak muhafazayı taahhüt eder. 5) Her iki imparatorluğu da halihazırdaki anlaşmazlıklardan doğabilecek uluslararası çatışmalarda korumak amacıyla yapılan bu antlaşma, yukarıda adı geçen yetkililerce imzalanmasını müteakiben yürürlüğe girecek ve karşılıklı vecibelerle 31 Aralık 1918 e kadar yürürlükte kalacaktır. 6) Bu antlaşma gizli kalacak ve ancak iki yüksek tarafın muvafakati ile kamuoyuna açıklanabilecektir. İttifak antlaşmasının tüm maddeleri için Bkz. Yılmaz, (1993). 1 nci Dünya Savaşında Türk-Alman, Renouvin, (2004). Birinci Dünya Savaşı, 293. Sander, (2008). Siyasi Tarih, 368. Uçarol, (1995). Siyasi Tarih, Yılmaz, (1993). 1 nci Dünya Savaşında Türk-Alman,

35 21 bulunmuştu. Osmanlı Devleti, kapitülasyonların kaldırılmasını, Ege Adalarının iade edilmesini ve Mısır meselesinin çözüme kavuşturulmasını tarafsız kalmasının karşılığı olarak İtilaf Devletlerinden talep etmiş, Osmanlı Devleti nin bu talepleri İtilaf Devletleri tarafından kabul görmemiştir. 73 Osmanlı Devleti harbe yönelik siyasi ve askeri hazırlıklarını nihayete erdirmek için gerekli vakti kazanmak adına ilk etapta tarafsız devlet imajı vermeye çalışmıştır. Hatta Avrupa da başlayan savaş karşısında Osmanlı Devleti tarafsız kalacağını tüm vilayetlere ve mutasarrıflıklara tebliğ etmiştir. 74 Anadolu dan asker toplamak ve ani bir saldırıya karşı Boğazların güvenliğini sağlamak gerekiyordu. 11 Ağustos 1914 te Çanakkale Boğazı nı geçerek Marmara Denizi ne giren Alman zırhlıları Goeben ve Breslav a, harpte tarafsız devlet olan Osmanlı Devleti tarafından uluslararası hukuka göre savaşın sonuna kadar el konulması gerekiyordu. Osmanlı Devleti uluslar arası hukuku uygulamak yerine bu gemileri Almanya dan satın aldığını deklare etti, gemilerin adı da Yavuz ve Midilli olarak değiştirildi. Böylelikle Amiral Souchon, iki gemi ve gemi mürettebatı Osmanlı donanmasına katılmış oldu. 75 Almanya Osmanlı Devleti nin bir an evvel harbe iştirakini talep ediyordu. Amacı ise Rus Ordusu nun bir kısmını Osmanlı Devleti üzerine çekerek kendini cephelerde rahatlatmak istiyordu. Fakat Osmanlı Devleti nin Almanya ile kara sınırı bulunmuyordu. Bu nedenle Osmanlı Devleti Romanya, Yunanistan ve Bulgaristan ın durumu belli olmadan savaşa girmek istemiyordu. Bunun üzerine Almanya ve Avusturya-Macaristan ın da devreye girmesiyle 19 Ağustos 1914 te Bulgaristan ile Osmanlı Devleti arasında bir dostluk antlaşması imzalanmıştır. Antlaşma kapsamında her iki devlet birbirlerinin sınırlarını hukuki olarak kabul edecek, iki taraftan biri herhangi bir Balkan Devletinin tecavüzüne uğrarsa diğeri ona yardımda bulunacak, müşterek çalışmak için iki devlet askerî bir protokol imzalayacaktı Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, C: I, 40. Armaoğlu, (1984). 20.Yüzyıl 109. Uçarol, (1995). Siyasi Tarih, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde, (I), Akbay, C. (2014). Osmanlı Devleti nin Siyasi ve Askerî Hazırlıkları ile Harbe Girişi. Ankara: Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı Yayınları, Uçarol, (1995). Siyasi Tarih, 465. Armaoğlu, (1984). 20.Yüzyıl 109. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde, (I), Uçarol, (1995). Siyasi Tarih, 466.

36 22 Goben ve Breslau hadisesi yüzünden Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri nin arası açılmıştı. Bu gerginlik, Türk gemileri ile Çanakkale Boğazının girişini gözetim altında tutan İngiliz donanması arasında çıkan olaylardan dolayı Eylül ve Ekim aylarında iyice artmıştır. 77 Bu arada Almanya, Osmanlı Devleti ni tarafsızlığından vazgeçirip savaşa dahil etmek için baskıları iyice arttırdı. Berlin tarafından görevden alınmakla tehdit edilen Wangenheim ile Mareşal Liman von Sanders emirlere uygun bütün baskı araçlarını kullanıyorlardı. Amiral Souchon ise iki gemisiyle Karadeniz e açılarak Rus gemilerine hücum edeceğini dile getirmekte idi. 78 Bu gelişmelerin yanı sıra Avrupa Cephesinde gerçekleşen Marne bozgunundan ve Avusturya-Macaristan ın Galiçya saldırısının başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra İttifak Devletleri, Rusya yı Kafkaslarda, İngiltere yi de Mısır da cephe açarak kuvvetlerini dağıtmak amacıyla Osmanlı Devleti nin bir an önce savaşa dahil olmasını istemeye başlamışlardı. İstanbul daki Alman Büyükelçisi de bu yönde çalışmalarda bulunmasına rağmen Osmanlı yöneticileri savaşa dahil olup olmama konusunda iki cepheye ayrılmıştı. Enver Paşa Almanya nın yanında savaşa girilmesi taraftarı olsa da yakın arkadaşları bu kadar kısa zamanda savaşa girmenin Osmanlı Devleti nin yararına olmayacağı kanısında idi. Almanya nın ısrarlarına karşılık olarak İngiltere ile savaşmak istemeyen Sadrazam, Osmanlı Devleti nin yeterli miktarda silah, cephane, giyecek ve özellikle para olmadan savaşa girmeyeceğini ileri sürmüştür. Sadrazamı ikna edemeyen Baron Wangenheim, gizlice Enver Paşa, Talat Paşa ve Cemal Paşa ile görüştü. Görüşme sonunda Enver, Talat ve Cemal Paşaları ikna etmeyi başardı ve aralarında gizli bir ittifak yapıldı. Yapılan ittifak kapsamında Almanya, ekonomik anlamda Osmanlı Devleti ne yardımda bulunmayı kabul etti ve Sırbistan ın savaş dışı bırakılmasını müteakip gerekli harp malzemelerinin Osmanlı Devleti ne ulaştırılmasının sorumluluğunu üzerine aldı. Enver, Talat ve Cemal Paşalarda Osmanlı Devleti nin bir an önce İtilaf Devletlerine karşı savaşa dahil olacağına dair söz verdiler İngilizlerin ve Fransızların Çanakkale Boğazı girişinde bekleyen zırhlı kruvazörleri ve torpidoları zaman zaman Çanakkale Boğazı girişini bombalamıştır. 5 Kasım 1914 te yine İngiliz ve Fransız donanmasına ait zırhlılar ve torpidolar Çanakkale Boğazı medhaline iki yüz kırk bomba atmışlar ancak pek mühim bir zarar verememişlerdir. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde, (I), Pomiankowski, J. (2014). Osmanlı İmparatorluğunun Çöküşü. İstanbul: Kayıhan Yayınları, Renouvin, (2004). Birinci Dünya Savaşı, 295. Pomiankowski, (2014). Osmanlı İmparatorluğunun, 79.

37 23 Tüm bu gelişmeler ışığında Amiral Souchon komutasındaki donanma subay ve erlerin eğitimi amacıyla Karadeniz e açılmak istedi. İlk etapta Amiral Souchon un bu talebine, Bahriye Nazırı Cemal Paşa dan kabinenin onayının alınması gerektiği ifade edilerek onay verilmedi. Amiral Souchon 1 Ekim 1914 tarihinde Başkomutanlık Vekâletine gönderdiği yazı ile atış ve eğitim amacıyla Karadeniz e açılma talebini yineledi. Yazısına cevap gelmesini beklemeden 3-5 Ekim tarihlerinde üçer dörder gemiden oluşan gruplar halinde Karadeniz de eğitime devam etti. 6 Ekim de Amiral Souchon un eğitim amacıyla Karadeniz e açılma talebine Başkomutanlık tarafından cevap verilmiştir. Verilen cevap yazısında talebin uygun görüldüğü, ancak uygulanacak eğitim programının gönderilmesi istenmiştir. Fakat Başkomutan Vekili Enver Paşa tarafından 10 Ekim 1914 te verilen emir ile bir önceki emir iptal edilmiş, donanmanın tamamı olmak üzere birkaç gemi eğitim amacıyla çıkabilir denmiştir. Donanma 18 Ekim 1914 tarihinde izin almadan Karadeniz e açıldı. Geri dönmesi emri verildi. Ancak bu sıralarda önemli bir gelişme oldu. Harbiye Nazırı Enver Paşa tarafından Amiral Souchon a 22 Ekim 1914 tarihli bir emir verildi. Verilen emirde; Osmanlı Donanmasının Karadeniz i hakimiyet altına alması için Rus Filosuna görüldüğü yerde harp ilanı beklenmeksizini saldırabileceği bildirildi. 80 Enver, Talat ve Cemal Paşalarla Alman Büyükelçisi arasında yapılan antlaşmaya göre Amiral Souchon 28 Ekim 1914 sabahı Osmanlı donanması ile birlikte Karadeniz e açılma ve belirli bir yere varınca kendisine verilen mühürlü zarfı açma emrini almıştı. Zarfın içinde Sivastopol ve Novorosijsk saldırısı ile ilgili Enver, Talat ve Cemal Paşaların imzaladığı emir bulunuyordu. Souchon komutasındaki donanma Sivastopol ve Novorosijsk e doğru hareket etmiş ve donanma tarafından 29 Ekim 1914 gecesi her iki liman bombalanmış, çeşitli petrol ve zahire depoları yakılmış ve bazı nakliye gemileriyle kayıklar da batırılmıştır. Osmanlı donanması dönüş yolunda da bir Rus mayın gemisi ile muhribin de batırmış, kömür yüklü bir gemiyi de ganimet olarak ele geçirmiştir.81 Karadeniz harekâtı gizli tutulduğundan padişahın, sadrazamın ve kabineye mensup bakanların haberi olmadı. Enver, Talat ve Cemal Paşaların Osmanlı Devleti ni savaşa sürüklemeleri kamuoyunda sert tepkilere neden olmuştur. Sadrazam derhal Rus Büyükelçisi Giers ile görüşerek Rusya dan özür dilemiş ve tüm sorumluluğun Amiral Socuhon ve 80 Akbay, (2014). Osmanlı Devleti nin Siyasi Pomiankowski, (2014). Osmanlı İmparatorluğunun, 80. Akbay, (2014). Osmanlı Devleti nin Siyasi

38 24 Almanlara ait olduğunu bildirmiştir. Giers sadrazamın beyanına inanabileceğini ancak tüm Alman subayları ile diğer Alman müşavirlerin sınır dışı edilmelerini istemiştir. Bu esnada Osmanlı Devleti ne karşı bir an önce savaşın başlatılmasından yana olan İngiltere, 29 Ekim günü İzmir Limanına uğrayacak olan Osmanlı ticaret gemilerine saldırmış, gemilerden birini zapt etmiştir. Enver, Talat ve Cemal Paşalar da bu durumu lehlerine kullanarak, kamuoyunu İtilaf Devletlerine karşı savaşa girilmesi yönünde yönlendirmişlerdir. Sonuç olarak İngiltere, Rusya ve Fransa Büyükelçileri pasaportları verilerek, 1 Kasım 1914 tarihinde hususi bir trenle Bulgar sınırına gönderilmiştir. Karadeniz baskınından sonra Osmanlı Devleti fiilen savaşa dahil olmuştur. 2 Kasım 1914 te Rusya, 5 Kasım 1914 te ise Fransa ve İngiltere Osmanlı Devleti ne harp ilan etmiştir. İngiltere ayrıca işgal etmekte olduğu Kıbrıs ı ilhak ettiğini ve Mısır ı da himayesine aldığını bildirmiştir. 82 Osmanlı Devleti tarafından tarafsızlığın devam etmesinin arzu edildiğinin bildirilmesine rağmen Rusya nın Büyükelçisini geri çağırmış, akabinde Osmanlı sınırlarına saldırmıştır. Fransa ve İngiltere nin de Çanakkale ve Akabe bölgelerinde tecavüzlerde bulunmaları nedeniyle Osmanlı Devleti 11 Kasım 1914 tarihinde yayınlanan Padişah iradesi ile İngiltere, Rusya ve Fransa ya savaş ilan ettiğini duyurmuştur. Osmanlı Devleti nin fiilen savaşa girmesi üzerine bütün Müslümanlara hitaben Meşihat makamınca Cihat Fetvası yayınlanmıştır Suriye-Filistin Cephesi nin Açılması ve Cephenin Coğrafi Konumu Coğrafi Konumu Suriye-Filistin Bölgesi kuzeyde Anadolu, doğuda Irak, batıda Akdeniz, Mısır ve güneyde ise Arabistan ile Yemen arasında bir geçit bölgesidir. 84 Osmanlı Devleti hakimiyetinde iken Arapların eş-şam olarak adlandırdıkları Suriye, günümüz Irak topraklarının bir kısmı ile Lübnan, Filistin, Ürdün ü de içeren büyük bir coğrafi alandı. 82 Pomiankowski, (2014). Osmanlı İmparatorluğunun, Uçarol, (1995). Siyasi Tarih, 467. Renouvin, (2004). Birinci Dünya Savaşı, Akbay, (2014). Osmanlı Devleti nin Siyasi Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde, (I), Genelkurmay Başkanlığı. (1985). Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik. Ankara: Genelkurmay Basımevi, (X), 31.

39 25 Avrupalılar ise Suriye tabirini Halep, Beyrut ve Suriye, vilayetleriyle Kudüs ve Lübnan bölgesini içine alacak şekilde kullanıyorlardı. 85 Sina bir yarımada şeklinde olmakla birlikte, kuzeyi dar düzlüklerden ve kum tepeciklerinden oluşurken, herhangi bir bitki örtüsüne sahip olmayan orta kesim taşlı platolardan oluşmasına rağmen ulaşıma en müsait bölge olarak karşımıza çıkmaktadır. Güney kesim ise kayalık dağ silsilelerinden oluşup bu dağların ortalama yüksekliği 1000 feettir. 86 Bu bölgede yağan yağmurlardan dolayı debileri mevsimden mevsime farklılık gösteren su kaynaklarına rastlanabilir. Devamlı akıcı olmayan bu su kaynaklarından dolayı bu bölgenin temel su kaynağı olarak sarnıç kuyuları ön plana çıkmıştır. Filistin kuzeyde Banyas tan güneyde Birüssebi ye kadar ve Akdeniz den Hicaz demiryoluna kadar uzanan geniş bir coğrafi alanı kapsamaktaydı. Filistin Bölgesinin ortasından Şeria (Ürdün) Nehri akmaktadır. Filistin in doğu ve batı bölgeleri dağ silsilelerinden oluşmakla birlikte, Şeria Nehri ile Akdeniz arasında kalan bölge kuzeyden güneye doğru sahile paralel olarak uzanan düzlüklerden oluşmaktadır. Ayrıca semavi dinler için kutsal bir merkez olan Kudüs ü de içine alan mistik bir bölgedir. Bölge halkı su ihtiyaçlarını çok derin sarnıçlardan sağlamakta idi. 87 Filistin, Kızıldeniz ve Mısır arasında yer alan üçgen biçiminde bir yarımada olup coğrafi özellik olarak üzerinde su, doğal bitki örtüsü, yol ve yerleşim birimleri yok denecek kadar azdır. Kuzeyi genellikle kumluk olduğu için buraya Kum çölü denir. Kumlu alanlarda insan, hayvan ve hatta araçların hareket kabiliyeti sınırlıdır. Rüzgârların sebep olduğu kum tepeleri çeşitli yükseklikler oluşturur ve zamanla yine rüzgârlar yüzünden yerleri ve yükseklikleri de değişir. Güneyi genellikle taşlık olduğu için buraya Taş çölü denir. Taş çölü düz bir yayla olup birkaç dağ bulunur. Bu dağların önemlileri şunlardır: Mağara, Aman, Cedi, Hemtiye, Yellek ve Hilal dağı. Taş çölünün zemini, kumluk alanlar hariç, genellikle çakıl ve çakmak taşlarıyla kaplıdır. Bu yüzey ulaşımda büyük güçlüklere neden olmaktadır. Taş çölü bu engellere rağmen harekâta Kum çölünden daha uygundur. İklim açısından gece ve gündüz arasındaki ısı farkı çok fazladır. Özellikle kışın ve ilkbaharda bu fark daha fazladır. Kışın gündüz sıcaklığı derecedir, gece de 0 dereceye 85 Umar, Ö.O. (2004). Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında: Suriye ( ). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, fit 304,8 metredir. 87 Umar, (2004). Osmanlı Yönetimi ve,

40 26 kadar düşer. Yazın sıcaklık gölgede derece olup gece 10 dereceye kadar düşer. Bu ısı farkı alışık olmayanları son derece etkiler. Askerî harekât için en uygun zaman Aralık ve Ocak aylarıdır. Sıkıntı veren bir diğer olay da uzun süren kum fırtınalarıdır. Bu fırtınalar insan ve hayvanların hareket kabiliyetini engeller ve fırtınanın geçmesini beklemek zorunda kalırlar. Kum fırtınaları bir ordunun -ne kadar korunma tedbirleri alınırsa alınsın- bütün araç, gereç ve hatta silahlarını öyle etkiler ki bunların temizlenmesi gerekir yılında tamamlanan ve 161 km uzunluğunda olan Süveyş Kanalı 89, Avrupa yı Güney Asya ya ve Uzak Doğu ya, özellikle de İngiltere nin Hindistan başta olmak üzere bu bölgede bulunan diğer sömürgelerine bağlayan en önemli deniz yolu idi. Birinci Dünya Savaşı boyunca Avusturalya, Yeni Zelanda ve Hint kuvvetlerinin yanı sıra, İngiltere ve müttefiklerine gerekli olan gıda maddeleri, hammadde ve diğer ihtiyaçlar Batı Cephesi ne Süveyş Kanalı üzerinden nakledilmiştir. 90 Ayrıca Süveyş Kanalı, savaş sırasında muhtemel bir hareket üssü olmak üzere stratejik bir öneme sahipti. Süveyş, hac yolu üzerinde bir konaklama yeri olarak kullanılmakla birlikte zamanla askeri ve ekonomik bakımdan önem kazanmıştır. Asya ve Afrika kıtalarından deniz yolu ile gelen imtia Süveyş Limanı nda boşaltılarak kara yolu ile diğer limanlara naklediliyordu. Süveyş Kanalı nın kullanılmaya başlanması ile birlikte eski tarihlerden itibaren kapalı bir deniz olan Akdeniz, stratejik bir deniz haline gelmiştir. Kızıldeniz in Süveyş Kanalı vasıtasıyla Akdeniz ile birleşmesi Uzak Doğu ile Batı arasındaki deniz yolunun mesafesini de kısaltmıştır. Süveyş Kanalının stratejik öneminden dolayı Mısır ın askeri, siyasi ve ekonomik önemi artmış, elde etmek için sömürge devletlerin birbirleriyle rakebete tutuştukları bir coğrafya olmuştur. Hindistan yolunun güvenliğini sağlamak zorunda olan İngiltere bu coğrafyayı elde etmek için özellikle çaba sarf etmiştir Üzen, İ. (2007). Birinci Dünya Savaşında Kanal Seferleri ( ). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul km. uzunluğa ve m. arası bir genişliğe sahip olan Kanal, adını Mısır ın mühim liman şehirlerinden olan ve tarihte Kulzüm adıyla bilinen yerleşim yerinin güneyindeki Süveyş ten alır. Özkaya, S. (2015). Süveyş Kanalı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 25. Süveyş Kanalı ilk açıldığı sırada 168 km. uzunluğunda m. genişliğinde ve 8-9 m.derinliğinde olup, geçiş süresi saat civarındaydı. Daha sonra yapılan düzenlemelerle Kanal ın uzunluğu 171 km. ye, genişliği m. ye ve derinliği m. ye çıkarılmış, geçiş süresi de saate düşürülmüştür. Artuç, N. (2008). Cemal Paşa. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Üzen, İ. (2007). 1. Dünya Harbinde Sina Cephesi ve Çöl Hatıraları. İstanbul: Selis Kitaplar, Özkaya, (2015). Süveyş Kanalı. 25,48-49,

41 27 Çizelge 2.1. Süveyş Kanalı ndan geçen gemi sayısı 92 Gemi Tonilata Kanalın açılışından Haziran 1870 yılına kadar Temmuz 1870 ten yılın sonuna kadar yılı başından Mayıs 1874 ortasına kadar Toplam Süveyş Kanalının stratejik konumundan dolayı öneminin artmasıyla birlikte İngiltere, kanalın yapımı nedeniyle borçlanmış olan Mısır Hidivinin durumundan da faydalanarak 1875 te Kanal ın hisselerinin büyük bir kısmını satın almış 93, 1882 yılında da Mısır ı işgal etmiştir. Mısır ı kendine bağlayan İngiltere Sina Çölü nü ve Yarımadası nı da Mısır a bağlayarak, kanal için doğal bir savunma amaçlamıştır. Aslında Sina Çölü nün en güçlü yönü büyük kum setlerine sahip olmasıdır. Söz konusu kum setleri km. uzunluğunda olup Süveyş Kanalı na paralel olarak devam eder ve Kanal a yapılacak olası bir harekâtı da güçleştirir Özkaya, (2015). Süveyş Kanalı Kasım 1869 da açılışı yapılan Süveyş Kanalı nın açılışından yaklaşık altı yıl sonra toplamı adet olan hisselerinden sine İngiltere sahiptir. Artuç, (2008). Cemal Paşa Uyar, H. (2006). Birinci Dünya Savaşında Suriye-Filistin Cephesi Stratejileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 18 Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.

42 28 Harita 2.1. Filistin Haritası 95 Bölgenin coğrafi şartları insanları olduğu kadar harp silah ve gereçlerini de olumsuz etkilemiştir. Türk havacıları düşmandan önce bölgenin coğrafi şartları ile mücadele etmek zorunda kalmışlar ve birçok zorlukla karşı karşıya gelmişlerdir. Çöl iklimine nazaran, iklimi daha dengeli yerlerde uçmaya alışmış olan Türk havacıları, çöl üzerinde uçarken gerek uçak gerekse teçhizat bakımından eğitimini almış ve tecrübe edinmiş olduğu hadiseler dışında istisnai durumlarla kaşı karşıya gelmişlerdir. Öncelikle bölgenin hava şartları uçakların irtifa almasına engel olmuştur. İkinci olarak bölgede eksik olmayan kum fırtınaları esnasında en küçük bir kum parçası motorun korumasız bir noktasına nüfuz etmesi durumunda kazaya sebebiyet vermesi kaçınılmaz olmuştur. Bu talihsizlikleri yaşamamak için Türk havacıları her uçuştan önce motorun en basit yerlerini dahi kontrol etmek zorunda kalmıştır. 96 Hicaz bölgesinin sıcaklığı çoğu zaman 65 derecenin üzerine çıktığından icra edilen uçuşlar genellikle fecir zamanında yapılmıştır. Güneşin doğuşundan sonra yapılan uçuşlarda gecenin etkisinden dolayı soğuyan yeryüzüne yeryüzüne yakın hava, özellikle iniş ve kalkışlarda pilotlara zor anlar yaşamıştır. Aşırı sıcaklar, gövdeleri ve kanatları bezle kaplı 95 ATASE. BDH. K: 3219, D: 60, F: Türk Tarih Kurumu. (2015). Harb Mecmuası (Kasım 1915-Haziran 1918). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 221.

43 29 olan uçakların bezlerinin çürümesine, bu durumda uçak hakimiyetinin kaybedilmesine neden olmuş ve kaza kırımlar yaşanmıştır. 97 Aniden ortaya çıkan kum fırtınaları nedeniyle uçakların bakım ve onarımlarının yapıldığı hangarlar yıkılmış, uçaklar da zarar görmüştür. 3 üncü Tayyare Bölüğünün haftalık faaliyet raporlarında belirtildiği üzere; 3 Nisan 1918 de çıkan kum fırtınası nedeniyle hangar çadırlarının yırtıldığı ve 1847 numaralı uçağın fırtınadan zarar görmesini engellemek maksadıyla kanatlarının söküldüğü, 7 Nisan 1918 de çıkan kum fırtınası nedeniyle de 2628 numaralı Rumpler uçağının hangarın üzerine yıkıldığı ve kırıma uğradığı tamiri için Şam a gönderildiği 98, 3 Haziran 1918 tarihinde aniden ortaya çıkan kum fırtınası nedeniyle bir adet hangar çadırının parçalandığı, belirtilmiştir. Ayrıca hava şartlarından dolayı uçuşların yapılamadığı da tayyare bölüklerine ait faaliyet raporlarında belirtilmektedir Cephenin Açılması İngiltere daha Büyük Harp başlamadan yıllar önce Süveyş Kanalı nın önemini anlamış ve Kanal ı ve Mısır ı kendi hakimiyetine almıştı. Süveyş Kanalı sayesinde İngiltere Asya daki ve Uzak Doğu daki sömürgelerine en kısa ve hızlı yoldan ulaşabilme imkanına sahip olmuştur. Diğer yandan İngiltere açısında Kanal, Birinci Dünya Savaşı boyunca mücadeleyi devam ettirebilmek açısından yaşamsal öneme sahip asker ve malzeme nakliyatı açısında da önemliydi. Savaş boyunca, Avustralya, Yeni Zelanda ve Hint kuvvetlerinin yanı sıra, İngiltere ve müttefiklerine gerekli olan milyonlarca ton yiyecek, hammadde ve diğer ihtiyaçlar Batı cephesine bu en kısa deniz yolundan ulaşmıştır. Bunun yanında Mısır, İngilizlerin doğudaki sömürgelerinden getirdiği askerleri eğittiği ve buradan Batı cephesine gönderdiği bir çeşit eğitim kampı olduğu gibi daha sonra doğu Akdeniz deki cephelerde (Çanakkale, Selanik) yaralanan ve hastalanan askerleri için büyük bir hastane olmuştur. Bağdat demiryolunun imtiyaz hakkının Almanya ya verilmesi nedeniyle İngiltere ile Almanya ilişkileri de gerilmişti. Çünkü, Avrupa yı Asya ve Ortadoğu ya oradan da Uzak Doğu ya bağlayacak bir imkana sahip olmak ve ortaya çıkarmak İngiltere nin politikaları ile bağdaşmıyordu. Demiryolunun inşa edilmesi durumunda tek alternatif olan Süveyş Kanalı 97 Göymen, A.İ. (1969). Birinci Dünya Harbi Türk Hava Harekâtı. Ankara: Genelkurmay Basımevi, C: IX, ATASE. BDH. K: 1438, D: 237A, F: a. 99 ATASE. BDH. K: 1438, D: 237A, F:

44 30 önemini yitirecek, asıl önemlisi de İngiltere nin Hindistan üzerinde çıkarlarının ve güvenlik politikasının sarsılmasına neden olacaktı. Almanya ile Avusturya nın İngiltere ile kara sınırı yoktu. Osmanlı Devleti bu devletlerin safında savaşa girince Mısır coğrafyası vasıtasıyla karadan bir temas sağlandığı gibi İngiliz İmparatorluğunun en önemli noktasını tehdit etmek imkânı doğdu. İngiltere nin Almanya ya karşı kullanılmak üzere Hindistan, Avustralya ve Yeni Zelanda dan getirttiği kuvvetler Süveyş Kanalından geçerek Avrupa Cephelerine sevk ediliyordu. Birinci Cihan Harbinde, İngiliz Ordusunun kaynaklarından olan Uzak Doğudaki kuvvetlerini Mısır da durdurarak Batı Cephesine sevk etmesini engellemek Almanya nın savaş planları açısından elzemdi. Bismarck, Mısır ı İngiliz İmparatorluğu nun Büyük Britanya Adalarında olan beyni ile omuriliği oluşturan sömürgeleri arasında yer alan ensesi olduğunu söyleyerek Mısır ın İngiltere için önemini belirtmiştir. Dünya savaşından önce ise, Süveyş Kanalı İngiliz imparatorluğunun şah damarı olarak tanımlanmıştır. Şah damarının kesilmesi yani Kanal ulaşımına sekte vurularak İngiltere nin ticari ve askerî avantajlarının engellenmesi gerekiyordu. Bu düşünce Kanal Seferinin temelini oluşturmuştur. 100 Mısır harekâtı ile ilgili İstanbul daki müzakereler 1914 Ağustos unda başlamış ve Ekim ayına kadar devam etmiştir. Alman Büyükelçi Wangenheim Berlin in isteklerini yerine getirmeye çalışırken kendisine en büyük desteği Amiral Souchon ve Usedom vermiştir. Enver Paşa ile Cemal Paşa da Panislamizm ve Panturanizm planlarını savunuyor, Mısır ı geri almayı düşlüyorlardı. Fakat Alman Mareşal Liman von Sanders ise askerî mülahazalarına dayanarak olaya tarafsız yaklaşmakta ve bu harekâtı amaçsız ve boş olarak nitelendirmekteydi. Birinci Cihan Harbinin başlamasını müteakip Alman Savaş Bakanı von Moltke tarafından 10 Ağustos 1914 tarihinde Enver Paşa ya gönderilen bir yazı ile Almanya, Osmanlı Devleti nin mümkün olduğu kadar çok İngiltere kuvvetini çekmesini, İslam ihtilalini gerçekleştirmesini ve Avusturya nın yükünü hafifletmek amacıyla Mısır a karşı bir sefer düzenlenmesini istemiştir. 101 Osmanlı Devleti savaşın başlangıcından itibaren Mısır ı geri almayı düşünmüştür. Bu konuda Berlin Sefiri Mahmut Muhtar tarafından 3 Eylül 1914 tarihli bir rapor hazırlanarak 100 Üzen, İ. (2007). Birinci Dünya Savaşında Kanal Seferleri ( ). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. 101 Pomiankowski, (2014). Osmanlı İmparatorluğunun, 94. Üzen, İ. (2007). :Birinci Dünya Savaşında Kanal Seferleri ( ). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

45 31 Padişaha arz edilmiştir. Söz konusu raporda, Mısır ın yeniden Osmanlı Devleti ne bağlanmasına teşebbüs edilmesi durumunda Suriye den takviye bir kolordu gönderilmesi, Hicaz ve Yemen den bedevilerin yardımcı kuvvet olarak getirilmesi, askerî mühimmatın nakli için Maan dan Süveyş cihetine dekovil hattı 102 döşenmesi ve Alman askerlerinden mürekkep bir tugayın bölgeye sevk edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Berlin Sefareti tarafından gönderilen 15 Ekim 1914 tarihli diğer bir raporda ise; Mısır ı istilaya memur Osmanlı kuvvetlerinin Süveyş civarındaki İngiliz savaş gemilerine karşı büyük çaplı toplar kullanması, Hicaz ve civar havaliden yardımcı kuvvetler toplanması ve harekâtın gizli tutulması gerektiği belirtilmiştir. 103 Enver Paşa, Almanya ile ittifak antlaşmasının yapıldığı gün Şam da bulunan 4 üncü Ordu Komutanı Zeki Paşa ya Mısır Seferi için hazırlık yuapılması emrini vermiş, 8 inci Kolordu Komutanı Mersinli Cemal Paşa yı da sefer hazırlıklarıyla görevlendirmiştir. Almanya da buna karşılık 1914 Eylül ayında Kurmay Albay Kress von Kressenstein başkanlığındaki beş kişilik askerî heyeti Mısır a karşı sevk edilecek kolordunun teşkili için hazırlıklara başlatılmasıyla ilgili teklifte bulunmak üzere Suriye ye göndermiştir. 104 Suriye-Filistin Cephesi Süveyş Kanalına yapılması planlanan taarruz amacıyla ilk olarak Kanal Cephesi olarak açılmış, savaşın devam ettiği yıllar boyunca, harekâtın yayıldığı coğrafya da dikkate alınarak Suriye-Filistin-Sina Cephesi olarak adlandırılmıştır Suriye Filistin Cephesi nin Lojistiği Osmanlı Devleti nin Birinci Dünya Harbine girme olasılığının ortaya çıkmasından itibaren, seferberliğin ilan edilmesiyle birlikte çeşitli cephelerde yapılacak harekâta lojistik destek vermek amacıyla menzil teşkilatları kurulmaya başlanmıştır. Bu amaçla Baş Menzil Müfettişliği Karargâhına bağlı olarak Halep Menzil Müfettişliği ve ordu menzil bölgelerinde 1 inci, 2 nci, 3 üncü, 4 üncü ve 5 inci Menzil Müfettişlikleri kurulmuştur. Cephenin lojistik desteğini 4 üncü Ordu Komutanlık Vekâleti adı altında teşkil edilen menzil teşkilatları sağlıyordu. Merkezi Şam da olan 4 üncü Ordu Komutanlık Vekâleti, Filistin, Kudüs, Şam, 102 Ray aralığı 60 cm ya da daha az olan, arabaları buhar, hayvan ya da insan gücüyle yürütülen küçük demiryolu. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde, C: I, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde, C: I, 52, Artuç, (2008). Cemal Paşa Pomiankowski, (2014). Osmanlı İmparatorluğunun, 95.

46 32 Halep ve Adana Menzil Müfettişliklerinden ve bu menzil müfettişliklerine bağlı çeşitli menzil hatlarıyla nokta komutanlıklarından teşkil edilmişti. 105 Bu lojistik teşkilatlanma ile 15 Nisan 1918 tarihine kadar Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığına da lojistik destek sağlanmıştır. Fakat savaş esnasında ortaya çıkan bazı aksaklıklar ve zorluklar nedeniyle düzenleme yoluna gidilerek, Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığına bağlı olan 4 üncü Ordu Komutanlık Vekâleti kaldırılmış, yerine Yıldırım Ordular Baş Menzil Müfettişliği teşkil edilmiştir. Savaşın sonuna kadar cephenin lojistik desteği bu menzil teşkilatı aracılığıyla yürütülmüştür. 106 Cephenin ikmal kaynaklarını iç kaynaklar, dış kaynaklar ve bölgesel kaynaklar olarak üçe ayırmak mümkündür. İç kaynaklar olarak karşımıza İstanbul ve İç Anadolu bölgesi çıkarken, dış kaynaklar olarak müttefiklerimiz Almanya, Avusturya-Macaristan ile birlikte tarafsız ülkeleri de saymak mümkündür. Yiyecek maddeleri, kolordu ve tümenlerin harekât ve menzil hizmet alanları olan bölgesel kaynaklardan sağlanmakta idi. 107 Genel seferberliğin ilanından 1,5 ay geçmesine rağmen menzil teşkilatı için kurulması gereken 24 nakliye kolu henüz tamamlanmamıştı. Bunlardan kaçının erzak, kaçının cephane için tahsis edileceği hakkında da menzil müfettişliğine herhangi bir direktif verilmemişti. Yığınak bölgeleri de henüz belli olmadığından menzil hatları ve kurumları için bir karar almak ve hazırlık yapmak da mümkün olmamıştır. 108 Dönemin şartlarında orduyu oluşturan temel unsur olarak insanlar ve hayvanlar karşımıza çıkmaktadır. Bir ordunun güçlü duruma getirilmesi, o gücü muhafaza edebilmesinin sağlanması ve harbe devam edebilmesi için orduyu oluşturan insanların ve hayvanların yeteri kadar ve devamlılık sağlanarak beslenmesine bağlıdır. Suriye-Filistin Cephesi nde Osmanlı Ordusu nu en çok zorlayan su ve yiyecek sıkıntısı olduğu karşımıza çıkmaktadır. Bölgenin coğrafi konumu ve iklimi bakımından su ve yiyecek sıkıntısı askerleri oldukça zorlamıştır. Muharebelerin zamanla Gazze-Birüssebi hattına kayması ve sonraları ise daha kuzeydeki mevzilerde gerçekleşmesi nedeniyle su tedariki çöl şartlarına ve muharebelerin ilk dönemlerine göre daha kolaylaşmıştır. Bölgedeki akarsulardan, kaynaklardan ve su kuyularından yeterince su elde edilebilmiştir. Ancak cephedeki asker 105 Genelkurmay Başkanlığı. (1986). Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi Sina-Filistin Cephesi. Ankara: Genelkurmay Basımevi, C: IV, Ks.: II, Umar, (2004). Osmanlı Yönetimi ve, Genelkurmay Başkanlığı. (1986). Birinci Dünya Harbi nde, Yılmaz, (1993). 1 nci Dünya Savaşında Türk-Alman, 99.

47 33 sayısının fazla olması ve yapılan teşkilat değişiklikleri ile birlikte cephede bulunan ordu ve kolordu sayılarının artması ve Alman Paşa birliklerinin ilave edilmesiyle birlikte günlük yiyecek maddesi ihtiyacı 500 tonu bulmuştur. Her gün bu miktarda bir yiyecek malzemesi tedariki ve ihtiyaç duyulan yerlere dağıtılması dönemin şartlarında oldukça zordur. Çizelge 2.2. Yiyecek maddesi ihtiyaçları ve karşılanabilecek miktarlar 109 : Günlük İhtiyaç Anadolu dan Gelenler Menzil Bölgesinden Tedarik Edilenler Toplam Miktar Ekmeklik 63 ton 20 ton kg. 24,378 ton Yemeklik 13 ton 985 kg kg. 2,637 ton Yemlik 19 ton 115 ton ton Etlik 19 ton Çizelge 2.2 de verilen değerleri karşılaştırdığımızda Anadolu dan gelenlerin ve menzil teşkilatları tarafından bölgesel olarak tedarik edilenlerin cephenin günlük ihtiyacını karşılamakta oldukça yetersiz kaldığı ortaya çıkmaktadır. Cephenin lojistik desteği merkezden sağlandığından her türlü ihtiyacın cepheye sevk edilmesi için iyi bir ulaşım ağına ihtiyaç duyulmaktaydı. Ancak Anadolu ile Suriye arasındaki karayolu bağlantısı yeterli değildi. Deniz yolu ile nakliyat yapılması ise İngilizlerin Akdeniz deki üstünlükleri nedeniyle pek mümkün değildi. Demiryolları ise daha çok ekonomik şartlar dikkate alınarak dar hat olarak yapıldığından askeri ihtiyaçlara cevap vermiyordu. Demiryolu ulaşımı yetersizliği, bölgede konuşlandırılan Osmanlı birliklerinin lojistik yönden takviye edilmelerini önemli ölçüde kısıtlamıştır. İstanbul Haydarpaşa dan başlayıp, Gazze ye kadar uzanan 1257 mil uzunluğundaki demiryolunun kullanıma elverişsizliği nedeniyle birliklerin ikmal bütünlemesi yapılamamıştır. Bölgede bulunan demiryollarının rayları üç ayrı ölçütte yapılmıştır. Birinci ölçüt demiryolu hattı, İstanbul dan başlayıp Halep in kuzeyindeki Müslimiye ayrımına kadar gelmekle birlikte, Toroslar ve Amanoslarda bulunan tünellerin tamamlanamaması nedeniyle buradan öteye gidememektedir. Oysaki Filistin Cephesi ndeki harekâtın devam edebilmesi için can 109 Genelkurmay Başkanlığı. (1986). Birinci Dünya Harbi nde,

48 34 damarlarından birini oluşturmaktaydı. Bu hatta ilave olarak Şam dan başlayıp Medine de son bulan Hicaz demiryolu hattı mevcuttu mil uzunluğundaki bu hat hac görevi için ulaşım amaçlı yapılmıştı. Bu hatta bağlı olarak yapılan tali hatlar da (Çizelge 2.3.) mevcuttur. 110 Çizelge Yılı Ağustos ayı itibariyle cephede bulunan demiryollarının durumu 111 Demiryolu Hattı Genişliği Uzunluğu Müslimiye-Halep-Humus hattı Tabii 320 km. Humus-Trablus-Şam hattı Tabii 65 km. Beyrut-Rayak-Şam-Müzeyrip hattı 1,05 m. 240 km. Hicaz-Yeni Şam-Derciğ-Amman-Maan-Medine hattı 1,05 m km. Dera-Yermük Vadisi-Afule-Hayfa-Hicaz Şubesi hattı 1,05 m. Afule-Sile (Hicaz hattının Nablus a doğru inşa edilmekte olan bir şubesi) 161 km. 1,05 m. 40 km. Yafa-Kudüs hattı Tabii 72 km. İstanbul dan cepheye sevk edilen silah, cephane ve personelin Halep e sevk edilmesinde Tarsus ve Amanos ta iki defa duraklamak ve aktarma yapmak zorunda kalınmıştır. Bu durum cepheye sevk edilecek malzemelerin ve personelin gecikmesine, orduların ihtiyaçlarının zamanında karşılanamamasına neden olmuş, harekâtı olumsuz olarak etkilemiştir. Halep-Mısır istikametinde devam eden demiryolu ise daha iyi durumdaydı. Gazze yakınlarına kadar ulaşan bu demiryolundan sonra Mısır a 200 km.lik bir mesafe kalıyordu. Demiryollarının inşa edilmesine ve tamamlanmasına harp süresince de devam edilmiş, Tarsus taki demiryolunun eksikleri Eylül 1918 yılında ateşkesin imzalanmasına bir ay bir süre kala tamamlanmıştır. 112 Savaş süresince bakım-onarım merkezlerinin olmaması, teknik eleman yetersizliği, vagon-lokomotif kifayetsizliği, yakıt-enerji temininde güçlüklerin çekilmesi nedeniyle 110 Nedim, Ş.M. (1995). Filistin Savaşı ( ). (Çeviren: Abdullah Es). Ankara: Genelkurmay Basımevi, Umar, (2004). Osmanlı Yönetimi ve, Yılmaz, (1993). 1 nci Dünya Savaşında Türk-Alman, 98. Albayrak, M. (Ekim 2014). I. Dünya Savaşı Yıl. Tarih Dergi. S: 5,

49 35 demiryollarını randımanlı bir şekilde faal tutmak da mümkün olmamıştır. Takviye kuvvetlerin ve yedek malzemelerin İstanbul dan cephe temas hattına kadar demiryolu ile taşınması en az altı hafta, bazen de iki ay sürmekte idi. 113 Osmanlı Devleti nin mali durumu, ikmal kaynaklarının çok zayıf olması ve hava birliklerinde kullanılan uçak, uçak yedek malzemeleri, uçakta kullanılan faydalı yükler (fotoğraf makinesi, makineli tüfek, bomba vb.) ile bunlara ait yedek malzemeler, haritalar, hangar yapımı için gerekli olan inşaat malzemelerinin yurtiçinde üretimi olmaması nedeniyle tamamı Almanya dan askerî yardım kapsamında temin ediliyordu. Cephede hava birlikleri tarafından ihtiyaç duyulan uçak, uçak yedek malzemeleri, silah ve mühimmat ile muhtelif harp malzemelerinin getirilmesinde problemlerle karşılaşılmıştır. Berlin-İstanbul arasında bağlantının sağlanamaması nedeniyle daha savaşın başında Osmanlı Devleti müttefiklerinden tecrit edilmiş, gerekli lojistik desteği görememiştir. Ayrıca Almanya nın Marne Meydan Muharebesi kaybetmesi sonucunda ordusunu yeniden teşkil etmesiyle fabrikalarda yapılan tüm üretimleri kendi orduları için ayırması nedeniyle Almanya dan gönderilecek malzemelerin cepheye ulaşmasında gecikmeler yaşanmıştır. Almanya dan parası mukabilinde alınan ve askerî yardım olarak gönderilen malzemeler, iki ülke arasında yol bağlantısı kurulamadığı için temin edilememiş ve İstanbul a getirilememiştir. Ancak Bulgaristan ın İttifak Devletleri nin yanından yer alması ve 23 Eylül 1915 te Sırbistan a harp ilan etmesinden sonra Tuna Nehri üzerinden ulaşım imkanı sağlanmış ve Almanya dan sevk edilen malzemeler önce Bulgaristan ın Rusçuk ve Ziştovi Limanlarına, buradan da Türkiye ye getirilebilmiştir. Bağlantının kurulması da malzeme nakliyatının sağlıklı bir şekilde yapılmasını sağlamamış, Bulgaristan İttifak Devletleri safında yer almasına rağmen ve çoğunluğu parası mukabilinde alınmasına rağmen, Almanya dan sevk edilen silah, mühimmat ve yedek malzemelere ülkesinden geçen trenleri durdurmak suretiyle el koymuş ve kendi ordusuna dağıtmıştır yılının sonuna kadar Almanya dan yedek malzeme ve harp silahları ikmal akışında yaşanan problemler nedeniyle getirtilememiş, bu durum da cephede yedek malzeme sıkıntısı yaşanmasına, yoğun uçuşlar nedeniyle arızalanan ve bakım onarımları yapılamayan uçakların uçuşlarının aksamasına neden olmuştur. Aralık 1915 ortalarında İttifak 113 Nedim, (1995). Filistin Savaşı, 5.

50 36 Devletleri nin Sırbistan ı işgal etmeleri sonucunda İstanbul ile Berlin arasındaki demiryolu bağlantısı kurulabilmiş ve bu tarihten sonra normal ikmal akışı sağlanabilmiştir. 114 Cephede bulunan Osmanlı hava birliklerinin görevlerini ifa etmesinde problem yaşanmasında ve aksaklığa mahal vermesinde bir diğer neden olarak benzin ikmalinde yaşanan problemler ortaya çıkmaktadır. İlk etapta Levazım 4 üncü Dairesince uçaklar için litre benzin, 562 litre ince makine yağı ve 562 litre kalın makine yağı ile 225 kilogram kanstans yağın cepheye sevki planlanmıştır. 115 Tayyare Bölüğüne ait Ocak 1917 kuvve cetveline göre akaryakıt mevcudunun ise sekiz bidon benzin ile sınırlı olduğu görülmektedir üncü Ordu Komutanlığı tarafından Başkomutanlık Vekâletine gönderilen 22 Ocak 1917 tarihli yazıda Kasım 1916 ayında gönderilen 42 tonluk benzinin kullanıldığı ve Halep te hiç benzin kalmadığı, Halep te bulunan Türk ve Alman telsiz, telgraf, otomobil ve uçakların kullandığı ağır ve hafif benzin ve yağların tamamının depolanması için büyük bir deponun tesis edilmesi teklif edilerek, böylelikle benzin probleminin çözülebileceği bildirilmiştir Ocak 1917 tarihinde ise Başkomutanlık Vekâleti tarafından 4 üncü Ordu Menzil Müfettişliğine gönderilen yazıda 4 üncü Ordu Komutanlığı için 32 ton benzin verilmesi konusunda tevzi memurluğuna emir verildiği, böylelikle benzin sorununun çözülmesi için gerekli adımların atıldığı belirtilmiştir. 118 Benzin ikmalinde yaşanan gecikmeler hava birlikleri tarafından yapılacak olan uçuşlarda iptaller yaşanmasına keşif ve taarruz görevlerinin icra edilememesine neden olmuştur. Örneğin 3 üncü Tayyare Bölüğünün haftalık faaliyet raporunda 30 Aralık 1917 tarihi itibariyle Maan da bulunan bölüğün envanterinde 3-4 bidon benzin kaldığı vagon verilmediğinden cepheye benzin nakliyatının yapılamadığı belirtilmekte, 31 Aralık 1917 tarihinde yapılan 3 saat 17 dakikalık uçuştan sonra bölüğün envanterindeki benzinin tamamen bittiği, Kuvve-i Seferiye Komutanı tarafından benzin gelinceye kadar benzinin en mühim zamana saklanmasının emredildiği belirtilmiştir. 1-3 Ocak 1917 tarihleri arasında 114 Yılmaz, (1993). 1 nci Dünya Savaşında Türk-Alman, 99,132, Genelkurmay Başkanlığı (1985). Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, ATASE. BDH. K: 1401, D: 52, F: ATASE. BDH. K: 1196, D: 280, F: ATASE. BDH. K: 1196, D: 280, F: 1-50.

51 37 benzin olmaması nedeniyle uçuş yapılamadığı, tayyare bölüğüne benzinin 4 Ocak 1917 tarihinde geldiği belirtilmektedir. 119 Yakıt ikmalinde yaşanan problem Komutanların ve karar vericilerinin hareketlerini kısıtlamış, zaman kayıplarına neden olmuştur. Von Kress; Birinciteşrin ortasında Cemal beni müzakere için Şam a davet etmişti. Yine bir damla benzinimiz yoktu, be sebepten Şam a tayyare ile gidemeyip şimendifer ile seyahat etmek zorunda kalmıştım. diyerek bahsetmiştir ATASE. BDH. K: 1438, D: 237A, F: a. 120 von Kressenstein, B.K. (1943). Türklerle Beraber Süveyş Kanalına. İstanbul: Askerî Matbaa, 128.

52 38

53 39 3. BİRİNCİ KANAL HAREKÂTINDAN 1917 YILI BAŞLANGICINA KADAR OSMANLI HAVA HAREKÂTI VE FAALİYETLERİ 3.1. Kanal Taarruzu Öncesi Durum Barış zamanında Adana Vilayeti dâhil olmak üzere Suriye, İkinci Ordu Müfettişliği sorumluluğunda bulunmuştur. Genel Karargâhı Şam da bulunan 2 nci Ordu Müfettişliğinin barış kuruluş ve konuşunda; üçer tümenden oluşan 6 ncı Kolordu ve 8 inci Kolordu bulunuyordu. 6 ncı Kolordu 16 ncı 24 üncü Tümen ve 26 ncı Tümenler, 8 inci Kolordu ise 23 üncü, 25 inci ve 27 nci Tümenler ile teşkilatını kurmuştur. 121 Seferberlik hazırlıkları halkın isteksizliği yüzünden uzamıştır. Seferde alayların 3 üncü taburları, her piyade alayı için bir depo taburu, seyyar jandarma taburlarının kurulması planlanmış, ancak kurulamamıştır. Seferde tümenlere bağlı birlik olarak bir süvari, bir istihkâm, bir sıhhiye bölüğü ve bir muhabere takımı verilmiştir. Kolordulardaki nakliye taburları çekirdek olmak üzere kollar ve katarlar, ayrıca depolar, seyyar hastaneler ve ordu bölgesinde 18 depo taburu ile 11 seyyar jandarma taburu kurulmuştur. 122 İngiliz uçakları 1 Ekim 1914 günü Akabe yi bombardıman etmiş 123, 1 Kasım 1914 günü resmî savaş ilanını beklemeden Akabe Limanı nı işgal etmiştir. 7 Kasım 1914 tarihinde Akabe ye çıkan İngiliz kıtalarına Jandarma birlikleri tarafından taarruzda bulunulmuş, taarruz sonucunda dört İngiliz zırhlısı çekilmek zorunda kalmıştır. 124 Mısır halkının Müslüman olmasından endişelenen İngiltere, ilk icraat olarak Hidivlik müessesini kaldırmış ve krallık sistemini getirmiştir. İngilizlerin Mısır da İngiliz, Hintli, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerlerden oluşan 70 bin kişi civarında bir kuvveti bulunuyordu. Osmanlı ordusunun Süveyş Kanalına karşı olası bir harekâtı düşünülerek bu kuvvetlerden ayrılan ve Hintli askerlerden oluşan 30 bin kişilik bir birlik Süveyş kanalının batısına 121 Belen, F. (1964). Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1915 Yılı Hareketleri. Ankara: Genelkurmay Basımevi, C:II, Belen, (1964). Birinci Cihan Harbinde, C:II, Erden, A.F. (1948). 1 inci Cihan Harbinde 4 üncü Ordu Mücmel Tarihçesi, Ankara: Genelkurmay Basımevi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde, (I), 84.

54 40 mevzilendirilmiştir. Süveyş Kanalına ulaşan İngiliz birliklerin komutanlığına da General John Maxwell tayin edilmiştir. 125 İngilizlerin Süveyş Kanalı nı savunmak için gönderdiği Maurice ve Henry Farman modeli uçaklar eski modeldi. Ayrıca Deniz birliklerinde kullanılan ve su üzerinden iniş kalkış yapabilen birkaç Nieuport 4G tipi uçağa da sahiplerdi. İngilizlerin ilk uçakları ve bakım personeli 17 Kasım 1914 tarihinde İskenderiye gelmiş ve İsmailiye ye gönderilmiştir. Süveyş Kanalının merkezinde yer almasından dolayı İsmailiye keşif uçaklarının konumlanması için iyi bir meydan olduğu düşünülüyordu. Yüzbaşı Massey komutası altındaki İsmaliye Hava Birimi 126 ilk hava keşif birliği olarak biliniyordu. Söz konusu hava birimine 1914 yılı sonlarına doğru Osmanlı birliklerinin konumlarının keşfedilmesi ilk görev olarak verilmiştir. İngilizlerin Mısır daki ilk keşif uçağı 27 Kasım 1914 te çok önemli operasyonel bilgileri edinmek için havalanmıştır. 127 Cemal Paşa, 5 Kasım 1914 te 2 nci Ordu Komutanlığına atanmıştır. Harbiye Nazırı Enver Paşa, 4 üncü Ordu Komutanı Halepli Zeki Paşa yı olası Mısır Seferi için görevlendirmek istemesine rağmen Zeki Paşa, Mısır Seferi nin başarı getirmeyeceğini ileri sürerek bu görevi kabul etmemiştir. Bunun üzerine Enver Paşa, Cemal Paşa ile bir görüşme gerçekleştirerek, Cemal Paşa yı Bahriye Nazırlığı görevi uhdesinde kalmak şartı ile 4 üncü Ordu Komutanlığı ile Suriye, Filistin, Hicaz ve Kilikya Genel Valiliğine tayin etmiştir. Görevi kabul eden Cemal Paşa Kurmay Heyeti ile birlikte 21 Kasım 1914 Cumartesi günü Haydarpaşa dan hareket etmiş ve 8 Aralık 1914 te Şam a ulaşmıştır Kasım 1914 te Fransızların Foudre uçak gemisi, Fransız Deniz Uçak Birliğini Süveyş e getirmiştir. Uçakların, Fransız pilotlar ve İngiliz rasıtlarla Minerva ve Doris kruvazörlerinden indirilip uçurularak, Akabe de ve Akdeniz sahillerinde keşif yapması planlanmıştır. İngilizler 30 Kasım dan itibaren altı uçaklık Nieuport filosu ile keşif yapmaya başlamıştır. 129 Birinci Dünya Savaşı başladığında Osmanlı Hava Kuvvetlerinin elinde dört, 125 Kurter, A. (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ). Ankara: Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, C: II, 68. Westwell, I.(2014). Resimli Harp, Bu grup 24 Mart 1915 tarihinden itibaren 30 uncu Filo olarak adlandırılacaktır. Morea, G.J. (1994). The Royal Air Force in the Battle of Megiddo. Master Thesis. B.S., United States Military Academy, West Point, New York, Morea, (1994). The Royal Air Force, Artuç, (2008). Cemal Paşa Erden (1948). 1 inci Cihan Harbinde, 3. Parin, F.(2010). Cemal Paşa: Anılarım İstanbul: Paraf Yayınları, Kansu vd. (1971). Havacılık Tarihinde,

55 41 beş uçak mevcut olup bunlardan bir tanesi Kanal Harekâtına iştirak etmek için Suriye ye gönderilmiştir üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa Kanal Harekâtında kullanmak üzere uçak isteğini genel karargâha bildirmiş, 4 üncü Ordu Komutanlığı emrine Fethi adı verilen bir adet Rumpler tahsis edilmiştir. Uçak, Pilot Üsteğmen Şakir Fevzi Bey ile birlikte trenle yola çıkarılmış ve İskenderun İstasyonu na getirilmiştir. Burada monte edildikten sonra uçarak Cepheye gitmesi planlanmıştır. 28 Aralık 1914 te uçak cepheye gitmek üzere havalandıktan bir müddet sonra pert dö vites 131 yüzünden kaza kırıma uğramış ve kullanılamaz hale gelmiştir. 132 Resim 3.1. Fethi Adlı Rumpler Uçağı Halep 31 Aralık ta Fransız Nieuport deniz uçağı Akabe civarında keşif yaparken, bölgede bulunan Türk karakollarının ateşine maruz kalmış ve karaya mecburi iniş yapmıştır. İniş sırasında kapotaj olan uçağın Fransız pilotu ve İngiliz rasıdı uçaktan sağ çıkmayı başarmış, uçak Türkler tarafından ele geçirilmiş, Türk askerî uçakları envanterine dâhil edilmiştir yılında Uçuş Okulu ve balon müfrezesi haricinde Çanakkale, Irak, Uzun Köprü, Adana, Kafkas, Şam ve Keşan da 7 uçuş birliği teşkil edilmiştir. 134 Kanal Seferi nde 130 İlmen, S. (1984). Türkiye de Tayyarecilik, Pert dö vites: Hücum açısının belli bir değerinden sonra kaldırma kuvveti birden azalmaya başlar. Kanat artık uçağı havada tutmaz hale gelir. Bu hadiseye uçak pert dö vites oldu denilmektedir. İnternet: en pert%20d%c3%b6%20vites adresinden 12 Mayıs 2016 tarihinde alınmıştır. 132 Kansu vd. (1971). Havacılık Tarihinde, Kurter (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), Kurter (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), Keyüsk, M. (1951). Türk Havacılık Tarihi Eskişehir: Hava Basımevi, 2, 55.

56 42 kullanılmak üzere Birüssebi ye 135 Alman Dickmar komutasında bir uçak müfrezesi gönderilmiş, müfrezeye daha sonra Üsteğmen Fazıl Bey de tayin edilmiştir. 136 Dickmar Müfrezesi olarak anılan bu birlik, 93 personel ile birlikte Mart ayı sonunda Birüssebi ye ulaşmıştır. Burada uçaklar için 2 adet çadır hangar da hazırlanmıştır. 137 Resim 3.2. Birüssebi Meydanı-Sina Resim 3.3. Filistin Tayyare Müfrezesi Personeli Salim Batur, Alman Makinist Dickmar ve Midhat Nuri Bey Mart Birüssebi Süveyş Kanalına 250 km. mesafede olup Kudüs ün 70 km kadar güneybatısında yer alan küçük yerleşim merkezidir. Kurter (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), ATASE. BDH. K:1438, D: 237A, F: ATASE. BDH. K:1438, D:237A, F: Kurter (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), 112.

57 Birinci ve İkinci Kanal Taarruzlarında Hava Harekâtı Osmanlı kuvvetleri Birüssebi de toplanarak birleşmişler ve birliklerin buradan iki aşamalı olarak hareket etmesi planlanmıştır. Birinci kademeyi oluşturan Seferî Kuvvet 8 inci Kolordunun 23, 25 ve 27 nci Tümenlerinden seçilmiş olan birliklerden tertiplenmiştir. İkinci kademe ise 10 uncu Hicaz Tümeni ve Emir Faysal ın komuta edeceği gönüllü bedevilerden oluşmuştur. 138 Aralık 1914 ten Ocak 1915 e kadar İngiliz deniz uçakları tarafından yapılan keşiflerde Osmanlı kuvvetlerinin Birüssebi civarında toplandığı tespit edilmiştir. 139 Fransa, Osmanlı Devleti nin savaştan önce sipariş ettiği Nieuport 6H uçaklarını savaş nedeniyle teslim etmemiş ve bu uçakları Suriye-Filistin Cephesinde Osmanlı Devleti ne karşı kullanmıştır Ocak 1915 tarihinde Seferi Kuvvet toplanma hattı olan Gazze-Birüssebi hattından Şüveyş Kanalı yönünde harekete geçmiştir. 140 Harita 3.1. Kanal Harekâtında Türk Kuvvetlerinin durumu-2 Şubat Ocak 1915 te Kanal bölgesindeki İngiliz Birlikleri Komutanlığı tarafından Osmanlı Ordusunun Birül Abd da olduğu keşfedilmiştir. İngilizler, yaptıkları keşif uçuşları ile Osmanlı Ordusunun Birüssebi yi terk etiğini ve Süveyş Kanalı na doğru hareket ettiğini tespit etmiştir. Fransız ve İngiliz uçaklarının yaptıkları keşif görevleri sayesinde, Seferi 138 Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi Morea, (1994). The Royal Air Force, Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, Kroki 12.

58 44 Kuvvet in ileri yürüyüşünü izlemiş, taarruz yönleri ile kuvvetin tertip ve miktarı hakkında bilgi sahibi olmuştur. 142 Seferi Kuvvet, Süveyş Kanalına ulaştığında onları bekleyen düşman, ışıldakların yardımı ile ateşe başlamıştır. Osmanlı askerleri tombazları karşıya geçirmek için büyük çaba sarf etmiştir. Kanalın karşı kıyısına geçmeye muvaffak olan askerler İngilizlerin ateşi sonucu şehit olmuştur. 3 Şubat günü akşamına kadar Kanal da şiddetli muharebeler olmuştur /4 Şubat ta muharebeler kesilmiş ve 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa asker zayiatının artması üzerine geri çekilme emri vermiştir. 144 Başarısız kanal taarruzundan sonra Başkomutanlık vekâletinin emriyle Kanal Cephesinden Çanakkale ye, Kafkas Cephesine ve Irak a asker sevk edilmiştir. 145 Birinci Kanal Harekâtınaa katılan Emekli Albay Muzaffer, başarısız kanal taarruzunun gerekçelerini açıklarken İngilizlerin uçaklardan azami ölçüde faydalanmasını, düşman gemileri ile uçaklar arasındaki koordinasyonun mükemmeliyetini ön plana çıkarmıştır. Ayrıca Türk ordusunun taarruzda düşman hava keşfini önlemek ve kanal gerisindeki tertipleri hakkında bilgi sahibi olmak için uçağa ihtiyacı olduğunu belirtmiştir. 146 Ali Fuat Erden de hatıratında, İngilizlerin açık olan Sina Çölünde her gün yaptıkları hava keşifleriyle Türklerin ileri harekâtını adım adım takip ettiklerini, böylelikle asıl hücumun Tosum-Serapyum bölgesinden yapılacağını anladıklarından bahsetmiştir. Yine İngiliz uçakları hiçbir engelle karşılaşmadan keşif faaliyetlerini ve topçulara atış tanzimlerini yaptırmışlardır. İngiliz uçakları çok yüksekten uçtuğu için Türk birlikleri tarafından hava savunması yapılamadığından ve İngiliz hava taarruzlarının da zeminin kum olması nedeniyle çok büyük tesir göstermediğinden bahsetmiştir. Ayrıca Ali Fuat Erden, düşmanın kanal gerisindeki vaziyetini ve konuşunu öğrenmek, düşmanın hava keşfi yapmasını önlemek ve hava taarruzunda bulunmak için uçakların elzem olduğunu ileri sürmüştür. 147 Kanal Harekâtında uçakların önemini ve eksikliğini gören 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa, Başkomutanlık Vekâletinden ısrarla uçak istemiştir. 148 Başarısız Kanal taarruzu 142 Morea, (1994). The Royal Air Force, Erden (1948). 1 inci Cihan Harbinde, Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, Erden (1948). 1 inci Cihan Harbinde, Muzaffer, A. (2006). Birinci Dünya Savaşı nda Mısır Seferi Çerçevesinde Birinci Kanal Akını. Ankara: Genelkurmay ATASE ve Denetleme Başkanlığı Yayınları, Erden, A.F. (1954). Birinci Dünya Savaşında Suriye Hatıraları. İstanbul, 41,56, Artuç, (2008). Cemal Paşa Erden, (1954). Birinci Dünya Savaşında, 52.

59 45 sonrasında 4 üncü Ordu Sina yarımadasından çekilmiştir. 4 üncü Ordu Karargâhında gelecek yıl yapılması planlanan yeni bir kanal taarruzu için hazırlıklar başlatılmıştır. İsmailiye de üslenmiş bulunan İngiliz Krallık Hava Kolu na bağlı uçak birliği 24 Mart 1915 de 30 uncu Filo adını almıştır. Filo da kullanılabilir durumda 4 adet uçak mevcuttu. Filo, uçakları devamlı Sina yarımadası üzerinde uçurmuş, keşif ve gözetleme yapmıştır. 14 Mayıs ve 6 Haziran da Türk topçusu tarafından Akabe kıyılarında iki Nieuport uçağı düşürülmüştür. Birüssebi de bulunan Türk havacıları ise Hafirulavca ya intikal etmiş, 9 Nisan da ise asıl konuş yerleri olan Eben e intikal için Pilot Üsteğmen Fazıl Bey in kumandasında havalanmıştır. Uçucuların elinde harita bulunmadığından hava karardığında uçak yolunu kaybetmiştir. Cebeli Hilal üzerinden geçerken uçak motorunun buji telleri kopmuş, bunun üzerine havacılar kayalık bir araziye iniş yapmak zorunda kalmıştır. Mecburi iniş sonrasında uçak kanadı üzerinde kaymış ve kaza kırıma uğramıştır. Böylece Türklerin elinde hiç sağlam uçak kalmamıştır. Olaydan haberdar olan Cemal Paşa Başkomutanlık Vekâletinden İngiliz birlikleri hakkında malumat elde edebilmek için kullanılabilecek bir uçak istemiştir yaz mevsiminde aşırı sıcaklar nedeniyle cephede herhangi bir askerî hareketlilik yaşanmamıştır. İngilizler de bu durumu değerlendirerek askerlerinin bir kısmını Çanakkale Cephesine sevk etmiştir. Uçaklar da sıcak havalar nedeniyle yoğunluğu azalmış olan çöl havasında irtifa alamamış, fazla güç sarf eden motorlar çabuk ısınmış ve boğulmuştur. 150 Ocak-Aralık 1915 ayları arasında Osmanlı Ordusu, İtilaf kuvvetlerine ait beş uçağı inmek zorunda bırakmış veya düşürmüştür üncü Ordu Kurmay Başkanı Albay von Kress, yapılacak olan ikinci kanal taarruzu hazırlıklarını görüşmek ve malzeme desteği sağlamak için Almanya ya gönderilmiştir. Albay von Kress giderken kendisine General von Falkenhayn a verilmek üzere bir muhtıra verilmiştir. Söz konusu muhtırada ikinci kanal taarruzu kapsamında Türkler ve Almanlar tarafından yapılması gerekenler açıkça belirtilmiştir. Ayrıca Almanya nın bir kaçı muharebe uçağı olmak üzere 9 uçaktan oluşan bir uçak müfrezesi ile hava savunması için dört 149 Erden, (1954). Birinci Dünya Savaşında, 82. Kurter (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), Kansu vd. (1971). Havacılık Tarihinde,

60 46 uçaksavar top takımı göndermesi gerektiği belirtilmiştir. 152 Albay von Kress, 14 Ekim de Almanya dan Kudüs e dönmüştür. Von Kress in Almanya da yaptığı görüşmeler neticesinde sağladığı takviye kuvvetlerin ve malzemelerin gelmesi için Sırbistan harekâtının tamamlanması ve demiryollarının açılması beklenmiştir. 29 Kasım 1915 te kanal taarruzunu yapacak Seferi Kuvvet in Komutanlığına Albay von Kress atanmıştır. İngiliz ve Fransız uçaklarının Sina yarımadası üzerindeki keşif uçuşları ise devam etmiştir. 10 Ekim günü Türk topçusu El-Ariş ile Bardiya arasında çift satıhlı bir İngiliz uçağını açtığı ateş sonucu inişe zorlamıştır. Uçak mecburi iniş yapmış ve uçak ile pilot ele geçirilmiştir. 153 İngiltere, Kasım 1915 te 14 üncü ve 15 inci Filolardan oluşan 5 inci Filo adlı uçuş birliğini Yarbay Salmond komutası altında Mısır da kurmuştur. İngiliz Krallık Hava Kolordusuna bağlı 30 uncu Filo savaşın kızıştığı Irak Cephesi ne gönderilmiştir. 14 üncü Filo İsmailiye hava üssünde faaliyete geçmiş, daha sonra tüm filo Mustabık Meydanı nda toplanmıştır. 5 inci Filo Karargâhı ve diğer hava birlikleri Heliopolis üssünde konuşlanmıştır. 154 İtilaf Devletleri Çanakkale Cephesinde Osmanlı ordularına kaybetmiş ve 1916 yılı başlangıcında Gelibolu Yarımadasını boşaltmak zorunda kalmıştır. İngilizler Çanakkale Cephesindeki mağlubiyetin İslam dünyasında neden olduğu itibar kaybını ortadan kaldırmak için Çanakkale den çektikleri askerleri Mısır da toplamaya başlamıştır. Süveyş Kanalı stratejik bir konumda olduğundan Osmanlı Ordusu Süveyş Kanalını almak için büyük fedakarlıklarla hazırlıklara başlamıştır. Yapılacak harekât ile İngilizler Süveyş bölgesine önemli kuvvetler göndermek zorunda kalacak, böylelikle Almanların diğer cephelerde yükü hafifletilmiş olacaktı. Bu maksatla 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa Birüssebi-Gazze yönünde cepheye ulaşım ve destek amacıyla raylar, şoseler ve yollar yaptırmıştır. Birüssebi ye 1916 Mayıs ayı ilk haftasında topçu birlikleri, uçaksavar birimleri ve bazı Alman birimleri intikal etmiştir. 155 İngilizler kuvvetlerinin büyük bir kısmını kanalın batı kısmında bulundurmakla birlikte kanalın doğusunda ise hafif kuvvetlerle ileri mevzilere yerleşerek Türk topçusunun 152 Erden, (1954). Birinci Dünya Savaşında, Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), M Morea, (1994). The Royal Air Force, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi Morea, (1994). The Royal Air Force,37.

61 47 menzili dışında yerleşmeyi uygun bulmuşlardı. Osmanlı ordusu da esas kuvvetleriyle Elariş- Kaletülnahil hattında bulunmakta idi. 156 İtilaf Devletlerinin savaşın devam ettiği diğer cephelere asker sevkiyatına sekte vurmak amacıyla ve Süveyş Kanalı nda İtilaf Devletleri kuvvetlerini oyalamak amacıya düzenlenen Kanal Harekâtı için Kuvvei Seferiye teşkil edilmiştir. Kuvve-i Seferiye 3 üncü Piyade Tümeni, iki hecinsüvar bölüğü, bir Alman makineli tüfek taburu, bir Avusturya hafif dağ obüs taburu, bir Alman top bataryası ve bir Alman obüs bataryası ile üç istihkâm bölüğü, bir uçak filosu, altı seyyar hastane, birçok nakliye kollarından teşkil edilmiştir. 157 Kuvvei Seferiye de teşkil edilen 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü 158 Alman Başkomutanlığı tarafından Paşa Kuvvetleri adı altında Türkiye ye gönderilmiştir. Bölük te 14 adet Rumpler C.I uçağı, 10 pilot ve 6 rasıt mevcut olup Bölük Komutanı Yüzbaşı Hemskerk idi. 159 Tayyare Bölüğü Sırbistan ın mağlubiyeti neticesinde açılan demiryolu ile Almanya dan İstanbul a, Bağdat demiryolu ile de Filistin e gelmiştir. Develerle Birüssebi ye nakledilen 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü hangarlarını, tamirhanesini ve depolarını burada kurmuştur. Uçakların sürati ve menzili az olduğundan Mısır ın içlerine kadar uçabilmek için Elariş te ileri bir meydan hazırlanmıştır. 160 İngilizler Süveyş Kanalını savunmak amacıyla yaklaşık on beş kara uçağı ve deniz uçağı ile sekiz tümenden oluşan bir kuvvet göndermiştir. İngilizlere ait uçaklar İsmailiye, Kantara, Süveyş ve Helyopolis de konuşlanmıştır. 161 Osmanlı Ordusu ve İngiliz kuvvetleri mukayese edildiğinde İngilizlerin Osmanlı ordusuna nazaran daha güçlü olduğu görünmektedir. 156 Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi Erden, (1948). 1 inci Cihan Harbinde, Bu birlik orta şark seferi için cepheden çekilmiş kalifiye personelden Berlin civarında Döberitiz de kurulmuştu. Bölük, zamanın en modern rasat tipi uçağı olan ve geriye doğru ateş eden makineli tüfeklerle teçhiz edilmiş, saatte 120 km süratli altı adet 160 H.P. güçlü çift satıhlı C tipi Rumpler uçağı ile teçhiz olunmuştur. Bölük bütün Alman Paşa Birlikleri gibi Türkiye ye gelişlerinden sonra dahi Alman Ordu Servisinde kalmışlardır. Bölük Birüssebi ye gelişinde yol üzerinde 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa tarafından karşılanmıştır. Flanagan, B. Büyük Harp te Osmanlı Hava Kuvvetlerinin Tarihi-Erich Serno nun Hatıratı ( ) üncü Paşa Tayyare Bölüğünün son kademesi 16 Mayıs 1916 da Birüssebi ye intikal etmiştir. Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Atrash, N. (2014). Mapping Palestine: The Bavarian Air Force WWI Aerial Photograph. Jerusalem Quarterly. Issue 56, Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi..., 111.

62 48 Harita Yılında Osmanlı Ordularının Karşı Karşıya Bulundukları Büyük Britanya ve Rus Ordularının Genel Durumları 162 Başkomutanlık Vekâleti Süveyş Kanalını elde etmek için yapılacak harekâtın hazırlıklarına devam ettiği sıralarda küçük çapta birliklerle düşmanı rahatsız etmek, Mısır dan diğer cephelere asker sevk etmelerine sekte vurmak ve keşif maksadıyla taarruz müfrezesi teşkil edilmiştir. Taarruz müfrezesinin harekâtını Elariş ileri meydanında bulunan 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü envanterinde bulunan iki muharebe uçağının da desteklemesine karar verilmiştir. Türk havacıları 5 Nisan 1916 da harekâttan evvel hava hakimiyetini sağlamak amacıyla Mısır toprakları üzerinde uçuşlarına başlamışlar, harekat alanında ve gerilerinde keşif yapmışlar ve Port Said e düzenledikleri hava taarruzu ile İngilizlerin dikkatlerini çekmeyi başarmışlardır Nisan 1916 sabahı ise dokuz düşman uçağı Birülabid e gelerek hastane üzerine yetmiş bomba atmış, hastanede tedavi gören yaralılardan iki kişi şehit olmuş ve dört kişi yaralanmıştır Cebesoy, A.F. (1938). Birüssebi-Gazze Meydan Muharebesi ve Yirminci Kolordu, İstanbul: Askerî Matbaa, Kroki Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, Erden (1954). Birinci Dünya Savaşında, 238. İngilizler Vadiisarar, El-Ariş ve Safir de bulunan Osmanlı Hilal-i Ahmerine ait hastanelere hava taarruzu düzenlemişlerdir. Osmanlı Hilal-i Ahmeri tarafından İngiliz hava taarruzları Cenevre Kızılhaç Komitesine iletilmiş, Cenevre Kızılhaç Komitesi tarafından taziye mesajları iletilmekle yetinilmiş, hastanelerin İngilizler tarafından bombalanmasına engel olunamamıştır. Kızılay Arşivi. Kutu no: 23, Belge no:

63 49 İngiliz Ordu Konseyi dominyon ülkelerine Kraliyet Uçuş Birlikleri için filolarını artırması önerisinde bulunmuştur. Avustralya bu öneriyi kabul ederek 1 Numaralı Avustralya Uçuş Birliklerini teşkil etti. Bu kuvvet 28 subay ve 195 diğer sınıflardan personel içermekle birlikte uçak ve teknik ekipmanlar bulundurmuyordu. Avustralya Uçuş Birlikleri İngilizlere destek vermek amacıyla 14 Nisan 1916 da Süveyş Kanalı na gelmiştir. Bu birliğin uçak ve teçhizatlarla donatılması yaklaşık olarak altı hafta sürmüştür Nisan 1916 da düşmana ait bir ana uçak gemisi ve iki torpido muhribi Suriye ve Çöl kıyısında görülmüş, uçak ana gemisinden kalkan İtilaf Devletlerine ait bir uçak Şelale de konuşlu bulunan Osmanlı kuvveteri üzerinde keşif uçuşu yapmıştır. 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü envanterinde bulunan iki uçak tarafından önleme yapılan düşman uçakları Gazze önünde bulunan gemisine dönmüş, Türk uçakları tarafından düşman ana uçak gemisine hava taarruzu yapılmıştır. Düşman kuvvetlerinin durumunu keşfetmek amacıyla 21 Nisan 1916 da kalkan Türk uçağı Romani ve Katya dolaylarında düşman kuvvetlerinin yerlerini tespit etmiş ve Katya daki İngiliz ordugâhına hava taarruzu düzenlemiştir. Görevine devam eden Türk uçakları İsmailiye ve Port Said civarlarında hiçbir askeri faaliyete rastlamadığını rapor etmiştir. 166 Gökyüzünde bu faaliyetler yapılırken satıh keşif birliği Katya cihetinde ilerlemesine devam ederken 21 Nisan 1916 da İngiliz kuvvetleri ile temas sağlamış, yapılan taarruz sonucunda İngiliz askerlerin bir kısmı esir alınmış, muharebeler 23 Nisan da da devam etmiştir. Taarruz sonucunda İngiliz birliklerinin bir kısmı imha edilmiş, keşif görevi başarılı bir şekilde icra edilmiştir. Harekât esnasında Süveyş Kanalını savunmak amacıyla oluşturulan İngiliz mukavemet hattının Kanalın doğusuna yerleştirildiği tespit edilmiştir. 167 İcra edilecek kara harekâtında başarılı olmak amacıyla harekâtın icra edileceği alanda ve gerisinde hava üstünlüğüne sahip olmak gerekiyordu. 4 üncü Ordu Komutanı hava üstünlüğünü sağlamak ve düşmanı baskı altında tutabilmek için uçuşların sıklaştırılmasını istiyordu. İcra edilecek hava taarruzları için en önemli hedefler Süveyş Kanalı civarındaki tesislerin tahrip edilmesi ve Süveyş Kanalından yapılan deniz ulaşımının sekteye uğratılması idi. Bu maksatla 4 üncü Ordu Komutanı, 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğünün ½ oranında 165 Morea, (1994). The Royal Air Force, Keyüsk (1951). Türk Havacılık Tarihi Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, Erden (1948). 1 inci Cihan Harbinde, 16. Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi,

64 50 arttırılmasını Başkomutanlık Karargâhına bildirmiş, Başkomutanlık bu teklifi uygun bularak ilgililerce siparişlerin verilmesini emretmiştir. 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü, 8 Mayıs 1916 da Port Said deki İngiliz uçak meydanına hava taarruzu gerçekleştirmiş, uçak hangarlarını bombalayarak tahrip etmiştir üncü Paşa Tayyare Bölüğü gece uçuşları da yapmış, böylelikle İngilizleri manevi olarak da etkilemiştir Mayıs 1916 gecesi Port Said üzerinde uçarak on kilogramlık bombalarla hava taarruzu icra etmiş, şehir üzerine yüz altmış kilogram bomba atılmış, şehir alevler içinde kalmıştır. 169 Mayıs ayı içerisinde Cephede inceleme gezisi yaptıran 4 üncü Ordu Komutanlığı, harekât hazırlıklarını hızlandırmış, İngiliz cephe hattı ile mesafeyi azaltmak için Birüssebi de bulunan 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğünün tamamının Elariş e intikaline karar vermiştir. 29 Mayıs 1916 da Romani yakınlarında konuşlu düşman ordugâhına hava taarruzu yapılmış, taarruz sonucunda ordugâhtaki er ve hayvanlardan pek çok zayiat olduğu görülmüştür. 170 İngilizlerin Katya, Romani ve Düeyda civarında ileri müfrezelerinin olduğu tespit edilmiş, bunun üzerine 4 üncü Ordu Komutanlığı tarafından düşman durumunu tespit etmek için bu bölgeye keşif ve taarruz yapılması görevi verilmiştir. Bu sırada İngilizler 1 Temmuz 1916 da Tuğgeneral Salmond komutası altında Orta Doğu Tugayı nı kurmuştur. Karargâhı İsmailiye de bulunan tugayın bağlıları arasında Kraliyet Uçuş Birliklerinin 14 üncü ve 17 nci Filoları, Avustralya Uçuş Birliklerinin 1 Numaralı Filosu ve 21 inci, 22 nci ve 23 üncü Filolardan oluşan 20 nci Rezerv Filo ile X Uçak Parkı ve X Uçak Deposu bulunuyordu Haziran 1916 da Romani ve Kantara civarına giden Türk uçakları düşman kuvvetleri ile ilgili keşif yapmış, hava taarruzu düzenlenerek zayiat verdirmişlerdir üncü Paşa Tayyare Bölüğünün başarılı keşif faaliyetleri, beyanname atarak halkı İngilizlere karşı ayaklanmaya kışkırtmaları, Port Said limanına ve hava meydanlarına yaptıkları başarılı hava taarruzları İngilizleri tedirgin etmiştir. İngilizler, 18 Haziran 1916 da 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğünü konuşlu olduğu El-Ariş Meydanında tahrip etmek amacıyla on bir uçak ile hava taarruzu düzenlemişlerdir. bir baskınla hava meydanında tahrip 168 ATASE. BDH. K: 1438, D: 237A, F: Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi ATASE. BDH. K: 1438, D: 237A, F: Morea, (1994). The Royal Air Force, Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi

65 51 etmek için 11 uçakla Elariş hava meydanına taarruz etmiştir. Hava taarruzu neticesinde iki uçak tahrip olmuş, bir pilot subay ve birkaç er yaralanmıştır. Hava meydanından açılan uçaksavar ateşi sonucunda iki İngiliz uçağı düşürülerek hava taarruzu sonlandırılmıştır nci Piyade Alayı 11 inci Bölüğü tarafından Elariş in bir kilometre güneyine düşürülen düşmana ait uçaklardan birinden bir İngiliz Yüzbaşısı sağlam olarak esir alınmıştır Romanî Taarruzu ve Sonrasında Hava Harekâtı Havada muharebeler ve keşifler devam ederken 4 Temmuz 1916 da Kanal Seferi Kuvvetleri taarruz amacıyla harekete geçmiştir. El-Ariş te toplanan kuvvetler 19 Temmuz 1916 da Uğratine ve Mugaybera civarlarını almayı başarmışlardır. Türk kuvvetlerinin ileri harekâtı esnasında El-Ariş Meydanında konuşlu olan 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü İngilizlerin geri hizmet teşkilatına hava taarruzlarında bulunmuş, yaptıkları hava keşifleri ile İngiliz birlikleri hakkında karar vericilere bilgiler sunmuştur. 175 Resim üncü Paşa Tayyare Bölüğü Elariş Meydanı Seferi Kuvvet 3 Ağustos 1916 da İngiliz birlikleri ile temas sağlamıştır. Türk birliklerinin cephane ve yiyecek stokları kısıtlı olduğu gibi cephane ve erzak yönünden ikmali de çok kolay değildi. Bu durumu da dikkate alan Başkomutanlık, 4 Ağustos 1916 da 173 Von Kress, B.K. (2007). Son Haçlı Seferi Kuma Gömülen İmparatorluk. (Çev.Tahir Balaban). İstanbul: Yeditepe Yayınları, Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, ATASE. BDH. K: 1438, D: 237A, F: Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, 115.

66 52 İngiliz birlikleri tarafından kontrol altında bulundurulan Romani-Düeydar hattına taarruz emri vermiştir. 176 Harekât, 5 Ağustos 1916 günü Türk uçaklarının İngiliz mevzilerine düzenlediği hava taarruzu ile başlamıştır. Kara harekâtının yanı sıra havada da muharebeler devam etmiş, hava muharebeleri sonucunda üç İngiliz uçağı düşürülmüştür. 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü tarafından 6 Ağustos 1916 günü Muhammediye deki İngiliz ordugâhlarına düzenlenen hava taarruzunda ordugâhlara otuz adet bomba atılmıştır. 177 Taarruzi harekâtın ilk günlerinde Osmanlı ordusu başarılı olmuşsa da iyi ikmal edilen İngiliz birliklerinin savunması karşısında taarruzu sonlandırmak durumunda kalmış, İngilizler bu durumdan faydalanarak Türklerden birçok subayı ve askeri esir almışlardır. 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü hava keşiflerine devam etmiş, yapılan hava keşiflerinde düşman kuvvetlerinin Düeydar a doğru ilerlediği, Pelesium da trenlerden indirilen İngiliz piyadelerinin cepheye sevk edildiği tespit edilmiştir. Yapılan hava keşiflerinin sonuçlarını da değerlendiren Komutanlık, daha fazla zayiat vermeden çekilme kararı almış ve 14 Ağustos 1916 da Osmanlı Seferi Kuvvetleri El-Ariş e çekilmiştir. 178 Türk uçakları tarafından Romani Muharebelerinde yapılan hava keşifleri ile düşman kuvvetleri hakkında önemli bilgiler elde edilmiş, Türk uçakları tarafından yirmi bir hava muharebesi yapılarak üç düşman uçağı düşürülmüş ve düşmanın üzerine 363 bomba, makineli tüfek mermisi atılmıştır yılında İngilizler ile müttefikleri arasında imzalanan Sykes-Picot Antlaşması ile Filistin ve Suriye nin güneyi İngiltere ye verilmiştir. 180 Bu sebeple İngilizlerin bahsedilen bölgeyi ele geçirmek için harekete geçeceği tahmin edilmiştir. Osmanlı ordusu birlikleri birden çok cepheye dağılmış olduğundan İngilizlere karşı koyacak kuvveti Filistin ve Suriye de toplaması oldukça zordu. İngilizler fırsatı değerlendirmek için ilk hamlede Sina yı almayı ve sonrasında Suriye üzerine yürümeye karar vermiştir. Romani Muharebesinden sonra İngiliz kuvvetleri ilerlemeye, Türk kuvvetleri ise geri çekilmeye devam ediyordu. 31 Ağustos 1916 sabah erken saatlerde İngiliz birliklerinin ileri harekâtını durdurmak için Port Said de bulunan depolara hava taarruzu düzenlenmiş, icra edilen hava taarruzunda 176 Keyüsk (1951). Türk Havacılık Tarihi Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, 115. Keyüsk (1951). Türk Havacılık Tarihi Keyüsk (1951). Türk Havacılık Tarihi Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, von Kressenstein (1943). Türklerle Beraber, Yalçın, vd. (2006). Türkiye Cumhuriyeti, 95. Aybars, E. (1989). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1, 93. Eroğlu, H. (2010). Türk İnkılâp Tarihi. Ankara: Savaş Yayınevi, 67.

67 53 belirlenen hedeflere isabet olduğu görülmüştür Eylül 1916 da Port Said e yapılan hava taarruzunda ise 46 kayıp verdirilmiş, ayrıca atılan bombalar Kızıl Deniz e açılmakta olan Raven-II adlı gemiye büyük ölçüde zarar vermiştir Eylül sabahı İngiliz kuvvetleri Birülmezar da konuşlu Osmanlı atlı birliklerine taarruz etmiş, taarruza karşı konularak İngilizler ağır kayıplarla geri püskürtülmüştür. Aynı gün Elariş Körfezinde aralarında iki uçak gemisi bulunan on harp gemisi görülmüştür. 183 Aynı gün Elariş kuzeyinde bir İngiliz uçağı ile hava muharebesine giren 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü uçakları İngiliz uçağını düşürmüşlerdir üncü Ordu Komutanlığı tarafından Başkomutanlık Vekâletine 18 Eylül 1916 da gönderilen üç haftalık hava keşif raporlarında; Muhammediye de ve Romani de bulunan İngiliz ordugâhları sayısının Ağustos ortasından itibaren arttığı, demiryolu için ray döşeme işlemlerinde büyük bir ilerleme olduğu bildirilmiştir. Söz konusu raporda son üç hafta içerisinde İngiliz uçaklarının iki kez El-Ariş e, üç kez de Birülmezar a hava taarruzu düzenleyerek bombaladığı Başkomutanlık Vekâletine bildirilmiştir. İngilizler taarruzlarına devam ederken Türk birlikleri doğuya doğru çekilmeye devam etmiştir. Yakıt ikmalinde yaşanan sıkıntılar ve İngilizlerin ilerleyişinden dolayı Elariş te bulunan 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü tekrar Birüssebi ye intikal etmiştir Ekim 1916 da iki İngiliz süvari alayı, bir uçak filosu ile işbirliği yaparak Mağara daki Türk müfrezesine batı ve kuzey-batıdan taarruza etmiş, Türk müfrezesi taarruza karşı koyarak İngilizleri geri çekilmeye mecbur etmiştir. 186 Türk uçağı tarafından harekât alanı üzerinde 2 Aralık 1916 da yapılan hava keşfi esnasında Seyhzüveyt dolaylarında çift kanatlı bir düşman uçağı ile hava muharebesi yapılmış, yapılan hava savaşında Türk uçağı tarafından İngiliz uçağı düşürülmüştür. Türk uçakları tarafından 8 Aralık 1916 da yapılan hava keşfinde, demiryolu inşaatının Birülmezar kuzeydoğusunda olduğu, demiryolunun El-Ariş e doğru ilerlediği tespit edilmiştir. 16 Aralık ta yapılan hava keşfinde ise demiryolu inşaatındaki çalışmaların arttığı, bir gün sonra yapılan hava keşfinde 181 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Morea, (1994). The Royal Air Force, von Kressenstein, (1943). Türklerle Beraber, ATASE. BDH. K: 1438, D: 237A, F: Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, von Kressenstein, (1943). Türklerle Beraber, 128.

68 54 ise Birülmezar ın doğusunda İngiliz ordugâhların bulunduğu tespit edilmiştir. 187 Yapılan hava keşiflerinin neticelerinin değerlendirilmesi sonucunda İngilizlerin yakında El-Ariş e taarruz edeceği kanısına varılmıştır. Bunun üzerine 4 üncü Ordu Komutanlığı Kanal Seferi Kuvveti nin geri çekilmesine karar vermiş, Türk birlikleri Mağdaba ya kadar çekilmiştir. 22 Aralık 1916 öğleden sonra dokuz harp gemisinin himayesinde bir tümen kadar olan İngiliz süvarisi Elariş e girmiş, dokuz İngiliz uçağı da Elariş e birkaç yüz bomba atmıştır Aralık 1916 da İngilizler Mağdaba daki Türk birliklerine taarruz etmiş, yüz er ve Mağdaba daki Alay Komutanını da esir almıştır. İngilizlerin, ileri mevzide konuşlanan Türk birliklerini etkisiz hale getirerek başarı kazanmak amacıyla doğu yönünde harekete geçmesinden dolayı Sina da bulunan Osmanlı birliklerinin Birüssebi-Gaze hattaına çekilmesine karar verilmiş ve uygulamaya konulmuşltur. Birüssebi de konuşlu olan uçak bakım hangarı malzemeleri ile birlikte Ramle de uygun bir alana intikal ettirilmiş, Birüssebi intikal meydanı olarak bırakılmıştır yılı içerisinde sadece 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü tarafından 39 adet İngiliz uçağı düşürülerek ve kullanılmaz hale getirilerek İngilizlere önemli ölçüde silah sistem zayiatı verdirilmiştir Hicaz Bölgesinde Osmanlı Hava Harekâtı Arap İsyanı İngiltere, II.Abdülhamid tarafından etkinliği arttırılan halifelik sıfatının Arap coğrafyasındaki etkisini ortadan kaldırmak istiyordu. İngiltere, halifelik sıfatının 1880 yılından sonra Araplara geçmesi gerektiğininin, kendi kontrollerinde ve korumalarında Osmanlı Devleti nden ayrılmak koşuluyla kurulacak bir Arap devletini destekleyeceklerininin propagandasını yapmıştır lerden bu yana Halifeliğin Arapların hakkı olduğunu ve onların Osmanlıdan ayrı kendi himayesinde kurulacak devletlerini destekleyeceklerini telkin etmişlerdir baharında Mekke Şerifi Hüseyin in ikinci oğlu Abdullah, İngiltere nin Mısır Genel Valisi Lord Kitchener ile daha sonra da Kitchener in Doğu İşleri Kâtibi Ronald Storrs ile görüşmüştür. Arap İsyanının temelleri bu görüşmelerde 187 Erden, (1948). 1 inci Cihan Harbinde, 20. Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, von Kressenstein, (1943). Türklerle Beraber, Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Yalçın, O. (2016). Havacılık, Hava Gücünün Doğuşu ve Birinci Dünya Savaşına Etkisi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (59), 222.

69 55 atılmıştır. 191 Osmanlı Devleti nin Trablusgarp ve Balkan Savaşlarında yenilmesini fırsat olarak değerlendiren Araplar, Mekke Şerifi Hüseyin in kışkırtmalarıyla ayaklanmıştır. Büyük ümitlerle Osmanlı Devleti tarafından ilan edilen cihat Arap coğrafyasının tamamında beklenen katılımı göstermemiştir. Arap coğrafyasının bazı ileri gelenleri İngiltere nin vaatlerine de inanarak İngiltere ile birlikte hareket etmişlerdir. 192 Osmanlı Devleti tarafından benimsenen Arap coğrafyası ile iyi ilişkiler kurmak düşüncesi nedeniyle Arap isyan hareketleri zor kullanılarak bastırılmamıştır. Osmanlı Devleti tarafından takip edilen bu politika 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa tarafından da uygulanmış, Cemal Paşa Emir Faysal ile görüşme yaparak anlaşmışlardır. Yapılan anlaşma ile Faysal 1500 Hecinsüvar ile 2 nci Kanal Seferine katılacaktı. Fakat Türklerle iyi ilişkiler kurmak istemeyen Şerif Hüseyin kaul edilmesi mümkün olmayan şartlar öne sürmüş, nihayetinde de İngiltere den ekonomik yardım kurulacak olan Arap Devleti nin kralı olma sözü alarak Osmanlı Devleti ne karşı isyan etmiştir. 193 Mekke Şerifi Hüseyin, Birinci Cihan Harbi patlak verdiğinde İstanbul a bağlılığını bildirmesine karşılık, 10 Temmuz 1916 tarihinde isyan ettiğini duyurmuştur. 194 Suriye ve Filistin de muharebeler devam ederken Türk birliklerine arkadan saldırarak İngilizlerin işini kolaylaştırmak isteyen Mekke Şerifi Hüseyin üzerine Hicaz seferi planlamaya konulmuştur. Hicaz üzerine yapılacak bir harekâtta başarı sağlanmasının tek yolu Anadolu yu Hicaz a bağlayan demiryolunun faal olmasına bağlıydı. Galip Paşa 16 Haziran 1916 da Hicaz Valisi ve Komutanı olarak tayin edilmiştir. Az sayıdaki birlikleriyle Mekke ye giren Galip Paşa Şerif Hüseyin in hazırlıklarını engellemeyi ve yapmayı planladığı harekâtı sonlandırmayı başaramamıştır. Asi araplar Mekke ve Cidde de durumu kendi kontrollerine almışlar, Medine ye yöneldiklerinde ise Türk kuvvetlerinin savunması ile karşılaşmışlardır. Takviye edilen Türk kuvvetleri taarruza geçerek bazı önemli yerleri 191 Öke, M.K. (1987). Tarihten Günümüze Filistin Sorunu ve Türkler ( ). Ankara: Kıbrıs Türk Kültür Derneği Genel Merkezi Yayınları, Yalçın, vd. (2006). Türkiye Cumhuriyeti, 103. Suud Emiri Suud bin Reşid, 30 Ağustos 1914 tarihinde devam eden savaşa Osmanlı Devleti nin iştiraki durumunda bölgedeki tüm kabilelerle birlikte hükümetin emrinde olacağını bildirmesine rağmen İngilizlerin vaatlerine kapılarak Osmanlı Devleti ne karşı isyan edenler arasına katılmıştır. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde, (I), Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 120. Öke (1987). Tarihten Günümüze Filistin, Yalçın, vd. (2006). Türkiye Cumhuriyeti, 103.

70 56 geri almışlardır. Bu arada da Ordu Komutanlığı yetkisi ile Fahrettin Paşa Medine Muhafızlığı görevine getirilmiştir İsyana Karşı Hava Gücünün Kullanılması Medine de Araplara karşı askerî harekât başladığında kara birliklerine destek olmak amacıyla Hicaz Bölgesine bir uçak bölüğü gönderilmesine karar verilmiştir. Hicaz bölgesine gönderilecek uçak bölüğünün konuşlanması amacıyla uygun bir alan belirlemek ve bölge iklimi ile ilgili veri elde etmek için Pilot Üsteğmen Orhan, Başkomutanlık tarafından Medine ye gönderilmiştir. Hicaz da kurulan 1 inci Kuvvei Mürettebe Komutanlığına katılmak üzere İstanbul daki 3 üncü Tayyare Bölüğü 23 Haziran 1916 da hareket etmiştir. Üsteğmen Orhan ın değerlendirmeleri 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa tarafından 20 Temmuz 1916 da Başkomutanlığa gönderilen raporda belirtilmiştir. Bu raporda Medine ye gönderilecek uçakların hava soğutmalı olduğundan sıcak havalarda Hicaz Bölgesinde uçamayacağı, sıcak havalarda kg.lık bomba taşıyabileceklerinden yapılacak bombardımanların etkili olmayacağı, menzili uzun ve süratli uçakların gönderilmesi gerektiği belirtilmiştir Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi,

71 57 Harita 3.3. Hicaz Demiryolu Civarında Hava Birliklerinin Faaliyetleri 197 Havran ve Cebeliduruz bölgelerinde bulunan Arapların da isyan etmeye başlaması nedeniyle 4 üncü Ordu Komutanlığı 3 üncü Tayyare Bölüğü içerisinden üç uçaktan oluşan bir müfreze oluşturarak Mürettep Kuvvetler Komutanlığı bağlısı olarak görev yapmak üzere Medine ye göndermiştir. 3 üncü Tayyare Bölüğünün pilot, rasıt ve bakım personeli Almanya da kısa bir eğitim gören ve tecrübesi olmayan personelden oluştuğundan sık sık kazalar meydana gelmiştir. 10 Ağustos 1916 da hava keşfi görevinden dönen Üsteğmen Orhan Bey yanlış iniş yapmış, kaza kırım sonucunda uçak kullanılmaz hale gelmiş ve kendisi ile birlikte rasıt yaralanmıştır. Kaza ile ilgili rapor hazırlayan Üsteğmen Orhan Bey, raporun uçakların aşırı sıcak hava nedeniyle bu bölgede uçamayacağını iddia ederek 4 üncü Ordu Komutanlığını da yanlış kanaate sürüklemiştir. Komutanlık, Başkomutanlığa Hicaz Cephesi için yeni uçaklara ihtiyaçlarının olduğunu, uçaklar tahsis edilip cepheye sevki tamamlanana dek 300 üncü Paşa Tayyare bölüğünden oluşturulacak bir müfrezenin Medine ye 197 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Kroki 49.

72 58 gönderilmesini teklif etmiş, Başkomutanlık yapılan teklifi uygun bularak 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğünden dört uçak ve yedek malzemeyi bu bölgeye göndermiştir. 198 Resim üncü Tayyare Bölüğü Personeli Cepheye İntikal Sırasında İdari ve harekât alanındaki başarısızlıktan dolayı Üsteğmen Orhan Bey Bölükten alınmış, yerine Üsteğmen Fazıl Bey atanmıştır. Hava Kuvvetleri Müfettişliği Üsteğmen Fazıl dan 3 üncü Tayyare Bölüğündeki Türk uçaklarının Hicaz Bölgesinde uçmak için teknik olarak yeterli olup olmadıklarına yönelik araştırma yaparak Hava Müfettişliğine inceleme sonuçlarını bildirmesini istemiştir. Üsteğmen Fazı Bey 26 Eylül 1916 da Medine ye ulaşmış, teknik olarak uçamasının mümkün olmadığı söylenen uçaklarla uçuş tecrübesine başlamıştır. Yapılan tecrübe uçuşlarında sonuç alınmış ve hazırlanan raporda, eski uçaklarla bu bölgede uçuş yapılabileceği, başarısızlığın nedeninin tecrübe ve eğitim eksikliğinden kaynaklandığı belirtilmiştir Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 121. Ordu Komutanının emri gereği 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü envanterinden dört uçak ve yedek malzemeleri Şam da 3 üncü Tayyare Bölük Komutanı Üsteğmen Fazıl Beye teslim edilmiş ve Medine ye gönderilmiştir. Özdemir, Y. (1981). Şehit Pilot Binbaşı Fazıl Bey. Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü, Özdemir, (1981). Şehit Pilot Binbaşı..., Üsteğmen Fazıl Bey in Umuru Havaiye Müfettişliği Huzuru Aliyesine başlığı ile yazdığı raporun tamamı için bkz. Özdemir, (1981). Şehit Pilot Binbaşı, Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi

73 59 Üsteğmen Fazıl Bey kısa sürede uçakları uçuşa hazırlatmış ve 3 Ekim 1916 da Parasol modeli tayyare ile Hicaz demiryolu üzerinde bir keşif uçuşu yapılmış, yapılan keşifte demiryolunda herhangi bir tahribat olmadığı ve amelelerin çalışmakta olduğu tespit edilmiştir. 200 Üsteğmen Şakir Bey 13 Ekim 1916 da hava keşfi vazifesi için havalanmış, bölgede yerlerini tespit ettiği asi araplar üzerine her biri on iki kilogram olan iki bomba atmak suretiyle hava taarruzu icra etmiş, hava taarruzunu müteakip keşif vazifesine devam etmiştir. Yapılan hava keşfinde biri Derviş in batısında diğeri Abbas ın kuzeyinde siyah Arap çadırları tespit edilmiştir. Bu arada Madya-Salt ve Eriha bölgelerine 3 Kasım 1916 da asiler saldırmıştır. Medine deki konuşlu olan uçak bölüğü Elyas a intikal ettirilmiş ve kasım ayında Türk uçakları tarafından Hicaz Bölgesinde dokuz hava taarruzu ve hava keşfi görevi icra edilmiştir Kasım 1916 akşamı Medine 3 üncü Tayyare Bölüğünde görev yapan Üsteğmen Saim Bey, uçağıyla Biriilyas a inerken irtifa dümeninin kumanda etmemesi sonucu düşmüş ve şehit olmuştur Doğu Akdeniz de Osmanlı Hava Harekâtı Filistin Cephesinde bulunan Türk birliklerinin anavatanla irtibatı denizden ziyade karayolu ve demiryolu ile yapılmaktaydı. Suriye-Filistin Cephesinde bulunan birliklerin ikmali de bu yollardan yapılıyordu. Üç cephenin ikmal yollarını teşkil eden demiryolu İskenderun Körfezi nin kuzey-doğu bölgesine çok yakın idi. İngilizler İskenderun Körfezine büyük ölçüde bir çıkarma yaparak yerleşmeyi başarması durumunda üç cephenin demiryolu bağlantısını kesmiş ve Irak taki durumunu kolaylaştırmış olacaktı yılı Ağustos ayından itibaren Doğu Akdeniz de İngiliz ve Fransız donanmalarının ablukası hüküm sürüyordu. Bu sıralarda İtilaf Devletleri Selanik ten çektikleri birliklerini Mısır da toplamaya başlamışlardı. İtilaf Devletleri birliklerinin Selanik ten ayrıldıkları istihbar edilmiş, ancak nereye gittikleri öğrenilememişti. 200 Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 123. Keyüsk, (1951). Türk Havacılık Tarihi ATASE. BDH. K:1427, D:178, F:1-14. ATASE. BDH. K:1425, D:169, F:1-55a. 203 Erden, (1954). Birinci Dünya Savaşında, 170.

74 60 Anadolu ya karşı yeni bir harekâtın başlayacağından şüphelenen Başkomutanlık, birliklerin yerini tespit etmek için Midilli adasına hava keşfi yaptırmış, yapılan keşif sonucu Midilli de hiçbir kuvvetin bulunmadığı tespit edilmiştir. İhtimalleri değerlendiren Başkomutanlık, Kıbrıs adası üzerinden İskenderun a yapılacak bir çıkarmayı gündemine almıştır. 204 Başkomutanlık Kıbrıs adasında herhangi bir düşman faaliyeti olup olmadığının tespit edilmesi için bir uçak müfrezesi oluşturularak Adana ya gönderilmesine karar vermiştir. Hava Kuvvetleri Müfettişliği çok acele olarak müfrezeyi teşkil etmiş ve Pilot Üsteğmen Midhat ı Komutanlığına atamıştır. Uçak malzeme ve avadanlığı eksik olan müfreze İstanbul dan hareketle Pozantı İstasyonuna indikten sonra Toros dağlarını arabalarla aşmak suretiyle, 23 Aralık 1915 te Külek e gelmiştir. Müfrezenin emrine verildiği 23 üncü Tümen Komutanlığı, Külek te hava meydanı için bir yer seçmiş ve müfrezenin buraya yerleşmesini istemiştir. Ancak 23 üncü Tümen Komutanlığının seçmiş olduğu alan uçakların iniş-kalkışı için uygun olmayan, bataklık bir arazi idi. 205 Müfreze Komutanı Midhat Nuri Efendi, durumu 4 üncü Ordu Komutanlığına iletmiş ancak ilk etapta olumlu cevap alamamıştır. Daha sonra Külek te yapılan meydandan hava harekâtı icra edilemeyeceğini anlayan 4 üncü Ordu Komutanlığı uçak müfrezesinin ilk etapta Tarsus a oradan da Adana ya nakledilmesine müsaade etmiştir. Uçak müfrezesi 6 Şubat 1916 da Adana ya taşınmıştır. 206 Uçak Müfrezesi Adana da uçuş faaliyetlerine başlamış ancak Kıbrıs adası üzerine uçuş yapılması pek mümkün görülmemiştir. Müfreze envanterinde bulunan Rumpler B.I tipi uçakların harekât yarıçapı Adana dan Kıbrıs â kadar uçuş yapmaya elverişli olmadığından uçak müfrezesi tekrar meydan değiştirmek zorunda kalmış, Silifke ye nakledilmiştir. Müfreze envanterindeki uçak sayısı da Mart ayının sonundan itibaren ikiye çıkmış, müfrezenin adı da 4 üncü Tayyare Bölüğü olmuştur Nisan 1916 sabah saat 7.30 da meydandan havalanarak Kıbrıs Adasına keşif yapılmıştır. Yapılan keşif uçuşunda hiçbir askerî hazırlığa rastlanılmamıştır. Bu sırada uçuş ekibi eksikliğini gidermek için Bölük Komutanlığına Deniz Yüzbaşı Hüseyin Sedat Bey atanmıştır. Başkomutanlık Kıbrıs adası üzerine keşif görevlerinin devam etmesini istiyordu Ağustos 1916 ya kadar Kıbrıs 204 Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), ATASE. BDH. K: 1438, D: 237A, F: Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 124. Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ) Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), 318.

75 61 Adasına yapılan hava keşiflerinde Lefkoşa, Larnaka, Magosa dolaylarında İngiliz toplanmalarına ve askerî hazırlıklara ait herhangi bir bulgu tespit edilmemiştir. 209 Resim üncü Tayyare Bölüğü Personeli Faal uçak mevcudu gün geçtikçe azalmış, personel mevcudu da tayin ve sağlık nedenleriyle Ekim 1916 ayından itibaren azaldığından Bölük görev yapamaz hale gelmiştir. Bir nebze de olsa pilot eksikliğini gidermek amacıyla Sivil Pilot Behçet Bey, 4 üncü Tayyare Bölüğüne atanmıştır. Behçet Bey 15,16 ve 18 Kasım 1916 tarihleri ile 1 ve 23 Aralık 1916 tarihlerinde Kıbrıs adasına keşif uçuşları yapmış, yapılan hava keşiflerinde askerî hazırlığa dair hiçbir bulgu tespit edilmemiştir Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, 124. Kurter (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ), Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ),

76 62

77 YILINDAN MONDROS MÜTAREKESİ NE KADAR OSMANLI HAVA HAREKÂTI VE FAALİYETLERİ Yılı Osmanlı Hava Harekâtı ve Faaliyetleri 1917 yılında Türk uçakları tarafından yapılan hava keşiflerine göre İngilizlerin kanal ile Tellürrefah arasında altı tümeni, Bittia da iki tayyare bölüğü 211 mevcuttu. Ayrıca sonradan ikinci bir topçu tayyare bölüğü de cepheye gönderilmiştir. Osmanlı Devleti nin ise üç tümen ve iki muhtelif alay ile Ramle de bulunan 300 üncü Tayyare Bölüğü mevcuttu üncü Ordu Komutanlığı 19 Ocak 1917 yılında Başkomutanlık Karargâhına gönderdiği raporda; İngilizlerin Bittia da 20 uçağı olduğunu, Türk uçaklarının sayısının altıyı geçmediğini, Türk uçaklarının silahsız olmasından dolayı yüksekten uçmak zorunda kaldıklarını ve İngilizlerin hava üstünlüğünü ele geçirmesinden duydukları endişelerini belirtmiştir. Ayıca İngilizlerin filo halinde uçtukları, filonun bir kısmının yüksekte uçarak uçaklarını Türk uçaklarının taarruzlarına karşı koruduğu, İngiliz uçaklarının bir kısmının ise alçalarak soğukkanlılıkla bomba attıkları bildirilmiştir. İngiliz uçaklarının icra ettiği uçuşların bazı kıtalarda moral bozukluğuna yol açtığı da belirtilmiştir. Aynı raporda Başkomutanlıktan cepheye uçak gönderilmesini ve uçak yakıtı ihtiyacının karşılanması gerektiği belirtilmiştir. 213 Karargâha gönderilen bu rapor üzerine bölükteki eski tip Parasollerin yerine daha modern vasıfta ve önünde makineli tüfek bulunan yeni Rumpler C ve Albatros D III avcı uçakları gönderilerek bölüğün harp gücü arttırılmıştır yılı başlangıcında Sina da bulunan Türk birlikleri geri çekilmiş buna mukabil İngilizlerin ileri yürüyüşü ise devam etmiştir. İngilizlerin gizlilik içerisinde yürüttüğü ileri harekâtı, Türk uçakları tarafından keşfedilemediğinden Tellürrefah da bırakılan Türk müfrezesi İngilizler tarafından esir alınmıştır. İngilizler ilerledikçe hava birliklerini de ileriye doğru hareket ettirmiş, Türk harekât bölgesi üzerinde keşif ve taarruz görevlerine devam etmişlerdir. 9 Ocak 1917 de 300 üncü Tayyare Bölüğünden Üsteğmen Yunger ile 211 Bu bölüklerden biri uzak keşif ve bombardıman görevi icra eden Avustralya Tayyare Bölüğü, diğeri ise taktik alanda kullanılan ve topçu birliklerine ateş tanzimi vazifesi yapan Tayyare Bölüğüdür. Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 190. Dördüncü Ordu Komutanlığı tarafından Karargâh-ı Umumiye ye gönderilen raporun tamamı için bkz. Keyüsk, M. (1952). Türk Havacılık Tarihi Eskişehir: Hava Basımevi, 2, Holzhausen, (1982). Birinci Dünya Harbi nde, 42.

78 64 Teğmen Yeşunek Tellürrefah civarındaki keşif görevi yapan İngilizlere ait bir uçakla yaptıkları hava muharebesi soncunda İngiliz uçağunu ıskat etmişlerdir Ocak 1917 de İngiltere Hava Kuvvetlerine ait bir filo Birüssebi Meydanına hava taarruzu düzenleyerek bombalamıştır Birinci ve İkinci Gazze Muharebeleri ve Osmanlı Hava Harekâtı 23 Şubat 1917 de İngilizler Hanyunus a bir taarruzi keşif harekâtı başlatmış, ilk taarruz Türk kuvvetleri tarafından geri püskürtülmüş, 28 Şubat 1917 de Hanyunus İngilizler tarafından işgal edilmiştir. İngilizlerin ilerleyişi üzerine 4 üncü Ordu Komutanlığı, Türk birliklerinin Gazze-Telûşşeria-Birüssebi hattına kadar çekilmesine karar vermiştir. İngilizlerin Gazze ye doğru ilerlediği, 25 Mart 1917 sabahı 300 üncü Tayyare Bölüğü tarafından yapılan hava keşfi ile tespit edilmiştir. Yapılan keşifte, İngilizlerin bir piyade tümeni ile Gazze ye doğru ilerlediği, üç atlı piyade tümeni ile Elariş üzerinden Elhavidi ye ilerlediği tespit edilmiş ve Komutanlığa bildirilmiştir. Yapılan keşif sonrası Türk kuvvetleri hazırlıklarını hızlandırmış ve gerekli önlemler önceden alınmıştır. 1 inci Kuvvei Seferiye Komutanlığının 25 Mart 1917 tarihli 4 üncü Ordu Komutanlığına gönderdiği raporda yapılan hava keşiflerine göre; İngiliz kuvvetlerinin Tellelrefah, Dirbalah ve Beni Süheyle civarında ordugâh hazırlamakta olduğu, Tahava-Tellelcema civarında az sayıda güvenlik amaçlı birliklerin olduğu, demiryolu inşaatının Hanyunus yakınlarına kadar geldiği, İngilizlerin kontrolü altına giren yerlerde nakliyat faaliyetlerinin yoğunlaştığı bildirilmiştir. Ayrıca aynı raporda İngilizlerin 26 Mart 1917 de taarruz etmesinin mümkün olduğu belirtilmiştir. 216 İngiliz 5 inci Filo Komutanı Yarbay Borton, İngiliz kara birliklerine destek vermek amacıyla Çöl Kolu ile sürekli iletişim, keşif görevi ve topçu atış tanzimi için beşer uçak ve sürekli devriye atılması için altı uçak görevlendirmiştir. 217 İngiliz General Murray, Filistin de konuşlu Doğu Kuvvetleri Komutanına Gazze için taarruz emri vermiştir Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi, , 216 Kemal, C. (2014). Birinci Dünya Savaşında Gazze yi Nasıl Kaybettik?. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (55), Morea, (1994). The Royal Air Force, Nedim, (1995). Filistin Savaşı, 43.

79 65 Cephede görev yapan Türk uçakları tarafından 26 Mart 1917 sabah saat 9.00 da yapılan hava keşif raporunda; İngilizlerin bir tümeninin Gazze yönünde ilerlediği, bir tümenlik başka bir kuvvetin ise Huc yönünde ilerlediği ve öncü birliklerinin Teleşşeria ayrımını geçtikleri ve ilerlemeye devam ettikleri, Elkoçan bölgesinde altı alaydan oluşan süvari birliği ile üç taburdan ibaret piyade birliğinin yedek kuvvet olarak bekletildiği ve üç tümen ve üç taburdan oluşan İngiliz kuvvetinin ise Hanyunus u geçtiği ve Gazze ye doğru ileri hareketine devam ettiği tespit edilmiştir Mart 1917 de İngilizler taarruza geçmiş, Türk birlikleri savunmada kalarak İngilizleri geri püskürtmeyi başarmıştır. 27 Mart 1917 sabahı 300 üncü Tayyare Bölüğü tarafından yapılan hava keşfi ile de İngilizlerin geri çekilmekte olduğu bilgisi elde edilmiştir. Böylece İngilizlerin taarruzu ile başlayan Birinci Gazze Muharebesi İngilizlerin zayiatıyla son bulmuş ve İngilizler geri çekilmiştir. Birinci Gazze Muharebesinin Türk birlikleri tarafından başarılı bir şekilde sona erdirilmesinde ve İngilizlerin geri çekilmesinde 300 üncü Tayyare Bölüğünün aralıksız keşif ve gözetleme vazifelerini yapmasının ve tespit ettiği bilgileri zamanında Komutanlığa bildirmesinin büyük katkıları olmuştur üncü Tayyare Bölüğü İngiliz çöl demiryolu inşaatını ve düşmanın bütün ileri hareketlerini dikkatle izlemiş, Başkomutanlık tarafından karşı tedbirlerin zamanında alınmasını sağlamıştır. Yzb. Felmy komutasındaki 300 üncü Tayyare Bölüğü 1917 sonbaharına kadar 16 düşman uçağını düşürmüş, 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa nın takdirine mazhar olmuştur. 221 Birinci Gazze Muharebesinden sonra 4 Nisan 1917 de İngilizlerin Romani deki su tesisleri Türk uçakları tarafından bombalanmış, 6 Nisan da ise Türk uçağı tarafından mecburi iniş yapan bir İngiliz uçağı bombalanmıştır. 222 Birinci Gazze Muharebesinde başarısız olan İngiliz kuvvetlerinin Gazze ye tekrar taarruz etmek için hazırlıklara başladığı ve birliklerini takviye ettiği 300 üncü Tayyare Bölüğü tarafından yapılan keşiflerle tespit edilmiştir. Yapılan hava keşiflerinde İngilizlerin 3 üncü ve 53 üncü Tümenlerinin cepheye doğru ilerlemekte olduğu, Telcemma ve Şelâle de birliklerin toplandığı ve buradan ileri harekete geçtikleri tespit edilmiştir. 19 Nisan 1917 de İngiliz kara birlikleri, denizden harp gemilerinin de desteğiyle taarruza geçmiştir. İngilizler, 219 Morea, (1994). The Royal Air Force, 55. Kemal, C. (2014). Birinci Dünya Savaşında, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Morea, (1994). The Royal Air Force, Flanagan. Büyük Harp te Osmanlı Hava, Holzhausen, (1982). Birinci Dünya Harbi nde, s.42. Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 193. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

80 66 İkinci Gazze Muharebesi başlarken Türk kuvvetlerine göre taarruz gücü bakımından daha üstün durumda bulunuyordu. Kırk bin tüfek, yüz yetmiş top ve yirmi beş uçağa sahip olan İngilizler, on dört bin tüfek, doksan dört makineli tüfek, bin ikiyüz mızrak, doksan dokuz top ve altı uçağa sahip olan Türk kuvvetlerine göre daha üstün durumda bulunuyordu. 223 Yapılan muharebelerden sonra İngilizler yaklaşık kayıp vererek geri çekilmiştir. İkinci Gazze Muharebeleri esnasında Türk uçakları tarafından devamlı keşif ve bombardıman görevleri icra edilmiş, muharebe sırasında mevzi hava üstünlüğü Türk uçakları tarafından sağlanmış, İngiliz uçaklarının muharebe sahasına girmelerine izin verilmemiştir. Böylelikle İngiliz uçakları tarafından İngiliz topçu birliklerine atış tanzimi yaptırılmayarak topçu birliklerinin etkisi kırılmıştır. İngilizlerin taarruza başlaması ile birlikte, Nisan 1917 de, Türk uçakları tarafından 19 çıkış yapılmış ve 38 saat uçuş gerçekleştirilmiş, İngiliz hedefleri üzerine toplamda kg. bomba atılmıştır. 25 Nisan 1917 de yapılan hava keşfi ile İngilizlerin Teletine-Şaluf-Mansure-Maşrafa-Asferiye hattına çekilmiş olduğu ve bu hat üzerinde yeniden tahkimata başladığı tespit edilmiştir Belen, F. (1966). Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1917 Yılı Hareketleri. Ankara: Genelkurmay Basımevi, C:IV, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi,

81 67 Harita 4.1. İkinci Gazze Muharebesi 17 Nisan Yıldırım Ordular Grubu nun Teşkili ve Alman Paşa Tayyare Bölükleri Filistin muharebeleri devam ederken Irak ta ilerleyen İngiltere birlikleri tarafından 11 Mart 1917 de Bağdat alınmıştır. Bağdat ı geri alarak İslam dünyasında Osmanlı Devleti nin itibarını kurtarmaya karar vermiş olan Türk ve Alman Başkomutanlıkları, Mezopotamya da kullanılmak üzere yeni bir ordular grubunun kurulmasına karar vermiştir. Almanya, Türk müttefiklerini desteklemek için Paşa-II 226 birlikleri denilen kişilik bir yardım kuvveti göndermeyi kabul etmişti. Bağdat ın İngilizlerden geri alınmasını sağlamak amacıyla Yıldırım Ordular Grubu namında yeni bir ordu kurulmuş ve General Von Falkenhayn Yıldırım Ordular Gurubu Komutanı olarak atanmıştır. Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığının öncü birlikleri Halep te toplanmış, mümkün olduğu kadar İngiliz kuvvetlerine ön almak amacıyla Yıldırım Ordular Grubunun Filistin e gönderilmesine karar verilmiştir ATASE. BDH. K: 3211, D: 27, F: Paşa-I Müfrezesi, İkinci Kanal Harekatı nı desteklemek amacıyla, Albay Von Kress in emrine gönderilen bir Tabur gücündeki müfrezenin; Paşa-II Müfrezesi, üç piyade, bir topçu taburu, bir uçaksavar bataryası, bir otomobilli cephane kolu, muhabere ve istihkam müfrezeleri, dört uçak müfrezesi, iki seyyar hastahane ve bazı otomobil kollarından kurulu Alman Asya Kolunun özel adı olarak verilmiştir. Kemal, C. (2014). Birinci Dünya Savaşında, Holzhausen, (1982). Birinci Dünya Harbi nde, 42-43, Göymen (1969). Birinci Dünya Harbi,

82 68 Alman Paşa Birliklerinin çekirdeğini, üç piyade taburundan oluşan Alman Asya Kolunun yanı sıra dört keşif bölüğü, bir uçak parkı ve bir uçak komutanlığı karargâhından oluşan bir uçak grubu teşkil ediyordu. 228 Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığına sorumluluk sahasında hava taarruzu ve hava keşfi görevlerini icra etmek, yakın hava desteği vermek amacıyla 1917 Ağustos ayında Alman Paşa Tayyare Bölüklerinin kadroları esas alınarak 301 inci, 302 nci, 303 üncü ve 304 üncü Paşa Tayyare Bölükleri namında dört adet uçak bölüğü tahsis edilmiştir. 229 Çizelge 4.1. Paşa-II Bölüğün Kuvvet Durumu 230 Uçucu Personel Bakımcı ve Diğer Personel Personel Av Uçağı Keşif Uçağı Uçak Sayısı Alman Paşa Bölükleri malzeme ikmali bakımından mükemmel olmasına karşılık, bölük envanterinde bulunan uçaklar bakımından çok iyi durumda değildi. Bölük envanterinde bulunan uçakların gövdeleri ve kanat iskeletleri madeni olduğundan uçağın hareket kabiliyetini olumsuz etkilemiş, uçakları hantallaştırmıştır. Paşa Tayyare Bölüklerinin personeli ve malzemeleri Temmuz 1917 de Münih ten hareket ederek Viyana, Budapeşte ve Belgrat üzerinden tren ile İstanbul a sevk edilmiştir. Uçak birliklerinin cepheye taşınması 10 hafta sürmüştür. İstanbul dan trenle yapılacak olan nakliyat sırasında Eylül 1917 de Haydarpaşa garında patlama olmuş, bu patlamada birçok uçak ve uçak malzemesi kullanılamaz hale gelmiştir. Paşa Tayyare Bölükleri İstanbul dan tren ile Eskişehir, Konya, Tarsus ve Rayak üzerinden Hayfa ya ulaşmıştır. 228 Holzhausen, (1982). Birinci Dünya Harbi nde, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, üncü Tayyare Bölüğü İngiliz Ordusunun hareketlerini takip etmek ve hazırlıklarını keşfetmek amacıyla görevlendirilmesine rağmen, Alman Arkeoloji Enstitüsü nden Theodor Wiegand tarafından, Alman pilotlardan bölgedeki antik tarihi yerlerin hava fotoğrafının çekilmesi istenmiştir. Tayyare Bölüğü tarafından, Ekim 1917-Ağustos 1918 ayları arasında Filistin, Lübnan, Rdün, Kahire ve Giza Piramitlerini kapsayan adet hava fotoğrafı çekilmiştir. Atrash, (2014). Mapping Palestine:, Flanagan, Büyük Harp te Osmanlı Hava, 56. Holzhausen, (1982). Birinci Dünya Harbi nde, 43.

83 69 Alman Paşa Tayyare Bölüklerinde pilotları ve rasıtların dışında başlangıçta gelen ve 5 meteorolog, motor-mekanik ustası, elektrik teknisyeni, kaynak ustası, marangoz, döşemeci, hava fotoğrafçısı, silah teknisyenleri ve diğer uzmanlardan oluşan 215 personel mevcuttu. 231 Tren ile yapılan nakliyat sırasında bölükler Filistin e varıncaya kadar sekiz uçak kullanılamaz hale gelmiştir. 232 Cephede bulunan uçaklar keşif ve bombardıman görevlerine devam etmiştir. 23 Eylül 1917 tarihinde Mülazım Bader kumandasındaki 136 numaralı uçak tarafından vurulan çift satıhlı bir düşman uçağı alevler içinde denize düşmüştür. 24 Eylül 1917 tarihinde ise Hanyunus-Gazze demiryolunun batısındaki bir düşman ordugâhı bombardıman edilmiştir. 233 Yıldırım Ordular Grubu Halep dolaylarında bulunduğu sıralarda Filistin Cephesindeki İngiliz kuvvetlerinin sayı bakımından arttığı ve taarruz hazırlıklarını hızlandırdığı gelen istihbarat raporlarından anlaşılıyordu. Başkomutanlık ile yapılan uzun yazışmalardan sonra Bağdat Cephesinde savunmada kalmaya, Yıldırım Ordular Grubu ile Filistin Cephesindeki orduyu takviye ederek, düşman hazırlıklarını tamamlamadan taarruz etmeye karar verilmiştir. 4 üncü Ordu Komutanlığı Cemal Paşa komutasında, merkezi Şam da, 8 nci ve 12 nci Kolordulardan ibaret olarak Suriye ve Batı Arabistan Vali ve Komutanlığı şeklinde değiştirilmişti. Filistin Cephesinde bulunan 20 nci ve 22 nci Kolordular, 8 inci Ordu adını almış ve General Von Kress bu ordu komutanlığına atanmıştır. Bu kuruluştan sonra cephe sağda 8 inci Ordu Komutanlığı, solda 7 nci Ordu Komutanlığı bulunmak üzere ikiye bölünmüştü. Yıldırım Ordular Grubuna tahsis edilmiş olan tayyare bölüklerinden; 300 üncü ve 301 inci Tayyare Bölükleri Ramle de, 302 nci Tayyare Bölüğü Elsafir de, 303 üncü Tayyare Bölüğü Ettine de, 304 üncü Tayyare Bölüğü ise Irakülmünşiye de konuşlanmıştır. Ayrıca Elhuç civarının Yıldırım Ordular Grubunun harekât merkezi olarak belilenmesi nedeniyle burası 231 Atrash, (2014). Mapping Palestine:, Holzhausen, (1982). Birinci Dünya Harbi nde, Flanagan, Büyük Harp te Osmanlı Hava, ATASE. BDH. K: 1406, D: 71, F: 20.

84 70 intikal meydanı olarak hazır edilmiş, 300 üncü ve 301 inci uçak bölüklerinin envanterinden bazı uçakların buraya intikal ettirilmesi sağlanmıştır. 234 Cephedeki İngiliz Hava Kuvvetleri Avusturalya menşeili uçak bölüğü dahil iki uçak bölüğü ve bir balon bölüğünden oluşuyordu. olmak üzere iki tayyare bölüğü ve bir balon bölüğü bulunmaktaydı. İngiliz uçakları tarafından 1917 Ekim ayında yapılan hava keşfinde Türk birliklerinin kuzeyde bulunan kuvvetlerinin güneye ilerlediklerini keşfetmişler ve taarruz kararı almışlardı. Bu arada İngiliz Hava Kuvvetleri taarruzdan önce takviye edilmişti. Hava üstünlüğü elde etmek için cepheye Bristol av uçaklarının yanında süratli bir keşif uçağı olan S.E.5 uçakları da gönderilmiştir. 8 inci Ordu Karargâhı, 3 üncü Gazze Muharebesinden önce, merkezi Halep te bulunan Yıldırım Ordular Grubuna bağlı olarak Huleykat da bulunuyordu. 7 nci Ordu Komutanlığı ise bölgeye hareket etmişti. Karargâhı Gazze de bulunan 22 nci Kolordunun, 53 üncü ve 3 üncü Tümen Komutanlıkları Gazze de, 7 nci Tümeni Gazze kuzeyinde bulunuyordu. 54 üncü, 26 ncı ve 16 ncı Tümen Komutanlıklarından teşkil olunan 20 nci Kolordu Komutanlığı Ennamus ve Kavuka arasında bulunuyordu. İngilizlerin ise Gazze nin güneyinden Tellelfari yakınlarındaki alanda 4 tümeni, Kavz ulbasal civarında 6 tümenden oluşan piayde kuvveti, Birüssebi batı bölgesinde üç tümeni, güney ve güney-batı Birüssebi de Avusturalya ya ait piyade birliği ve bir tümen Anzak süvari birliğinden oluşan ve Anzak süvari tümeninden müteşekkil çöl atlı çöl kolordusu bulunuyordu Üçüncü Gazze Muharebeleri ve Osmanlı Hava Harekâtı 2 nci Gazze Muharebelerini müteakip mevzilerine yerleşen Türk ve İngiliz birlikleri ve Komutanlıklarında yeni bir saldırı amacıyla çalışmalar devam ediyordu. Üçüncü Gazze Muharebelerinin planlama döneminde de Türk uçakları tarafından keşif ve taarruz görevlerine devam edilmiştir. Türk uçakları tarafından 1 Mayıs 1917 günü yapılan hava keşfi ile İngilizlerin Bittia da konuşlu uçak meydanında on iki, Balah ve Refah ta konuşlu uçak meydanlarında toplam on altı uçağının mevcut olduğu tespit edilmiştir. İngiliz uçaklarının konuşlu oldukları hava meydanlarında imha edilmesi amacıyla Türk uçakları tarafından Balah hava meydanına 4 ve 5 Mayıs 1917 günleri hava taarruzu düzenlenmiş, atılan bombaların hedeflere isabet ettiği görülmüştür. Türk uçakları tarafından yapılan bu taarruza 234 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 201. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi,

85 71 İngilizler 5-6 Mayıs 1917 tarihinde Ramle de bulunan 300 üncü Tayyare Bölüğünün konuşlu olduğu hava meydanına taarruz ederek karşılık vermiş, taarruzda İngiliz uçakları tarafından 20 adet bomba atılmıştır. Hava meydanında başarılı bir gizleme ve dağılma planı uygulandığından Türk uçakları bu taarruzdan hiçbir zarar görmemiştir. 5 Türk uçağından oluşan bir taarruz kolu 6 ve 7 Mayıs 1917 günleri Balah taki İngiliz hava meydanına ve ordugâhlara İngilizlerin şiddetli uçaksavar ateşine rağmen ikinci bir taarruz yapmıştır. Yapılan Türk akınlarına İngilizler karşılık vermiş, İngiliz uçakları tarafından Ramle ye bomba atmak ve makineli tüfeklerle ateş etmek suretiyle hava taarruzu düzenlemiş, hava akını sonucunda kadın ve çocukların çoğunluğunu oluşturduğu yirmi üç kişi ölmüş, on kişi de yaralanmıştır Mayıs 1917 de keşif görevi için kalkış yapan Türk uçağı Telelfari civarında iki İngiliz uçağına rastlamış, bu uçaklardan birini düşürmüş, diğeri ise kaçmıştır. 237 Bu görevde yapılan keşif sonucunda Hanyunus daki İngiliz birliklerinin sayısının arttığı görülmüştür Mayıs 1917 gecesi altı Türk uçağı Balah taki İngiliz hava meydanına, Balah ordugâhına ve istasyonuna hava taarruzunda bulunarak 230 kilo bomba atmışlardır. 24 Mayıs 1917 de havacı Üsteğmen Felmy ve rasıdı Falke uçak ile İngiliz mevzilerinin gerisine inerek, suyolunu dinamitle patlatmışlardır. 238 Mayıs 1917 ayı sürekli keşif ve taarruz vazifeleri icra edilerek geçirilmiş, yapılan hava görevlerinde, İngiliz uçakları ile yapılan hava muharebeleri sonucunda İngiliz uçakları hasara uğratılmış, İngilizlerin ikmal yollarına, telefon hatlarına ve suyollarına büyük zarar verilmiştir. Yapılan hava keşiflerine göre; Filistin Cephesinde İngiliz birliklerinin İkinci Gazze Muharebesinden sonra takviye edildiği, İngilizlerin 6 piyade ve iki tümenden oluşan süvari birliklerinden daha fazla kuvvete sahip olduğu, demiryolu inşaatının ilerlemekte olduğu ve Şeybnuran yönüne doğru uzattığı ve saldırı hazırlıkları kapsamında ikmal işlemlerini hızlandırdığı tespit edilmiştir Mayıs ayında mevzi hava üstünlüğü ve hava sahasının kontrolü tamamen Türk birliklerinin elinde olmasına rağmen İngilizlerin hava taarruzları da devam etmiştir. İngilizlerin hava taarruzlarının ve keşif görevlerinin yoğunlaşacağını tahmin eden faaliyetlerinin daha da 236 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

86 72 artacağını düşünen 4 üncü Ordu Komutanlığı 1917 Mayıs ayı son günlerinde Karargâha gönderdiği raporda yeni bir hava müfrezesinin daha cepheye gönderilmesini talep etmişti. 239 İngilizler Nil Nehri nden ileri mevzilere kadar çelik su boruları yaparak birliklerinin su ihtiyacını karşılamaktaydı. İngiliz birliklerinin su ikmaline sekte vurmak amacıyla 10 Haziran 1917 de 300 üncü Tayyare Bölük Komutanı Üsteğmen Felmy ile rasıdı Falke İngiliz mevzileri gerisinde çelik boruların geçtiği güzergâha iniş yapmış, borular dinamitlerle patlatılmıştır Haziran 1917 tarihinde havacı Mülazım Ditmar Efendi Halberstad uçağı ile Şam da tecrübe uçuşu yaparken, uçağının düşmesi sonucu yaralanmıştır. 19 Haziran 1917 de havacı astsubay Ravuçran ve rasıdı Mülazım Şitgal, hava muharebesinde bir İngiliz uçağını Osmanlı-İngiliz mevzileri arasına inmek mecburiyetinde bırakmışlardır Haziran 1917 günü İngilizler 6 uçaktan oluşan bir hava kuvveti ile Ramle de bulunan uçak meydanına taarruz etmiş, taarruz etkili olmamıştır. Ayrıca Osmanlı mevzilerinin bulunduğu sahil kesiminde, Fransa ya ait 3 deniz uçağı Tulkerim demiryolu istasyonuna hava tarrruzu düzenlemiş, taarruz esnasında on dört bomba atılmış, bombardıman sonucunda 3 insan yaralanmış ve 2 vagon zarar görmüştür Haziran 1917 de iki hava muharebesi yapılmış, yapılan muharebelerde altı düşman uçağı tahrip edilerek etkisiz hale getirilmiştir Temmuz 1917 de Teğmen Schleif ve Üsteğmen Daum, Hanyunus dolaylarında yaptıkları hava muharebesinde bir düşman uçağını İngiliz mevzileri gerisine inmeye mecbur etmişlerdir. Aynı gün 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğünden kalkan iki keşif uçağı ile bir av uçağı İngilizlere ait üç uçak ile hava muharebesine girmişlerdir. Yapılan hava 239 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Sarp, İ. (2010). Türk Hava Kuvvetlerinin Doğuş Yılları. İstanbul: Pozitif Yayınları, Karargâh-ı Umumî On Üçüncü Şube ve Umur-ı Havaiye Müfettişliği, Vaka-i ve Terakkiyat-ı Havaiye Dergisi, Sayı:1, s.2. Üsteğmen Felmy ve Üsteğmen Falke tarafından gerçekleştirilen bu başarılı göreve dair hiçbir habere resmî tebliğlerde yer verilmemiştir. 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa havacıların yaptıkları fedakârlıklara ve başarılı görevlere resmî tebliğlerde yer verilmeyişinden duyduğu rahatsızlığı Başkomutanlık Vekâletine gönderdiği bir raporda dile getirmiştir. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Karargâh-ı Umumî On Üçüncü Şube ve Umur-ı Havaiye Müfettişliği. Vaka-i ve Terakkiyat-ı Havaiye Dergisi, (1), Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

87 73 muharebesinde iki İngiliz uçağı düşürülmüş, bir İngiliz pilotu ölmüş, Teğmen Wute isimli Avustralya Hava Kuvvetlerine mensup pilot ise esir alınmıştır. 243 İngilizler Temmuz 1917 den itibaren harekât alanında hava üstünlüğünü kazanmaya çalışmıştır. Cephede sürekli olarak yapılan hava harekâtı ve hava görevleri nedeniyle 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğünde yedek malzeme eksikliği hissedilmeye başlanmış, yoğun uçuş faaliyetlerinden dolayı personel yorgun düşmüştür. Arıza yapan uçakların yedek malzeme sıkıntısından dolayı bakım ve onarımlarında gecikmeler yaşanmıştır. Eldeki faal uçak mevcudunun azalmasından dolayı 22 nci Kolordu Komutanlığı görevini yürüten Von Kress, 4 üncü Ordu Komutanlığından cepheye uçak gönderilmesini talep etmiştir. 4 üncü Ordu Komutanlığı da bu talebi uygun bularak 13 Temmuz 1917 de Başkomutanlığa 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğünün mevcudunu bildirmiştir. Ayrıca eldeki mevcut uçak ve personel ile İskenderiye ye kadar uzak keşifler yapılamayacağını, bu nedenle İngilizler tarafından Cephe nin sahil bölgesinden bir çıkarma yapılırsa bunun tespitinde gecikmeler yaşanabileceğini gerekçe göstererek Başkomutanlıktan 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğünün takviyesini istemiştir. 244 İngiliz hükümeti 1917 yılının son baharında Gazze cephesinde büyük bir taarruz yapılmasını emretmişti. Fransa daki muharebelerde yaşanan başarısızlıklar nedeniyle Türklere karşı dünyayı etkileyebilecek bir başarı kazanmak istiyorlardı. Gazze Cephesine takviye kuvvetler gönderilmiş, taarruzu sevk ve idare etmek üzere cepheye yeni başkomutan olarak General Allenby atanmıştı Temmuz ayından itibaren demiryolunun cephe yakınına kadar uzatıldığı, yeni indirme istasyonlarının tesis edildiği, El Kantara daki ikmal üssünün genişletildiği, Port Sait e yeni yükleme rıhtımlarının yapıldığı 300 üncü Paşa Tayyare Bölüğü tarafından yapılan hava keşifleri ile tespit edilmiştir. Uçuş mesafesinin 400 km yi bulmasına rağmen Süveyş Kanalı ve özellikle El Kantara üssü üzerinde devamlı olarak hava keşfi yapılmıştır. Yapılan hava keşifleri neticesinde; düşmanın Gazze Cephesi önünde büyük kuvvetler topladığı, düşman birliklerinin mevcudun yaklaşık kişi olan kendi mevcudumuzu çok aştığı, özellikle malzeme bakımından çok üstün olduğu ve 243 Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Esir edilen havacı Teğmen Wute den İngiliz ordusu hakkında elde edilen bilgiler için bkz. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 198. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

88 74 havaların serinlemesi ile birlikte düşmanın büyük kuvvetlerle taarruza başlayacağı sonucuna varılmıştı Ağustos 1917 de dört Fransız uçağı Beyrut liman ve civarına 50 kadar bomba atmış, infilak neticesinde dört asker şehit olmuş, üç asker ise yaralanmıştır. 10 Eylül 1917 de ise bir düşman uçağı topçu ateşiyle kendi cephelerinin gerisine düşmüş, 26 Eylül 1917 de Teğmen Schleif ve Üsteğmen Daum, Hanyunus dolaylarında düşman uçakları ile yaptıkları hava muharebesinde bir düşman uçağını İngiliz mevzilerinin gerisine inmeye mecbur etmişlerdir Ekim 1917 günü öğleden evvel Mülazım Sehleiff ve Mülazım-ı Evvel Daum kumandasındaki Türk uçağı düşman hatlarının 150 km gerisindeki Hud Salmana da yere inerek düşmanın su tesisatını tahrip etmeye teşebbüs etmişler, ancak civardaki düşman makineli tüfeklerinden ateş açılması sonucu bu teşebbüs başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Makineli tüfek atışı sonrasında uçağa on yedi mermi isabet etmiş, hasara rağmen uçağı emniyetle hava meydanına getirmeyi başarmışlardır. 247 Sina- Filistin Cephesinde 6 ncı Tümen 76 ncı Alay 1 inci Taburunda Başçavuş olarak görev yapan Dramalı Sami Bey anılarında İngiliz uçaklarının faaliyetlerinden şu şekilde bahsetmektedir; 17 Ekim 1917 bugün düşmanın dört tane büyük tayyaresi tam ordugâhımızın üzerine gelmişti ve topçularımız tarafından gerçekleştirilen şiddetli ateşten dolayı öyle bir şarapnel ve misket yağmuru altında kaldık ki, tarifi mümkün değil. Hamdolsun hiçbir neferimiz bir kedere uğramadı Ekim 1917 de yapılan hava keşfinde kıyıda çok fazla deniz nakliyatı tespit edilmiştir. Türklerin dikkatini sahil kesimine çekmeyi başaran İngilizler Tellişşeria ve Birüssebi yakınlarına çok sayıda birlik sevk etmiştir. 21/22 Ekim 1917 gecesi İngilizler gizlilik içerisinde taarruz hazırlıklarına başlamasına rağmen, bu hazırlıklar Türk uçakları tarafından hava keşfiyle tespit edilmiştir. Türk uçakları tarafından icra edilen hava keşif 245 Holzhausen, (1982). Birinci Dünya Harbi nde, Ayrıca bu hava muharebesi hakkında uçucuların verdikleri rapor için bkz. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi ATASE. BDH. K: 1406, D: 71, F: Yengin, S. (2007). Drama dan Sina-Filistin e Savaş Günlüğü ( ). Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 16.

89 75 görevleriyle İngiliz süvari birliklerinin Birüssebi yakınlarında toplandığı ve güney batı Gazze deki mevzileri elde ettiği öğrenilmiştir. Türk uçakları tarafından yapılan hava keşifleri ile İngilizlerin saldıracakları yerin doğru olarak tespit edilmesine rağmen Grup Komutanlığı İngilizlerin asıl taarruz bölgesini anlayamamakta ısrar etmiştir. Cephede bulunan tüm İngiliz uçakları ve hava savunma birlikleri kullanılarak İngilizler tarafından 27 Ekim 1917 günü bir hava savunma perdesi oluşturmuş, böylelikle Türk uçaklarının harekât bölgesi üzerinde ve gerisinde keşif ve gözetleme yapmasına engel olmuştur. 249 Ekim 1917 sonlarında cepheye intikal etmiş olan Türk-Alman Tayyare Bölükleri daha hazırlıklara başlamadan İngiliz uçaklarının taarruzuna uğramıştır. 15 Ekim 1917 den itibaren İngilizler yeni ve modern uçakları ile hava hâkimiyetini sağlamak için çalışmalara başlamışlardır. Bu tarihte Dirülbelah a giden bir Alman filosu üzerine yeni gelmiş dört adet Spat uçağından oluşan bir avcı grubunun taarruzu ile başlayan hava muharebesinde bir Alman uçağı düşüp parçalanmıştır. Bu olay İngiliz hava hâkimiyetinin başlangıcı olmuştur. 250 İngilizler harekâta Hureyre ve Şeria daki Türk mevzilerinin sol kanadına taarruz ederek başlamak niyetinde idi. İngilizler asıl niyetini gizlemek için çok kurnazca hareket etmiştir. Yapılan keşiflerde sahilde deniz nakliyatı ve gemi kafileleri görüldüğünden, düşmanın cephe gerisinde bir ihraç teşebbüsünde bulunduğu sonucuna varılmıştır. İngilizler Türk ordu komutanlığının dikkatini Gazze cephesine çekmeye çalışırken, Birüssebi ve Tellişeria dolaylarına büyük kuvvetler yığmıştır. Düşmanın faaliyetleri Türk havacıları tarafından keşfedilmiş ve Komutanlığa da bilgi verilmiştir. Ancak Karargâhta hala düşmanın sol kanadımıza yapacağı taarruzun bir gösterişten ibaret olacağı, asıl taarruzun Gazze cephesinden yapılacağı fikri hâkimdi. Neticede Türk havacılarının yaptığı keşiflere istinaden verdiği bilgilere rağmen düşman, hakiki taarruz noktasına dair Yıldırım Ordular Grup Komutanlığını şaşırtmayı başarmıştır. 27 Ekim 1917 günü İngiliz hava filoları cephede hava hâkimiyetini sağlayarak, Türk uçaklarının göreve çıkmasına engel olmuştur. Ellerindeki tüm uçakları burada kullanan İngilizler, uçaksavar bataryaları ile de kuvvetli bir hava savunması yapmıştır Ekim 1917 tarihinde öğleden önce İngilizlere ait iki uçak Sina Çölünden Maan a gelerek uçak hangarlarını bombalamıştır. İngiliz hava taarruzu sonucunda altı kişi 249 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

90 76 şehit olmuş, on dört kişi ise yaralanmıştır. 252 Türk uçakları 30 Ekim 1917 sabahı Birüssebi karşısında, alelade keşif faaliyeti yapan düşman keşif kollarını bombalamıştır Ekim 1917 sabahı İngilizler bütün cephede taarruza geçmiş, İngiliz taarruzu kurduğu hava savunma perdesi altında ilerlemiş ve Birüssebi İngilizlerin eline geçmiştir. 254 Henüz uçuş hazırlıklarını tamamlamamış olan bölükler havaalanlarını boşaltarak Orta Filistin e ve İsrail Ovası bölgesine geri çekilmek zorunda kalmıştır. Üçüncü Gazze Muharebelerinde yaklaşık 40 uçak kullanılmıştır. 255 İngilizlerin uçak sayılarının fazla olmasına, aralıksız olarak uçmalarına ve hava üstünlüğünün İngilizler de olmasına rağmen Türk uçakları tarafıdan İngiliz kuvvetlerinin ileri harekâtı, izledikleri güzergah ve İngiliz kuvvetlerinin sayıca durumları başarılı bir şekilde tespit edilmiştir. Yapılan bu vazife uçuşları sırasında İngiliz uçakları ile Türk uçakları karşı karşıya gelmiş, yapılan hava muharebeleri sırasında on yedi uçak pilotu, yedi gözlemci (rasıt) savaş dışı bırakılmış; 9 uçucu ve 2 gözlemci ölmüş, uçak mevcudunun ¼ ü kaybedilmiştir. İngiliz kuvvetlerinin ileri harekâtı neticesinde 303 üncü ve 304 üncü Tayyare Bölükleri ellerinde bulunan malzemeleri düşmana kaptırmamak için yakmak zorunda kalmıştır Yılı Sonuna Kadar Suriye- Filistin Cephesinde Hava Faaliyetleri Uçak birlikleri uğradıkları şoku Kasım ayı ortalarında atabilmişlerdir. İngilizlerin Yahudi Dağlarının vadileri ve yamaçları boyunca yaptıkları ileri hareket ve kıyıda yürüyüşe hazır düşman birlikleri, Kasım ayındaki şiddetli yağmurlara rağmen özveri ve cesaretle göreve çıkan pilotlar tarafından keşfedilmiştir. Uçak bölükleri ilk kez 02 Aralık 1917 de 20 uçaktan oluşan Türk Filosu tarafından İngilizlerin Julis civarındaki meydanına hava taarruzu yapmışlardır. Daha sonra ise İngilizlerin kıyıdaki birlikleri bombalanmıştır. Kudüs semalarında sürekli hava muharebeleri icra edilmiştir. Türk Birliklerinin geri çekilmesi üzerine 07 Aralık ta Kudüs kaybedilmiştir. 257 Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığına ait birlikler tarafından Yedinci Ordu Komutanlığının ve Alman Asya Birliklerinin de desteğiyle kuzey Yafa, Avce akarsu ağzı, güney Nablus Eriha doğusunda bulunan tepelerin teşkil ettiği alanda İngiliz kuvvetlerinin ilerleyişi durdurulmuştur. İngiliz ilerleyişinin durdurulmasını 252 ATASE. BDH. K: 1406, D: 72, F: ATASE. BDH. K: 1406, D: 71, F: Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Holzhausen, (1982). Birinci Dünya Harbi nde, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 204. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Holzhausen, (1982). Birinci Dünya Harbi nde, 45.

91 77 müteakip altı ay boyunca Türk birliklerinin savunma harekâtı devam etmiş, icra edilen çatışmalarda İngiliz kuvvetlerine öenmli oranda zayiat verdirilmiştir. 258 Aralık 1917 ortasında Mareşal von Falkenhayn, uçuş emirine havacıların uçaklarla icra ettiği görevlerden duyduğu memnuniyeti belirten şu mektubu göndermiştir; Hava birliklerimiz bu cephede faaliyet gösteren ordu grubu birliklerince eşit fakat ortalama olarak onların çok üstünde bir oranda zorlu günler geçirdiler. Sayıca çok üstün düşmanı mümkün olduğu her yerde mahvetmek için Kumandanlığa gerekli bilgiyi temin etmek üzere Bölükler giriştikleri harekâtta ciddi ve çok acı kayıplara uğramıştır. Bunlar verilen görevlerin ağırlığı bakımından göze alınmalıdır. Burada Flanders ya da Venedik te olduğu gibi anavatan mukaddes davası için savaşıyoruz. Orduların tekrar İngilizlerle karşı karşıya gelmesi her şeyden fazla hava birliğinin yorucu keşif uçuşlarının sağladığı bir sonuçtur. Uçuş birliklerinin bütün mensuplarına en samimi şükran hislerimi iletmeyi bir borç sayarım. Gelecekteki başarılarınız büyük bir güvenle beklemekteyim. 259 Yıldırım Ordular Grubu Komutanı Falkenhayn tarafından Başkomutanlık Vekâletine gönderilen 17 Aralık 1917 tarihli yazıda; İngilizlerin uçak faaliyetinin bütün cephede arttığı ifade edilmiştir. Ayrıca düşman uçaklarının Deniz İstasyonuna on beş bomba attığı, iki denizci asker ile halktan üç kişinin yaralandığı, bir Türk uçağının cephede düştüğü ve bir Türk uçağının da hasarlanarak gayrı faal olduğu Başkomutanlık Vekâletine bildirilmiştir Yılında Hicaz Bölgesinde Osmanlı Hava Harekâtı 1916 yılında teşkil edilen 1 inci Kuvve-i Mürettebe Komutanlığı, Tebük ve Hadiye mahallinin muhafazası görevini icra etmiştir. Ocak 1917 de İngiliz kuvvetleri Aluca ya taarruz düzenleyerek sahile Sudan ve Mısır birliklerini çıkarmışlardı. Sahilin muhafazası için görevlendirilen birlikler ve İngilizlerin sahile çıkardıkları kuvvetler Emir Faysal ın emrine girdiğinden ve bahsedilen coğrafyadaki Arap halk ta Emir Faysal a bağlılığını bildirdiğindenm Hicaz demiryolunu tahrip etmek için tecavüzler arttmaya başlamıştır. Hicaz bölgesinin savunması için görevlendirilen Kuvve-i Mürettebenin sorumlu olduğu bölgenin uzunluğu 500 km den uzun idi. Kuvve-i Mürettebe kendisine verilen görevin ifası için bir alay piyade, kuvvet olarak zayıf durumda olan Ester süvar ve Hecinsüvar alalyları ile az sayıdaki gönüllülerden oluşuyordu. ve bazı küçük gönüllü birliklerden oluşuyordu. Demiryolun kuzeyinin sorumluluğu 8 inci Kolordu Komutanlığına, merkezi 1 inci Kuvve-i 258 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Flanagan, Büyük Harp te Osmanlı Hava, ATASE. BDH. K: 1406, D: 71, F: 50.

92 78 Mürettebe Komutanlığına ve Medine yakınlarındaki bölümü ise Medine Muhafız Kuvvetlerinin sorumluluğuna verilmiştir. Ancak Hicaz demiryolu hattı Arapların sürekli saldırılarına maruz kalıyordu. Ayrıca hattın emniyeti için 3 üncü Tayyare Bölüğü de görevlendirilmiştir. 261 Çizelge üncü Tayyare Bölüğünün Ocak Ayı Kuvvesi 262 Pilot Rasıt Uçak Üsteğmen Fazıl Üsteğmen Cemal 3 adet Parasol Üsteğmen Cevdet Üsteğmen Osman Tayyar 2 adet Albatros Teğmen Şakir Toplam Asi Arapların Birülkatife de bulunduğu öğrenilmiş ve durumlarının tespit edilmesi için 3 üncü Tayyare Bölüğünden keşif yapılması istenmiş, 15 Ocak 1917 de Pilot Teğmen Şakir ve Rasıt Teğmen Osman Tayyar Bey tarafından yapılan hava keşfi neticesinde Birülmaşi nin 10 km. Güneybatısında 140 Arap çadırından oluşan ordugâhın olduğu görülmüş, görev iki saat on beş dakika devam etmiş, bölgenin hava fotoğrafı alındıktan sonra bölge uçak tarafından bombalanmıştır. Bombalanan Arap ordugâhının yeniden keşfi istenmiş, 17 Ocak 1917 de yapılan keşifte Arap ordugâhının yerinde olmadığı, önceden bulunduğu yerin kuzey-doğusundaki hurma ağaçları olan kısımda yüksek bir alanda olduğu tespit edilmiş ve bombalanmıştır. 3 üncü Tayyare Bölüğü uçak arızlarını onarımlarda ve uçakları uçuşa hazırlamakta zorlanmakta, kısıtlı imkânlarda görev yapmaktaydı. Bölük komutanı Yüzbaşı Fazıl Bey tarafından yazılan, 02 Mart 1917 tarihli ve Şubat 1917 ayının özeti olan raporda, bölüğün, yakıt ve yedek malzeme eksiklikleri nedeniyle uçuş yapılamadığını, gönderilen yedek malzemelerin de yetersiz olduğunu üst makamlara bildirmiş ancak olumlu cevap alamamıştır. 263 Makineli tüfeklerle teçhiz edilmiş olan asiler, demiryolu hattında hareket merkezleri kurmuşlar ve savaş durumuna geçmişlerdir. Demiryolu hattının savunması ve güvenliği için görevlendirilen Türk kuvvetleri tarafından asilerin demiryolu hattına tecavüzlerinin 261 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 205. Özdemir, (1981). Şehit Pilot Binbaşı, Özdemir, (1981). Şehit Pilot Binbaşı, 28. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 206. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Bölük komutanı Yüzbaşı Fazıl Bey 02 Mart 1917 tarihli ve Şubat 1917 ayının faaliyet özeti olan raporun tamamı için bkz. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

93 79 durdurulmasında başarılı olunamamıştır. 4 üncü Ordu Komutanlığı yalnızca kara kuvvetleriyle demiryolunun güvenliğinin sağlanamayacağını belirterek Tebük, Elala ve Medine de yedek malzeme ile teçhiz edilmiş ikişer uçaktan oluşan birer uçak istasyonu tesis edilmesini talep etmiştir. Demiryolu hattının muhafazası ve asilerin tecavüzlerinden korunması için görevlendirilen birliklere yakın hava desteği verilmesi hedeflenmiştir. 4 üncü Ordu Komutanlığı hava desteği verilecek bölgenin geniş olması sebebiyle, daha önce Maan meydanında konuşlu bulunan 3 üncü Tayyare Bölüğünün Tebük, Amman ve Akabe hava sahasında görev icra etmesini, Medine ve güneyinde alanda hava desteği vermesi amacıyla bir uçak birliğinin tahsis edilmesi Başkomutanlık Vekâleti nden talep edilmiştir. Başkomutanlık Vekâleti tarafından söz konusu talebin yerine getirilmesinin mümkün olmadığı, ancak 300 üncü Tayyare Bölüğü kadrosundan 3 üncü Tayyare Bölüğüne uçucu personel ve bakımcı personel görevlendirilebileceği bildirilmiştir. 264 Cephede giderek güçlenen İngiliz uçak birlikleri, asilere karşı Türk uçakları tarafından yapılan hava görevlerine de müdahil olmaya başlamışlardır. İngilizler, 28 Ağustos ve 10 Ekim 1917 de Maan Havaalanına ikişer uçakla hücum etmişler, yapılan hava saldırısı sonucunda 7 er şehit olmuş, 4 er ise yaralanmıştır. Maan da konuşlu bulunan 3 üncü Tayyare Bölüğü, 1917 Ağustos ayında genellikle Kuveyra, Cebeliberka, Akabe ve Vadi-i Musa hava sahaarında görev ifa etmiştir Eylül-1918 Ocak ayı ortasına kadar Vadiimusa, Dellage, Müdavera, Kuveyra, Şöbek ve demiryolu hattı üzerinde 51 keşif ve bombardıman görevi icra etmiştir. İcra edilen keşif ve bombardıman görevlerinden başarı sağlanmış olsa da bölükteki sınırlı sayıdaki uçaklardan bir kısmının Dera da tutulması, bir kısmının da Şam da bırakılması nedeniyle kuvvetin dağıtılması sevk ve idareyi zorlaştırmış, bu nedenle beklenen sonuç elde edilememiştir Doğu Akdeniz de Hava Harekâtı 4 üncü Ordu Komutanlığının Anadolu ile irtibatı demiryolu ile sağlanıyordu. Demiryolunun en mühim yeri İskenderun Körfezi kıyılarına yakın olan Adana daki kısmı idi. Başkomutanlık Vekâleti tarafından demiryolunun stratejik öneme sahip bu kısmına çok ehemmiyet veriliyordu. İngilizlerin İskenderun sahiline asker çıkaraağına dahil istihbarat raporları geliyordu. İskenderun civarının İngilizler tarafından ele geçirilmesi durumunda 264 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, ATASE. BDH. K:1438, D: 237A, F: 010. Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 207. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

94 80 Cephede görev yapan Ordu Komutanlıklarının Anadolu ve İstanbul ile tüm bağlantısı kesilmiş olacaktı. İngilizler şayet İskenderun a asker çıkarmayı planlamışlar ise çıkarma harekâtının merkezinin Kıbrıs olması ihtimali oldukça yğksekti. 4 üncü Tayyare Bölüğü Kıbrıs limanlarının keşfinin yapılabilmesi ve hareketlilik olması durumunda izlenebilmesi amacıyla ilk olarak Adana da konuşlanmış, ada ile olan mesafenin azaltılması amacıyla müteakiben Silifke de belirlenen hava meydanına intikal ettirilmiştir. Çizelge üncü Tayyare Bölüğünün 1917 Ocak Ayı Kuvvesi 266 Pilot Rasıt Uçak Deniz Yüzbaşı Sedat Yüzbaşı Mehmet Sadi 1 adet Albatros B.I. Sivil Pilot Behçet Üsteğmen Bican 1 adet Rumpler C.II Toplam üncü Tayyare Bölüğüne ait Ocak 1917 kuvve cetveline göre bölük envanterinde harp uçağı mevcut olmayıp yedi adet keşif uçağı, iki adet uçak hangarı çadırı mevcuttur. Bölüğün cephane durumu incelendiğinde ise otuz iki adet on kg.lık bomba ve bir adet bir kg.lık bomba mevcudu olduğu,akaryakıt durumunun ise sekiz bidon benzin ile sınırlı olduğu görülmektedir Şubat 1917 günü sivil havacı Behçet ve rasıtı Yüzbaşı Mehmed Kıbrıs Adasına dört buçuk saatlik bir uçuş gerçekleştirmişler, yapılan keşifte askerî hareketlilik gözlemlenmemiştir. 18 Şubat 1917 tarihinde sivil havacı Behçet ve rasıtı Üsteğmen Bican Efendiler Kıbrıs adası keşfi için havalanmışlar, kalkıştan yedi dakika sonra uçak motoru havada durduğundan sahile inmek zorunda kalmışlardır. 268 Kara uçaklarıyla Kıbrıs a yapılacak uçuşlarda olası bir arızadan dolayı denize inmek mümkün olmayacağından 4 üncü Ordu Komutanlığı, Başkomutanlık Vekâleti nden deniz uçaklarından oluşan birlik talep etmiştir. Ancak Başkomutanlık Vekâleti elde mevcut deniz uçağı olmadığını söyleyerek keşiflerin kara uçaklarıyla yapılmasını bildirmiştir. Eldeki kara 266 Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Kıbrıs Adası na askerî yığınak yapıldığına dair istihbarat raporları gelmiştir. Örneğin 21 Eylül 1917 tarihinde Hintli Ağa Han, Fransız ve İtalyanların, Suriye ve Anadolu sahillerine asker çıkarmak için Kıbrıs Adası na yığınak yaptıklarını ileri sürmüştür. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, (II), ATASE. BDH. K:1401, D: 52, F: ATASE. BDH. K:1438, D: 237A, F:

95 81 uçaklarının da hava keşfi görevi icra edemeyecek nitelikte olmasından dolayı Mayıs 1917 de yüz altmış beygir gücünde Albatros C.II modeli bir keşif tayyaresi verilmiştir Haziran 1917 de sivil havacı Behçet ile rasıt Teğmen Sıtkı tarafından Kıbrıs adasına yapılan hava keşfinde, Kıbrıs adası dâhilinde, sahil ve limanlarda hiçbir hareketlilik olmadığı rapor edilmiştir. Alman istihbarat kaynaklarına göre İngilizler İskenderun a kesinlikle asker çıkarmayı planlıyordu üncü Ordu Komutanlığı emrindeki 4 üncü Tayyare Bölüğünden sivil havacı Behçet ve rasıt Üsteğmen Hüseyin Bican 05 Temmuz 1917 de bu haberleri teyit etmek için Kıbrıs a yönelik üç saat otuz dakikalık keşif uçuşu gerçekleştirmiş, keşif raporunda Kıbrıs ta İngiliz çıkarma kuvveti bulunmadığı, askerî bir hareketlilik olmadığı belirtilmiş, yapılan keşfe yönelik hava fotoğrafları da çekilmiştir. 9 Ekim 1917 günü bir yardımcı kruvazör, iki torpido ve bir uçak gemisinden oluşan düşman deniz filosu İskenderun açıklarında demirlemiş, düşman uçak gemisinden iki düşman uçağı havalanmıştır. Düşman uçakları tarafından Ceyhan köprüsüne bomba atılmak suretiyle yapılan hava taarruzu esnasında düşman uçaklarından biri yerden yapılan Türk hava savunması neticesinde ıskat edilmiş ve uçak personeli ele geçirilmiştir. 271 Çizelge üncü Tayyare Bölüğünün Ağustos-Ekim 1917 Ayları Uçuş Miktarları 272 Ağustos Eylül Ekim Tecrübe Uçuşu Vazife Uçuşu Müddeti 90 dakika 9 saat 30 dakika 269 Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi İngilizler hedef şaşırtmak ve Türk ordusunun dikkatini başka bir yöne çekmek amacıyla çeşitli hileler denemiştir. Bunlardan bir tanesi de Türk ordusunu Kıbrıs tan çıkarma yapacağına inandırmak amacıyla yapılmıştır. Flanagan, Büyük Harp te Osmanlı Hava, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, ATASE. BDH. K:1408, D: 81, F: 1-37.

96 82 Çizelge üncü Tayyare Bölüğünün Ekim 1917 Kuvvesi 273 Pilot Rasıt Makinist Doktor Tayyare Teğmen Fuat Halim Sivil Tayyareci Behçet Üsteğmen Mazlum Keyüsk Teğmen Sıtkı Başmakinist Vekili İsmail Makinist Selahattin Sakaryalı Yüzbaşı Kamil Cebbur 1 adet Albatros C.II 1 adet Albatros B.II Türk tebaasından Avustralyalı Maks Susin Toplam İngilizlerin hava taarruzları nedeniyle toprak zeminden kalkan uçaklarla icra edilen hava keşfi görevleri ve hava taarruzları yeterli görülmemiş, Osmanlı Hava Müfettişliği tarafından gönderilen deniz uçaklarından oluşan Alman Tayyare Bölüğü 21 Ekim 1917 günü Mersin e intikal etmiştir. Bahse konu bölük kıyı ve Kıbrıs Adasına keşif görevleri icra etmeye başlamıştır Kasım 1917 tarihinde havacı mülazım Fuad ve rasıt mülazım-ı evvel Mazlum Efendiler Kıbrıs a keşif görevi için uçmuşlar, yapılan keşif sonrası, Kıbrıs ta herhangi bir askerî hareketlilik olmadığı bildirilmiştir Aralık 1917 tarihinde icra edilen keşif uçuşunda da Kıbrıs sahilinde, iç kesimlerinde ve açık denizde herhangi bir hareketlilik olmadığı rapor edilmiştir Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi ATASE. BDH. K:1408, D: 81, F: ATASE. BDH. K:1408, D: 81, F: 1-26.

97 83 Harita 4.2. Kıbrıs Adasına yapılan keşif uçuşunun rotası -1 Kasım Yılı Osmanlı Hava Harekâtı Teşkilat Değişikliği ve Tayyare Bölükleri 1918 yılı ilk aylarında İngiliz kuvvetlerinin ileri harekâtı Akdeniz kıyısı ile Şeria Nehri arasında Türk Kuvvetleri tarafından durdurulmuş, söz konusu bölgede bir cephe kurulmuştur yılı başlarında Türk Ordusu teşkilatında bazı değişiklikler yapılmıştır. Cemal Paşa, Suriye ve Arabistan Vali ve Komutanlığı görevinden ayrılmış, bir süre önce lağvedilen 4 üncü Ordu Komutanlığı tekrar kurulmuştur. Ayrıca merkezi Halep te olmak üzere kıyının muhafazası için 2 nci Ordu Komutanlığı teşkil edilmiş, böylelikle Yıldırım Ordular Grubu nun sorumluluk bölgesi Akdeniz ile İran sınırı arasında Halep, Adana, Beyrut, Hicaz ve Yemen e kadar genişlemek suretiyle bu sahanın savunma ve muhafazası 2 nci, 4 üncü, 6 ncı, 7 nci ve 8 inci Ordu Komutanlıklarına verilmiştir. Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığı, yeni teşkilata paralel olarak hava birliklerinde bazı değişiklikler 277 ATASE. BDH. K:1408, D: 81, F: 1-33.

98 84 yaparak, hava birliklerine keşif, gözetleme ve taarruz görevlerinin icrası için gereken direktif verilmiştir. Çizelge Yılı Başında Tayyare Bölüklerinin Konuş Durumu 278 Tayyare Bölüğü Bulunduğu Meydan Bağlı Olduğu Ana Birlik Komutanlığı 300 üncü Tayyare Bölüğü Samah 8 inci Ordu Komutanlığı 301 inci Tayyare Bölüğü Maan 7 nci Ordu Komutanlığı 302 nci Tayyare Bölüğü Katrane 4 üncü Ordu Komutanlığı 303 üncü Tayyare Bölüğü Cenin 8 inci Ordu Komutanlığı 304 inci Tayyare Bölüğü Der a 7 nci Ordu Komutanlığı Ordular emrine verilen uçak bölüklerinin keşif ve gözetleme görevleri için, harekât alanı sahalara ayrılarak görev dağılımı yapılmıştır. Dera da teşkil edilen 14 üncü ve 4 üncü bölükleri ile Amman meydanında konuşlu olan 3 üncü Tayyare Bölüklerinin Hicaz demiryolunun muhafazası için görevlendirilmesine ve demiryoluna saldıran asilerin tecavüzlerinin engellenmesinde kullanılmasına karar verilmiştir. Bu bölüklerin hepsinde toplam 36 uçak mevcut idi yılı kış başlangıcında Alman Paşa Tayyare Bölüklerinin envanterinde sadece 96 pilot ve rasıt ile sadece 5 adet operasyonel uçak kalmıştır. Düşmanın hava faaliyetlerine karşı koymak, keşif uçaklarını korumak ve av uçaklarını kuvvetlendirmek amacıyla 1918 Ocak ayında bütün av uçakları Üsteğmen Felmy komutasına verilmiş ve ana meydan olarak Cenin Meydanında toplanmıştır. 279 Cenin e yerleşen bu bölük diğer birlikler emrinde bulunan ve keşif görevi icra edecek olan uçakların himayesini yapmakla görevlendirilmiştir. Üsteğmen Felmy komutasında teşkil edilen av bölüğünde 7 adet Albatros D.III uçağı mevcut idi. Bir ay sonra Cenin e Teğmen Mayerdix komutasında, 8 adet Albatros D.V av uçağı ile donatılmış Jaster-I av bölüğü gelmiştir. Jaster-I bölüğünün Cenin e gelmesi başlarda pozitif etki yaratmış, ancak ilk uçuş tecrübelerinde ölümle biten kazalardan sonra hiçbiri uçurulmamıştır Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Atrash, (2014). Mapping Palestine:, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Kurter, A. (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918). Ankara: Hava Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, C: IV, 53. Bu bölüğün adı Eric Serno nun hatıratında Jagdstaffel olarak geçmektedir. Ayrıca bu bölüğe ait av uçaklarının test uçuşlarında ölümlü kazalara sebebiyet

99 85 Cephedeki İngiliz Hava Kuvvetleri, Filistin de konuşlu 5 numaralı tayyare grubu, İsmailiye de konuşlu 21 numaralı talim grubu, Ebukir meydanında konuşlu bir uçak istasyonu ve bir uçak müfrezesinden (20 numaralı müfreze) oluşan 7 uçak bölüğüne ilave olarak 1 balon bölüğünden oluşuyordu. 281 Alman Deniz Tayyare Bölüğünün Silifke ye intikal etmesinden sonra Dera hava meydanına intikal eden 4 üncü Tayyare Bölüğüne Amman-Dera demiryolu hattının muhafazası için keşif görevi ve Havran civarının hava keşfi görevleri verilmiştir. Hava keşfi ve yakın hava desteği görevlerini yapacak olan 4 üncü Tayyare Bölüğüne Albratros modeli uçaklardan daha hızlı ve mukavemetli üç adet A.E.G. modeli uçak tahsis edilmiştir Ocak ayında 4 üncü Tayyare Bölüğüne Dürzü dağlarının güneyindeki Kalatülerzak civarındaki Lawrens ile Faysal ın da aralarında bulunduğu asi Arapların dağıtılması görevi verilmiştir. Görev için sivil havacı Behçet ve rasıdı Teğmen Sıtkı ile Teğmen Fuat ve Kolordu Kurmay Başkanı Binbaşı İzzet uçakları ile havalanmıştır. Türk havacılar siyah bir kayalığın üzerinde kışlayı andıran bir mahalde birçok insan, hayvan ve Arap çadırı görmüşler, görülen bölgeye bomba ve makineli tüfek atışıyla taarruz etmişlerdir. Verilen görev gereği bölgede göreve çıkan uçaklarda vazife bölgesinin münhanî 282 haritası olmadığından yerlilerden aldıkları bilgilerle gördükleri Arap çadırlarına taarruz etmişlerdir. 4 üncü Tayyare Bölüğü tarafından Hicaz demiryolu hattının muhafazası amacıyla ve Zerka istasyonu civarında bir çok hava keşfi görevi başarılı bir şekilde icra etmiştir. Bu uçuşlarda Türk havacıları en çok zorlayan dost ve düşman kabileleri birbirinden ayırmak olmuştur. Dost ve düşman Arap kabilelerini birbirinden ayırmak için belirli bir işaret olmadığından bazen dost kabilelere de uçaklar ile taarruzda bulunulmuştur. 283 Von Falkenhayn 19 Şubat 1918 tarihinde Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığı görevini bırakmış, Komutanlık görevine Limon von Sanders atanmıştır. 284 Komuta katında yapılan bu değişiklik nedeniyle İkinci ve Altıncı Ordu Komutanlıkları Ordular Grubu vermesi sonucunda uçuştan çekilme nedeni olarak uçakların imalat hatası sonucu kaza kırımlara sebebiyet verdiği belirtilmektedir. Flanagan, Büyük Harp te Osmanlı Hava, Düşman hava kuvvetine ilişkin bilgiler, Ocak 1918 de Cenin meydanına yapılan düşman hava taarruzunda düşürülen 67 nci Avusturalya Filosuna mensup olan rasıt Üsteğmen Pakenson un ifadesinden elde edilmiştir. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Münhanî: Yükseklik eğrisi. Develioğlu, F. (2005). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. (22 nci Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. 283 Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 240. Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) ATASE. BDH. K: 3704, D: H-9, F: 1-16.

100 86 Komutanlığı teşkilatından çıkarılmıştır. Limon Von Sanders tarafından 7 nci ve 8 inci Ordu Komutanlıklarının sorumluluğuna sahil ile Şeria arasındaki bölge, 4 üncü Ordu Komutanlığı sorumluluğuna ise Şeria nın doğusunda kalan bölge verilmiştir. Çizelge 4.7. Tayyare Bölüklerinin konuş durumları 285 Tayyare Bölüğü Bulunduğu Meydan Bağlı Olduğu Ana Birlik K.lığı 300 üncü Tayyare Bölüğü Samah 8 inci Ordu Komutanlığı 301 inci Tayyare Bölüğü Cenin 7 nci Ordu Komutanlığı 302 nci Tayyare Bölüğü Hayfa Doğusu 8 inci Ordu Komutanlığı 303 üncü Tayyare Bölüğü Cenin 7 nci Ordu Komutanlığı 304 üncü Tayyare Bölüğü Afule Yıldırım Ordular Grubu K.lığı 305 inci Tayyare Bölüğü (14 üncü Tayyare Bölüğü) Der a Yıldırım Ordular Grubu K.lığı 1918 Şubat ayında Lut Gölü nün doğusunda isyan eden Arapların faaliyetlerinin artması üzerine 302 nci Uçak Bölüğü envanterinden oluşturulan bir kademe Amman meydanına gönderilmiştir. Amman meydanında bulunan ve birden çok birlik envanterinden alınan uçaklardan oluşan bir hava birliği teşkil edilmiş ve teşkill edilen hava birliğinin komutasını tek eldenyürütmek amacıyla, birliğin komutası Yüzbaşı Bieneck e verilmiştir. Oluşturulan hava birliğinin asi Araplara karşı başarılı hava taarruzları icra etmiş, İngiliz ikmal deve kollarına taarruzda bulunularak asi Araplara yapılan ikmal kesintiye uğratılmıştır. İngilizlerin kurulan hava birliğinden haberdar olmasıyla İngilizler tarafından sürekli hava taarruzuna maruz kalınmıştır yılı Mart ayında Maan hava meydanına intikal eden 3 üncü Tayyare Bölüğü 1 inci Kuvve-i Mürettebe Komutanlığı bağlısı olarak görev yapmaya başlamış, Maan a taarruza başlayan asi Araplara karşı hava taarruzu yapılmasına karar verilmiştir. Daha sonra söz konusu hava birliği, Kuvve-i Mürettebe Komutanı tarafından 305 inci Tayyare Bölüğü personeli ve uçakları ile desteklenerek Katrane ye gönderilmiştir. Katrane de toplanan hava birliği, Tafiyle-Şubek bölgesine yapılan kara taarruzu boyunca envanterinde bulunan 285 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 239. Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918). 54. Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 241.

101 87 uçaklarla kesintisiz bir şekilde Osmanlı kuvvetlerine yakın hava desteği sağlamış, asi Arapların üzerine başarılı hava taarruzları yapmıştır Yılı Başlangıcından Nablus Meydan Muharebesine Kadar Hava Faaliyetleri İngiliz uçakları 300 üncü, 303 üncü ve 304 üncü Tayyare Bölüklerinin konuşlu olduğu meydanlara hava taarruzlarında bulunmuştur. 3 Ocak 1918 de 67 nci Avusturalya Filosu 288 tarafından sekiz uçak ile Afule ye taarruz etmiştir. İngiliz hava taarruzu sonrasında 4 Ocak 1918 de Paşa Tayyare Bölükleri uçakları ile Ramle deki İngiliz Meydanına taarruz etmişlerdir. Yapılan karşılıklı taarruzlarda Türklere ait dört uçak, İngilizlere ait iki uçak kullanılmaz hale gelmiştir. İngilizler, yaptığı hava taarruzları ile hava üstünlüğünü elde ederek Şeria bölgesindeki Osmanlı kuvvetlerini etkisiz hale getirmeyi hedeflemiştir. 22 Mart 1918 tarihinde İngiliz kuvvetleri Şeria nın doğu bölgesindeki 48 inci Türk Tümeni ait kuvvetlere saldırmış, Türk kuvvetleri Amman önüne kadar çekilmek zorunda kalmıştır. Türk uçakları, Amman ın İngiliz kuvvetleri tarafından ele geçrilmesi ihtiamline karşılık Dera meydanına nakledilmiştir. İntikal esnasında bir Türk uçağı Löben istasyonu civarında İngilizlere ait uçaklarının hava saldırısına uğramıştır. İngiliz uçakları ile yaptığı hava savaşında Türk uçağında monteli olan makineli tüfek tutukluk yapmış, uçak istasyon yakınlarına mecburi iniş yapmıştır. İstasyon yakınlarına inen uçak çamura saplandığından kurtarılamamış, üzerindeki makineli tüfek ve fotoğraf makinesi sökülerek tren ile götürülmüştür Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, nci Avusturalya Filosunun adı 6 Şubat 1918 de Avusturalya 1 inci Filo olarak değiştirilmiştir. Bu Filonun asıl görevi harita yapımı için kullanılmakta olan hava fotoğraflarını çekmekti. Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918). 61. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi ,393.

102 88 Harita 4.3. Amman Muharebat-ı Meşhuresi-30 Mart Resim 4.1. Tayyare Meydanına İngiliz Hava Taarruzu Filistin ATASE. BDH. K: 3217, D: 53, F: İnternet: adresinden 18 Temmuz 2017 tarihinde alınmıştır.

103 89 Nisan 1918 başlarında Filistin Cephesinde yoğunlukla keşif görevleri icra edilmekte, İngilizler ise hava taarruzlarına devam etmekte idi. Nisan 1918 başlarında İngilizler Krallık Hava Kolu nu ve Donanma Hava Servisi ni kapsayan bir teşkilat değişikliği yaparak Kraliyet Hava Kuvvetleri (Royal Air Force) ni kurmuştur Nisan 1918 de Şeria doğusundaki Türk birlikleri düşman ile temas sağlamış, 02 Nisan da 7 nci Ordu Komutanlığına bağlı birliklerin düşmana yaptığı taarruzda başarı sağlanarak Salt işgal edilmiştir. Bu muharebede 7 nci Ordu Komutanlığı emrinde görev yapan 301 inci ve 303 üncü hava birliklerinin envanterinde bulunan uçaklar olumsuz meteorolojik koşullara aldırmadan, çekilen İngiliz kuvvetlerine, Eriha nın doğu bölgesinde yer alan köprülere ve İngiliz karargâhlarına hava taarruzu düzenlenmişlerdir inci Ordu Komutanlığı emrinde görev yapan Tayyare Bölükleri tarafından 06 Nisan 1918 de yapılan hava keşfinde; Hatar köprüsünün kuzey bölgesinde dokuz bölükten oluşan bir tugaylık süvari birliği, düzensiz vaziyette tek tabur kuvvetinde ordugâh çadırları ve Şeyhmüennes in kuzey kısmında tek tabur kuvvetinde ordugâh çadırlarının görüldüğü bildirilmiştir. Ayrıca; Vilhelma kuzey doğusunda bulunan ordugâhlarda ve İngiliz kuvvetlerinin durumunda farklılık tespit edilmediği, Elkubabe civarındaki ordugâhta 5-6 taburluk bir kuvvetin bulunduğu tespit edilmiştir. Üç piyade birliğinin Ramle yönünde ilerlediği, Elkubabe kuzeybatısında 2-3 bölükten oluşan süvari birliğinin olduğu, Rişon yakınlarında 6 taburluk bir kuvvetin olduğu, Yafa açıklarında bir adet taşıma ve iki keşif gemisinin bulunduğu keşfedilmiştir. 294 Şam da bulunan Uçak Parkı ve İstasyonu daha kuzeyde bulunan Rayak a taşınmıştır. Rayak ın demiryollarına yakın olması nedeniyle daha çabuk ikmal edilebileceği ve daha kuzeyden olduğundan İngiliz hava taarruzlarından korunabileceği değerlendirilmiştir. Paşa Tayyare Bölükleri bu dönemde hava hâkimiyetini İngilizlere kaptırmış olmakla birlikte 11 Nisan 1918 de İngilizlerle yapılan bir hava muharebesinde İngiliz uçağını düşürmüştür Nisan 26 Nisan 1918 tarihleri arasında apılan hava keşif görevleri ile İngiliz kuvvetlerinin genel durumu keşfedilmiş ve düşman faaliyetleri hakkında bilgi sahibi 292 Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 242. Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918). 111.

104 90 olunmuştur. Yapılan hava keşiflerine göre düşmanın durumu hakkında elde edilen bilgiler söz konusu raporda belirtilmiştir. Rapora göre düşman hakkında; 1. İngilizlerin faaliyet bölgesine kuvvet sevk ettiği, Tulkerem demiryolu doğusunda bir tümenden ibaret olan çadırlı ordugâhların 21 Nisan 1918 tarihinde mevcut yerinden başka bir bölgeye taşındığı tespit edilmiştir. Birüsalim kuzey bölgesinde yaklaşık on iki taburdan oluşan İngiliz piyade kuvvetinin bulunduğu, Yedinci Ordu Komutanlığı cephesinde ise Nablus ve Elbire arasındaki ulaşım hattının batı tarafından İngiliz kuvvetlerinin sayısının önemli oranda eksildiği, Elbire nin kuzey kısmındaki İngiliz kuvvetlerinden araçların ve çadırların sevk ettirildiği tespit edilmiştir Nisan 1918 de Nablus batısında bir İngiliz uçağının düşürüldüğü ve başka bir İngiliz uçağının cephe üzerinde tahrip edildiği, 3. Eriha güneyindeki Nebimusa ulaşım hattında on beş bölükten oluşan süvari birliğinin ve bir tümenlik kuvvetin 24 Nisan 1918 de garp cihetinde hareket ettiği tespit edilmiştir Nisan 1918 de Eriha güneyinde bulunan bir taburluk piyade birliğinin ve doğu bölgesindeki Hecin süvarilerin çoğunluğunun başka bir yere sevk edildiği, Elkubabe yakınlarındaki İngiliz birliklerinden bazılarının Kudüs e doğru ilerlediği, Şeria civarlarında iki tümenden mürekkep İngiliz süvari birliklerinin mevcut olduğu, geri kalan bölümünün Eriha nın kuzey bölgesinde Yedinci Ordu Komutanlığının sol kanat hizasına kademeli olarak yerleştiği tespit edilmiştir. Cephede hava keşif görevleri ve hava taarruzları icra edilirken İstanbul dan 9 gözlem uçağı ihtiyat parçaları ile birlikte Rayak a sevk edilmiş, Rayak a gelen uçaklardan dört adet Rumpler C-VI ve L.V.G. modeli uçaklar harekât alanına sevk edilmiştir Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 244. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

105 91 Resim 4.2. Alman Paşa Bölüğüne Ait Uçaklar Rayak İstasyonunda Türk uçakları tarafından yapılan hava keşif görevlerinde hedef ve bölgelerin havadan fotoğrafları çekilmiş, yapılan keşifler sayesinde karar vericilerin düşman durumu ve tahkimatı hakkında bilgi sahibi olması sağlanmıştır. Elde edilen bilgilerden; 1. İngilizlerin özellikle Yedinci Ordu Komutanlığı ileri hattındaki Elmusalâbe ve Dördüncü Ordu Komutanlığı ileri hattında Şeria civarında savunma birliklerinin hazır bulunduğu ve Elmusalâbe yakınlarında üç tugaylık piyade kuvvetinin ve bir tugaylık süvari birliğinin bulunduğu, 2. Wilhelma-Rantiye yakınlarındaki piyade birliklerinin başka yere sevk edildiği, Elbire-Nablus ulaşım hattının her iki yakasındaki İngiliz kuvvetlerinin cephe geri hattına sevk edildiği ve arkadaki arazinin güçlendirildiği, 3. Türk uçakları tarafından alınan hava fotoğraflarından Birüsalim de bulunan İngiliz birliklerinin başka biryere sevk edildiği ve ulaşım yolları üzerinde bazı İngiliz birliklerinin ileri hareket halinde bulunduğu tespit edilmiştir Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 244. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

106 92 İngilizler ise kısa uçuşlara devam etmiş, ayrıca topçu atışlarını tanzim etmek üzere uçuşlar da gerçekleştirmiştir. Her ne kadar İngiliz uçakları tarafından cephe gerisine taarruzda bulunulmuşsa da bekledikleri tahribatı verememişlerdir. Düşman hava savunması kuvvetli olduğu rapor edilmiştir Nisan 1918 tarihleri arasında düşmanın 2 adet uçağı Türk havacıları tarafından ıskat edilmiş, 303 üncü Tayyare Bölüğü envanterinde bulunan bir uçak ise arıza yaptığından dolayı iniş esnasında sükût etmiş, rasıdı Teğmen Saydel ağır bir şekilde yaralanmıştır. Yine bu dönemde 52 saat yakın keşif uçuşu, 11 saat uzak keşif uçuşu, 4 saat topçu atışı tanzim uçuşu, 42 saat avcı uçuşu ve 7 saat hava muharebesi uçuşu icra edilmiştir. Günlük yaklaşık olarak yirmi bir adet gözlem ve 9 hava muharebesi uçağı faal durumda bulundurulmuştur Nisan 1918 de iki Türk uçağı saatleri arasında 6 ncı Tümen cephesindeki İngiliz mevzilerinde keşifte bulunmuş, topçu birlikleri için gözetleme görevini yerine getirmişlerdir. Bu vasıta ile topçu birlikleri tarafından İngiliz topçu birliklerine ve Mağaralı Tepe ile Şecilli sırtlarına 181 mermi atmıştır. 299 Yapılan hava keşifleri ve alınan haberler neticesinde İngilizlerin sükûnetle birliklerini cephenin muayyen bölgelerine kaydırmakta olduğu anlaşılıyordu. İngiliz hava kuvvetlerinin konuşlu olduğu uçak meydanlarının Ramle doğusunda bulunduğu ve Ramle-Lâturn ulaşım hattının doğu bölgesinde sıfırdan hava meydanının hazırlanmakta olduğu tespit edilmiş, meydanın kenarında üç sabit büyük hangar inşa edilmiş ve hangarların önünde yedi adet uçak görülmüştür Nisan 1918 de İngilizler 6 ncı Tümen cephesinde İngiliz hava faaliyeti saat ye kadar devam etmiş, İngiliz uçaklarına karşı yerden yapılan hava savunması esnasında 85 mermi sarf edilmiştir Nisan 1918 tarihini takip eden günlerde Türk hava birliklerinin envanterinde uçak ve yedek malzeme ikmali sıkıntısı had safhaya çıkarken, buna karşılık İngiliz hava birlikleri ise giderek güçlenmekte idi. Türk uçaklarının üstün özellikteki İngiliz uçakları karşısında hava muharebelerinde zayiatlar vermeye başlamasıyla İngilizler hava üstünlüğünü ele geçirmeye başlamıştır. İngiliz uçakları, Türk hava savunma silahlarının tesirinin az olmasından istifade ederek bütün cephede keşif uçakları ile alçak irtifada keşif 298 Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Yengin, (2007). Drama dan Sina-Filistin e, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Yengin, (2007). Drama dan Sina-Filistin e, 72.

107 93 faaliyetlerinde bulunmuştur. Akabe istikametinden gelen İngiliz uçakları birçok defa Maan şehrine hava taarruzunda bulunmuşlardır. Yapılan hava muharebelerinde 300 üncü Tayyare Bölüğüne mensup havacı Başçavuş muavini Gnewels ve rasıdı yedek Teğmen Kençel in bulunduğu uçak Türk siperleri önünde sükût etmiş, pilot vefat etmiş rasıt ise yaralanmıştır. Buna rağmen Türk hava birlikleri taktik ve stratejik sahada keşif, gözetleme ve topçu birliklerine atış tanzimine yönelik faaliyetlerde bulunmuşlar, bu görevler için toplam 72 çıkış yaparak 109 saat 10 dakika uçuş icra etmişlerdir. 302 Resim 4.3. Süveyş Kanalı Yakınlarında İngiliz Ordugâhının Hava Keşfinde Alınan Fotoğrafı Mayıs ayından itibaren Türk ordusu muharebeden çıkan birliklerini toplamakta, yeniden teşkil ve tanzim etmekte iken İngilizler de durumdan istifade ederek mevzilerini takviye etmekte ve cephelerini genişletmekte idiler. Hava üstünlüğü tamamen İngilizlere geçmiştir. İngilizler cephelerimiz ve ordugâhlarımız üzerinde rahatça keşif yapmış, hava savunma birliklerimiz bu duruma engel olamamıştır. Filistin de bulunan hava birlikleri içinde 1918 senesi başında Dera ya gelmiş bulunan 305 inci Tayyare Bölüğü kısa bir süre için en iyi hava birliği durumunda idi. Bu bölüğün bir kısmı Amman a intikal etmiş ve orada 3 üncü ve 4 üncü Tayyare Bölükleriyle oldukça kuvvetli bir hava birliği meydana getirmiştir. 302 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 245. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi İnternet: adresinden 18 Temmuz 2017 tarihinde alınmıştır.

108 94 3 üncü Tayyare Bölüğüne; Pilot Teğmen Emin Nihat, Rasıt Teğmen Ziya, Teğmen Hulki katılmış, 4 üncü Tayyare Bölüğüne de Rasıt Üsteğmen İhsan katılmış, bu bölüklerin pilot ve rasıt kadroları kuvvetlendirilmiştir. Amman da kuvvetli bir hava birliği teşkil edildiğini öğrenen İngilizler bu meydana sık sık hava taarruzunda bulunmuştur. İngiliz hava taarruzları ve yedek malzeme ikmalinde yaşanan gecikmeler nedeniyle Türk Tayyare Bölükleri elindeki uçakları birer birer kaybetmiştir Mayıs 1918 de İngilizlerin keşif yapmak amacıyla Şeyh Kamil Tepesine çıkarmış olduğu balon, alçak irtifaya inen Türk havacıları tarafından bombalanarak te yakılmıştır. 305 Resim 4.4. Vadi-i Sarar İstasyonu ve Tayyare Meydanının 4500 metre Yükseklikten Alınan Hava Fotoğrafı 11 Mayıs İngilizler 29 Mayıs 1918 de şiddetli bir topçu ateşiyle taarruza geçmiş, Türk mevzilerinin karşı saldırısıyla Hantar Köprüsü-Miske yolunda durdurulmuştur. 30 Mayıs 304 Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Yengin, (2007). Drama dan Sina-Filistin e, 76. Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) İnternet: adresinden 18 Temmuz 2017 tarihinde alınmıştır.

109 de düşman yeniden taarruza geçmiş, ağır kayıplar verdirilerek geri püskürtülmüştür. Kara muharebelerinin sürdüğü tarihlerde Türk havacıları tarafından cephe üzerinde ve cephe ardında icra edilen hava keşfi görevlerinde; Hantar köprüsü-şeyhmüennes civarında ve köprü kuzeyinde konuşlu İngiliz süvari kuvvetlerinin durumunda herhangi bir farklılık tespit edilmemiştir. İngilizlerin harekât alanı üzerinde kuvvet kaydırdığına ilişkin herhangi bir şley tespit edilmediği, Yafa kuzeydoğusunda Sarona da konuşlu hava alanının mevcut poziyonunu muhafaza ettiği, Elkubeybe bölgesinde daha önce mevcut olan çadırlı ordugâhların başka bir yere taşındığı, mevcut yerlerinde olmadığı tespit edilmiştir. Meydanda bulunan ordugâhta 3 yada 4, Birüselim de 4-5 taburluk İngiliz kuvvetinin mevcut olduğu tespit edilmiştir üncü Ordu Komutanlığı cephesinde de kara ve hava muharebeleri devam ederken 01 Mayıs 1918 tarihinde Dördüncü Ordu Komutanlığına bağlı olrak Hava Kıtaları Komutanlığı teşkil edilmiş; Üçüncü, Dördüncü ve On dördüncü Tayyare Bölükleri yeni teşkil edilen Hava Kıtaat Komutanlığına bağlanmıştır. 31 Mayıs 1918 de on bir İngiliz uçağı Dördüncü Ordu Komutanlığının sol tarafında bulunan süvari birliklerine bomba atmak suretiyle hava tarrruzu düzenlemiş, Amman İstasyonuna ve uçakların konuşlu olduğu meydana hava taarruzu düzenleyerek bahse konu alanlara yüz bomba atmıştır. 308 Mayıs ayı sonlarına doğru Ordular Grup Komutanlığı sorumluluk sahasında görev yapan hava birlikleri tarafından cephe üzerinde ve gerisinde keşif faaliyetleri devamlı olarak yapılmıştır. Yapılan keşiflerde; 1. Düşmanın ileri mevzideki kuvvetlerinde büyük bir değişiklik olmadığı, Mayıs 1918 yapılan hava keşif görevinde Elkubabe-Birüsalim ulaşım hattında bir tümenlik süvari birliğinin ilerlediği ve otomobil hareketliliğinin had safhada olduğu, 3. Elkubabe konuşu İngiliz kuvvetlerinin sayısının altı tabura çıktığı, 4. Şeria vadisindeki süvari birliklerinin evvelce görüldükleri yerde bulunduğu, 307 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 247. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi

110 96 5. Birüsalim de 6, Vadiisarar civarında 5, Latrun yakınlarında 2, Eriha ve Elmeşrale ulaşım hattı üzerinde bulunan süvari ordugâhlarının başka bir yere nakledildiği tespit edilmiştir. 309 Ayrıca alınan hava fotoğraflarının kıymetlendirilmesi neticesinde, İngiliz kuvvetlerinin bulunduğu bölgelerde yoğun faaliyetlerin icra edildiği, sahil kesimine İngilizlerin ilave olarak bir savunma hattı daha yaptığı ve sahilde eksik kalan paftaların yapılmasına devam edildiği tespit edilmiştir. Gulis havaalanının terk edildiği, Ramle meydanında bir hangar ile depo amaçlı kullanılan 7 adet çadırın bulunduğu tespit edilmiştir. Ramle nin doğusunda bulunan meydanda 8 adet İngiliz uçağı mevcut olduğu, batıdaki meydanda uçak bulunmadığı, Vadiisarar ise 2 adet İngiliz uçağı olduğu tespit edilmiştir. 310 İngilizlere ait uçaklar tarafından harekât alanı üzerine askerleri komutanlarına ve hükünete karşı kışkırtmak amacıyla propaganda içeren beyannameler atılmıştır. Türk uçakları tarafından İngiliz cephesine ve cephe gerisine beyanname atılması konusunda Yıldırım Ordular Grubu ile Başkomutanlık Vekâleti birbirleriyle görüş alışverişinde bulunmuştur. Ancak Başkomutanlık Vekili Enver Paşa, erleri yönetim idaresine karşı ayaklandırmaya çalışmanın askerlik mesleğinin namusuna ve şerefine uygun olmayacağını savunarak uçaklar tarafından propaganda amaçlı havadan düşman cephesi üzerine ve gerisine beyanname bırakılmasını olumlu karşılamamıştır. Türklere karşı isyan eden Araplar üzerine Türk devletlerine sadakatleri hakkında beyanname atılmasına müsaade edilmiş, atılan beyannamelerin birer nüshasının da Karargâh-ı Umumiye gönderilmesi istenmiştir. 311 Asi Araplar, Maan daki Türk birliklerini ikmal ve yiyecek maddelerinden mahrum bırakmak için 15 Temmuz 1918 de Katarane nin kuzeyindeki demiryolu ve istasyonları tahrip etmeye başlamıştır. İngilizler de Maan bölgesinde yaşayan ve Osmanlı Devleti nde ihanet etmeyen aşiretleri ele geçirmek için Maan ı almak istemiştir. İngilizlerden silah ve cephane desteği alan asi Araplar, taarruzlarına devam etmişlerdir. Bu taarruzlara karşılık 14 üncü Tayyare Bölüğü makineli tüfek ve bombalarla asiler üzerine taarruz ederek kara birliklerine yakın hava desteği sağlamış, böylelikle düşman taarruzları da ağır kayıplar 309 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 247. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 248.

111 97 verdirilerek püskürtülmüştür. İngilizler Temmuz 1918 tarihleri arasında on beş uçakla Amman istasyonu ile buradaki hava meydanına taarruz etmişler, buraya seksen adet bomba atmıştır. İngiliz hava taarruzu sonucunda 4 üncü Tayyare Bölüğünden bir kişi yaralanmış ve 3 üncü Tayyare Bölüğü hayvanlarından ise birkaç tanesi telef olmuş, İngiliz hava taarruzu etkisiz kalmıştır üncü Tayyare Bölüğüne Ağustos 1918 ayında da keşif ve hava taarruzu mıntıkası olarak Bahr-i Meyyit ve Hicaz Tren İstasyonunun 20 km doğusundan güneye ve Maan ın güneyine kadar olan bölge verilmiştir. Asi Araplar İngilizlerin de desteği ile Maan a ve Maan ın 20 km kuzeyinde bulunan Cerdum tren istasyonunu tahrip etme teşebbüsünde bulunmuşlardır. Maan ın doğusuna yapılan hava keşifleri neticesinde 120 civarında çadırdan oluşan bir İngiliz ordugâhı olduğu, ordugâhta bulunan askerlerin Mısırlı ve Hintlilerden oluştuğu tespit edilmiştir. Maan ın doğusundaki İngiliz ordugâhında da hava savunması için topların olduğu görülmüştür. 4 üncü Tayyare Bölüğü tarafından Ağustos 1918 de bombardıman ve keşif için yirmi iki saat uçuş icra edilmiş, Eltufeyle, Elşöbek ve Maan ın batısında bulunan İngiliz ordugâhlarına 150 bomba ve 2000 makineli tüfek atışı ile taarruzda bulunulmuştur Ağustos 1918 günü akşamı 4 üncü Tayyare Bölüğünden ve 305 inci Tayyare Bölüğünden ikişer uçak Katrane üzerine uçmuşlar, Amman yakınlarındaki uçak istinat noktasına inmişler ve geceyi orada geçirmişlerdir. Ertesi sabah öğleden önce uçaklar tekrar havalanarak Tafiyle de bulunan İngiliz ordugâhlarına bomba atmışlardır. 314 Ağustos 1918 de Türk havacıların Katrane ve Tafiyle de bulunan İngiliz ordugâhlarına düzenlediği hava taarruzlarına karşılık İngilizler de 21 Ağustos 1918 de yirmi uçakla Türk hava alanlarına taarruz etmiş, hava taarruzu sonucunda 4 üncü Tayyare Bölüğünden bir uçak, 305 inci Tayyare Bölüğünden ise iki uçak hasara uğramıştır üncü Tayyare Bölüğünün Ağustos 1918 ayı raporunda talep edilen malzemelerin henüz gelmediği, Maan a inmek zorunda kalan 7086 numaralı A.E.G. uçağının tamamen harap olduğu, bölük envanterinde bir adet uçak kaldığı bildirilmiştir. Söz konusu raporda bağırsak ve sıtma (malarya) hastalıkları yüzünden ağustos ayı sonunda bütün havacı personelin hastalandığından uçuş faaliyetlerinin icra edilemediği bildirilmiştir. 316 Türk havacılar, malzeme eksikliği, ağır 312 Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) ATASE. BDH. K: 1432, D: 208, F: ATASE. BDH. K: 1432, D: 208, F: ATASE. BDH. K: 1432, D: 208, F: ATASE. BDH. K: 1432, D: 208, F: ATASE. BDH. K: 1432, D: 208, F: ATASE. BDH. K: 1432, D: 208, F:

112 98 hastalıklar ve imkânsızlıklara rağmen zor zamanlarda canlarını ortaya koyarak vazifelerini yerine getirmişlerdir. Türk havacılarının fedakârlıkları ve görev azmi Başkomutanlık Vekili Enver Paşa ve Dördüncü Ordu Komutanı Cemal Paşa tarafından takdir edilmiştir Nablus Meydan Muharebesi, Ricat Harekâtı ve Osmanlı Hava Harekâtı İngilizler, kuvvetlerini sahilde toplayarak Osmanlı cephesinin sağ kesimini imha etmek ve Osmanlı kuvvetlerini Şeria vadisi yönünde kıskaca almayı planlıyordu. Sahile kaydırdığı birliklerinin, hava keşfi vasıtasıyla öğrenilmesini engellemek amacıyla İngilizlerin bomba yüklü iki uçağı daima Cenin havaalanı üzerinde hava devriyesi görevi icra etmiş, Türk uçaklarının bulunduğu havaalanı baskı altına alınmıştır. Cenin havaalanı bombalanmış, meydandan kalkmak isteyen Türk uçaklarına makineli tüfek atışıyla engel olunmuştur. Ayrıca İngilizler Yafa civarına naklettiği birliklerini, hava hâkimiyeti sayesinde gizlemeyi başarmıştır. Keşif görevi icra edilememesinden dolayı Ordular Grubu Komutanlığı İngiliz taarruzunun sıklet merkezinin neresi olduğunu tespit edememiş, asıl İngiliz hücumunun Şeria yönünden icra edileceğini düşünmüştür. 318 İngiliz birlikleri hava hakimiyeti sayesinde harekât hazırlıklarının ve planlarının gizli kalmasını sağlamıştır. İngiliz süvarilerinin icra edeceği harekâttan Türk birliklerinin haberdar olmaması için Cenin hava meydanı üzerinde her birinde dört bomba yüklü İngilizlerin ikişer keşif uçağı devriye hizmeti görüyor, Türk uçaklarının kalkmasına asla izin vermiyorlardı. 319 Bir İngiliz havacı hatıratında bu manzara ile ilgili şunları nakletmektedir;.türkler muvasala ve muhabere yokluğu dolayısıyla ümitsiz bir surette şaşırmışlardı. Leymon von Sanderrs olup biteni ancak tayyare vasıtasıyla öğrenebilirdi. Buna ise biz meydan vermezdik. Gün doğmadan evvel Samera daki tayyare meydanında bekliyordum. Pilot Elton ile birlikte bir Bristol tayyaresine binecektim. Vazifemiz tarassut ve irtibat yapmaktı. İmkân olan yerlere de bomba atacaktık. Avustralyalıların harekâta iştirak etmekte olan 18 tane SE-50 tayyaresine ise büsbütün başka vazife verilmişti. Bunların vazifesi Cenin de Türk tayyare meydanının tepesine dikilmek ve oradan hiçbir tayyare uçurtmamaktı..ilk çift tayyare gün ağarmadan evvel uçtu. Ben de pilot Elton ile birlikte bir saat sonra yükseldim. Cenin e varınca bizi hayretlere düşüren bir manzara 317 ATASE. BDH. K: 1432, D: 208, F: Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, 249. İngiliz ordusu Eylül 1918 taarruzu için planladığı taarruz istikametlerine kuvvet yığmakla meşgul iken, aynı zamanda da bu kuvvetlerin toplandığı bölgeleri gizlemek için her türlü tedbire başvuruyordu. İngiliz ordusu tarafından alınan ve İngiliz Başkomutanlığının raporlarında belirtilen tedbirlerin detayları için bkz. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918). 231.

113 99 ile karşılaştım. 15 tayyare aciz bir halde tayyare meydanında bulunuyordu. İki SE-50 havada daireler çiziyordu. Henüz yere bomba bile atmamışlardı. İki Rumpler ile bir Pfalz tayyaresi hangarlardan birinin önünde duruyordu. Bir pilot yaptığımız blöfe şöyle bir mukabelede bulunmak istedi. Pfalz tayyaresine koştu. Pilot yerine tırmandı. Bir makinist gelerek pervaneyi çevirmeğe başladı. Bu andan itibaren yukarıdan aşağıya homurdanarak arkasından beyaz dumanlar bırakan bir mermi huzmesi indi. Bu iz bırakan mermiler pilotun üstünde kümelendi. Zavallı adam delik deşik olmuş bir halde külçe gibi bulunduğu yere yığıldı. Leymon von Sanderrs in kendilerine en ziyade muhtaç olduğu bir günde tayyarelerinden bir tanesi bile Cenin tayyare meydanından havalanamadı. 320 İngiliz Orduları Komutanı General Allenby, birliklerinin Türk ordusu tarafından keşfinin önlenmesinde başlıca etkenin İngiliz Hava Kuvvetlerinin temin ettiği hava üstünlüğü olduğunu belirtmiştir. General Allenby Haziran 1918 ayının ilk haftasında yüz kadar Türk uçağının hatlarını geçtiğini, Ağustos 1918 ayının son haftasında ise bu sayının on sekize kadar düştüğünü, yığınak günlerinde ise ancak dört Türk uçağının İngiliz hatlarını geçtiğini hatıratında belirtmiştir. Ayrıca İngilizler, Türk hava birliklerinin keşif yapmalarına fırsat vermeyerek, sahil bölgesinde yapılan yığınakları gizli tutmuştur. 321 İngilizler taarruzdan evvel Türk kuvvetlerine dair durum tespiti yapmak amacıyla on beş uçak ile Yedinci Ordu harekât alanında ve ardında uçmuş, bilhassa Yedinci Ordu Birinci Fırka cephesinde keşif faaliyetlerinde bulunmuştur Eylül 1918 gecesi bomba yüklü İngiliz bombardıman uçakları Afule İstasyonu ve havaalanına hava taarruzuna başlamıştır. İngilizler 19 Eylül 1918 sabahın erken saatlerinde top atışlarıyla Sekizinci Ordu cephesinin garbına saldırmışlardır. Aynı günün sabahında da havalanan İngilizlere ait uçaklar Nablus ta bulunan ordu karargâhı ile kolordu ve tümen karargâhına bomba atmak suretiyle hava taarruzu düzenlemişlerdir. İngiliz uçaklarının taarruzu sonucu 8 nci Ordu nun muharebe şebekesi tahrip edilmek surteiyle, kolordu ve tümenlerle irtibatı kesilmiştir 323. İngiliz uçakları Nablus taki kızılay işareti bulunan hastaneye de hava taarruzunda bulunmuş, taarruz sonucunda birçok hasta ve yaralı ölmüştür. İngilizler, Sekizinci Ordunun sağ kanadında istediğini elde etmiştir. 20 Eylül 1918 günü erken saatlerinde İngilizlere ait 320 Her iki ordunun hava güçleri arasındaki farkı anlatan İngiliz havacının hatıratının tamamı için bkz. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Yılmaz, F. (2013). Arap Ayaklanması General Allenby nin Hatıratı. İstanbul: İz Yayıncılık, 79. Sarp, (2010). Türk Hava Kuvvetlerinin, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı. (2016). Birinci Dünya Harbi nde Filistin Cephesi ve Mustafa Kemal Paşa, Askerî Tarih Belgeleri Dergisi. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Yayınları, S: 138, Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Yılmaz, (2013). Arap Ayaklanması, 80. Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918). 204.

114 100 süvari birlikleri Nasıra da konuşlu Yıldırım Ordular Grubu ana karargâhına saldırmıştır. Bu durum karşısında 8 inci Ordu ve 7 nci Ordu, kuvvetlerini süratle geri çekmeye başlamıştır. 23 Eylül 1918 tarihinde Filistin Cephesinde görevli 3 üncü Süvari Tümeni ricat harekâtı esnasında İngiliz hava filosunun taarruzuna uğramış, ani yapılan hava taarruzu sonucunda alaylar dağılarak derelere sığınmış, Tümenden yedi er şehit olmuş ve sekiz hayvan da telef olmuştur Eylül 1918 tarihinde İngiliz uçakları Dera Meydanına hava taarruzu düzenlemiştir (Resim 4.5). 325 Resim 4.5. Düşman Hava Taarruzu Sonrasında Dera Meydanı -16 Eylül Eylül 1918 tarihli Liman von Sanders imzalı grup emrinde; Yıldırım Ordular Grubunun El-hamha-Dera hattına çekilmeye devam ettiği, Hule ve Taberiye Gölleri arasında Ali Rıza Paşa kumandası altına bir emniyet hattı teşkil edildiği belirtilmiştir. Ayrıca yapılan hava keşiflerine istinaden İngilizlerin Afule de bir tabur piyade ve on iki uçak, Cenin de iki liva piyade kolu, Bisan da zayıf İngiliz süvari kıtaatı, Samah da sekiz İngiliz süvari bölüğü olduğu bildirilmiştir. 327 İngilizlerin yaptığı hava taarruzları maddi kayıpların yanında birliklerin dağılmalarına ve zaman kaybetmelerine de neden olmuştur. 30 Eylül 1918 günü 3 üncü Süvari Tümeni Kisve nin 2 km kadar güneyinde istirahat halinde iken yine İngiliz uçaklarının hava taarruzuna uğramış, taarruz sonucunda erler dağılmış, bazı bölük 324 Güralp, Ş. (2006).1918 Yılında Türk Ordusunun Filistin ve Suriye den Çekilişinde 3 üncü Süvari Tümeninin Harekâtı. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı. (2016). Birinci Dünya Harbi nde, S: 138, Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918) Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı. (2016). Birinci Dünya Harbi nde, S: 138, 66.

115 101 komutanları dağılan erleri yanlarına toplayarak tüfeklerle uçaklara yerden ateş açtırmıştır. Yerden yapılan hava savunması sonucu İngiliz uçakları kaçmaya mecbur kalmıştır. İngiliz hava taarruzu sonucunda 3 üncü Süvari Tümeninin her bölüğünden personel ve hayvan zayiat verilmiştir Ekim 1918 tarihinde yapılan hava keşiflerinde; Rayak-Humus yolu üzerinde Ba lbek in on beş kilometre batısında istikametleri Ba lbek olan iki adet zırhlı araç olduğu, Şam-Rayak yolu üzerinde üç süvari bölüğünün Rayak a doğru gittiği, Rayak ın bir kolordu ile işgal edildiği, Şam ın iki kilometre batısında Banyas-Şam yolu üzerinde iki süvari bölüğünün, Nasara civarında bir piyade taburunun ve Rayak-Şam yolu tarafında on süvari bölüklük beş piyade taburu ordugâhının olduğu tespit edilmiştir Ekim 1918 tarihinde yapılan hava keşiflerine göre İngilizlerin Zahle de bir piyade, Rayak güneyinde bir piyade fırkasıyla zayıf bir süvari fırkası ve Rayak ın 20 km kuzeydoğusunda bir piyade taburu, Rayak istasyonunun güneyindeki ve batısındaki mıntıkalarda mürettep iki liva, yirmi süvari bölüğü olduğu tespit edilmiştir. 330 Ayrıca İngilizlerin Rayak dan kuzeye doğru hareketinin Adana ve İskenderun havalisinde yapacağı bir çıkarma ile birleştirilmesinin de muhtemel olduğu bildirilmiştir Ekim 1918 tarihinde saat dan önce yapılan hava keşfi ile Rayak-Humus yolunda İngiliz kuvvetlerinin bulunmadığı, Zahle de altı süvari bölüğü ile iki tabur bulunduğu, Rayak civarında bulunan ordugâhların ise kalkmakta olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca İskenderun-Lazkiye arasında İngiliz kuvvetlerinin bulunmadığı, Trablus güneyindeki körfezde iki nakliye gemisi olduğu tespit edilmiştir. 332 Aynı gün öğleden sonra yapılan hava keşfi ile Şam-Rayak yolu üzerinde otomobil faaliyeti olduğu, Rayak ve Zahle yolu havalisinde toplam altı piyade taburu ve üç süvari bölüğü olduğu, Beyrut ve Trablus Şam civarlarında sahilin boş olduğu tespit edilmiştir Güralp, (2006) Yılında Türk Ordusunun, ATASE. BDH. K: 3719, D: 44, F: ATASE. BDH. K: 3719, D: 44, F: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı. (2016). Birinci Dünya Harbi nde, S: 138, ATASE. BDH. K: 3719, D: 44, F: ATASE. BDH. K: 3719, D: 44, F:

116 Ekim 1918 tarihli öğleden sonra yapılan hava keşfine ait raporda ise Humus- Ba lbek-salib yolunun boş olduğu, Ba lbek te düşman olmadığı, Rayak istasyonu civarındaki ordugâhların boşaltıldığı, Rayak hava meydanının boşaltıldığı tespit edilmiştir Ekim 1918 tarihinde öğleden önce iki Fransız torpidosunun İskenderun a gelerek şehri yarım saat kadar bombardıman etmesi sonucunda Halep te bulunan Uçak Müfrezesine İskenderun Deniz Gözetleme İstasyonu ile irtibat kurması ve düşman gemilerinin yaklaştığı haber alınınca uçaklar ile gemilerin bombalanması emri verilmiştir. Yine aynı tarihte yapılan hava keşiflerine göre bir düşman süvari bölüğünün Humus dan kuzeye geçtiği, Humus- Nebek yolunda düşman kuvvetlerinin bulunmadığı bildirilmiştir. 335 İngiliz hava taarruzlarının büyük zayiata sebep olması nedeniyle hava taarruzlarına karşı imkânlar ölçüsünde tedbir alınma yoluna gidilmiştir. 7 nci Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa 12 Ekim 1918 tarihinde emri altında bulunan birliklere disiplin, askerlerin eğitimi konularında bir Ordu Emri yayınlamıştır. Yayınlanan ordu emrinde uçaklara karşı müdafaa ve hava taarruzlarından korunma usullerinin askerlere öğretilmesini emretmiş ve bu hususun yapacağı teftişlerde aranacağını belirtmiştir. 336 Ayrıca emri altında bulunan 20 nci Kolordu Komutanlığına ordu ve kolordu karargâhlarının düşman uçaklarına karşı yakından muhafazası için doğrudan karargâh emrinde olmak üzere dörder tüfekli bir makineli tüfek bölüğü kurulması emrini vermiştir. 337 Hava keşiflerinin yapılamaması Türk birliklerini oldukça zor durumda bırakmış, düşman faaliyetleri hakkında hiçbir malumat elde edilememiş, gerekli önlemler alınamamıştır. Mustafa Kemal Paşa Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığına gönderdiği yazıda, hava keşfinden mahrumiyetin orduyu büyük karanlık içinde bıraktığını, Yıldırım Ordular Grubu Komutanından uçakların düzenli olarak uçurulması ve orduyu aydınlatması için emir vermesini ifade etmiştir. Yıldırım Ordular Grubu Komutanı 25 Ekim 1918 tarihinde Mustafa Kemal Paşa ya yazdığı cevapta Islahiye ye gelen ve orada trene binen 334 ATASE. BDH. K: 3719, D: 44, F: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı. (2016). Birinci Dünya Harbi nde, S: 138, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı. (2016). Birinci Dünya Harbi nde, S: 138, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı. (2016). Birinci Dünya Harbi nde, S: 138, 183.

117 103 uçak müfrezesini trenden indirttiğini ve uçaklarını Islahiye de tamir etmelerini emrettiğini bildirmiştir. Adana civarında bulunan diğer uçak müfrezesine ise iniş meydanı belirleyerek Halep güneyinde keşif görevi icra etmesi için Yıldırım Ordular Gurubu Komutanı tarafından emir verilmiştir. 338 Resim 4.6. Yıldırım Ordular Grup Komutanı Mustafa Kemal Paşa, Yaverleri Salih, Şükrü ve Cevat Abbas Beyler İngiliz birliklerinin Cenin ve Afule yi almasıyla birlikte buradaki meydanda konuşlu olan 301 inci Tayyare Bölüğü personeli ile 304 üncü Tayyare Bölük Komutanı Captain Walz ve 35 personeli İngilizler tarafından esir alınmıştır. 340 Önce Hayfa ardından da Beyrut a çekilen 302 nci Tayyare Bölüğü envanterinden kalan ve Cenin de konuşlu olan 303 üncü Tayyare Bölüğünden uçuşa elverişli olan uçaklar ve kurtarılan havacılar Dera ya intikal etmiştir. 302 inci ve 303 üncü Tayyare Bölüklerinin uçaklarıyla Dera da bulunan 305 inci 338 Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı. (2016). Birinci Dünya Harbi nde, S: 138, Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı, (2015). Fotoğraflarla Atatürk. Ankara: Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı Yayınları, Atrash, (2014). Mapping Palestine:, 98.

118 104 Tayyare Bölüklerinin uçabilecek durumda olan uçakları Yüzbaşı İlyas ın sorumluluğuna verilmiştir. Yüzbaşı İlyas ın emrinde olan uçaklar Dera yönünde ilerleyen asiler üzerine 3 gün boyunca sürekli hava taarruzunda bulunmuşlar, Dera nın asi Arapların eline geçmesine engel olmuşlardır. İngiliz Ordusu ilerledikçe Dera da durulamayacağı anlaşılmış, burada bulunan uçaklar havadan Rayak a intikal ettirilmiş, götürülemeyecek malzeme ve teçhizat ise yakılarak kullanılmaz hale getirilmiştir. 341 General Allenby Halep, Beyrut, Şam demiryollarının kesişme noktası olan Rayak ta 30 adet yakılmış uçak enkazı bulduklarını belirtmektedir. 342 Rayak ta bir araya gelen Türk havacıları, Ordunun ricat harekâtına destek vermek için bir müddet görev yapmıştır. Türk havacıları bir süre sonra önce Humus a, oradan Hama ya, ardından Halep e ve son olarak da Müslime ye intikal etmek zorunda kalmıştır. Rayak ta toplanan uçaklardan malzeme yetersizliği yüzünden 6 adet uçak 343 bırakılmak zorunda kalınmıştır. Geri çekilme esnasında malzeme noksanlığı, iniş yapılan meydanların inişe uygun olmaması ve İngiliz hava akınları nedeniyle uçakların birçoğu kullanılmaz hale gelmiştir. Türk ordusunun envanterinde faal, kullanılabilecek durumda uçak kalmamış, Türk hava birliklerinin personelinden sağ kalanlar çok güç koşullarda Konya ya ulaşabilmiştir. 344 Adana mıntıkasına getirilen 8 vagon uçak malzemesi nakledilememiş, istasyonda bekleyen uçak malzemelerine İtilaf Devletleri tarafından el konulmuştur. 345 Alman Paşa Tayyare Bölüklerinde görev yapan ve hayatta kalan havacı personel ise 14 Kasım 1918 de İstanbul a ulaşmış, 4 Mart 1919 da da Türkiye yi bir gemi ile terk ederek 31 Mart 1919 da Almanya ya ulaşmışlardır Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Yılmaz, (2013). Arap Ayaklanması, Bir adet A.E.G. uçağı, bir adet L.V.G. uçağı ve dört adet D.F.W. uçağı bırakılmak zorunda kalınmıştır. Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Göymen, (1969). Birinci Dünya Harbi, Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde, C: II, Atrash, (2014). Mapping Palestine:, 99.

119 105 Resim 4.7. Ricat Harekâtı Sırasında Türk ve Alman Havacılar Doğu Akdeniz de Hava Harekâtı Silifke de konuşlu bulunan 4 üncü Tayyare Bölüğü, Aralık1917 ayında Suriye ye intikal ederek Dera da konuşlanmıştır üncü Tayyare Bölüğü yerine bir Alman deniz uçak birliği de Silifke ye gelerek göreve başlamıştır. Alman Deniz uçak birliğinde Sablatnig SF.5 ve Friedrichshafen 33 tipinde deniz uçakları bulunmakta idi. Birliğin başlıca görevi Kıbrıs Adası üzerinde keşif yapmak ve İskenderun Körfezine kadar olan deniz kesiminde karakol uçuşları yapmaktı. 348 Alman Deniz Uçak Birliği personeli, müfreze envanterinde bulunan 1258 numaralı uçak ile 4 Mart 1918 tarihinde Kıbrıs Adasına keşif görevi icra etmişlerdir. Yapılan keşifte Lefkoşa garbında bir talimhane, bir kışla ve yirmi baraka görülmüştür. Aynı keşifte Larnaka nın iki mil açıklarında dört bin tonluk bir nakliye vapuru, Famagusta limanında ise bir tonluk bir vapur, yirmi den fazla mavna ve iki yelken gemisi tespit edilmiştir. 20 Mart 1918 tarihinde yapılan hava keşfi esnasında Famagusta üzerinde uçağa yerden ateş edilmiştir. Keşif görevine devam eden havacılar Larnaka da iki ufak yelken gemisi, Famagusta Limanında tonluk üç adet vapur, on iki ufak yelkenli mavna ve şehrin 347 Keyüsk, (1952). Türk Havacılık Tarihi s Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918). 67.

120 106 cenup garbında elli iki ufak çadırlı ordugâh görülmüştür. Ayrıca daha önceki hava keşifleri ile karşılaştırıldığında Monarka nın cenubundaki ordugâhtan sekiz çadırın kaldırıldığı tespit edilmiştir Nisan 1918 tarihinde yapılan hava keşfinde ise Kıbrıs adasında askeri bir hareketlilik olmadığı ve adadın durumunda da herhangi bir değişiklik olmadığı bildirilmiştir. 350 Bu sırada Kıbrıs Adasında bir düşman kruvazörü olduğu yönünde gelen duyumlar üzerine Alman Deniz Tayyare Bölüğü yapılan keşiflere istinaden adada düşman kruvazörü olmadığı, bunun basit bir telgraf hatası olduğunu belirtmiştir nci Kolordu Komutanlığı bağlısı olarak görev yapan Alman Deniz Tayyare Müfrezesi tarafından, 18 Ağustos 1918 tarihinde yapılan hava keşfine göre, Adadaki düşman durumunda herhangi bir değişiklik olmadığı, ada üzerinde ve denizde askerî nakliyat yapılmadığı bildirilmiştir. Alman Deniz Uçak Müfrezesi tarafından Kıbrıs Adasına sürekli olarak hava keşfi yapılmaya devam edilerek, düşmanın buradan bir çıkarma yapıp yapmayacağı takip edilmiştir ATASE. BDH. K: 2680, D: 210, F: ATASE. BDH. K: 2680, D: 210, F: ATASE. BDH. K: 2680, D: 210, F: ATASE. BDH. K: 2680, D: 210, F: 1-34.

121 107 Çizelge 4.8. Deniz Tayyare Müfrezesi Tarafından Kıbrıs Adasına Temmuz-Ağustos Ve Eylül 1918 Aylarında Yapılan Hava Keşiflerinin Özeti 353 Tarihi Mevaki Keşif Olunan Mevadd 23 Temmuz 1918 Famagusta 3-4 bin tonluk bir nakliye gemisi 23 Temmuz 1918 Larnaka. civarında bir şey yoktur. Limanda birkaç yelkenli ve mavna 23 Temmuz 1918 Lefkoşa İstasyonda 3-4 vagon 23 Temmuz 1918 Sirinia Birkaç mavna ve yelkenli 3 Ağustos 1918 Famagusta 5-6 bin tonluk bir nakliye gemisi. 6-7 bin tonluk bir nakliye gemisi. İstasyonda 6 vagon Limanda mavna ve yelkenli 3 Ağustos 1918 Lefkoşa İstasyonda 4 vagon 3 Ağustos 1918 Sirinia Birkaç mavna ve yelkenli 3 Ağustos 1918 Monarka Yekdiğerine karib dört mahalde müsemmi elli kadar çadırdan mürekkeb ordugâh 14 Ağustos 1918 Larnaka 6 mavna, altı iki direkli yelkenli, yirmi kadar mürakib. 14 Ağustos 1918 Lefkoşa Bir lokomotif beş vagondan mürekkep bir tren Bir lokomotif yedi vagondan mürekkep diğer bir tren 16 Eylül 1918 Sirinia Bir çok mürakib.. bahriye 16 Eylül 1918 Lefkoşa 8 müteferrid vagon 4 vagon ve bir lokomotiften mürekkeb bir tren 16 Eylül 1918 Larnaka Müteaddid yelkenli ve mavna 16 Eylül 1918 Famagusta Tarassud sefinesi kadar yelkenli ve mavna Barakalı ordugâhta tebeddül yoktur. 5 bin tonluk nakliye gemisi 3 bin tonluk bir gemi 2 torpido 3-4 bin tonluk iki nakliye ve bir nakliye Bir küçük vapur 16 Eylül 1918 Monarka Çadırlı ordugâhta bazı mahallerde çadırlar kaldırılmış bazı yerlerde buna mukabil fazlalık müşahede edilmiştir. 23 Eylül 1918 Monarka Çadırlı ordugâhta bir tebeddül yoktur. Köprü civarında tebeddül yoktur. 23 Eylül 1918 Famagusta bir nakliye 2 tarassud sefinesi 1 yelkenli 5 Bagger yelkenli 353 ATASE. BDH. K: 2680, D: 210, F: Almanca bir kelimedir. Türkçe karşılığı ekskavatör, kepçe demektir. İnternet: adresinden 24 Eylül 2017 tarihinde alınmıştır.

122 108 Resim 4.8. Monarga nın, Alman Deniz Tayyare Müfrezesi Tarafından 23 Ağustos 1918 Tarihinde Yapılan Hava Keşfinde Alınan Hava Fotoğrafı ATASE. BDH. K: 2680, D: 210, F: 1-44.

123 109 Resim 4.9. Famagusta nın, Alman Deniz Tayyare Müfrezesi Tarafından 23 Ağustos 1918 Tarihinde Yapılan Hava Keşfinde Alınan Hava Fotoğrafı 356 Osmanlı Devleti nin müttefik devletlerle ateşkes konusunda görüşme girişimlerine başlaması, imzalanacak ateşkes antlaşması sonucu harp esiri durumuna düşme endişesi Osmanlı ordusunda görev yapmakta olan Alman askerî personeli tedirgin etmiştir. Osmanlı Ordusu Genelkurmay Başkanı von Seekt, 21 Ekim 1918 tarihli bir genelge yayınlayarak Alman askerî personelin bir araya toplanmasını ve dönüş için hazırlık yapmasını istemiştir. Mersin Alman Deniz Tayyare Müfrezesinde görev yapan Alman personel de bu genelge talimatları doğrultusunda görevlerini bırakarak Sivastopol e geçmişlerdir ATASE. BDH. K: 2680, D: 210, F: Kurter, (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918). 256.

124 110

125 SONUÇ Nablus (Megiddo) Meydan Muharebesi sonucunda 8 inci ve 4 üncü Ordu Komutanlıkları hemen hemen yok olmuş, Mustafa Kemal Paşa komutasındaki 7 nci Ordu Komutanlığı büyük zayiat vermesine rağmen, ordu nizamını ve cenk etme arzusunu kaybetmeden önce Halep e çekilmiştir. 26 Ekim 1918 tarihinde İngilizlerin Halep e girmesi üzerine emrindeki beş piyade tümeniyle İskenderun-Cerablus hattına çekilmiştir. İskenderun-Cerablus hattı, Millî Mücadele de ulusal sınır ilan edilmiş ve çekilmeyi başaran 7 nci Ordu birlikleri de Millî Mücadele nin çekirdek kadrosunu oluşturmuştur. Birinci Dünya Savaşı başladığında uçaklar ağırlıklı olarak keşif görevleri için kullanılırken 1915 yılına gelindiğinde birbirlerini düşürmeye ve avcı filoları ihtisaslaşmaya başlamıştır. Uçakların yerdeki hedeflere taarruz etmeye başlaması ile birlikte bombardıman uçakları özel olarak tasarlanmış ve geliştirilmiştir. Bunun sonucunda da uzak bölgelere hava akınları düzenlenmeye başlanmış, uçakların savaşa olan etkileri artmıştır. Filistin-Hicaz ve Suriye Cephesi nde Osmanlı ordusunun her ferdi gibi Osmanlı havacı personeli de zor şartlar altında ve imkânsızlıklar içerisinde görev yapmıştır. Osmanlı Hava Birlikleri imkânlar dâhilinde kendisine tevdi edilen her görevi başarılı bir şekilde yapmıştır. Cephede görev yapan Osmanlı Hava Birlikleri tarafından; yakın hava desteği, tecrit harekâtı, hava-hava ve hava-yer muharebeleri, keşif harekâtı, psikolojik harp ve stratejik noktalara taarruz görevleri icra edilmiştir. Cephenin Başkente olan uzaklığı, ikmal yollarının uzun ve meşakkatli olması, hava harp sanayiinin gelişmemiş olmasından dolayı yedek malzeme ikmalinde yaşanan problemler, iklim şartları, susuzluk ve benzeri sebepler Osmanlı Hava Birliklerinin görev imkân ve kabiliyetlerini sınırlamıştır. Suriye-Filistin Cephesi nde Osmanlı Devleti nin başarısız olunmasının temel nedeni olarak Arap İsyanı, uçakların kullanımı, orduların ikmalinde yaşanan sıkıntılar ve gecikmeler ön plana çıkmıştır. İngiliz Orduları Komutanı General Allenby, 1918 yılında çölde ansızın hayalet gibi ortaya çıkan ve Türk ordularının ikmal yollarına taarruz ederek, Türk ordularının hareketlerini kısıtlayan ve morallerini bozan Arapları, akıl hocaları Albay Lawrence in öncülüğünde çok iyi kullanmıştır. İngiliz Hava birliklerinin katkısı ise iki şekilde olmuştur. Birincisi, sürekli hava taarruzları düzenleyerek gökyüzünden hava hâkimiyetini sağlamışlardır. Uzak bölgelere kadar hava akınları düzenleyerek Türk

126 112 ordularının gören gözleri olan uçakların Türkler tarafından kullanımını engellemişlerdir. İkinci olarak da İngiliz Hava Birlikleri, Türk ordularının ana telgraf ve telefon santrallerini bombalayarak Türk ordularını sağır ve dilsiz bırakmışlardır. Gözleri göremeyen, dilsiz ve sağır bırakılan Türk orduları, birbirleriyle iletişim kuramamış, düşman birliklerini ve vaziyeti hakkında bilgi toplayamamıştır. Türk orduları birbirlerinden habersiz ve düzensiz bir şekilde geri çekilmeye başlamış, ricat harekâtı esnasında İngiliz uçaklarının hava taarruzlarına maruz kalmış, hava taarruzları sonucunda ise dağılmıştır. Baskın ve hareket kabiliyeti prensiplerinin hemen hemen hiç uygulanmadığı bir dünya savaşında, baskın ve hareket kabiliyeti prensiplerinin savaş sanatının temel unsurlarından biri oldukları en azından Suriye-Filistin Cephesi nde kanıtlanmıştır. İngiliz orduları baskın ve hareket kabiliyeti prensiplerini uygulayarak, muharebe etmeden takip harekâtıyla Suriye-Filistin Cephesinde zaferi kazanmış, Osmanlı Devleti ise sonunu hazırlamıştır. Şüphesiz ki baskın ve hareket kabiliyeti prensiplerinin uygulanmasında Hava Kuvvetlerinin etkisi yadsınamaz bir gerçek olarak ortaya çıkmıştır. Stratejik noktalara yapılan hava taarruzları ve hava hâkimiyetinin elde edilmesi İngilizlere önce hava hâkimiyetini, daha sonra da zaferi getirmiştir. Suriye-Filistin Cephesi nde Türk havacıları tecrübe kazanmışlar, harp ortamında kazanılan bu tecrübe Millî Mücadele de uygulamaya konulmuştur. Ayrıca Almanlar ile yapılan hava iş birliği sayesinde Almanya dan parası mukabilinde satın alınan hava harp silah sistemleri ve yedek malzemelerinden kullanılabilir durumda olanlar ve kurtarılabilenler, Konya ya sevk edilerek Millî Mücadele de kullanılmıştır.

127 113 KAYNAKLAR Arşiv Belgeleri ATASE. Birinci Dünya Harbi Koleksiyonu. K: 3219 D: 60 F: 1 K: 1438 D: 237A F: 010, , a, 001, 001-1, , , , , K: 1401 D: 52 F: K: 1196 D: 280 F: 1-46,1-50. K: 1425 D: 169 F: 1-55a. K: 1427 D: 178 F: K: 3211 D: 27 F: 5-1. K: 1406 D: 71 F: 20, 22, 27, 50, K: 1408 D: 81 F: 1-26, 1-32, 1-33, K: 3704 D: H-9 F: K: 1432 D: 208 F: , , , , , K: 3719 D: 44 F: , , , , K: 2680 D: 210 F: 1-3, 1-12, 1-18, 1-34, 1-41, 1-44, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. BOA BEO Kızılay Arşivi. Kutu no: 23, Belge no: Kaynak Kitaplar Akad, M.T. (2012). Askeri Tarihte Stratejik Düşünce. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Akbay, C. (2014). Osmanlı Devleti nin Siyasi ve Askerî Hazırlıkları ile Harbe Girişi. Ankara: Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı Yayınları. Armaoğlu, F. (1984). 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi. Ankara: Tisa Matbaası.

128 114 Artuç, N. (2008). Cemal Paşa. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları. Aybars, E. (1989). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Aydar, O. (1948). Uçan Süvariler. Ankara: Ulus Basımevi. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, C:I. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2013). Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, C:II. Belen, F. (1964). Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1915 Yılı Hareketleri. Ankara: Genelkurmay Basımevi, C: II. Belen, F. (1966). Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1917 Yılı Hareketleri. Ankara: Genelkurmay Basımevi, C: IV. Cebesoy, A.F. (1938). Birüssebi-Gazze Meydan Muharebesi ve Yirminci Kolordu, İstanbul: Askerî Matbaa. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı. (2007). İki Mavi. İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü. Develioğlu, F. (2005). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. (22 nci Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Erden, A.F. (1948). 1 inci Cihan Harbinde 4 üncü Ordu Mücmel Tarihçesi, Ankara: Genelkurmay Basımevi. Erden, A.F. (1954). Birinci Dünya Savaşında Suriye Hatıraları. İstanbul. Erdoğan, M. (1986). Hava Gücü ve Savaş. Ankara: Genelkurmay Basımevi. Eroğlu, H. (2010). Türk İnkılâp Tarihi. Ankara: Savaş Yayınevi. Flanagan, B. Büyük Harp te Osmanlı Hava Kuvvetlerinin Tarihi-Erich Serno nun Hatıratı ( ). Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı, (2015). Fotoğraflarla Atatürk. Ankara: Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı Yayınları. Genelkurmay Başkanlığı. (1985). Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik. Ankara: Genelkurmay Basımevi, (X). Genelkurmay Başkanlığı. (1986). Birinci Dünya Harbi nde Türk Harbi Sina-Filistin Cephesi. Ankara: Genelkurmay Basımevi, (IV), (II).

129 115 Gömeç, S. (1999). Kök Türk Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 9. Kafesoğlu, İ. (2000). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları. Göymen, A.İ. (1969). Birinci Dünya Harbi Türk Hava Harekâtı. Ankara: Genelkurmay Basımevi. Güralp, Ş. (2006).1918 Yılında Türk Ordusunun Filistin ve Suriye den Çekilişinde 3 üncü Süvari Tümeninin Harekâtı. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları. Hart, B.L.(2014). Birinci Dünya Savaşı Tarihi (Çev.Kerim Bağrıaçık). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. (Eserin orjinali 1930, 1934 ve 1970 de yayımlandı). Hava Kuvvetleri Komutanlığı. (1982). Türklerin Havacılığa Hizmetleri. Ankara: Hava Kuvvetleri Merkez Daire Başkanlığı Harp Tarihi Şubesi Yayınları. Hava Kuvvetleri Komutanlığı (2009). Filo Tarihçeleri. Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü. Hava Kuvvetleri Komutanlığı (2009). Uçak Albümü ( ). Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü. Holzhausen, R. (1982). Birinci Dünya Harbi nde Almanya nın Türkiye ye Sağladığı Hava Desteği ve Çanakkale Havacıları. (Çev. F.Çeliker). Ankara: Genelkurmay Basımevi. İlmen, S. (1984). Türkiye de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi. Eskişehir: Hava Basımevi. Kansu, Y., Şensöz, S., Öztuna, Y. (1971). Havacılık Tarihinde Türkler. C: I. Ankara: Hava Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi. Keyüsk, M. (1950). Türk Havacılık Tarihi ( ). Eskişehir: Uçuş Okulları Basımevi. Keyüsk, M. (1951). Türk Havacılık Tarihi Eskişehir: Hava Basımevi. Keyüsk, M. (1952). Türk Havacılık Tarihi Eskişehir: Hava Basımevi. Kurter, A. (2006). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ). Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü, C: I. Kurter, A. (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi ( ). Ankara: Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, C: II. Kurter, A. (2009). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi (1918). Ankara: Hava Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, C: IV. Muzaffer, A. (2006). Birinci Dünya Savaşı nda Mısır Seferi Çerçevesinde Birinci Kanal Akını. Ankara: Genelkurmay ATASE ve Denetleme Başkanlığı Yayınları. Nedim, Ş.M. (1995). Filistin Savaşı ( ). (Çeviren: Abdullah Es). Ankara: Genelkurmay Basımevi.

130 116 Ögel, B. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları. Öke, M.K. (1987). Tarihten Günümüze Filistin Sorunu ve Türkler ( ). Ankara: Kıbrıs Türk Kültür Derneği Genel Merkezi Yayınları. Özdemir, Y. (1981). Şehit Pilot Binbaşı Fazıl Bey. Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü. Özkaya, S. (2015). Süveyş Kanalı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Parin, F. (2010). Cemal Paşa: Anılarım İstanbul: Paraf Yayınları. Pomiankowski, J. (2014). Osmanlı İmparatorluğunun Çöküşü. İstanbul: Kayıhan Yayınları. Renouvin, P. (2004). Birinci Dünya Savaşı ve Türkiye İstanbul: Örgün Yayınevi. Sander, O. (2008). Siyasi Tarih (İlkçağlardan 1918 e). Ankara: İmge Kitabevi. Sarp, İ. (2010). Türk Hava Kuvvetlerinin Doğuş Yılları. İstanbul: Pozitif Yayınları. Stone, N. (2010). Birinci Dünya Savaşı. İstanbul: Doğan Kitap. Türk Tarih Kurumu. (2015). Harb Mecmuası (Kasım 1915-Haziran 1918). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları. Uçarol, R. (1995). Siyasi Tarih ( ). İstanbul: Filiz Kitabevi. Umar, Ö.O. (2004). Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında: Suriye ( ). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Üzen, İ. (2007). 1. Dünya Harbinde Sina Cephesi ve Çöl Hatıraları. İstanbul: Selis Kitaplar. Von Kressenstein, B.K. (2007). Son Haçlı Seferi Kuma Gömülen İmparatorluk. (Çeviren: Tahir Balaban). İstanbul: Yeditepe Yayınları. Von Kressenstein, B.K. (1943). Türklerle Beraber Süveyş Kanalına. İstanbul: Askerî Matbaa. Westwell, I.(2014). Resimli Harp Tarihi I. Dünya Savaşı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. Wolf, K. (2011). Gelibolu 1915 Birinci Dünya Harbi nde Alman-Türk Askerî İttifakı. (Çev.Eşref Bengi ÖZbilen) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,

131 117 Yalçın, D. - Tural, M.Akif (2006). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Yengin, S. (2007). Drama dan Sina-Filistin e Savaş Günlüğü ( ). Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları. Yıldız, G. (Editör). (2013). Dünya Savaş Tarihi Osmanlı Askerî Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları. Yıldız, G. (Editör). (2013). Osmanlı Askerî Tarihi-Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri ( ). İstanbul: Timaş Yayınları. Yılmaz, F. (2013). Arap Ayaklanması General Allenby nin Hatıratı. İstanbul: İz Yayıncılık. Yılmaz, V. (1993). 1 nci Dünya Savaşında Türk-Alman İttifakı ve Askerî Yardımlar. İstanbul: Cem Ofset Matbaacılık. Dergi ve Makaleler Albayrak, M. (Ekim 2014). I. Dünya Savaşı-100. Yıl. Tarih Dergi. S: 5, Atrash, N. (2014). Mapping Palestine: The Bavarian Air Force WWI Aerial Photograph. Jerusalem Quarterly. Issue 56. Beyoğlu, S. (2012, Aralık). Türk Havacılığının Doğuş Yılları. Havacılık Tarihi Sempozyum Bildirileri ( ), Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Komutanlığı. Deniz, E. (1990). Türk Hava Kuvvetleri Tarihi. Uçantürk Dergisi, (339). Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı (2016). Birinci Dünya Harbi nde Filistin Cephesi ve Mustafa Kemal Paşa, Askerî Tarih Belgeleri Dergisi. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Yayınları. S: 138. Hangün, E. (2001). Hava Kuvvetleri Komutanlığının Kuruluşunun 90 ıncı Yılında Hava İstihbaratının Gelişimi. Silahlı Kuvvetler Dergisi, 370 (120). Karargâh-ı Umumî On Üçüncü Şube ve Umur-ı Havaiye Müfettişliği. Vaka-i ve Terakkiyatı Havaiye Dergisi, S: I. Kemal, C. (2014). Birinci Dünya Savaşında Gazze yi Nasıl Kaybettik?. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 55. Koloğlu, O. (1988). İlk Havacılık Savaşı. Tarih ve Toplum, İstanbul: İletişim Yayıncılık, (9) (50).

132 118 Kundakçı, D., Kavaklı, S. (2011, 8-10 Şubat). Türk Havacılığının Gelişiminde Uğrak Noktaları: Hava Sefinesinden Tayyareye, 20. YY. Başlarında Bir Yolculuk ( ). Türk Hava Kuvvetlerinin 100 üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumunda sunuldu, İstanbul. Stephens, A. (2001). The War in the Air Alabama: Maxwell Air Force Base Air Universty Press. Türkmen, Z. (2011, 8-10 Şubat). Türkiye de Havacılık Teşkilâtının Kuruluşunda Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa ve Döneminde Gerçekleştirilen Faaliyetlere Bir Bakış. Türk Hava Kuvvetlerinin 100 üncü Yılı Uluslararası Tarih Sempozyumunda sunuldu, İstanbul. Uzunoğlu, U. (2015). Birinci Dünya Savaşı nda Türk Hava Kuvvetlerinin Teşkilatlanmasında Etkin Rol Oynayan Alman Havacı Subay: Erich Serno ( ). Havacılık Tarihi Sempozyumu Bildirleri (13-14 Aralık 2012). Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Komutanlığı. Yalçın, O. (2016). Havacılık, Hava Gücünün Doğuşu ve Birinci Dünya Savaşına Etkisi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (59). Yücel, C. (1963). Türk Havacılığının Kısa Tarihçesi. Hava Dergisi, (211). Tezler Doğanay, P. (2016). Birinci Dünya Savaşı nda Osmanlı Ordusu nda Görev Yapan Alman Subayları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray. Morea, G.J. (1994). The Royal Air Force in the Battle of Megiddo. Master Thesis. B.S., United States Military Academy, West Point, New York. Sarısır, S. (1998). Atatürk Dönemi Millî Hava Harp Sanayii İçinde Kayseri Tayyare Fabrikasının Yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. Uyar, H. (2006). Birinci Dünya Savaşında Suriye-Filistin Cephesi Stratejileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 18 Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale. Üzen, İ. (2007). Birinci Dünya Savaşında Kanal Seferleri ( ). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

133 119 İnternet Kaynakları 07 Ekim 2017 tarihinde erişim sağlanmıştır Mayıs 2016 tarihinde erişim sağlanmıştır Temmuz 2017 tarihinde erişim sağlanmıştır Eylül 2017 tarihinde erişim sağlanmıştır.

134 120

135 EKLER 121

136 122 EK-1. Suriye-Filistin Cephesi nde görev yapan Alman havacı personel 358 Adı Rütbesi Birliği Görevi Tarih Bieneck Yüzbaşı 301 inci Tayyare Bölüğü Bölük Komutanı / Pilot Elias Yüzbaşı 302 nci Tayyare Bölüğü Bölük Komutanı / Pilot Schumburg Yüzbaşı 303 üncü Tayyare Bölüğü Bölük Komutanı / Pilot Franz Walz Yüzbaşı 304 üncü Tayyare Bölüğü Bölük Komutanı / Pilot Steiner Yüzbaşı 305 inci Tayyare Bölüğü Bölük Komutanı 1918 / Pilot Warsow Yüzbaşı Paşa Birlikleri Uçak Parkı Komutanı Beyer Yüzbaşı 300 üncü Tayyare Bölüğü - - Wappenhans Yüzbaşı 300 üncü Tayyare Bölüğü - - Helmut Felmy Yüzbaşı 300 üncü Tayyare Bölüğü Bölük Komutanı Rudolf Holzhausen Üsteğmen 303 üncü Tayyare Bölüğü Pilot Veit Fischer Üsteğmen 304 üncü Tayyare Bölüğü Karl Kettembeil Üsteğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Rasıt Fritz Berthold Üsteğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü 1916 Soyter Üsteğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Emir Subayı 1915 Krüger Üsteğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Pilot 1917 Georgi Dr Üsteğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Meteorolog Eric von Heimburg Üsteğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Yaver Strötzel Üsteğmen Paşa Bölükleri Pilot 1918 Röder Teğmen İskenderun Hava Sahası Pilot - Koruması Richard Euringer Teğmen Filistin Cephesi Pilot 1916 Stalter Teğmen Filistin Cephesi Pilot 1916 Henkell (Henckel) Teğmen Filistin Cephesi Pilot 1916 Von Hesler Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Pilot Von Bülow Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Pilot Felmy Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Pilot Mayerdirks Teğmen Yıldırım Orduları Pilot 1918 Zilles Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Emir Subayı Nauberlit Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Kakeling Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Zugan Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Louis Schwarzkopff Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Von Chamier Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Pilot Meyer Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Rissman Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Şehit Hampe Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Şehit R.U. Uta Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Şehit Von Kunsberg Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Şehit Ernert Teğmen 300 üncü Tayyare Bölüğü Şehit Kunze (Kunz) Teğmen Paşa Bölükleri Pilot 1918 Bastaenier Teğmen Paşa Bölükleri Pilot Wolf, K. (2011). Gelibolu 1915 Birinci Dünya Harbi nde Alman-Türk Askerî İttifakı. (Çev.Eşref Bengi Özbilen) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Doğanay, P. (2016). Birinci Dünya Savaşı nda Osmanlı Ordusu nda Görev Yapan Alman Subayları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.

137 123 EK-2. Suriye-Filistin Cephesi nde Osmanlı Devtleti tarafından kullanılan uçaklar 359 RUMPLER 4A13 Rumpler 4A13 uçağı, keşif uçağıdır. 14 Temmuz 1914 te Balkan ülkeleri turuna çıkan Alman pilot Gustav Beser tarafından İstanbul a getirilmiş ve burada gösteri uçuşları yapılmıştır. Birinci Dünya Savaşı nın başlaması üzerine Alman pilot ülkesine dönmüştür. Bunun üzerine uçağa Osmanlı Hükümeti tarafından el konularak, Fethi adı verilmiştir yılı sonunda uçağın Filistin Cephesi ne gönderilmesi ve Kanal Harekâtı na katılması planlanmıştır. Ancak uçak, Kanal Harekâtı na katılmak için Filistin e gidişi sırasında Halep te düşerek envanterden çıkmıştır. NİEUPORT H-6 Osmanlı havacılığının başında bulunan Fransız Binbaşı De Goys un önerisi üzerine Fransız bir havacı tarafından iki Nieuport deniz uçağı Haziran 1914 te İstanbul a getirilerek gösteri uçuşu yapmıştır. Seferberlik ilan edilince Fransız havacı ülkesine dönmüş, hükümette uçaklara el koymuştur yılında uçaklar hizmet dışı bırakılmıştır. Envantere giren diğer iki Nieuport uçağı 1914 ve 1915 te Filistin Cephesi nde ganimet olarak ele geçirilmiştir yılında ikisi de hizmet dışı kalmıştır. RUMPLER B.I Rumpler B.I modeli uçak, çift kişilik silah takılmayan gözlem uçağıdır. Birinci Dünya Savaşı nın başında 15 adet Rumpler B.I uçağı envantere girmiştir. Uçaklardan üç tanesi Türkiye ye getirilirken Bulgaristan da kırım yapmıştır. Rumpler B.I uçakları 1918 yılı sonuna kadar 1 inci, 4 üncü, 7 nci, 16 ncı ve 17 nci Tayyare Bölüklerinde ve Yeşilköy Tayyare Mektebi nde görev yapmıştır. ALBATROS C.III 359 Hava Kuvvetleri Komutanlığı (2009). Uçak Albümü ( ). Ankara: Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü.

138 124 EK-2. (devam) Suriye-Filistin Cephesi nde Osmanlı Devtleti tarafından kullanılan uçaklar Albatros C.III uçağı, çift koltuklu silah monteli gözlem ve hava taarruz uçağıdır. Mayıs 1916 dan Haziran 1917 ye kadar 73 adet Albatros C.III uçağı ve Hava Mektebi için iki adet çift kumandalı eğitim uçağı Osmanlı Hava Kuvvetleri envanterine girmiştir. Albatros C.III uçakları tüm cephelerde ve tüm tayyare bölüklerinde hizmet vermiştir. Savaş sona erdiğinde son iki tanesi Konya da onarılarak Kurtuluş Savaşı nda görev almıştır yılında hizmet dışı bırakılmışlardır. RUMPLER C.I Rumpler C.I uçağı, iki kişilik silahlı keşif ve bombardıman uçağıdır yılı içerisinde 12 adet Rumpler C.I uçağı hizmete girmiştir. Rumpler C.I uçakları 2 nci ve 3 üncü Tayyare Bölüklerinde silahlı keşif ve bombardıman uçağı olarak, Yeşilköy Tayyare Mektebi nde eğitim uçağı olarak görev almıştır yılında uçaklar servis dışı kalmıştır. A.E.G. C.IV A.E.G. C.IV uçağı, çift koltuklu silah monteli gözlem ve hava taarruz uçağıdır. Türk Hava Kuvvetleri envanterine 48 adet A.E.G. C.IV uçağı girmiştir. 48 uçaktan 32 tanesi kullanıma verilirken, motorsuz olan 16 uçak cephe yedeği olarak kullanılmıştır. A.E.G. C.IV uçakları Birinci Dünya Savaşı boyunca 2 nci, 4 üncü, 5 inci, 13 üncü ve 14 üncü Tayyare Bölüklerinde görev yapmıştır. Son A.E.G. C.IV uçağı Kurtuluş savaşı sırasında Konya Tayyare İstasyonu nda onarılarak uçuşa verilmiştir. MARTİNSYDE G-102 ELEPHANT Martinsyde G-102 Elephant uçağı, tek kişilik av uçağıdır. Birinci Dünya Savaşı sırasında İngiliz Hava Birlikleri tarafından Irak ve Filistin cephelerinde kullanılmıştır. 06 Mayıs 1917 tarihinde Avustralyalı pilotun kullandığı 7472 seri numaralı uçak, hava muharebesi sonucu zorunlu iniş yapmıştır. Ganimet olarak ele geçirilen uçak 1918 yılına kadar hizmette kalmıştır.

139 125 EK-2. (devam) Suriye-Filistin Cephesi nde Osmanlı Devtleti tarafından kullanılan uçaklar R.A.F. BE II R.A.F. BE II uçağı, iki kişilik silahlı keşif uçağıdır. Uçak ganimet olarak ele geçirilmiştir. 08 Temmuz 1917 tarihinde Filistin Cephesi nde hava savaşı sonrasında mecburi iniş yapmıştır. Hafif hasarlı olarak ele geçirilen R.A.F. BE II uçağı 1918 yılına kadar keşif görevlerinde kullanılmıştır. ALBATROS D.V Albatros D.V uçağı tek kişilik av uçağıdır. Albatros D.V uçakları, Albatros D.III uçaklarının geliştirilmiş modelidir. Envantere giren 2 adet Albatros D.V uçağı Birinci Dünya Savaşı sırasında Türkiye de görev yapan ve Paşa Bölüğü adıyla anılan Alman uçak birliklerinin savaş sonrası Türkiye yi terk etmesi sırasında teslim alınmıştır. Daha sonra Kurtuluş Savaşı nda kullanılmıştır. D.F.W. C.V D.F.W. C.V uçağı çift koltuklu silah monteli gözlem ve hava taarruz uçağıdır. Büyük Harp esnasında Türkiye de görev yapan ve Paşa Bölüğü adıyla bilinen Alman uçak birliklerinin savaş sonrasında Türkiye yi terk etmesi sırasında teslim alınmıştır. Daha sonra Kurtuluş Savaşı nda kullanılmıştır. L.V.G. C.V L.V.G. C.V uçağı, çift koltuklu silah monteli gözlem ve hava taarruz uçağıdır. Türk Hava Kuvvetleri envanterine giriş yapan bir adet L.V.G. C.V uçağı Birinci Dünya Savaşı sonrasında Türkiye den ayrılan Alman Paşa Bölüklerinden kalmıştır. İlk başlarda Yeşilköy Tayyare İstasyonu nda depolanan uçak müttefiklerin Yeşilköy Tayyare İstasyonunun boşaltılmasını istemesi üzerine diğer tüm uçak ve malzemeler ile birlikte Maltepe Tayyare İstasyonu na nakledilmiştir. Maltepe İstasyonu ndan Anadolu ya kaçış girişiminden sonra 16 Haziran 1920 tarihinde Maltepe İstasyon malzemelerinin İngilizler tarafından tahrip edilmesi sırasında L.V.G. C.V uçağı da tahrip edilmiştir.

140 126 EK-2. (devam) Suriye-Filistin Cephesi nde Osmanlı Devtleti tarafından kullanılan uçaklar RUMPLER C.IV Rumpler C.IV uçağı, çift koltuklu silah monteli gözlem ve hava taarruz uçağıdır. Türk Hava Kuvvetleri envanterine giren tek Rumpler C.IV uçağı Alman Paşa Bölüklerinden kalmıştır. Daha sonra bu uçak Kurtuluş Savaşı nda kullanılacaktır. PFALZ D.III Pfalz D.III uçağı, tek kişilik av uçağıdır. Envantere giren 4 Pfalz D.III uçağı Birinci Dünya Savaşı sırasında Alman Paşa Bölükleri tarafından kullanılmış, savaşın bitiminden sonra Kurtuluş Savaşı nda görev yapmıştır.

141 127 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, adı : Murat KAPUSUZ Uyruğu : T.C. Doğum tarihi ve yeri : / Alaçam Medeni hali : Evli Telefon : muratkapusuz@mynet.com Eğitim Derece Eğitim Birimi Mezuniyet tarihi Lisans Gaziosmanpaşa Üniversitesi Lise Alaçam Anadolu Lisesi Yabancı Dil (YÖKDİL) Hobiler Sinema, yüzme, futbol.

142 GAZİLİ OLMAK AYRICALIKTIR...