Etkili ve Güzel Konuşma. Hazırlayan : Öğr. Gör. Servet Sezgin ÖRNEK

Transkript

1 Etkili ve Güzel Konuşma Hazırlayan : Öğr. Gör. Servet Sezgin

2 Dersin bize kazandırdıkları: Doğru ses ve nefes sayesinde doğru sesler çıkarmak Türkçenin ses özelliklerini, seslerin boğumlanma noktalarını ( çıkaklarını ) bilerek bu sesleri doğru telaffuz etmek. Ünlü harflerin söyleniş özelliklerini bilerek doğru telaffuz etmek. Tonlama ve vurguları doğru ve yerinde yapmak. Heyecan-Telaş farkı, mantıklı ve kurallı konuşma, konuşmayı planlama, etkileyici anlatıma hakim olmak. Beden dili ile etkili konuşmayı desteklemek. Topluluk önünde ve kamera karşısında güzel ve etkili konuşabilmek

3 KORKUNUN NEDENLERİ Temel korku nedenleri arasında ; - Baskı dolu çocukluğu, - Sürekli yaşanan stres ve hastalıkları, - Sosyal olmayan bir iş ortamında uzun süre çalışmayı, - Başarısızlığa inanmayı, - Hafızanın zayıf kalmasını, - Söylenecek bir söz bulunamamasını, sayabiliriz.

4 Baskı Dolu Çocukluk Çocukluk ve gençlik döneminde aşırı aile otoritesi, baskı, şiddet, dayak gibi olaylar yaşanabilir. Normalin üzerine çıkarak belli bir süreklilikte devam ettiğinde bu durum kişinin psikolojisinde çok köklü bir içe dönüklük ve cesaretsizlik üretir. Baskı ve şiddet ortamında çocuk kendine güvenini kaybeder. Kişiliği bir yandan tepkici, diğer yandan başkalarına bağımlı gelişir. Sürekli aşağılanan çocuğun alt şuurunda başarısızlık imajı yerleşir. Bu imajı normal şarlar altında özel bir gayret göstermeksizin yok etmek mümkün değildir. Eğer bir şekilde yerleşmiş olan aşırı heyecanlarınız varsa köklü değişikliklerle bunları yok etmelisiniz.

5 Sürekli Stres ve Hastalıklar Ara sıra yaşanan, şiddetli de olsa, stres ve hastalıkların kalıcı bir olumsuz psikolojik etkisi yoktur. Hatta kısa süreli ve geçici olduklarında bunlar insanın yaşama sevincini ve heyecanını artırabilirler. Ancak stres (ve stres üreten hastalıklar) hafif de olsa uzun süreli yaşanırsa şöyle bir gelişme olur: Kan dolaşım sistemine devamlı kortizol hormonu salgılanır. Bu salgılama vücudu kısa sürede çöplüğe dönüştürür. Stres vücudu germekte ve saldırıya hazır tutmaktadır. Dolaysıyla bu kirlilik uygun yöntemlerle temizlenmediğinde aşırı baskı altında kalan sinir sistemi yorulur. Bu yorgunluğun aralıksız devam etmesi halinde insan ölüme kadar gidebilir. Vücut bu durum karşısında otomatik bir tedbir alır. Beyin ile vücut arasındaki emirkomuta zinciri zayıflatılır. Çünkü kişi öyle bir düşünce alışkanlığına sahiptir ki bu düşünce gerginlik üretmekte ve vücudu tahrip etmektedir..

6 Bu durumda vücudu ölüme gitmekten kurtarmak için beyin bir anlamda vücudu uyuşturur, vücut gevşer ve rahatlar. Ama bu rahatlama aynı zamanda düşünce akışını da iyice tahrip eder. Bu süreçte düşünce akışı bloke olur, hatırlama iyice zayıflar, unutkanlık kendini gösterir, kişi iç sorunlarıyla iyice bunalır. Tüm bunlar yine kişinin kendine güvenini sarsar, kişiyi insanlardan uzaklaştırır. Böylece korkunun başarısızlık, kendini suçlama, aşağılama gibi bir boyutu ortaya çıkar. Ancak hastalıkların stres üretmesi insanın düşünce biçiminden kaynaklanır. İnsan eğer hastalığı kendisini olgunlaştıran bir fırsat olarak görürse, vücudu acı çekebilir, ama psikolojisi sağlam olacağından tahrip edici stresi yaşamayabilir

7 Antisosyal Bir İş Ortamı Bazı işler veya iş ortamları vardır ki bunlar yapıları gereği insanları toplumdan uzak tutarlar. Örneğin bilgisayarın sürekli başında oturup iş yapmak durumunda olanlar dış dünyadan büyük ölçüde koparlar. Zihinleri bilgisayar dünyasının kendilerine sunduğu sanal ortama iyice kapılmıştır. Bazı fabrika işleri belli bir tezgahın önüne hapsedebilir. Bu arada geceleri çalışıp gündüzleri uyuyan bekçilerin genellikle konumları da toplumsal olmayan (asosyal) bir yapı taşır. Buna karşın yöneticilik, pazarlamacılık, öğretmenlik ve sunuculuk gibi meslekler kişileri sosyal olmaya zorlar.

8 İnsanlar kendilerini toplumdan uzaklaştıran işlere hapsettiklerinde beyinleri bu ortama alışır. Değişik insanlarla muhatap olabilme yetenekleri zayıflar. Kavramaları kendi iç referanslarıyla sınırlanır. Topluma açılıp insanlarla konuşmaktan sıkılırlar. Kişilikleri, içine kapanık ve bireysellik ekseninde gelişir. Dolaysıyla toplum önünde söz söylemeleri gerektiğinde büyük bir korku ve heyecan duyarlar. Ancak çeşitli hobiler geliştirerek ek sosyal faaliyetler içerisinde bulunanlar bu kötü gidişi engelleyebilirler.

9 Başarısızlık İnancı Yukarıdaki şartların hiç birisi mevcut olmadığı halde insanlar yine de toplum önünde söz söylemekten korkabilirler. Bunun önemli bir nedeni başarısızlık imajının zihinlerine iyice yerleşmesidir. İnsanın her davranışa yüklediği anlam alt bilincine bir emir olarak gönderilir. Bir işi başarmaya girişen insan her zaman istediği sonucu elde edemeyebilir. Bu herkes için tabiidir. Ama bazı insanlar sonucu elde edemediklerinde hemen başarısız olduklarını düşünürler ve kendilerini suçlarlar. Bu suçlamalar bir çok kez tekrarlanır. Sonuçta insan farkında olmadan kendi alt bilincine ben başarısızım hükmünü yerleştirmiş olur. Bu çok sınırlayıcı bir kalıptır. Çünkü insan bir kere bu inancı otomatikleştirdiğinde bu inanç onun hemen her işinde başarısız olmasına yol açar. Neye inanıyorsak beynimiz onu doğrulamak uğurunda amansız gayretler göstermeye devam edecektir.

10 Ben başarısızım inancı alt bilincinde yerleşmiş olan insan belki bu defa başarabilirim diyerek harekete geçse de sık sık ya başaramazsam endişesini yaşar. Bu endişe dikkatini zayıflatır, zihnini olumsuz sonuçlara yaklaştırır. Bu muhtemel olumsuz sonuçlar dayanma ve direnme azmini azaltır. Kişi kendisini güçsüz hisseder. Bu güçsüzlük ve onun getirdiği tedirginlik kişiyi vazgeçme noktasına götürür. Böylece kişi gerçekten de başarısız olur. Toplum karşısında konuşabilme ise cesaret gerektiren bir başarıdır. Başarısızlık inancı cesareti kıracağından kişi toplum karşısında konuşamaz. Başarısızlık ihtimali aklına geldiğinde bile derin bir korku veya endişe yaşar.

11 Söylenecek Bir Sözün Olmaması Toplum karşısında söz söylemeyi engelleyen son faktör kişinin söyleyecek bir sözünün olmamasıdır. Pek tabii ki ne söyleyeceğimizi bilmiyorsak konuşmaya başlayınca takılırız. Bunu bir çok defa tecrübe etmişizdir. Dolaysıyla düşüncelerimizden emin olmadığımızda konuşmaya cesaret edemeyiz.

12 Bir insanın söyleyecek sözünün olmamasının çeşitli nedenleri olabilir ki bu, çok kapsamlı bir sorundur. En temelde bu durum kişinin iyi bir okuyucu olmamasından kaynaklanır. İnsanlar bilgilerinin % 80 ini okuma yoluyla elde ederler. Hiç okumayan insanların bilgileri çok sınırlıdır. Ayrıca bu kişiler bilgilerini birbirleriyle ilişkilendirerek yeni anlamlar ve bakış açıları da üretemezler. Ancak insanlar okuma dışında kişisel tecrübelere sahip olabilirler. Bu tecrübeler üzerinde düşünmüş olabilirler. Bu durumda bilgileri var demektir.

13 Söyleyecek sözü olmayan insan çok az konuyla ilgilenen hatta kendisinin dışında hiç bir şeyle ilgilenmeyen insandır. Çünkü söylenen söz ancak başkalarını ilgilendirdiğinde başkalarına anlatılabilir. Başkalarıyla ilgilenmeyen ve genel sorunlar üzerinde düşünmeyen insanların beyin aktiviteleri zayıftır. Dolaysıyla böyle insanlardan söz söylemeleri istendiğinde ne söyleyecekleri konusunda endişeye kapılırlar. Bu endişe konuşma cesaretlerini kırar.

14 Hafızanın kontrol Edilememesi Çok zayıf bir hafıza; kişinin özgüvenini yitirmesinin ve konuşmaktan çekinmesinin en önemli nedenlerindendir. Çünkü konuşmacı huzura çıktığında hafızasının kendisine yardımcı olmayacağını ve ne söyleyeceğini unutabileceğini düşündüğünden konuşmaya cesaret edemez. Esasen hafızası çok zayıf olan insanlar belirgin bir hastalığın işaretini verirler. Çoğunlukla hafıza eksikliği bir hastalığın belirtisi değil zihinsel tembelliğin belirtisidir. Zihinsel tembellik konsantrasyon eksikliğinden kaynaklanır. Konsantrasyon eksikliği ise girginlikten veya stresten kaynaklanır. Dolaysıyla kişi gevşedikçe konsantrasyon yeteneği artar; bu artış hafızanın doğal çalışma ritminin sağlam işlemesine yol açar.

15 Konuşacağı konu üzerinde yeterince zihinsel ve duygusal olarak yoğunlaşmış bir kişi mutlaka o konu üzerinde söz söyleyebilir. Ancak biz yine de ayrıntılı olmamakla birlikte hafızamızın güçlenmesini ve bize yeterince yardım etmesini sağlayan bazı teknikler üzerinde duracağız. Mükemmel bir hafızaya sahip olmak isteyenler bilmelidirler ki ısrarlı bir çalışma ile kısa sürede arzuladıkları hafızayı geliştirebileceklerini görebilirler.

16 Korkunun Çözülmesi Şurası gerçek: Yüzlerce defa binlerce insanın huzurunda konuşmamışsanız her defasında heyecan duyarsınız. Bazen heyecanınız o kadar büyük olur ki sizi zincirlerle kürsüye çıkaramazlar. Kendinizden emin olun. Korkuyu ve heyecanı çok kolay yeneceksiniz. Eğer bunu gerçekten arzuluyorsanız şimdiden bilin: Toplum önüne çıktığınızda kalbiniz sakin, gözleriniz ışıl ışıl olacak.

17 Unutmuyorsunuz. Korkular zihninizde yerleşmiş otomatik programların sonucudur. Ortamı oluştuğunda bu programlar bir plak gibi devreye girmektedir. Plağı bozmaz ve yerine yenisini koymazsanız eskisi çalmaya devam eder. En kötüsü de devamlı çaldığınız plaklar her defasında daha güçlü ve köklü hale gelirler. Korkularımızı üç temel alanda çalışarak yok edeceğiz. -Birinci alan kelimelerle kurulu alandır. Düşüncelerin bir boyutunu kelimeler oluşturur. Korkularımız varsa bunlar kelimelerle örülmüştür. Bu bölümü "Cümle Telkin sistemi" ile çözeceğiz.

18 Cümle Telkini Toplum karşısında söz söylemekten korku ve endişe duymanın devamlılığını sağlayan en önemli faktör inanç sistemidir. Aldığımız her bilgi, yaşadığımız her tecrübe inanç sistemimizi etkiler ve yeniden şekillendirir. Bu inançların başlıcaları: -Ben yeterince yetenekli değilim -Bu işi başaran insanlar benden çok üstün -Şimdiye kadar hep başarısız oldum -Başkaları varken bu işi yapmak bana düşmez

19 Bu temel inançlar sizde az veya çok bulunabilir. Herkes için bunlar kesinlikle asılsız inançlardır. Ancak ne yazık ki insanların çoğunluğu bu asılsız inançları edindiklerinden hayatları hep sönük geçmeye mahkum edilmiştir. Dikkat edelim: İnançlar her zaman kendilerini doğrularlar. Neye inanıyorsak, maddi manevi tüm güçler bizi doğrulamak için çalışırlar. Şimdi yukarıdaki inançların neden doğru olmadığını anlatacağız. Lütfen bu açıklamaları tekrar tekrar okuyunuz. Bu açıklamaları ezberleseniz bile fırsat buldukça okumaya devam ediniz. Burada amaçlanan sadece öğrenmeniz değildir. Temel amaç doğru inancın alt bilincinize kilitlenmesinin sağlanmasıdır. Zira inançlarınız kendinize defalarca söylediğiniz sözlerdir.

20 Cümle telkin sistemine göre alt şuurumuzu hızla yapılandıracak yeni cümle emirleri vereceğiz. Alt şuurumuzdaki kalıplar zaten bu tür cümle emirlerinden oluşmuştu. Emirlerin güçlü bir şekilde yerleşmesi için belli özellikler taşıması gerekir. Bu özellikleri sıralayalım: 1.Derin Gevşeme: Tüm kas sistemlerinizi gevşetmelisiniz. Ne kadar derin gevşeyebilirseniz emirleriniz o kadar derin ve kalıcı yerleşir. 2.Cümle Yapısı: Cümle yapısı yeterince basit olmalıdır. Kısa cümleler kurmalısınız. Cümle sadece şimdiki zaman kipinde olmalıdır. Alt şuur geçmiş veya gelecek zaman kipinde söylenen sözleri, geçmiş veya gelecek zaman için dikkate alır. Geçmiş hep geçmiştir ve gelecek de hep gelecektir. Alt şuur olumsuz emirleri anlamaz veya tersinden anlar Sadece olumlu emirleri anlar.

21 3. Gelişme Sürekliliği: Cümle yapısı gelişmenin sürekliliğini ve tekamülü içermelidir. Her hangi bir olayın tekrarına bağlı olarak daha iyi olma durumu ifade edilmelidir. Buna göre aşağıdaki telkin cümlelerini eleştirelim: Ben başarılı olmak isteyen bir insan olarak her gün gelişiyor, mükemmelleşmeye adım adım ve süratle ilerliyorum. (Cümle çok uzun, emir kayboluyor) Sigara içmiyorum. (Zaman kipi doğru, ama cümle olumsuz) Çok ders çalışacağım. (Gelişme bağı yok. Gelecek zaman hatası var. Asırlar geçse de alt şuur emri hep geleceğe atar)

22 Her gün ve her nefeste daha çok gülümsüyorum. (Uzunluk yeterli. Şimdiki zaman doğru kullanılmış. Gelişme her güne ve her nefese bağlanmış) - Her sabah daha dinç uyanıyorum. Telkin oluştururken yıkmak istediğiniz olumsuzluklar hakkında zorluklarla karşılaşabilirsiniz. Eskilerini nasıl kaldıracaksınız? Öfkeleniyorum Öfkelenmiyorum. Sigara içiyorum Sigara içmiyorum. Çözüm; Kelimelerin olumsuzlanarak kullanılması değildir. Bunun yerine olumlu karşıt anlamlı kelimeleri seçmek zorundasınız. Öfkelenmemek istiyorsunuz Daha sakin oluyorum. Sigara içmemek istiyorsunuz - Sigara içmeyi bırakıyorum.

23 Konuşma nedir? İyi bir konuşmacının özellikleri nelerdir? Konuşma; Pratik, estetik ve kültürel nedenlerle insanlar arası sesli iletişim davranışıdır. İyi bir konuşmacı iyi bir gözlemci olmalıdır. Çevresine karşı duyarlı ve beş duyusunu birden hakim kullanması gerekir. Çevresinde olup biteni sentezlemek, yorumlamak ve ifade etmek. İyi bir konuşmacı hem kendi yeteneklerini hem de karşısındakinin ilgi alanını ve yeteneklerini bilmeli. Karşısındaki farklı bir düşünceye sahip olduğunda, yumuşatmak amacıyla «bana öyle geliyor ki», «bana kalırsa», «benim düşünceme göre»,.gibi hitaplarda bulunabilir. Kültürel ve manevi değerlere sahip çıkmak zorundadır. Bütün bunları yaparken..

24 Etkili ve Güzel Konuşabilmek için: --Etkili İletişim: Toplum Önüne Çıkma Korkusunu Yenmelisiniz --Solumayı Düzeltmelisiniz --Ses Organlarını Geliştirmelisiniz --Ses Çıkışını Düzeltmelisiniz --Diksiyonunuzu Düzeltmelisiniz --Söyleme Kusurlarını Yok Etmelisiniz --Duyguları Etkilemelisiniz --Düşünce Akışını Etkilemelisiniz --Jest ve Mimikleriniz Uyumlu Olmalı --Konuşmalarınızı Planlamalısınız --Hazırcevap Olabilmelisiniz

25 ---Solumayı öğrenelim. Doğru konuşma ciğerlerden başlar. Akciğerlerimiz nefes alırken üç şekilde genişler. Yukarı-öne ve aşağı doğrudur. En doğru şekil aşağı doğru genişlemedir. Nefesimizi burundan almalıyız. Doğru nefes almak diyaframdan nefes almak demektir. Bebekler diyaframdan nefes aldıkları için sesleri oldukça uzağa ulaşır.

26 --Doğru nefes alıp almadığımızı nasıl biliriz? Elimizi göğsümüze ve karnımız üzerine koyalım --Doğru nefes almak için yapılacak egzersizler; -Sırt üstü yatarak diyafram nefesi alıp verelim. -Dik oturarak, burundan nefes alıp diyaframı havayla dolduralım. Nefesimizi bırakmadan karın kasımızı kullanarak içeri ve dışarı çekip bırakmak. -Derin nefes alıp «uzun tıslayarak» bırakalım. -Köpekler gibi solumak. Sık nefes alıp vermek. - «Al-Tut-Bırak» egzersizi sistemi uygulama

27 Ses Organlarını Geliştirmelisiniz Akciğerlerden çıkan hava gırtlaktan geçerken ses tellerinde titreşimler oluşturur. Sese asıl yapısını kazandıran gırtlak, dil, dudaklar ve çenedir. Bu organları yeterince geliştiremediğimizde sesimizin boğuk ve anlaşılmaz çıkar. "Artikülasyon Bozukluğu"

28 ---Dilimizi gevşetebilmek için; -Ağzımız içinde hızlı hareket ettirelim. -Sakız gibi çiğneyelim. -Dilimizi sağ-sol-aşağı-yukarı hareket ettirelim. -Dilimize elimizle masaj uygulayalım -Dilimizi rahatlatmak için uzun uzun «rırırırırırrrrr..» sesi çıkaralım. Birlikte uygulayalım.

29 ---Dudak tembelliğini kırmak için; -Dudakları geriye ve ileri doğru gererek «X» ve «U» harflerini çıkaralım. -Aynı şekilde «AO», «AÖ», «AE», «Aİ», «AI», «AU», «AÜ» «OU», «OÜ», «OA», «OE», «Oİ», «OI», «OU», «OÜ» yapalım. -Dudaklarımıza dişlerimizle masaj uygulayalım. -Sağa-sola hareket. -Dudak ve dişlerimizin arasına kalem alarak herhangi bir yazıyı okuyalım. Birlikte uygulayalım.

30 Değişir rüzgarın yönü, Solar ansızın yapraklar; Şaşırır yolunu denizde gemi, Boşuna bir liman arar. Gülüşü bir yabancının, Çalmıştır senden sevdiğini; İçinde biriken zehir, Sadece kendini öldürecektir; Ölümdür yaşanan tek başına Aşk iki kişiliktir. Ataol Behramoğlu

31 Caddelerde rüzgar aklımda aşk var Gece yarısında eski yağmurlar Şarkı söylüyorlar sessiz usulca özlediğim şimdi çok uzaklarda Deli dolu günler hayat güzeldi Kahkahalarıyla günler geçerdi Ellerim uzanmaz dokunamam ki Özlediğim şimdi çok uzaklarda

32 ---Çene tembelliğini kırmak için; -Mümkün olduğunca çok açarak konuşmayı denemeliyiz. -Baş parmağımızı alt-üst çene arasına koyarak, -Alt çene sağa ve sola hareket ettirilir. -Elimizle çenemize alttan bastırarak açıp kapamaya çalışalım. ---Çene, dil ve dudak eksersizlerini devamlı yapalım. ---Konuşurken çenemizi mümkün olduğunca açarak konuşalım. ---Dilimizi ve dudaklarımızı mümkün olduğunca hareketli kullanalım.

33 --- «Rezonans-Tını» çalışmaları -- Boğazdan dışarı sese dönüşerek çıkan havanın ağız içi boşluklarında akustik yaratacak şekilde dolaşıma alınması hali. Uygulama; --Ağzımızı kapatarak gırtlağımızdan çıkaracağımız sesi «hımmmmmmmmmm» üst çene boşluğuna vurdurarak, kulaklarda ve alında ses titreşimlerini hissetmeliyiz.

34 --Önümüze bir metin alarak, gırtlaktan çıkaracağımız fısıltılı, esrarengiz kısık bir sesle, ardından genizden, burundan gelen bir sesle ve daha sonra içimizden geldiği gibi doğal bir sesle okuyalım. Amaç rezonans etkisi yaratmak. Farklı tonlar kullanarak kalın ve ince sesler çıkararak şarkılar söylemek gibi.

35 Dil, dudak ve çene çalışmaları sonrası «rezonans-tını» çalışmaları yapalım la la lal lali lalla lallaali pe pepe peeee pepe pahh ça çaça çe çeçe çeç çeçeç çoğaltarak uygulamayı yapalım.

36 SESİN NİTELİKLERİ 1. Şiddet: Sesin kulağımıza yaptığı etkidir. Sesin şiddet açısından değişiklik göstermesi akciğerlerden çıkan hava akımının derecesine bağlıdır. 2. Yükseklik: Sesin tiz ya da pes (ince ya da kalın) olma özelliğidir. Akciğerlerden gelen hava akımıyla ses kirişlerindeki titreşim sayısına bağlıdır. Tını: Şiddeti ve yüksekliği aynı olan sesleri birbirinden ayıran özelliktir. Sesin rengi olarak da tanımlayabiliriz. Açık tını, koyu tını, orta tını olmak üzere üçe ayrılır. Açık tını - kafa sesiyle tiz ses koyu tını - göğüs sesiyle pes ses Orta tını - rahat ve zorlamasız orta seslerle denk düşünülebilir. Uygulama : "Ni" sesi ile deneyelim.

37 Not: Herkesin, konuşmanın içeriğine göre sesinin şiddetini, yüksekliğini ve tınısını ayarlayabilmesi gereklidir. Örneğin: - Hoş etki bırakan öyküler, masallar, içtenlik etkisi bırakan söyleşiler için açık tınılı ( kafa sesi ) tiz bir ses kullanılır. Ses solunum aletinin yukarısından geliyormuş gibi duyulur. - Mantıksal anlatıma dayalı metinler, özdeyişler orta tınıyla, - Umutsuzluklar, derin acılar, üzüntüler anlatılırken koyu tınıyla ( göğüs sesi ) pes sesle seslendirilir. Ses göğsün alt kısmından geliyormuş gibi duyulur.

38 Aşağıda nasıl ifade edileceği açıklanmış tümceler göreceksiniz. Bunları hakkını vererek okumaya çalışalım. Şüpheli : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Eh! Belki hava güzelleşir. Şakacı: ( kafa sesi açık tınıyla ) Evet, hava güzel ama ördekler için. Münakaşa: ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Hava güzel diyorsunuz demek? Pek iyimsersiniz doğrusu. Kızgın: ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Hava güzel ama, biz dört duvar arasında kapalıyız. Şefkat : ( kafa sesi açık tınıyla ) Hava güzel. Sokağa çıkalım yavrum. Hava alırsan iyileşirsin. Acılıkla : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Hava güzel ama, kederimi arttırmaktan başka işe yaramıyor. Açığa vurma : ( orta tını ) Ne yapalım ben bahsi kaybettim: Hava güzelleşti.

39 Öfkeli : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Yazıklar olsun. İşte sen busun! Kesin inanç : ( kafa sesi açık tınıyla ) Artık bizi aramaz, bundan eminim! İtirazla : ( kafa sesi açık tınıyla ) Kusura bakma ama o kadar da kötü değil. Bilmeden sormak : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Araba devrildi mi? İyice bilmeden sormak : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Araba mı devrildi? Güvensizlik : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Bu adam sözünde duracak mı? Alay : ( kafa sesi açık tınıyla ) Tabii canım, bu işleri hep siz başardınız. Sabırsızlık : ( kafa sesi açık tınıyla ) Açıl artık kapı, açıl!

40 Muzafferce : ( kafa sesi açık tınıyla ) Bakın! Ben demedim mi bunlar uzaylı diye! Hayranlıkla : ( kafa sesi açık tınıyla ) Aman, hava ne kadar güzel! Her taraf pırıl, pırıl parlıyor. İnanç : ( kafa sesi açık tınıyla ) Ona tüm varlığımla inanıyorum. Şüphe : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Belki de öyledir ama bunun varlığını kim ispat edebilir? Gurur : ( kafa sesi açık tınıyla ) Bu işin ustası, hem de biricik ustası benim. Tevazu: ( kafa sesi açık tınıyla ) Ben neyim, hiç ben onlarla bir tutulabilir miyim? Sevgi : ( kafa sesi açık tınıyla ) Sizi çok seviyorum. Nefret : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Onun varlığından da, hatıralarından da nefret ediyorum.

41 Saygı : ( kafa sesi açık tınıyla ) Ona karşı o kadar büyük bir sevgim var ki! Küçümseme : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Hıh! Ne olacak, aşağılık yaratık o. Karşı durmak : ( kafa sesi açık tınıyla ) Hayır bana hiçbir şey yapamazsın. Boyun eğmek : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Ne istersen yap hepsine boyun eğeceğim. Cesaret : ( kafa sesi açık tınıyla ) İster on, ister yirmi kişi olun, göğsüm açık işte bekliyorum. Korku : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Eyvah! Görmüyor musunuz hayatımız tehlikede! Zevk : ( kafa sesi açık tınıyla ) Oh! Ne hoş, mis gibi kokuyor. Acı duyma : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Ay! Çok acıyor.

42 Hiddet : ( kafa sesi açık tınıyla ) Nasıl beni böyle yapayalnız bırakıp gidiyorsunuz ha! Tedbirli davranma : ( kafa sesi açık tınıyla ) Hemen karar vermemek lâzım; iyice düşünelim. Endişe : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Of! Şimdi ne olacak, bu benim için büyük bir üzüntü. Kaygısızlık : ( kafa sesi açık tınıyla ) Pöh! Bana ne, umurumda bile değil! Açık kalplilik : ( kafa sesi açık tınıyla ) Düşündüğümü size açıkça söylüyorum. İki yüzlülük : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Sizin tarafınızdan beğenilmek için dünyanın bütün servetini feda ederdim. Hayret : ( kafa sesi açık tınıyla ) Siz mi? Sahiden, siz misiniz? Kayıtsızlık : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Pekalâ, zaten böyle olacağı belli idi.

43 Alay : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Söylediklerinizi nasıl anlayabilirim? Bunlar birer deha eseri! Ağırbaşlılık : ( kafa sesi açık tınıyla ) Size yemin ederim ki söylediklerim ciddidir. İrade : ( kafa sesi açık tınıyla ) Gece, gündüz bütün gücümle çalışacağım. zayıflık : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Benim savaşma gücüm yok. Hınç : ( kafa sesi açık tınıyla ) Şunu bilin ki bu ona çok pahalıya mal olacak. Acıma : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Zavallı adamlar! Artık onlardan ne isteyebilirim? Üzüntü : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Tahammül edemiyorum! Üzüntünün geçmesi : ( kafa sesi açık tınıyla ) Artık korkacak bir şey kalmadı.

44 Zafer : ( kafa sesi açık tınıyla ) İsteklerimin son haddini buldum. Yenilgi : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Her şeyimi kaybettim, şerefimi de Kışkırtma : ( kafa sesi açık tınıyla ) Ha gayret! Atıl! Bir hamle daha! Yatıştırma : ( kafa sesi açık tınıyla ) Hişt, hişt! Kendinize geliniz, sakin olunuz. Pişmanlık : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Gece gündüz, kendi kendime soruyorum; bunu nasıl yaptım, diye. Taşkınlık : ( kafa sesi açık tınıyla ) Evet, bunu yapacağım işte o kadar. Ümit : ( kafa sesi açık tınıyla ) Evet, herkes bu işte kazanacağımı söylüyor. Ümitsizlik : ( göğüs sesi - koyu tınıyla ) Artık her şey bitti, kurtuluş çaresi yok.

45 "// " Yerlerde doğru nefesler alarak ve tonlamalara dikkat ederek okuyalım. // Ya sizi denize doğru çekerse, efendimiz? // Yahut denize inen uçurumun korkunç tepesine doğru götürür de orda aklınızı başınızdan alacak başka bir korkunç şekle girerek sizi cinnete sürüklerse? // Düşünün bir kere: // O tepe zaten başka bir sebep olmadan da, dibindeki kulaçlarca derin denize bakıp dalgaların gümbürtüsünü işiten her insanı hayattan ümit kesmek çılgınlığına kaptırır. // (W.Shakespeare, Hamlet, Çeviren: Orhan Burian, Perde I. Sahne IV.)

46 ---İyi bir konuşmanın temel şartları -Konuşmacının yüzü masum bir çocuğun yüzünü andırır gibi olmalı. -Söylediği sözler mimikleri ile uyumlu olmalı. --Konuşma öncesi hazırlık -Konuşacağınız konuyu iyi bilin. -Kaç kişiye konuşacağınızı bilin. -Kime konuşacağınızı iyi bilin. -Nerede konuşacaksınız? Açık hava, salon, kürsü, -Konuşma sırasında kullanacağınız dökümanları belirleyin. -İri harflerle yazılmış hatırlatma notları hazırlanabilir. -Asla metnin tamamı hazırlanıp kağıda bakarak okunmamalı. -Giyilecek kıyafet günün önemine uygun ve sizi öne çıkaran sadelikte olmalı. -Konuşma öncesi derin nefes alın. Kendinizden emin şekilde olun.

47 ---Konuşma sırasında ne yapılmalı? -Kürsüye gelindiğinde en rahat pozisyonu alın. Hemen konuşmaya başlamayın. -Tebessümle başınızı kaldırıp salondakilerle göz teması kurun. -Mikrofonla yapacağınız sunum için ses kontrolü «Ses» ya da «küçük vuruşlar» yapın. -Mikrofon yoksa kısa öksürük veya susarak dikkatleri üzerinize çekin. -Konuşmaya selamlama ile başlayın. İyi akşamlar, merhaba, iyi günler.gibi -Konuşma resmi değilse protokol konuşması yapmayın. Herkesin ilgisini çeken konuşma yapın -Konuşmanın başlangıcında anlatacağınız konunun kısa bir özetini sunun. -Anlatacağınız konuyu akılda kalıcı örneklerle destekleyin. Bilimsel, resmi, veriler, kıyaslamalar. -Konuşmanın konusuna göre fıkra anlatın, espri, göndermeler yapın, gülmekten ve gereken yerde sesinizi yükseltmek ya da üzüntünüzü dile getirmekten kaçınmayın. -Can alıcı cümleyi sona saklayın. Sonra kısa veda cümleleri iyi niyet dilekleri ile dinleyiciyi selamlayın.

48 Hece : Harflerin tek veya toplu olarak ağızdan bir çırpıda çıkan ses veya ses topluluğudur. Tek sesli olduğu gibi 4 sesli heceler de vardır. A! O! E!,. At, et, ut, ev,. Yol, gel, tat, kol,. Kırk, tren, Türk, kurt,. Heceler birleşerek kelimeleri meydana getirir. Saniyede 2 kelime, dakikada kelime ile konuşuruz.

49 Fonetik Ses Bilgisi Ses kulağın duyabildiği titreşimdir. Ciğerlerden gelen havanın ses yolunda yaptığı titreşimlerden oluşan seslerin bir araya gelmesiyle "sözcükler" oluşur. Seslerin yazıdaki şekillerine "harf" denir; harfler "alfabeyi" oluşturur. Seslerin yazıdaki gösterimini oluşturan alfabedeki harfler; "ünlü (sesli)" ve "ünsüz (sessiz)" olarak ikiye ayrılır. Alfabemizde 8 ünlü, 21 ünsüz harf vardır. Ünlüler (Sesliler) Türkçedeki ünlüler; a, e, ı, i, o, ö, u, ü'dür. Ünlüler, ses yolunda bir engele çarpmadan çıkan seslerdir. Ünlüler tek başına okunur ve hece olabilir. Ünlüler "kalın-ince, geniş-dar, düz-yuvarlak" olarak gruplandırılır.

50 --Diksiyonun temelini oluşturan fonetik ses bilgisinde «sekiz ünlü» incelemesi. a) Kalın ve ince ünlü: "Dilin ağızdaki durumuna göre" -Ünlü, dil ağızda geriye doğru çekilerek çıkmışsa "kalın ünlü" adını alır. Bunlar, a, ı, o, u ünlüleridir. Can Cam Dam Yan, Isı Işık Irmak, Ot Ova Oda Ocak, Uç Ucuz Uçak - Ulus -Ünlü, dil ağızda öne doğru bir durum alarak çıkmışsa "ince ünlü" adını alır. Bunlar, e, i, ö, ü ünlüleridir. Tel Tekke Kendi, Dil İki İzbe İkiz, Ölüm Önce Ödev, Üç Ülker Ütü - Ünlü

51 b) Düz ve yuvarlak ünlü: "Dudakların ağızdaki durumuna göre" - Ünlü ağızdan çıkarken dudaklar düz durumdaysa "düz ünlü" adını alır. Bunlar "a, e, ı, i" ünlüleridir. Lale Aşık Lastik, Evet Ev Her Sene, Islak, İyilik - Ünlü ağızdan çıkarken dudaklar yuvarlak bir durum alıyorsa "yuvarlak ünlü" adını alır. Bunlar o, ö,u, ü ünlüleridir. Oturum Ötücü Uğur - Ünlü

52 c) Geniş ve dar ünlü: "Çenenin ağızdaki durumuna göre" -Ünlü, ağızdan çıkarken çene açıksa ünlüler "geniş ünlü" adını alır. Bunlar a, e, o, ö ünlüleridir. Amaç Emek Pipo - Kaçak -Ünlü ağızdan çıkarken çene daha az açılıyorsa ünlüler "dar ünlü" diye adlandırılır. Bunlar ı, i, u, ü ünlüleridir. İsim İz Uçuk - Üzüm

53 "A" geniş ve düz ünlüsü; Kalın İnce Geniş olarak karşımıza çıkar. "Kalın a",dil ağız açıldığında normalden biraz daha geriye gider. Yanaklar gevşek ve çene açıktır. Örnek sözcükler : Can Cam Dam Kaba Kaya Ada Yan Kan - Adam adamı bir kez aldatır. - Ağlarsa anam ağlar kalanı yalan ağlar. "İnce a"; "Kalın a" ya göre daha ileriden çıkan sestir. Dilimize yabancı sözcüklerden girmiştir. Örnek sözcükler : Lâf Hârf Kâğıt Lâstik Kâr - Rüzgâr Uzun ünlü, Arapça ve Farsça'dan Türkçe'ye giren kelimelerde görülür: Şa:ir - Ba:dem - Esa:sen - Numu:ne

54 "E" ünlüsü ; Geniş Düz İnce sınıfına girer. Açık ve kapalı türleri vardır. - Dil ileri ve damağa doğru yükselir. - Türkçe'de "açık e" ye daha sık rastlanır. Açık e; Kapalı e'ye göre ağzı biraz daha açarak söylediğimiz e harfidir. Erkek Efendim Emek Edep Ezber - Eş El En, Annem, Renk, Cem, Genç "Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmekte üste ver" "Edepli, edebi edepsizden edinmiş" " Kapalı e' " örnek sözcükleri: Gece Kedi Kendi- Mendil Demek Yemek

55 "İ" ünlüsü; Dar Düz İnce sınıfına girer. Dudaklar kulaklara doğru genişler. Örnek sözcükler: İç İnce İkiz İyi İlik İrmik İlk - İstediğini söyleyen istemediğini işitir. - İyilik eden iyilik bulur. "İnce - uzun î " bir şeye ait olma anlamı yükleyen î nispet ekinin üzerine konur. +i ve +î yazılışları aynı okunuşları ve görevleri farklı. Dinî Dini, İlmî İlmi, Askerî - Askeri - İki emîni bir yemin aralar. "I" ünlüsü; Dar Düz Kalın sınıfına girer. Damağın arka bölümünden çıkan sestir. Örnek sözcükler : Isı Ilık Islak Işık Ihlamur Irmak

56 "O" ünlüsü; Geniş Yuvarlak Kalın sınıfına girer. Dil ağız açıldığında normalden biraz daha geriye gider. Örnek sözcükler : Genellikle kelime başında rastlanır. Ot Ova Ocak Olmak Orman Odun Odak "Kalın o" ya kelime sonunda, dilimize yerleşmiş yabancı kelimelerde rastlanır. Bando Biblo Banyo Stüdyo Pipo Radyo İnce Ô : Lôca Lôdos - Lôrd "Ö" ünlüsü; Geniş Yuvarlak İnce sınıfına girer. Dudaklar küçük yuvarlak büzülerek seslenir. Örnek sözcükler : Ödenek Ödünç Ödev Öğretim

57 "U" ünlüsü; Dar Yuvarlak Kalın sınıfına girer. Ağız köşeleri birbirine yaklaşarak oluşur. Örnek sözcükler : Kalın U: Uç Ucuz Uçak Uzun Ulu İnce Û : "Ü" ye dönüştürülerek seslenirse de yanlıştır. Rûya Rûzgar Hûlya Lûtfen Lûgat "Ü" ünlüsü; Dar Yuvarlak İnce sınıfına girer. Ağız köşeleri birbirine yaklaşarak, dil ileriden seslenerek oluşur. Örnek sözcükler : Üç Üçüz Üflemek Üzüm Ütü "Üzüm üzüme baka baka kararır"

58 Ünlüler bazı hecelerin uzamasını sağlar. Uzun heceleri ( _ ), kısa heceleri de (. ) gösterelim. Örnek : Sadık ( _. ), cesaret (. _. ) Söz söylerken ünlülerin kısa veya uzun söylenmelerine dikkat etmek gerekir. Aksi taktirde anlam değişikliğine yol açar. Örnek : Katil ( _. ) = Öldüren kimse. Katil (.. ) = Öldürme Varis ( _. ) = Mirasçı Varis (.. ) = Damar hastalığı Dahi ( _. ) = Üstün zekalı Dahi (.. ) = Bile

59 Ünsüzlerin seslendirilmesi ve çıkış noktaları: Çıkış yerlerine göre "ünsüzler" dört bölüme ayrılır. -- Dudak Ünsüzleri -- Diş Ünsüzleri -- Damak Ünsüzleri -- Gırtlak Ünsüzü -- Dudak Ünsüzleri: Dudakların birbirine yaklaştığı durumda. B,P,M, alt dudak ve üst dişlerin teması ile F,V sesleri oluşur. -- Diş Ünsüzleri : Dil ucunun üst dişlere yaklaşması ya da kısmen teması ile oluşur. C, Ç, D, J, L, N, R,S, Ş, T, Z -- Damak Ünsüzleri : Dilin ortası ön damağa yaklaşır ve yine dilin arka tarafı damağın arka bölümüne yaklaşarak seslenmesi. G, Ğ, K, Y -- Gırtlak Ünsüzleri: Gırtlaktan gelen ses ile H sesinin oluşmasıdır.

60 -- Anlaşılır bir dil için doğru boğumlandırma alıştırmaları: "B" harfinin ardına gelen yani ünsüzün ardına gelen ünlüyü kısa kesmek. Avucunuzu ağzınıza 10 cm yaklaştırın ve sesleri hissedin. BA Bİ BO BÜ BAB BEB BIB BİB BOB BÖB BUB BÜB Başta ve sonda B harfi kullandık. Diğer ünsüzler için siz uygulama yapın. BAC BEC BIC BİC BÖC BUC ( ses tonunun düşmemesine dikkat! ) "C" harfi için uygularsak. CA CE CI Cİ CO CU CÜ CAC CEC CİC CÖC CAÇ CÜÇ CİÇ -COÇ Uygulamayı tüm ünsüzlerle başlatarak devam edin. Aynı uygulamayı tabureye dik oturarak deneyin. Nefesinizi alın, vereceğiniz anda "K" harfi ve ardından gelen ünlüleri ayaklarınızın üzerine hafif basarak sesleyin. KA - KE KI-Kİ-KO-KÖ-KU-KÜ-KAK-KEK-KİK FA - FE FI-Fİ-FO-FÖ-FU-FÜ-FAF- FEF FIF- FİF FOF-FÖF-FUF-FÜF JA JE Jİ-JI- JO-JÖ-JU-JÜ-JAJ-JEJ-JIJ-JİJ PAR PER PÖR.. RA RE Rİ -..RAR..

61 Türkçede yazı dili ile konuşma dili arasında bazı farklılıklar vardır. -- Ünsüzlerin ünlülere yaptığı etki; Daralma Bazı ünsüz harfler kendinden önceki ünlüyü değiştirirler. "Y" harfi fiile eklendiğinde kendinden önceki ünlüyü daraltır. Bu durumda "-a" ve "-u" harfleri "-ı" harfine, "-e" ve "-ü" harfleri "-i" harfine dönüşür. Daralmaya Örnekler: "Başlayan" şeklinde yazılan kelime "Başlıyan" şeklinde okunur. "Ağlayan" şeklinde yazılan "Ağlıyan" şeklinde okunur. "Bekleyen" şeklinde yazılan "Bekliyen" şeklinde okunur. "Yürüyerek" şeklinde yazılan "Yüriyerek" şeklinde okunur. Siz üretin..

62 --Ünsüzlerin ünlülere yaptığı diğer bir etki; Büzülme Bir eyleme gelecek zaman eki olan "-cek", "-cak" geldiği zaman oluşur. Büzülmeye Örnekler: "Gelecek" şeklinde yazılan "Gelicek" şeklinde okunur. "Yapacak" şeklinde yazılan "Yapıcak" şeklinde okunur. "Yapmayacak" şeklinde yazılan "Yapmıyıcak" şeklinde "Yapmı-cak" okunur. "Başlayacak" şeklinde yazılan "Başlıyıcak" şeklinde "Başlı-cak" okunur. Gelecek zaman ekinin kişi eki alması halinde büzülme şu şekilde olur. "Geleceğim" şeklinde yazılan "Gelicim" ya da "Geliceem" okunur. "Yapacağım" şeklinde yazılan "Yapıciim" ya da "Yapıcaam" okunur. "Üfleyeceğim" şeklinde yazılan "Üfliciim" ya da "Üfliceem" okunur.

63 --Konuşma dilinde yapılan bir diğer değişim de "ünlü birleşmesidir" Yan yana gelen iki ünlü bazen birleştirilir. Genellikle "h" harfinde görülür. "-hane" ile yapılan kelimelerde görülür. Ünlü Birleşmesine Örnek: "Hastahane" şeklinde yazılan "Hastane" şeklinde okunur. "Postahane" şeklinde yazılan "Postane" şeklinde okunur. "Pastahane" şeklinde yazılan "Pastane" şeklinde okunur. Bir diğer ünlü birleşmesi de; "Ne olur" şeklinde yazılan "Nolur" şeklinde okunur-söylenir. "Ne haber" şeklinde yazılan "Naber" şeklinde okunur-söylenir.

64 --Konuşma dilinde yapılan bir diğer değişim de "kaynaşmadır" "- ile", "- ise", "- idi", "- imiş" gibi ek ve bağlaçlar hece düşmesine uğrar, kendinden önceki kelimeyle kaynaşarak-bitişik okunur. Kaynaşma Örnekleri: "Ahmet ile Ali" değil "Ahmet'le Ali" şeklinde okunur-söylenir. "Bıçak ile kalem" değil "Bıçak'la kalem" şeklinde okunur-söylenir. "Güzel idi" değil "Güzeldi" şeklinde okunur-söylenir. "Özlem ise" değil "Özlemse" şeklinde okunur-söylenir. "Deli imiş" değil "Deliymiş" şeklinde okunur-söylenir. Not: Yazım kurallarında her iki durum kullanılmaktadır.

65 --Konuşma dilinde yapılan bir diğer değişim de; "Hece Düşmesidir" Bazı kelimelerde bazı harfler söylenirken düşer. Bunları konuşma dilinde söylemeye gerek yoktur. Hece Düşmesi Örnekleri: "Burada" yerine "Burda" "Orada" yerine "Orda" "Nerede" yerine "Nerde" "Gitmeyeyim" yerine " Gitmiyim" demek daha doğrudur.

66 --Konuşma dilinde yapılan bir diğer değişim de "Ğ" harfidir. "Ğ" harfi kelimelerde ya hiç okunmaz, ya da "Y" harfine dönüşür. Örnek "Yağmur" yerine "Yaamur" "Ağaç" yerine "Aaç" "Eğer" yerine "Eyer" "Meğer" yerine "Meyer" "Eğilmek" yerine "Eyilmek" "Yükleyeceğim" yerine "Yükliicem" "Y" harfi de tıpkı "Ğ" harfi gibi bazı durumlarda düşer. "Haydi" yerine " Hadi" "Böyle" yerine " Bööle"

67 Dil Hataları Zamanla yapıla-yapıla herkes tarafından kabul görmüş aslında yanlış olan dil hatalarını inceleyelim. Bazılarını da hatalı kullanmasak dahi "İstanbul Ağzı" ile kullanmamız gerekir. Örnek dil hataları : "proğram" değil "program" "makina" değil "makine" "eğemenlik" değil "egemenlik" "aferim" değil "aferin" "gine" değil "yine" "saatçı" değil "saatçi" "çünkü" değil "çünki" "azat" değil "a:zat" "ahçı" değil "aşçı" "Adapazarı'nda" değil "Adapazarı'da" "mütevazi" değil "mütavazı" "geçtiğimiz hafta" değil "geçen hafta" "taktir" değil "takdir" "hile" değil "hi:le" "hükümet" değil "hükûmet" "imar" değil "i:mar" "meyva" değil "meyve" "kervan ile" değil "kervanla"

68 Örnek dil hataları : "ben ise" değil "bense" "Türkiye ise" değil "Türkiyeyse" "müşkül" değil "müşkil" "diğer" değil "diyer" "iddiasıyla" değil "iddiasiyle" "yaprağın" değil "yapraan" "utanmayacaksınız" değil "utanmıycaksınız" "söyleyeceğiz" değil "söyliyceez" "yapacaklarını" değil "yapıcaklarını" "ima:ret" değil " i:ma:ret " "bağı ile" değil "bağıyla" "gelmeyecek" değil "gelmiycek"

69 Günlük konuşma dilinde yapılan en yaygın hatalardan biri de "kapalı e", "açık e" dir. Genellikle "kapalı e"ler "açık e" şeklinde söylenir. Örnekler : "geenç" değil "génç" "beelki" değil "bélki" "keendi" değil "kéndi" "zeenci" değil "zénci" "müheendis" değil "mühéndis"

70 Her dilin kendine has "vurgu" ve "tonlaması" vardır. Bu kelimelerin, cümlelerin yani konuşmanın anlamını güçlendirir. Vurgu : Bir kelimeyi meydana getiren hecelerin bazılarının baskın söylenmesidir. Cümleyi meydana getiren kelimelerin baskın veya farklı söylenmesidir. Dilimizde kelimelerde "vurgu" genellikle son hecededir. Ek aldıkça vurgu sona kayar. "masa" "masada" "masadaki" "masadakiler" Bazen "vurgu" genellikle sondan önceki hecelere kayar. Genellikle yer adlarında olur. Vurgu başta : "Ankara", "Samsun", "İzmir" Vurgu ortada : "Trabzon", "Erzincan", "Anadolu"

71 "-İstan" takısıyla biten kelimelerde vurgu "-istan" takısına kayar. "Bulgaristan" "Türkmenistan" "Afganistan" Bazı ek ve bağlaçlar vurguyu kendinden önceki heceye kaydırır. "-ile", "-ise", "-mi" soru eki, "-ce", "-me, ma" emir eki Örnek : "-bence", "-sizce", "-bizce" "-Ahmetle", "-Hasanla" "-yapma", "etme", "gelme"

72 Tonlama : Konuşmalarımıza anlam katan bir başka ifade de tonlamadır. Ses şiddeti, baskısı ve sesin farklı kullanımıdır. Konuşmamıza anlam kazandırmak ve ifadeyi güçlendirmek için kullandığımız yöntemdir. Tonlama kabiliyetimizi geliştirmemiz için elimize bazı kısa cümleler alıp, bu cümleleri farklı ses tonlarıyla ve farklı anlamlar (ruh halleri) yükleyerek okumaya çalışalım. Örnek : "Bugün hava çok güzel" cümlesini farklı okuyarak kendimizi geliştirelim. Sert bir tonda Sevecen bir tonda Şüpheci bir tonda Meraklı bir tonda : "Bugün hava çok güzel" : "Bugün hava çok güzel" : "Bugün hava çok güzel" : "Bugün hava çok güzel"

73 Ulama : Konuşmalarımıza anlam katan, kelimelerin ve cümlelerin kulağa hoş gelmesini sağlayan bir başka faktör de ulamadır. Sessiz yani ünsüz bir harfle biten kelimenin kendinden sonra gelen, sesli yani ünlü bir harfle başlayan kelime ile birleştirilerek okunmasıdır. Konuşmamıza güzellik ve şiirsellik katar. Ulama Örnekleri: "Akşam oldu" cümlesinde "akşa-moldu" "Teşvii-ketmek" "Takdii-retmek"

74 Duraklamalar : Konuşurken genellikle heyecandan dolayı hızlı konuşuruz. Bu da bazı kelimeleri unutmamıza ya da atlayarak konuşmamıza sebep olarak anlam bütünlüğünü kaçırır, konuşmanın etkisini azaltır. Oysa konuşmalarımızda duraklamaları gerekli yerde yaparsak etkileyici bir konuşma yapmış oluruz. Mesela önemli bir bilgi vermeden önce veya verdikten sonra kısa bir süre duraklarsak söyleyeceğimiz, vereceğimiz bilginin etkisi artmış olur. Mesajı doğru iletmiş oluruz. Duraklama olmadan yapılan hızlı okunan ya da konuşulan bir konu anlaşılabilir olmaktan uzaklaşır. Duraklama üç şekilde yapılır. Kısa, orta ve uzun duraklamadır. Uygulama >>>>>>>>>>>>>>>>>>>

75 Kısa ( soluk almadan virgüllerde ya da isteğe bağlı duraklama yapılır.) "Sorun var, ama çözüm de var." cümlesinde virgül işaretinden sonra duraklama yapılması gerekir. Ama bu duraklama o kadar kısadır ki nefes almaya imkan tanımaz. Orta ( yarım nefes aldığımız duraklamadır.) "Sorun var, ama çözüm de var." Uzun ( cümle bitişlerinde ve paragraf sonlarında uzun-tam nefes alarak yaptığımız duraklamadır.) "Biz kendimizi başarılı olmaya, engellerimizi aşmaya adadık. Tüm gücümüzle, büyük geleceğimiz için çalışmaya devam edeceğiz."

76 Duraklama çalışması için bir metin ya da şiir ele alalım. İlk önce okuyarak anlayalım. Daha sonra gerekli gördüğümüz yerlere kendimizce duraklama işaretleri koyalım. Örnek : "Soluma mümkün olduğu kadar gürültüsüz olmalıdır. Eğer nefesinizi tüketirseniz ani ve gürültülü solumak zorunda kalırsınız. Özellikle mikrofon karşısında konuştuğunuzda solumanızın tüm gürültüsü dinleyiciler tarafından algılanır. Soluma gürültüsü dinleyicilerinizi rahatsız eder, konuşmanızı sevimsizleştirir. Solumanın gürültüsüz olmasını sağlamak için gerekli her imkanı kullanarak mümkün olduğu kadar sık ve küçük hacimli solumalar yapmamız gerekir."

77 Uyumlu iletişim yeteneği için: 1.Duygularınızla sözleriniz arasındaki uyumu sağlayın. Sevinçten bahsettiğiniz zaman sevinçli, öfkeden bahsettiğiniz zaman öfkeli, cesaretten bahsettiğiniz zaman cesur olmalısınız. Sözlerinizin anlamı duygularınızla paralel olmak zorundadır. 2.Jestlerin (genel vücut organlarının kullanımının) sözlerinizle aynı mesajları vermesini sağlamalısınız. Eller, parmaklar, baş, omuzlar, bacaklar verilen mesaja göre değişik pozisyonlar alır. Her pozisyonun anlamı vardır ve bu anlamların, sözlerin anlamlarıyla uyumlu olmasının sağlanması gerekir. 3.Mimiklerinizle (yüz, göz, kaşlar, alın kaslarının genel hareketleriyle) mesajların yapısı arasında büyük bir ilişki vardır. Mimiklerinizin mesajlarınızla aynı sözleri söylemesini sağlamak zorundasınız.

78 ALIŞTIRMA: JEST-MİMİK 1. Aşağıda temel mimiklerinizi etkin kullanabilme yeteneğinizi geliştireceksiniz. mimikler arasındaki ayrımı fark edin ve bol bol uygulayın. a) Boy aynasının karşısında göz kapaklarınızı iyice açıp yavaş yavaş kapatın, gerin, gevşetin, göz bebeklerinizi yukarı aşağı sağa, sola çevirin, çok sevinçli ve heyecanlı imişsiniz gibi gözleriniz parlasın. Yavaşça normale dönün. b) Kaşlarınızı çatın, iki kaş arasındaki çizgi derinleşsin, kaşlarınızı yukarı kaldırın, alnınızda kırışıklıklar meydana gelsin. c) Burun deliklerinizi açın., yukarıya doğru gerin, serbest bırakın. d) Dudaklarınızı kaldırıp indirin, birbirinden uzaklaştırıp yaklaştırın, sıkın, gevşetin; ağzınızı açıp kapayın. e) Ağzınızı hafif aralayın, iyice açın, çenelerinizi iyice sıkın, gevşetin.

79 2. Aşağıdaki temel jestleri etkin kullanabilme yeteneğinizi geliştireceksiniz. Jestlerinizi uygulayarak anlamlarını görmeye çalışın. a) Boy aynasının karşısına geçin. Gövdenizi, başınızı Evet, hayır, bilmem, ya öyle mi? anlamlarına gelecek şekilde hareket ettirin. b) Kollarınızı Sen de kim oluyorsun!, git başımdan, oo hoş geldin, bunu bir daha yapma!, hepimiz birlikteyiz, elimden ne gelir anlamlarına gelecek şekilde hareket ettirin. c) Ellerinizi Kenetlenelim, çarpıştılar, yükselme, alçalma, güçlü, dikey, yatay, yuvarlak anlamlarına gelecek şekilde hareket ettirin. d) Yürüyüşünüzü Sıkıntılı, kendinden emin, gururlu, sendeleyerek gerçekleştirin.

80 Sözsüz iletişimle jest ve mimiklerinizi bir arada kullanarak aşağıdaki pantomimleri yapacaksınız. a) Aşağıdaki durumları pantomimlerle yansıtın. Soğuktan titriyorsunuz, şiddetli korkuyorsunuz, heyecan ve sabırsızlıkla bekliyorsunuz, son derece üzgünsünüz, ağır hastasınız, öfkeyle bağırıyorsunuz, takdirle seyrediyorsunuz. b) Aşağıdaki durumları pantomimlerle anlatın. Çocuk ağlıyor, adam kavga ediyor, asker elbiselerini giyiniyor. Art arda gelen telefonlara bıkmış olarak cevap veriyorsunuz ve hayır diyorsunuz. Tüm vücudunuz kaşınıyor, soğuktan titriyorsunuz. Çok mutlusunuz.

81 "Kişiler kıyafetleriyle karşılanır. Sözleriyle, konuşmalarıyla uğurlanır" Şimdi sesimizin kalitesini, tınısını, şiddetini değiştirmek amacıyla çalışmalar yapalım. "Tekerlemeler - Temrinler" "Tekerleme" konuşma hakimiyeti, dil kıvraklığı ve akıcılığı sağlar. Konuşma dilinde tempomuzu saniyede iki kelime yani dakikada kelime olarak ayarlamalıyız. Tekerleme sabır işi olup, başlangıçta heceleyerek söyleyebiliriz. Tek nefeste ve özellikle ünsüzleri doğru telaffuz etmeye dikkat etmeliyiz. "Gece penceredeki tekir kedi, kendi tenceresindeki eti yedi." "Al bu taka tukaları takatukacıya takatukalatmaya götür. Takatukacı taka tukaları takatukalamam derse, takatukacıdan taka tukaları takatukalatmadan al da gel."

82 "Baba Baki Bandırmalı bacının basmalarını Balıkesirli bakkal Basri ye bağlattı" "Barakada bıraktığı bardaklara, böceklerin bulaştığını bildiren barbutçu barmen, büyük barın bitişiğinde büyük bardakla biraya başladı" "Bilgili bir bildik bilgisiz bir bildikten binbir kere daha iyidir. Bilmeyenler bilmediklerini bilseler bilirlerdi" "Üç tunç has tas kayısı hoşafı" "Çatalca'da topal çoban çatal yapıp çatal satar. Nesi için Çatalca'da topal çoban çatal yapıp çatal satar? Kârı için Çatalca'da topal çoban çatal yapıp çatal satar" "Kırk kırık küp, kırkının da kırkı kara küp" "İbiş'le Memiş mahkemeye gitmiş, mahkemeleşmiş mi mahkemeleşmemiş mi?"

83 "Bir tarlaya kemeken ekmişler, iki kürkü yırtık kel kör kirpi dadanmış; Biri erkek kürkü yırtık kel kör kirpi, öteki dişi kürkü yırtık kel kör kirpi. Kürkü yırtık erkek kel kör kirpinin yırtık kürkünü, kürkü yırtık dişi kel kör kirpinin yırtık kürküne, kürkü yırtık dişi kel kör kirpinin yırtık kürkünü, kürkü yırtık erkek kel kör kirpinin yırtık kürküne yamamışlar" "Yakası yağlı Yaşar, yağcının yanındaki yağdan yalnız yaldızlı yaş yazısını çıkardı" "Horasanlı hoppa hoca, hokkabaz hoyrat Hozatlı nın horozuna hoyratlıkla hoşafları döktü" "Ertenekli Örtenekli, Ergene nin ecesi, Esentepe nin eğlencesi, Erdenler erkete Erdem le bize geldiler" "Cinlerin civcivleri çın çın sessizlikten çıkıp çinili köşkün camlarında cikciklediler"

84 Okmeydanı ndan Oğuzeli ne otostop yap; Oltu da volta at, olta al; Orhangazi de Orhanelili Orhan a otostopçuluk öğret, sonra da Osmancıklı Osman a otoydu, fotoydu lotoydu, say dök. Oluklu dan Kozlu ya, Kozlu dan Oğuzeli nin Otçuk Otogarı na oba oba, ot toplaya toplaya Posoflu Osman ın ocağına vardı. Uluborlulu utangaç Ulviye ile Urlalı uğursuz Ulvi uğraşa uğraşa Urfa daki urgancılara uzun uzun, ulam ulam urgan sattılar. Ulubatlı utangaç Ulaş a uğursuz Ulunay ın uzun uzun uzattığı urganı uğraşa uğraşa aldı. İbibiklerin ibibiklerini iyice iyileştirmek için İstinyeli istifçi İbiş in istif istiridyeleri mi, yoksa, İskilipli İspinoz işportacı İshak ın işliğindeki ibrişimler mi daha iyi, bilemiyorum.

85 İbiş le Memiş, mahkemeye gitmiş, mahkemeleşmiş mi, mahkemeleşmemiş mi? İnim inim inleyen ibiliklerin, ibibiklerin ibiklerini ibrişimli iplikle ipil ipil istifleyen İskilli İskilipli nin işliğinde toplandık. İbrikleri icat eden içli idealist İffet, ihtiyar ikiz ilerici imparatoru, İncirlili ipekçi iri İspanyol un işaretli iti ile iz sürüp iyice izledi. Eğer, Eleşkirtli eleştirmen Eşref ile Edremitli Bedri yi Ege nin en iyi eğercisi biliyorlarsa, ben de en iyi Ermenekli Erdem, Ergene nin en iyi elektrikçisidir, derim. Ertenekli Örtenekli, Ergene nin ecesi, Esentepe nin eğlencesi, Erdenler erkete Erdem le bize geldiler. Ezineli emin Emin in kızı ellilik Emine, bir eli ile mendilini salladı, bir eli ile elli bine el eyleyip zengin oldu.

86 Erzurumlu Efruz Efendi nin evde kalmış, evlenmemiş ebesi, Edirne emini İskender Efendi ye, evet deyip evlenmelide mi ev edinmeli, yoksa evlenmemelide mi ev edinmeli. Ebe Ecel, edepli Efe egemen eğitimde ejderli ehliyetini ekleyerek ellerini emeklinin entrikacı spekürcü erkek esmer eşine etejerli evinde eyvah diyerek ezberletti. Ecelerin Eceabat taki evlerindeki tekir kedi, tenceredeki elli dirhem eti kendi kendine yedi. Özbeöz ün özbeöz Ödemişli öngörülü öğretmeni Özgüraslan ile Özgülaslan özellikle özerk ön öğretimde öylesine özverili övünç verici ve övgüye değer kişiler ki, hani tüm öğretim örgütleri içinde en özgün örnek onlardır, diyebilirim.

87 Pingpong, pingpong, pingpong! Piyano pingpong! Piyano pingpong! Piyano pingpong! Piyano pingpong! Ping! Pong! Pong! diyerek Posof un pisipisi otundan yapılma piştovsu piposunu tüttüre tüttüre petalinise doğru paytak paytak yürüyüp gitti. Pireli peynirle perhizli pireler tepelerse, pireli peynirle de pır pır pervaz ederler. Pötürgeli pompacı pimpirik Pusat ın posbıyık mı pisbıyık mı oğlu Pulumurlu Pınar la Pasin e gitmiş. Marmara daki Karmarişli mermerciler mermerciliği meslek edinmişler, ama Mamak taki mamacılar manyetizmacılıkla marmelatçılığı meslek edinememişler. Marmaris ten Marmara ya maviş maviş menevişli mermerlerle mermerciler, mamacılar ve marmelâtçılar mırın kırın, mışıl mışıl gittiler.

88 İbiş le Memiş, iş miş dememiş, itişmiş, kavga etmiş, mahkemeye düşmüşler, mahkemeleşmişler. İş miş dememiş, itişmiş, kavga etmişlerde mi mahkemeye düşmüşler; iş miş demiş, itişmemiş, kavga etmemişlerde mi mahkemeye düşmüşler? Vırvırcı Vedia ile vıdıvıdıcı Veli, velinimeti vatman Vahit e vilayette veda edip Vefa ya doğru vaveylasız, velevasız velespitle volta vururlarken voleybolcu Vatran, virtüöz Vicdani ve Viranşehirli vatansever, viyolonselist Vecibe ile karşılaştılar. Vıdıvıdıcı ve vırvırcı Vanlı Veli nin Vefalı vatandaşı Vahit vatanseverine veda edip vilayette vola vura vura, vayvaycı Vicdani ve Viranköylü Vahap la karşılaştı. Vefasız Vahap, farfara fırıldayışlı vefalı fırıldağını vınlayan yele fırlatan Veli nin de vaktiyle vefalısıymış.

89 Bir berber bir berbere bre berber gel beri beraber bir berber dükkanı açalım, demiş. Büyük büyük büyülteçli, babacan Babaeskili bonboncu Bilal le Bigalı bıngıldak Bahir in bön bön bakışlarına, bomboş büyülü, büyük büyük laflarına kızıyordu. Bir berbere, bir bibere bre berber beri gel biber al, diyordu. Be birader buraya bak Başı bereli, burma bıyıklı beti benzi bembeyaz, beberuhi boylu Bilal in burnuna biber kaçırıp, bir bebek gibi bar bar bağırması, bir bakıma hoş, bir bakıma boş, berbat bir hal değil midir? Sazende Şazi ile Zifos Zihni zaman zaman sizin sokağın sağ köşesinde sinsi sinsi fiskoslaşarak sizi zibidi Suzi ye sonsuz ve sorumsuz bir hayasızlıkla ikide bir şikayet ederler.

90 Sazsız sözsüz, sarsıntısız bir yaz meşesi için işsiz, sessiz, serseri bir Sivrihisarlı isteyişimizin sızısını size serzenişlerle anlatamam ki. Şu köşe yaz köşesi, şu köşe kış köşesi, ortada boş su şişesi. Paşa tası ile beş tas has kayısı hoşafı Şemsi Paşa Pasajı nda üç tas has kayısı hoşafı Şu şosenin, serili serseri resimleri şasisinin şoşonsuz taşımasına şaşarsınız da, şosenin sansarlaşmış suratlı dişsiz şaşı anası onun şu son şansına şaşmaz mı sanırsınız? Şu dağda beş boş eşek, beşi de bez yüklü besili beş boz eşek.

91 Cumaları cumadan cümbür cemaat cicili bicili, cücüklü cacıklı cingöz, candan ciltçi Cemal in cumbalı evine koşardık. Cinlerin civcivleri çın çın sessizlikten çıkıp çinili köşkün camlarında cikciklediler. Cahit Halep e gidecekti, bir deste kaşık alacaktı, ucunu alacalatacaktı. bilmem aldı alacalattı, bilmem aldı alacalatacak. Cüce Çinici celalli hoca Çebi, geceleri içki içince gizlice marpuççular içindeki züccaciyelere gidip, içi Çince yazılı cevizcikleri ciro için iç içe geçmiş cicili bicili üç çeşit biçimsiz civalı cam çubuğu cepceğizine indirdi. -Cırcır böceği çeneli ciciannenin çıtır pıtır kızının çıtı pıtı çıtkırıldım çocuğu için çıtı pıtı hanım, ciciannesine çatmış, çıkışmış.

92 Çapakçurlu çapaçul çarkçıbaşı çaylak Zülküf, Çatalcalı çakmakçı çivit Cahit e: -Behey çaçabalığı çepiç, çerçi, çakaloz, çayırhorozu, çöpçatan, çurçur, çirişotu demiş. Çatalağzı nda çatalsız Çatalcalı çatalcının çarpık çurpuk çançiçeğine çalçene Çoruhluya çarptırmasına, ne dersin? Çarık çorap dolak, ben sana çarık çorap dolak mı dedim? Çatalca da topal çoban çatal yapar, çatal satar. Nesi için Çatalca da topal çoban çatal yapar çatal satar? Kârı için Çatalca da topal çoban çatal yapar çatal satar. Çapakçurlu çipil Çatal ın çar çur ettiği çil çil liraları çöpçatan çakmakçının çivitçi kızı iç etmiş.