Türkçede heceler şöyle meydana gelmiştir.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Türkçede heceler şöyle meydana gelmiştir."

Elmas Erkoç
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 TÜRKÇE DİL BİLGİSİ KURALLARI-Hece- harf bilgisihece: Ağzımızın bir hareketiyle çıkan seslere HECE denir. Kelimeler hecelerden, heceler harflerden meydana gelir. A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü derken ağzımızı bir kez açıp kapatıyoruz. Aynı şekilde "al, bal, çal, kol, il, öl..." derken ağzımızı bir kez açıp kapatıryoruz. Türkçede heceler şöyle meydana gelmiştir. Bir tek sesli (ünlü) harften meydana gelen heceler: a, e, ı, i, o, ö, u, ü Bir sesli, bir sessiz harften meydana gelen heceler: al, at, ak, ay... Bir sessiz, bir sesli, bir sessiz harften meydana gelen heceler: bel, bol, kal, gel... Bir sesssiz, bir sesli harften meydana gelen heceler: ba, da, ka, la... Bir sesli, iki sessiz harften meydana gelen heceler: alt, üst, ırk... Bir sessiz, bir sesli, iki sessiz harften meydana gelen heceler: kurt, yurt, Türk... Dilimizdeki heceler en az bir, en çok dört harfli olurlar Heceler tek başlarına anlamsızdırlar. Yalnız bazı heceler kelime olarak kullanılır. Bu kelimeler anlamlıdır. bal, bel, kol, dal, çal, yal, hal, Türk, kürk... HARF - KAYNAŞTIRMA HARFLERİ - ÜNLÜ DÜŞMESİ - ULAMA Harf: Ağzımızdan çıkan sesleri yazıda göstermek için kullanılan işaretlere HARF denir. Alfabemizde 29 harfin 8 i sesli (ünlü), 21 i sessiz (ünsüz) dür. Sessiz harfleri sesli harfler yoluyla söyleyebilmekteyiz. Sesli harfler de kalın ve ince sesliler olmak üzere ikiye ayrılırlar: Kalın Sesliler: a, ı, o, u İnce Sesliler : e, i, ö, ü Kaynaştırma Harfleri: Dilimizde sesli ile biten bir kelimeye sesli ile başlayan bir ek geldiğinde araya "y, ş, s, n" harflerinden biri girer. Bu harflere kaynaştırma hafrleri diyoruz. Bu harfleri "yaşasın" kelimesinde geçen sessiz harflere bakarak kolayca anlayabiliriz. oku - y - acak okuyacak yaz - acak - s - ınız yazacaksınız iki - ş - er ikişer kare - n - in karenin Ünlü düşmesi: Dilimizde iki heceli bazı kelimeler, belli ekler aldıklarında ikinci hecedeki ünlülerini düşürürler: ağız alın beyin karın Ağzını sonuna kadar açtı. Alnına ıslak bez koyunca ateşi biraz düştü. Şekildeki insan beynini inceleyiniz. Karnı çok acıkmış olmalı. 1 / 5

2 Ulama: Dilimizde cümleler okunurken kelimelerin sonlarında bulunan sessizler, kendilerinden sonra gelen kelimelerin ilk harfi sesli ise bu sesliye bağlanarak okunurlar. Emanet_eşeğin yuları gevşek olur. Geniş_ovayı seyre daldı. Elbisenin_ütüsü bozulmuş. Emane - teğeğin yuları gevşek olur Geni - şovayı seyre daldı. Elbiseni - nütüsü bozulmuş. BÜYÜK SES (ÜNLÜ) UYUMU Herhangi bir kelimenin Türkçe olup olmadığını anlamak için arayacağımız ilk özellik büyük ünlü kuralına uyup umadığıdır. kiralamak ki - ra - la - mak İnce sesli ile başlamış, kalın sesli ile bitmiş. uymaz merdiven mer - di - ven Büyük Ünlü Uyumuna uyar İstisnalar: Ses değişikliğine uğrayan kelimelerde bu kural aranmaz. (elma - alma, anne - ana, kardeş - kardaş, hangi - kangı...) Birleşik kelimelerde bu kural aranmaz (ağabey, gecekondu, başöğretmen, delikanlı...) Türkçeye yabancı dillerden giren kelimelerde kural aranmaz (Cumhuriyet, misafir, otobüs, televizyon, cami...) -yor, -ken, -ki, -leyin, -imtırak, -daş eklerinde bu kural aranmaz (ekşimtırak, sabahleyin, sonraki...) KÜÇÜK SES (ÜNLÜ) UYUMU Sesli harfler ağzımızdan çıkış durumlarına göre bazı özellikler taşır DÜZ-GENİŞ a, e DÜZ -YUVARLAK o, ö DAR-DÜZ ı, i DAR-GENİŞ u,ü 2 / 5

3 Düz Sesliler : a, e, ı, i Yuvarlak Sesliler: o, ö, u, ü Dar Sesliler : ı, i, u, ü Geniş Sesliler : a, e, o, ö Türkçede bir kelimenin ilk hecesindeki sesli harf: Düz ise, sonra gelen hecelerin ve eklenen eklerin de düz olur. Yuvarlak ise, sonra gelen hecelerin ve eklenen eklerin de seslileri ya düz - geniş veya dar - yuvarlak olur. Kelimenin ilk hecesinde "a" varsa, daha sonraki hecelerde de "a" veya "ı" bulunur: kadın, kalın, adam, aman... "e" den sonra "e" veya "i" gelir: elek, eşit, erik, esen... "ı" den sonra "a" veya "ı" gelir: kırık, çıkık, kımız, kısa, kına... "i" den sonra "e" veya "i" gelir: çilek, kiriş, çiçek, biniş... "o" den sonra "a" veya "u" gelir: kova, koru, sopa... "ö" den sonra "e" veya "ü" gelir: ölüm, örgü, sopa "u" den sonra "a" veya "u" gelir: kuyu, kuzu, kuşak, kulak... "ü" den sonra "e" veya "ü" gelir: üzüm, üzgün, güzün, üzmek... SERT SESSİZLERİN YUMUŞAMASI Sert sessizle biten kelimelere, sessiz harfle başlayan bir ek eklenmek istendiğinde, şayet ekin ilk harfi yumuşak sessizlerden b, c, d, g ise bu harfler sertleşerek p, ç, t, k şeklinde eklenirler. bu kurala SERT SESSİZLERİN YUMUŞAMASI KURALI denir. Genellikle trkçe kelimelerin sonlaında yumuşak sessizlerden b, c, d, g bulunmaz. Bu kurala uymayan bazı kelimeler de vardır. Ancak bu çeşit kelimelere kural dığı kelimeler denir. Buna göre kelime sonunda sözü edilen yumuşak sessizlerin yerine sertleri bulunur. kitab - kitap, ağac - ağaç, tad - tat, kabag - kabak Bu durumda şayet bir kelimenin sonunda p, ç, t, k harflerinden biri gelmişse ve bu kelimeye sesli harfle başlayan bir ek eklenmek istendiğinde: p sert sessizi yumuşar b olur : ç sert sessizi yumuşar c olur : t sert sessizi yumuşar d olur : k sert sessizi yumuşar ğ olur : dolapı değil dolabı. ağaçı değil ağacı. tatı değil dadı kabakı değil kabağı. Ancak bu kurala uymayan bazı durumlar vardır: 3 / 5

4 Bazı tek heceli kelimelerin sonlarına gelen sert sessizler, sesli harfle başlayan bir ek alsalar bile yumuşamazlar. Aynen yazılırlar. Ben ata binmeyi çok severim. İkinci kata varınca beni bekle. p, ç, t, k harfleriyle biten, yabancı dillerden dilimize girmiş birçok kelime sesli harflerle başlayan bir ek aldıklarında değişikliğe uğramazlar. Bu kelimelerin sonundaki sert sessizleryumuşamaz. Cumhuriyeti gençlik koruyacaktır. Türkler esareti kabul etmezler. İnsan, saadeti evinde aramalıdır. p, ç, t, k harfleriyle biten özel isimler, sonlarına ünlü ile başlayan bir ek alsalar da bu kelimeler aynen kalır. Mehmet'i öğretmen çağırdı. Recep' in başarısı gurur verici. Sert sessiz harflerden "p, ç, t, k, h, s, ş, f" biriyle biten kelimelere "c, d, g" süreksiz yumuşak sessizlerden biriyle başlayan bir ek geldiğinde eklerin başındaki ünlsüzler sertleşir. Bu kurala SERT ÜNSÜZLERİN BENZEŞMESİ KURALI denir. c - ç kitap + cı kitapçı sabah + cı sabahçı d - t yarış + dı yarıştı sokak + da sokakta g - k coş + gun coşkun piş + gin pişgin VURGU VE TONLAMA VURGU: Konuşurken veya bir parçayı okurken, bazı heceleri veya kelime gruplarını üstüne basarak söyleriz veya okuruz. Bu söyleyiş özelliğine VURGU denir. Kelimelerde Vurgu: Türkçe kelimelerde genellikle hafif bir vurgu vardır. Genelde kelimelerin son hecesinde görülür. Yalnız yer isimlerinde vurgu ilk veya orta hecededir: Ankara - İzmit - Tokat - Sakarya gibi. Örnek: Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla. Kelimelere ek eklendiğinde, vurgu son heceden bu eke geçer: Du - va - rı, du - va - ra, du - var - da... Kelimelerde Vurgu Alan ve Almayan Ekler Kelime türeten ekler vurgu alır. Gözlük, gözlükçü, Güzellik, kömürcü 4 / 5

5 İyelik ekleri vurguyu kendine çeker: Kitabım, kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları Soru eki olan "mi" vurgulu söylenmez. Bu kitap senin ki? Cümlelerde Vurgu: Genellikle cümlelerde vurgu yüklem olan kelimenin üzerindedir. Ancak cükledeki kelimelerin anlam değeri birbirine eşit değildir. Üzerinde durulan kelime, yükleme yakın bir kelimedir. Örnekler: Ahmetler, yarın saat dörtte İzmir'e gidecekler. Ahmetler, yarın sat dörtte izmir'e uçakla gidecekler. Ahmetler uçakla İzmir'e yarın saat dörtte gidecekler. YArın saat dörtte İzmir'e uçakla Ahmetler gidecekler. TONLAMA: Cümlelerin söylenişi sırasında, sesimizi cümlelerin anlamına göre ayarlamaya TONLAMA denir. Cümlelerde Tonlama: Cümleleri yalnızca düzgün yazmak yeterli değildir. Okurken ve konuşurken cümleleri anlamlarına uygun biçimde söylemek, konuşmayı güzelleştirir. Okunan parçanın özelliğine göre vurgu kullanılır 5 / 5

Benzer belgeler

Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık-İncelik Uyumu)

Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık-İncelik Uyumu) Türkçede 8 tane ünlü harfin 4 tanesi kalın, 4 tanesi ince ünlüdür. Büyük ünlü uyumu bir kelimedeki ünlü harflerin ince veya kalın olmasıyla ilgilidir. Kalın Ünlüler: