Rusya da Komünizm Türkiye de Kemalizm

Transkript

1 Rusya da Komünizm Türkiye de Kemalizm Milliyet in kurucusu Ali Naci (Karacan) 2 Aralık 1930 tarihli İnkılâp gazetesinde Rusya da nasıl komünizm, İtalya da nasıl faşizm varsa bizde de Kemalizm olmalı derken, CHP nin 9-16 Mayıs 1935 günlerinde toplanan 4. Büyük Kurultayında kabul edilen programın giriş kısmına bizzat Atatürk ün yazdığı bölümde Partinin güttüğü esaslar Kamalizm prensipleridir deniliyordu. KAMALİZM: YAŞAMAK DİNİ 1936 da Edirne Milletvekili Şeref Aykut un yayınladığı Kamalizm kitabının önsözünde, Kamalizm yalnız yaşamak dinini aşılayan ve bütün prensiplerini ekonomik temeller üzerine kuran bir dindir ifadesi yer alıyordu. Kamal soyadının izahı ise bir AA bülteninde Arapça değil, Türkçe ordu ve kale mânâsı olan Kamal dir şeklinde yapılmıştı. Kemalizm in doğum hikâyesi 29 EKİM törenleri ve 10 Kasım anmaları vesilesiyle Kemalizm teriminin ne zaman doğduğu konusu sıkça tartışıldı. Bu konuda iki görüş var. Bazıları terimin Mustafa Kemal in sağlığında, hatta bizzat kendisi tarafından icat edildiğini söyler, bazıları ise bunun 1938 sonrasında, hatta yakın tarihlerde icat edildiğini ileri sürer. Birinciler böylece Kemalizm in ne kadar sahih ve muhkem bir ideoloji olduğunu gösterdiklerini düşünürler. İkinciler ise, Tek Parti Dönemi nin çeşitli hatalarının Kemalizm adı altında Mustafa Kemal e maledilmesinin ağırlığından kurtulmaya çalışırlar. Peki, gerçek nedir? Iyonia ve Kemalistan Kemalizm teriminin öncülü olan Kemalist terimini ilk kullananlar Türkiye deki yeni rejimi tanımlamaya çalışan yabancı siyaset adamları ve gazetecilerdi. Örneğin 1919 da Lord Curzon yeğeni Yarbay Rawlinson a yazdığı mektupta Kemalistlerin nasıl barış şartları elde etmeyi umduklarını araştırmasını istiyor, Kasım 1920 de Sir Horace Rumbold Kemalistler Ermenistan ı işgal ettiler diye yazıyor, 1921 yılında The Times gazetesinde Anadolu nun işgal altında olmayan kesiminden Kemalistan (Yunan işgalindeki bölgeden Ionia ) diye söz ediyordu da imzalanan Türk- İtalyan Antlaşması ndan söz eden İtalyanca bir makalenin adı La Turchia Kemalista e il patto İtalo-Turco idi. Kemalist tanımlamasından hareketle, bir ideoloji olarak Kemalizm terimini ilk kullananlar da yabancılardı. Örneğin 1930 tarihli İtalyanca bir başka makalenin başlığı Fascismo e Kemalismo idi. İdeoloji ihtiyacı Türkiye Cumhuriyeti ndeki Kemalizm tartışmaları ise 1930 yılında başladı. Dilbilimci

2 Ahmet Cevat (Emre), yılları arasında çıkardığı Muhit dergisinin Temmuz 1930 tarihli sayısında Kemalizm doktrin olarak, bütün siyasi prensipleri malum bir demokrasi mektebidir demiş, Mustafa Kemal in gençlik arkadaşı Ali Fethi Okyar a kurdurduğu ve 99 gün sonra kapattırdığı Serbest Fırka etrafında kopan siyasi tartışmalar sırasında, bugünkü Milliyet gazetesinin kurucusu Ali Naci (Karacan) 2 Aralık 1930 tarihli İnkılap gazetesinde Rusya da nasıl Komünizm İtalya da nasıl Faşizm varsa bizde de Kemalizm olmalıdır diyerek Kemalizm i bir ideoloji olarak tanımlamıştı. Dönemin Adalet Bakanı Mahmut Esat (Bozkurt) Bey ilk kez Kasım 1932 de İzmir de yayımlanan Anadolu gazetesinde Kemalizm terimini kullanırken, 1933 ten sonra İstanbul Üniversitesi nde verdiği Devrim Tarihi derslerinde de sık sık Kemalizm den söz edecekti. Kadrocuların gönülsüzlüğü Ancak Ocak 1932-Ocak 1935 tarihleri arasında, aylık olarak yayımlanan Kadro dergisinin çoğu sosyalist eğilimli düzenli yazarları (Şevket Süreyya Aydemir, Vedat Nedim Tör, Burhan Asaf Belge, İsmail Hüsrev Tökin, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Mehmet Şevki Yaman) bir doktrininden söz etmekle birlikte bunu Kemalizm olarak adlandırmakta çok gönülsüz davrandılar. Sadece Falih Rıfkı (Atay) misafir olarak yazdığı birkaç yazıda Kemalizm terimini kullandı. Diğer yazarlar daha çok Türk İnkılâbı demeyi tercih ettiler. Adı bile geçmeyen önder 1932 de Kadro ideolojisini ortaya koyan İnkilap ve Kadro adlı eserinin sadece bir yerinde, Gazi unvanının nereden geldiğini açıklayan bir dipnotta Mustafa Kemal in adını zikreden Şevket Süreyya, eserde adının geçmediği Mustafa Kemal e söylendiğinde onun şöyle dediğini kaydeder: Elbette olmayacak, onlar beni değil eserimi izah ediyorlar. Ancak, iki yıl sonra, Kadro nun bizzat Mustafa Kemal in emriyle kapatıldığını anımsayınca Gazi nin göründüğü kadar hoşgörülü olmadığından kuşkulanabiliriz. Aynı yıl açılan Halkevleri nin yayın organı olarak 1933 te çıkarılmaya başlanan Ülkü Dergisi, Recep Peker in öncülüğündeki kadrosuyla Kemalizm in teorisyenliğine girişti yılında İçişleri Bakanlığı tarafından, Türk kültürü ve Türkiye Cumhuriyeti ni dış ülkelere tanıtma amacıyla çıkarılan üç dilli (Almanca, Fransızca, İngilizce) La Turquie Kemaliste dergisi bu çalışmaların ürünüydü. Doktrine gidersek donarız!

3 Şevket Süreyya ya göre, Kadrocular dan Yakup Kadri Karaosmanoğlu, 1935 yılında Atatürk le yaptığı bir görüşme sırasında Paşam partinin bir doktrini yok demiş, Atatürk de Elbette yok çocuğum, eğer doktrine gidersek hareketi dondururuz diye cevap vermişti. Yıllar sonra (13 Kasım 1970) Milliyet gazetesinde yayımlanan bir röportajında Yakup Kadri, bu konuşmadaki doktrin sözcüğünü ideoloji olarak hatırlayacaktı. Bu anekdot, günümüze kadar Atatürk ün ideolojilere karşı olduğuna kanıt olarak kullanıldı. Bu iddianın doğru olmadığını, CHP nin, Atatürk ün başkanlığında 9-16 Mayıs 1935 günlerinde toplanan Dördüncü Büyük Kurultayı nda kabul edilen programın giriş kısmına bizzat Atatürk tarafından yazılmış şu ifadelerden anlarız: Cumhuriyet Halk Partisi nin programına temel olan ana fikirler, Türk devriminin başlangıcından bugüne kadar yapılmış olan işlerle, yalın olarak ortaya konmuştur. Bundan başka, bu fikirlerin başlıcaları, 1927 yılında parti kurultayınca kabul olunan tüzüğün genel esaslarında ve Genel Başkanlığın, aynı kurultayca onanmış olan bildiriğinde ve 1931 kamutay seçimi dolayısıyla çıkarılan bildirikte saptanmıştır. Yalnız birkaç yıl için değil, geleceği de kapsayan tasarılarımızın ana hatları burada toplu olarak yazılmıştır. Partinin güttüğü bu esaslar Kamalizm prensipleridir. Kamalizm bir dindir! 1936 yılında Edirne Milletvekili Şeref Aykut tarafından yayımlanan, üst başlığı Kamalizm, alt başlığı CHP Partisi Programının İzahı olan kitabın önsözüne göre Türk devrimini son asırların değişikliklerini hazırlayan fikirlerle ve daha sonraları yürüyen göğdelen Rasyonel, Sosyolojik, Marksist, Faşist rejim ideolojileri ile izaha çalışmak da fazla iş olur. Kamalizm bunların üstünde yalnız yaşamak dinini aşılayan ve bütün prensiplerini ekonomik temeller üzerine kuran bir dindir. Ötekilerinde uluslara ve insanlığa zorla ve ağır basarak sarkan ve seken yerler pek çoktur. Kamalizm, inana damga vurarak kalkınmış değildir. İnanı gönülleri kazanarak yaratmış ve yükselttiği için yükselmiştir. Amaçladığı gaye de ulusun kalkınma davasıdır. Bunu yürüten de hiç şaşmıyan ve şaşırtmıyan say duyduk selim akıldır. Atatürk ün bu kitap yayımlanırken sağ olduğunu ve bu tanıma bir itirazının kayda geçmediğini hatırlatalım. Özadı: Kamal Neden bu belgelerde Kemalizm değil de Kamalizm terimi kullanılmış derseniz; Dilde özleştirme akımının zirveye çıktığı 1935 yılının başlarında iki dilbilimci Yusuf Ziya (Özer) ve Naim Hazım (Onat) Atatürk ü, Kemal adının Arapçadan Türkçeye

4 geçtiği, sözcüğün orijinal halinin Kamal olduğuna ikna etmişlerdi. Nitekim Atatürk 3 Şubat 1935 te Dil Bayramı vesilesiyle gönderdiği telgrafta imzasını Mustafa Kamal olarak atmıştı. 4 Şubat 1935 tarihli Anadolu Ajansı bülteninde ise durum şöyle açıklanıyordu: İstihbaratımıza nazaran, Atatürk ün taşıdığı Kamal adı Arapça bir kelime olmadığı gibi Arapça Kemal kelimesinin delalet ettiği manada da değildir. Atatürk ün muhafaza edilen özadı, Türkçe ordu ve kale manası olan Kamal dir. El yazısıyla not Parantezi kapatıp devam edelim yılında Türkleştirme akımına uyum sağlamak için Tekin Alp adını alan Moiz Kohen, Paris te Kemalizm i bütünsel bir doktrin olarak tanımlamayı amaçlayan Le Kemalisme adlı eserini yayımladı. Aynı yıl, özleştirme çalışmaları kapsamında, CHP nin 1935 programını elden geçiren Atatürk, 1937 de bizzat el yazısıyla program taslağının üzerine şöyle bir not düştü: Bunlardan başka 1935 Kurultayınca saptalanan fikirler de bu programa ulanmıştır. C.H. Partisinin güttüğü bütün bu esaslar, Kamâlizm prensipleridir. 8 Kasım 1937 de yeni atanmış Başbakan olarak, TBMM kürsüsünde bir konuşma yapan Celal Bayar, defalarca Kemalizm ve Kemalist rejim ifadelerini kullanarak, mesajı aldığını gösterdi. Kemalizm in son demleri 29 Ekim 1938 de CHP nin yayımladığı On Beşinci Yıl Kitabı nda, Bu program bugünkü ve yarınki cumhuriyet nesilleri için inan esaslarını anlatan ve Kemalizm in ortaya koyduğu ve Partinin bayrağında kırmızı zemin üzerinde altı beyaz okla temsil ettiği altı ehemmiyetli vasfı ihtiva eder denir ancak 10 Kasım 1938 de Atatürk ün vefatından sonra Cumhurbaşkanlığı na seçilen İsmet İnönü tarafından 11 kasımda hükümeti kurmakla görevlendirilen Celal Bayar, TBMM deki konuşmasında Atatürk adını sadece altı kez anacak, bir kerecik de Kemalist rejim diyecektir. Atatürk ün kaleminden çıkan 1937 tarihli taslak CHP nin 1 Haziran 1939 tarihindeki Beşinci Büyük Kurultayı nda kabul edildiği için Kemalizm prensipleri Atatürk ün ölümünden sonra da varlığını korumuş gibi görünürse de, bu tarihten sonra bir istisna dışında, siyasi liderlerin veya önemli aydınların ağzından bir daha Kemalizm lafı duyulmamıştır. Sadece Falih Rıfkı bir yıl kadar süreyle Ulus gazetesinde yazdığı yazılarda Kemalizm terimini kullanır. Bu yıllarda La Turquie Kemalist gazetesinin yayımının durdurulduğunu da ekleyelim. Neo Kemalist darbeciler

5 Haziran 1943 teki CHP Altıncı Büyük Kurultayı nda partililer Kemalizm prensipleri ifadesini gereksiz bulurlar ve programdan çıkarırlar. 27 Mayıs 1960 darbecileri Atatürk Devrimleri diyerek terime yeni bir şekil verirler. İsmet İnönü 1962 de Atatürk Islahatları terimini kullanır. 12 Eylül 1980 darbecilerinin akıl hocalarından Hukuk Profesörü İsmet Giritli nin, Atatürk ün 100. doğum yılı vesilesiyle, Genelkurmay Başkanlığı tarafından 1981 yılında yayımlanan ve tüm eğitim kurumlarında okutulması tavsiye edilen kitapta yer alan şu ifade 1980 sonrasına egemen olan zihniyeti anlamamıza yardım eder sanırım: Atatürk ün 100. Doğum Yıldönümünde Atatürkçülük-Kemalizm in bir ideoloji olarak oluşturulması ve ideolojik arayış içinde bulunan toplumumuzun ve gençlerimizin ulusal bir ideoloji etrafında birleştirilerek, Türkiye ye ve Kemalizm e düşman çevrelerin ideolojik tuzaklarına düşmekten kurtarılması büyük önem taşımaktadır. Özet Kaynakça: Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, (Çeviren: Cemal Köprülü), TTK Basımevi, 1991; Giacomo Carretto, 1930 larda Kemalizm-Faşizm-Komünizm Üzerine Polemikler I ve II, Tarih ve Toplum, Sayı:17, s ; S. 18, s ; Hakkı Uyar; 1930 lar Türkiye sinde Kemalizm Algılamaları Şeref Aykut, Kamâlizm, Muallim Ahmet Halit Kitabevi, İstanbul 1936 (2. basım, Kaynak Yayınları, İstanbul 2008): Hasan Rıza Soyak, Atatürk ten Hatıralar, Yapı Kredi Yayınları, Ayşe Hür Taraf: