Okul Öncesi Dönemde FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ

Transkript

1 Okul Öncesi Dönemde FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİMİ Editör Naciye ŞİMŞEK Yazarlar Naciye ŞİMŞEK Yasemin ÇINAR 3. Baskı Ankara 2016

2 Okul Öncesi Dönemde Fen ve Teknoloji Öğretimi Editör: Naciye ŞİMŞEK Yasemin ÇINAR Tüm Hakları Saklıdır. Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz. Yayıncı Sertifika No : Matbaa Sertifika No : ISBN : Kapak Tasarımı : Anı Yayıncılık Mizanpaj : Anı Yayıncılık Baskı : Sözkesen Matbaası Adres : İvedik OSB Sokak Mat-Sit İş Mrk. No:2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI ŞİMŞEK, Naciye ÇINAR, Yasemin Okul Öncesi Dönemde Fen ve Teknoloji Öğretimi Anı Yayıncılık, 3.Baskı, Ankara/Türkiye 2016 xvi Sf Sf, 19,5 x 27,5 cm ISBN Eğitim, Okul Öncesi, 1. Okul Öncesi Eğitimin Durumu, 2. Kavram Öğretimi, 3. Çocuk ve Bilim 4. Etkinlikler, 5. Okul Öncesi Dönemde Bilimsel Süreçler Anı Yayıncılık Kızılırmak Sokak 10/A Bakanlıklar/Ankara Tel: pbx e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ Fen ve Teknoloji Öğretimi Dersi, İlköğretim Bölümü Okulöncesi Öğretmenliği Programında V yarıyılda zorunlu ders olarak okutulmaktadır. YÖK te Bu dersinin içeriği Okul öncesi eğitiminde fen ve doğanın önemi; okul öncesinde fen ve doğa ile ilgili kavramların öğretilmesinde kullanılacak yöntemler; kavram haritaları oluşturma; fen ve doğa ile ilgili temel kavramlar; canlı, cansız kavramı; gökyüzü ve uzayı tanıma; ısı, ışık ile ilgili temel olaylar şeklinde belirtilmekle birlikte kitap yazarları ve dersi okutanlar arasında çok farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Okul öncesi dönemde fen öğretimi denilince genellikle hedef kikle olarak okul öncesi dönem çocuğu dikkate alınmakta yöntem olarak ta deney yöntemi seçilmektedir. Oysa okulöncesi öğretmenliği hem fen puanıyla hem de eşit ağırlık puanıyla öğrenci alan bir programdır. Böyle olunca da bu programa gelen öğrencilerin büyük bir kısmının fenle ilgili temel kavramlar bilgileri eksik ya da yanlıştır. Bu durumda öncelikle aday öğretmenlerin bu eksiklerinin giderilmesi onlara fenle ilgili doğru bilgilerin uygun yollarla öğretilmesi gerekmektedir. Bu nedenle hazırlanan bu kitapla hem aday öğretmenlere fen öğretilmesi hem de aday öğretmenlerin hedef kitleleri olan okulöncesi dönem çocuğuna fen öğretmeleri amaçlanmıştır. Amaç birlikte öğrenme olunca da hem aday öğretmenlerimiz hem de okulöncesi dönem çocuklarımız dikkate alınarak yararlandığımız hiçbir kaynakta rastlamadığımız yöntemler kullanarak feni öğretimi hedeflenmiştir. Kitap genel olarak 24 bölümden oluşmakla birlikte esas olarak üç bölümden ibarettir. Birinci bölümde: fen öğretimine giriş, öncesi eğitimin durumu, fen eğitiminde büyüklerin rolü, kavram öğretimi, çocuk ve bilim çözümleme tabloları, fen kavramlarının geliştirilmesi İkinci bölümde: doğa ve olayları, canlı ve cansızlar, bitki ve hayvanlar, mikroplar ve sağlığımız, vücudumuz, duyu organlarımız, hava ve özellikleri, su ve özellikleri, ısı ve sıcaklık, ışık, ses, yer çekimi, uzay ve zaman, hareket ve kuvvet, manyetizma, asitler-bazlarçözeltiler, elektrik. Üçüncü bölümde ise ikinci bölümde yer alan fen konuları ile ilgili olarak aday öğretmen için hazırlanmış temel bilgiler yer almaktadır. İkinci bölümde yer alan fen etkinliklerinin amacı, fen ile ilgili temel kavramların etkili bir şekilde kavratılmasıdır. Bu nedenle de etkinlikler, fen deneyleri yansıra çeşitli oyunlar, okuma parçaları, canlandırmalar ve fen öykülerinden oluşmaktadır. Etkinliklerin çoğunluğu bölüm sonunda kaynakçada yer alan kaynaklardan derlenmiştir. Geri kalan bölümü ise derslerimizde oluşturduğumuz etkinliklerdir. Kitapta yer alan etkinliklerinin tümü öğrencilerimizle birlikte denediğimiz, sonuçlarını tartıştığımız ve okul öncesi döneme uyguladığımız etkinliklerdir. Etkinliklerimizi yaparken, fen etkinliklerinin mutlaka laboratuvarda ve deney araç- gereçleri ile yapılması gerektiğine dair kanıyı yok etmek amacıyla elimizde o anı görüntülemek amacıyla fotoğraf makinesi ya da cep telefonu ne varsa kullanarak, etkinliklerimizin bazılarını bahçede bazılarını evde bazılarını okulda hatta yolda yaptık ve görüntüledik. iii

4 Özellikle etkinliklerimizi bir etkinlik planı ile sunarak aday öğretmenlerin her dönemden daha çok okulöncesi dönem çocuğu ile çalışırken düzenli ve planlı olması gerektiği Mesajını vermeye çalıştık. Etkinlik planında etkinlik sonuçlarını direkt olarak vermeyerek önce düşünüp tartışması, sonra da en tekili ve uygun sonucu bulmasını hedefledik. Kendi öğrenciliğimiz ve eğitimcilik yıllarımızdaki gözlemlerimizden yararlanarak kitabı hazırlarken dikkat ettiğimiz bir nokta da kitap üzerine öğrencilerin not almasına yarayacak boşluklar oluşturmaktı. Böylece hazırlanan kitap bu özelliği ile fen öğrenme ve öğretmeyi sağlayacak, öğrencinin kendine özgü tuttuğu notlar sayesinde başka birisine devredilemeyecek bir ders notu özelliği taşımaktadır. Kitabı hazırlarken daha önceki yazarlık deneyiminden yararlanmakla birlikte okulöncesi dönemde fen öğretmenin ne derece sorumluluk gerektirdiği bilinci ile hazırlanan bu kitabın tüm öğretim elemanı, öğretmen, öğrenci, anne, baba ya da tüm fen meraklılarının işine yarayacağını biliyor, başarılar diliyoruz. iv

5 İÇİNDEKİLER Önsöz... iii BÖLÜM 1 FEN ÖĞRETİMİNE GİRİŞ Fen Bilgisi Öğretimi Dersinin Amaçları... 2 Etkili Bir Fen Öğreticisinin Nitelikleri... 2 Fen Bilimlerinde Laboratuarın Önemi... 3 Laboratuar Kuralları... 4 Laboratuar Kazaları ve İlk Yardım... 5 Okuma Parçası: Leonardo da Vinci yi Tanıyalım... 9 Bölüm Kaynakları BÖLÜM 2 OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN DURUMU Okulöncesi Eğitimin Tanımı ve Kapsamı Okulöncesi Eğitimin Tarihçesi Okulöncesi Eğitimin Türk Eğitim Sistemi İçindeki Yeri Bazı Ülke Okulöncesi Eğitimin Kurumlarının Çeşitli Özellikleri Yönünden Karşılaştırılması Okul Öncesi Eğitimin Yurdumuzdaki Durumu( Kurumsal) Okulöncesi Eğitimi Olumsuz Etkileyen Faktörler Okuma Parçası 1: Bir Araştırma Bölüm Kaynakları BÖLÜM 3 FEN EĞİTİMİNDE BÜYÜKLERİN ROLÜ Okulöncesi Dönem Çocuğunun Gelişim Özellikleri Okulöncesi Dönemde Anne ve Babanın Rolü Okulöncesi Dönemde Öğretmenin Rolü v

6 Okulöncesi Dönemde Diğer Büyüklerin Rolü Okulöncesi Dönemde Okulun Rolü Neden Okulöncesi Eğitimi Oyun: Öğretmencilik Oyunu Öykü: Halil in Ayakkabıları Bölüm Kaynakları BÖLÜM 4 KAVRAM ÖĞRETİMİ Okulöncesi Dönemde Kavram Geliştirme Kavramların Sınıflandırılması Kavramların Aşamalılığı Kavram Öğretimi Klasik Yöntem Diğer Yöntemler Anlam Çözümleme Tabloları Kavram Ağları Kavram Haritaları Öykü: Cesaretin Gücü Bölüm Kaynakları BÖLÜM 5 ÇOCUK VE BİLİM Çocuk ve Bilim Okulöncesi Dönemde Bilimsel Süreçler Okulöncesi Dönemde Problem Çözme Yöntemi Okulöncesi Dönemde Bilimsel Kavramlar Bilimsel Kavram Öğretiminde Anne-Baba,Öğretmen ve Diğer Büyüklerin Rolü Yaratıcı Düşünme Öykü: Bir Küçük Oğlancık Varmış Bölüm Kaynakları vi

7 BÖLÜM 6 FEN KAVRAMLARININ GELİŞTİRİLMESİ O.Ö.D. Fen Kavramlarının Geliştirilmesinde Deneyin Önemi O.Ö.D. Fen Kavramlarının Geliştirilmesinde Gözlem ve Gezinin Önemi O.Ö.D.Fen Kavramlarının Geliştirilmesinde Dramanın Önemi O.Ö.D Fen Kavramlarının Geliştirilmesinde Oyunun Önemi Okul Öncesi Dönemde Kullanılan Materyallerin Özellikleri (Oyuncak ve diğer araç-gereçler) Çocuk ve Bilgisayar Oyun:Hayvanat Bahçesine Gezi Okuma Parçası 1: Yabancı Çevre Okuma Parçası 2: Bina Kaydırılacak Bölüm Kaynakları BÖLÜM 7 DOĞA VE OLAYLARI Ön Bilgi Etkinlikler Erozyonun Oluşumu Bulut ve Sis Nasıl Oluşur? Yanardağ Yapalım Kağıt Yapalım Yağmur Miktarını Ölçelim Bitkiler Toprak Erozyonunun Nasıl Önler? Rüzgar Nasıl Oluşur? Şişede Fırtına Koparalım Oyun: Yağmur, Kar, Dolu Okuma Parçası: Ben İşte Bu Yüzden Büyümek İstemiyorum Bölüm Kaynakları vii

8 BÖLÜM 8 CANLI VE CANSIZLAR Ön Bilgi Etkinlikler Toprağın İçi Yaşamla Dolu Bitkiler Nasıl Yaşar? Bitkiler Nasıl Çoğalır? Oyun 1: Bitki- Hayvan-Şehir Oyun 2: Parmak Oyunu Bilmeceler Öykü: Orman Bölüm Kaynakları BÖLÜM 9. BİTKİ VE HAYVANLAR Ön Bilgi Etkinlikler Hayvanları Tanıyalım Bitkileri Tanıyalım Fasulyenin Büyümesi Çim Adam Yapalım Balıkların Yüzme Keseleri Var Oyun 1: Meyve Sepeti Oyun 2: At Alkışı Oyun 3: Öt Kuşum Öt Okuma Parçası: Çocuğun Hayvanlara Karşı İlgisi Öykü: Şampiyon Kuşlar Bölüm Kaynakları viii

9 BÖLÜM 10 MİKROPLAR VE SAĞLIĞIMIZ Ön Bilgi Etkinlikler Ekmek Hamuru Durgun Suda Neler Var Havada Mikrop Yaşar Mı? Canlanan Maya Küf Nasıl Oluşur? El Temizliğinin Önemi Oyun: Şeker Yedim Okuma Parçası: Louis Pasteur Kimdir? Bölüm Kaynakları BÖLÜM 11 VÜCUDUMUZ Ön Bilgi Etkinlikler Yiyecek ve İçeceklerin Dişlerde Yaptığı Zararı Görme Akciğerlerimiz Nasıl Çalışır? Kalbim Atıyor Kukla Yaptım Oyun 1:Organlarımı Arıyorum Oyun 2: Sigara Okuma Parçası: Mideye Açılan Pencere Bölüm Kaynakları ix

10 BÖLÜM 12 DUYU ORGANLARIMIZ Ön Bilgi Etkinlikler Neden İki Kulağımız Var? Sıcak, Soğuk, Ilık Neden İki Gözümüz Var Gıda Maddeleri Besinlerin Tat ve Kokusunu Değiştirir mi? Kulak Zarımızın Görevi Nedir? Niçin Soyunuyoruz? Niçin Giyiniyoruz? Oyun: Duyu Organlarımız Bilmeceler Öykü: Van Kedisi Gözlü Kardeşler Bölüm Kaynakları BÖLÜM 13 HAVA VE ÖZELLİKLERİ Ön Bilgi Etkinlikler Yumurta Yutan Şişe Kavanoza Girmeyen Poşet Kıvrılan Yılan Rüzgar Gülü Yapalım Isınan Hava Genleşir Oyun: Zıplayan Para Öykü: Su Damlasının Hikayesi Bölüm Kaynakları x

11 BÖLÜM 14 SU VE ÖZELLİKLERİ Ön Bilgi Etkinlikler Yüzme ve Batma Olaylarının İncelenmesi Üzümlerin Dansı Şişedeki Dalgıç Yumurtayı Yüzdürelim Sudan Ayna Yapalım Şekerin Sudaki ve Yağdaki Hareketi Para Kaç Damla Su Tutar? Seller Nasıl Oluşur? Sudan Büyüteç Yapalım Suya Düğüm Atalım Oyun: Su Büyütüyor Öykü: Hayvanlar Okulu Bölüm Kaynakları BÖLÜM 15 ISI VE SICAKLIK Ön Bilgi Etkinlikler Katı, Sıvı ve Gaz Zıplayan Para Kaybolan Çukur Bir Su Termometresi Yapalım Oyun:Yan Yana Öykü1 : Sessiz Vadi Öykü 2: Parktaki Gelincik Bölüm Kaynakları xi

12 BÖLÜM 16 IŞIK Ön Bilgi Etkinlikler Bir Gökkuşağı Yapalım Kalemin Kırılması Yükselen Madeni Para Yürüyen Renkler Renk Çemberi Evin Pencereleri Su İçindeki Balık Işığı Yansıtalım Oyun 1: Ay Tutulması Oyun 2: Güneş Tutulması Oyun 3: Karagözün Gölgesi Öykü: Her Akşam Güneş Nereye Gidiyor Bölüm Kaynakları BÖLÜM 17 SES Ön Bilgi Etkinlikler Ses Çevrede Kirlilik Oluşturur Mu? Mumu Söndürelim Pes ve Tiz Ses Oluşturalım Taşın Suda Oluşturduğu Dalgalar Ses Yalıtımı Yapalım Telefon Yapalım Oyun:Ben Kimim? Öykü: Gece Güneşi Bölüm Kaynakları xii

13 BÖLÜM 18 YER ÇEKİMİ Ön Bilgi Etkinlik Hacı Yatmaz Yapalım Kağıt Helikopter Neden Düşer Terazi Her Zaman Doğru Tartar Mı? Tahterevalli Yapalım Oyun: Biri bizi Çekiyor Mu? Okuma Parçası: Kedileri Tanıyalım Bölüm Kaynakları BÖLÜM 19 UZAY VE ZAMAN Genel Bilgi Etkinlikler Solucanların Dünyası Gökyüzü Yapalım Bizim De Bir Saatimiz Var Bir Uydum Var Oyun1:Ne Zaman Ne Oluyor Oyun2:Haftanın Günleri Öykü: Dağcının Korkusu Bölüm Kaynakları xiii

14 BÖLÜM 20 HAREKET VE KUVVET Ön Bilgi Etkinlikler Biri Bizi Çekiyor Lastik Neden Uzadı Ön Koltukta Nasıl Oturmalıyız Kumda Neden Hızlı Koşamıyoruz Hangimiz Daha Güçlüyüz Oyun: Fırıldak Okuma Parçası : Her Şeyin Fazlası Zarar Öykü: Ihlamur ve Hatmi Bölüm Kaynakları BÖLÜM 21 MANYETİZMA Ön Bilgi Etkinlikle Elektro Mıknatıs Yapalım Manyetik Alan Çizgiler Mıknatısın Etkisini Cisimler Önleyemez Neresi Daha Güçlü Balık Tutalım Oyun: Kendiliğinden Yürüyen Araba Öykü 1: Metallerin Kardeşliği Öykü 2: Yağmurlu Bir Günde Bölüm Kaynakları xiv

15 BÖLÜM 22 ASİTLER-BAZLAR-ÇÖZELTİLER Ön Bilgisi Etkinlikler Asit Baz Belirteci Yapalım Çiçekler Ne Söylüyor? Kırmızı Lahana Kokteyli Yapalım Temizleyici Kola Asitlerin Sağlığımıza Etkisi Hangisi Asit? Hangisi Baz? Oyun: Arı Öykü: Mor Lahanalı Çarşaflar Bölüm Kaynakları BÖLÜM 23 ELEKTRİK Ön Bilgi Etkinlikler Sürtünme İle Elektriklenme İtme Elektrik Sarkacı Musluk Suyu Neden Yön Değiştirdi Basit Bir Devre Yapalım Okuma Parçası: Elektriğin Tarihçesine Genel Bir Bakış Bölüm Kaynakları xv

16