The Journal of Academic Social Science Studies

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 70, p , Autumn I 2018 Araştırma Makalesi / Research Article Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayın Kabul Tarihi / The Published Date Yayınlanma Tarihi / Publication of Acceptance Date BURSALI RAHMÎ NİN YAYIMLANMAYAN ŞİİRLERİ 1 THE UNPUBLISHED POEMS OF BURSALI RAHMI Arş. Gör. Tülin Arslan ORCID ID: Çankırı Karatekin Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Arap Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, tln-arslan@hotmail.com Öz 16. yüzyıl şairlerinden Bursalı Rahmî (ö.1567/1568); tezkirelerden elde ettiğimiz bilgilere göre iyi bir eğitim almış, genç yaşta şiir söylemeye başlayarak Defterdar İskender Çelebi nin ve Sadrazam İbrahim Paşa nın himayesinde kalmış, hatta Kanunî Sultan Süleyman ın da övgüsüne mazhar olmuş bir isimdir. Ayrıca tezkirelerde sağlam bir kişilik sahibi ve iyi bir şiir üstadı olduğu da söz konusu edilmiştir. Şairin bir Dîvân ı, İranlı mesnevi şairi Nizamî nin Mahzenü l-esrâr isimli mesnevisine nazîre olarak söylediği Güli Sad-berg mesnevisi ve İranlı şair Hilalî nin aynı adı taşıyan eserinden tercüme yoluyla yazdığı Şâh u Gedâ adlı aşk mesnevisi vardır. Mecmûalar, Türk kültürüne dair pek çok unsuru ihtiva etmektedir. Mecmû a-i eş ârlar ise dîvân şairlerinin şiirlerinin kayıt altına alındığı önemli kaynaklardandır. Bu çalışmanın konusunu, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi ŞR 60 numaraya kayıtlı Mecmû a-i Eş ar da yer alan ve Bursalı Rahmî ye ait olduğunu düşündüğümüz yayımlanmamış 6 gazel oluşturmaktadır. Mecmû a-i Eş'ar; Bakî, Emrî, Necatî, Rahmî, Ubeydî, Ümidî ve Zatî olmak üzere 16. yüzyıl şairlerinin şiirlerinden müteşekkil bir eserdir. Tertiplenişi bakımından sistematik bir özellik arz eden Mecmû a-i Eş'ar'da her bir şairin şiirleri için ayrı bir bölümün ayrılmış olduğu izlenimine varılmaktadır. Bursalı Rahmî'nin 24 gazelinin yer aldığı Mecmû a-i Eş ar da başka bir yerde yayımlanmamış 1 Bu çalışma, Doç. Dr. Orhan Kurtoğlu danışmanlığında tamamlanan İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesindeki ŞR 60 ve ŞR 89 Numaralı Şiir Mecmuaları (İnceleme-Metin ve MESTAP a Göre Tasnifi) başlıklı Yüksek Lisans tezinden yararlanılarak hazırlanmıştır.

2 222 Tülin Arslan olan bu 6 gazelin neden kendisine ait olabileceğine dair varsayımlar sunulmuş, söz konusu 6 şiir yeni harflere aktarılarak ve genel itibariyle tanıtılarak verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Mecmua, Bursalı Rahmî, Mecmû a-i Eş âr, 16. Yüzyıl, Yayımlanmamış Şiirler Abstract Bursalı Rahmî who was a poet of 16th century was mentioned in many aspects in the tezkires. First it was written about him that he was well-educated and started to say poems in his earlier ages. Because of his ability of saying poems he was under the auspices of İskender Çelebi and the Grand Vizier İbrahim Paşa. Furthermore, he was also praised by Sultan Süleyman. In the tezkires it was said that he had a strong personality and had a proficiency of poem. He had a diwan and two masnavies. One of them is Gül-i Sad-berg which was a reply to the Iranian poet Nizamî's Mahzenü'l-Esrâr and the second one is Şâh u Gedâ which was translated with the same name from the Iranian poet Hilalî. The collections of poets are the important resources in which the poems of diwan poets were recorded. The subject of this studying is composed of six unpublished odes which were supposed to belong to Rahmî. And these odes were in the Mecmû a-i Eş ar in the library of the institution of İstanbul researches and it was registered ŞR 60. Mecmû a-i Eş ar is composed of the poems of the poets in 16th century like Bakî, Emrî, Necatî, Rahmî, Ubeydî, Ümidî and Zatî. It was arranged systematicly. In this collection there is a special chapter for poems of each poet. This collection in which there are 24 odes belong to Rahmî and in other place there are 6 unpublished odes which are quessed that they belong to him. In this study, the presumptions were illustrated by discussing the reasons. These six odes were introduced with their general features by rewriting them in latin alphabet. Key Words: Collection, Bursalı Rahmî, Mecmû a-i Eş âr, 16th Century, Unpublished Poems GİRİŞ Altı yüz yıllık edebî birikime sahip olan klasik Türk edebiyatının en önemli kaynaklarından biri de şiir mecmûalarıdır. Şiir mecmûaları, klasik Türk edebiyatı şairlerinin divanlarında yer almayan şiirlerini bünyesinde ihtiva etmesi, dîvân sahibi olmayan veya adı bilinmeyen şairlere ait şiirleri barındırması ve şiirlere ait farklı formları içermesi yönüyle saha için oldukça önem arz etmektedir. Mecmûalar her ne kadar kişisel zevke bağlı olarak tertip edilmiş olsa da dönemin şiir zevki hakkında araştırmacılara yol gösterdiği için belge hüviyeti taşımaktadır. Mecmûa, klasik Türk edebiyatına kaynaklık eden farklı kişilere ait metinlerin/ metin parçalarının bir araya getirildiği eserler bütünü (Köksal, 2012: 83) olarak tanımlanabilir. Ancak klasik Türk edebiyatı edebî geleneği içerisinde, mecmûalar için belirlenmiş bir formun varlığından söz edilemez. Mecmûaların şeklini, muhtevasını belirleyen en önemli etken mürettibinin tutumu ve kişisel zevkidir. Mecmûalar, konuları açısından da çeşitlilik göstermektedir. Bir mecmûa astrolojiden tıbba, tarihten coğrafyaya kadar farklı bilim dallarına ait konuları ihtiva edebileceği gibi sadece bir konuya ait metinlerden de teşekkül edebilir. Bu noktada farklı alanlara ait bilgilerin ne derece doğru olduğu sorusu gündeme gelebilir. Bu durumu belirleyen de yine mürettibin tutumudur çünkü mürettip, mecmûayı derlerken sözlü gelenekten faydalanacağı gibi birincil kaynaklara da başvurabilir (Kurnaz-Aydemir, 2013: 53). Mecmû a-i Eş ar ve Özellikleri Çalışmamıza konu olan mecmûa, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi ŞR 60 numaraya kayıtlıdır. Mecmû a-i Eş âr, 190x110, 140x70 mm boyutlarında olup, 69 yapraktan oluşmaktadır. Altın yaldız cetvelli kahverengi kâğıda, çift sütun üzerine, 10 satır-

3 Bursalı Rahmî nin Yayımlanmayan Şiirleri 223 lı ve ta lîk hatla yazılmış, bordo cilde sahip mecmûada mürettibin kim olduğuna dair herhangi bir bilgi yer almamaktadır. Mecmûada 16. yüzyıl şairlerinin şiirleri yer almaktadır. Bu durumda mecmûanın 17. yüzyıldan önce tertip edilmiş olabileceği düşünülmektedir. Mecmûa, şiirlerin düzeni açısından tutarlılık arz etmektedir. Mecmûada her bir şairin şiirleri art arda yer almaktadır. Bakî nin şiirleriyle başlayan mecmûada Necatî, Zatî, Emrî, Rahmî, Ümidî ve Ubeydî nin şiirleri bulunmaktadır. Mecmûadaki bu durum, her bir şairin şiirleri için ayrı bir bölüm ayrılmış olduğu izlenimini bırakmaktadır. Mecmûada sırasıyla Bakî nin sünbül redifli bir kasidesi ile 66 gazeli, Necatî nin benefşe redifli bir kasidesi ile 39 gazeli, Zatî nin bir kasidesi ile 48 gazeli, Emrî nin 40 gazeli, Rahmî nin 24 gazeli, Ümidî nin 14 gazeli ve Ubeydî nin 16 gazeli yer alırken sadece Zatî ye ait bir gazel mükerrer olarak kaydedilmiştir. Mecmûada daha önce yayımlanan çalışmalarda mevcut olmayan Zatî mahlaslı 2 gazel 2 ile Rahmî mahlaslı 2 Zatî mahlaslı bu gazellerden ilki mecmuanın *37a+ varağında iken diğeri *38b+ varağında yer almaktadır. Ayrıca divanda bulunamayan bu gazeller, mecmuada Zatî mahlaslı olan ve divanda yer alan diğer şiirlerle peş peşe istinsah edilmiştir: [37a] [mefèūlü mefāèìlü mefāèìlü feèūlün] 1 Hicrüñde gözüm gibi bulınmaz baña yoldaş Kim böyle yitür böyle turur böyle döker yaş 2 Aġzuñla ruḫuñ şìvelerin menè idemez hìç Göz nūrını ḫarc eylemesün yoḳ yire naḳḳāş 3 Bir yaña seni zülf-i ruḫuñ çekdi çevürdi Bir yaña daḫi ne eylese ol göz ü ol ḳaş 4 Dil virmek o meh-rūya inen minnete geçmez Bì-ḳadr olısar ḳande ki var dāne-i ḫaşḫāş 5 Odlara yaḳar sūzlar döñeñ sūz-ı cihānı Õātì saña taḥsìnler ü üstādüñe sābāş 6 gazel yer almaktadır. Mecmûda 1 kaside ve 66 gazel ile en fazla şiiri bulunan şair Bakî iken en az şiiri bulunan şair ise 14 gazel ile Ümidî dir. Mecmûanın tamamı Bakî, Emrî, Necatî, Rahmî, Ubeydî, Ümidî ve Zatî olmak üzere 16. yüzyıl şairlerinin şiirlerinden müteşekkildir. 1. Bursalı Rahmî ve Altı Gazeli 16. yüzyıl şairi olan Rahmî nin tezkirelerde asıl adı Pîr Muhammed olarak geçmektedir. Bursalı Lâmi î nin Bursa Şehrengizi nde Rahmî den Nakkâş Bâlî oglı Şâh Mehemmed Çelebi olarak bahsedilmektedir (Erdoğan, 2007: 4). Bursalı Rahmî ve Dîvân ı üzerine en kapsamlı çalışmayı yapan Mustafa Erdoğan, kaynaklardaki farklı bilgilerden hareketle doğum tarihinin , ölüm tarihinin ise olabileceği yönünde bir tahminde bulunmaktadır (Erdoğan, 2007: 7). Tezkirelerde genç yaşta şiir söylemeye başladığı belirtilen Rahmî, İstanbul a gelerek Defterdar İskender Çelebi ye ve onun aracılığıyla da Sadrazam İbrahim Paşa ya intisap etmiş ve vefatına kadar da onun himayesinde kalmıştır (Erişen, 1990: 9). Kınalızâde Hasan Çelebi, tezkiresinde Rahmî nin Kanunî Sultan Süleyman ın oğlu Şehzâde Mustafa nın sünnet düğününde sunduğu kaside ile hem Sultan'ın övgüsüne mazhar [38b] [mefèūlü fāèilātü mefāèìlü fāèilün] 1 Beñzüm ṣarardı niteki faṣl-ı ḫazānda berg Düşmenler urdı ṭaèna ṭaşın baña berk berk 2 Ey tāze gül ṣaḳın ḳaṭarāt-ı sirişkden Gülzār-ı ḥüsnüñe vire şāyed żarar tegrek(?) 3 Ġuṣṣa olur ayaġumuzı içmesek müdām Mümkin midür ki eylevüz biz ayaġı terk 4 Didüm ki āḫirinde ne var ola èaşḳuñuñ Evvel o ḫūnì çeşm idüben didi derd ü merk 5 Aèdā-ı muèārıż olmazdı şièr Õātìye Māhiyyetin eger ki kemāhı iderdi derk

4 224 Tülin Arslan olduğunu hem de daha küçük yaşta şöhret kazandığını kaydetmiştir (Sungurhan, 2017: 381). Riyazî de tezkiresinde aynı duruma Sultân Mustafâ ya olan kasîdesini bi z-zât huzûr-ı saltanata takdîm itmekle mahsûd-ı akrân ve hâ iz-i cevâyiz-i bî-kerân olmışıdı< şeklinde yer vermiştir (Açıkgöz, 2017: 159). Tezkirelerde hamilerinin ölümü üzerine Rahmî nin zor günler geçirdiği de mevzu bahis edilmiştir. Ahdî, Gülşen-i Şu arâ adlı tezkiresinde <Tab -ı mustakîmi ve zihn-i selîmi nazma mâyil ve esnâf-ı şi re üstâd-ı kâmil kimesnedür< söylemiyle Rahmî nin sağlam bir kişilik sahibi ve iyi bir şiir üstadı olduğunu vurgulamıştır. Bununla birlikte Ahdî, Rahmî nin Hayalî nin gazellerinden etkilendiğini de dile getirmiştir (Solmaz, 2009: 156). Rahmî nin 12 kaside, 1 kıt a (tarih), 23 musammat, 160 gazel, 1 kıt a ve 14 beyitten müteşekkil bir Dîvân ı, İranlı mesnevi şairi Nizamî nin Mahzenü l-esrâr isimli mesnevisine nazîre olarak söylediği Gül-i Sad-berg mesnevisi ile İranlı şair Hilalî nin aynı adı taşıyan eserinden tercüme yoluyla yazdığı Şâh u Gedâ adlı aşk mesnevisi vardır (Erdoğan, 2007: 25-30). Rahmî nin bu eserlerinin dışında farklı kaynaklarda özellikle de mecmûalarda bulunan şiirleri Ali Nihat Tarlan (1948), Sabahattin Küçük( ) ve son olarak da yakın bir tarihte Saniye Eraslan(2017) tarafından yayımlanmıştır. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi ŞR 60 numaralı mecmûada Rahmî nin 24 gazeli bir arada yer almaktadır. Rahmî nin buradaki 6 gazeli, Mustafa Erdoğan ın Bursalı Rahmî ve Dîvân ı adlı çalışmasında mevcut değildir. Mecmûada her bir şairin şiirlerinin bütünlük içinde sunulması ve diğer şiirlerin bahsi geçen çalışmada yer alması bu şiirlerin Rahmî ye ait olabileceğini düşündürmektedir. Mecmûada yer alan ve Bursalı Rahmî ye ait olduğu varsayımını kuvvetlendiren şiirler şunlardır: 1 3 [fāèilātün fāèilātün fāèilātün fāèilün] 1 Ḫaṭṭ-ı èanber-bārda gūyā zenaḫdān-ı ḥabìb Bāġbān-ı bāġ-ı cennetdür ṭutar destinde sìb 4 2 Cism-i zerdüm üzre ṣanmañ görinenler tāze dāġ èaşḳ-ı şāhı egnüme giydürdi bir altunlu şìb 5 3 Nār-ı dūzaḫ bir şererdür rūz-ı hicrāna ḳıyās Vaṣl-ı dil-berle ber-ā-berdür baña merg-i raḳìb 6 4 Merdüm-i nādān olanlar kām-bìn u ber-murād Ehl-i diller nā-murād olmış ezelden yā naṣìb 7 5 Rūz-ı hicrān olsa Raḥmì dilde yaḳar dāġ-ı ġam Şām-ı ḥasretde çerāġın uyarur ṣan bir ġarìb 8 3 [56b] 4 Sevgilinin çene çukuru, (etrafa) amber yağdıran hatlarının arasında sanki elinde elma tutan cennet bağının bağbanı gibidir. 5 Sararmış bedenim üzerinde görünenler taze yaralardır sanmayın. Şâhın aşkı sırtıma altınlı bir giysi giydirdi. 6 Ayrılık günüyle kıyaslandığında cehennem ateşi (sadece) bir kıvılcımdır. Rakibin ölümü benim için sevgiliye kavuşmakla eşittir. 7 Nâdân insanlar bahtiyar ve muradına ermiş, gönül ehli olanlar ise ezelden nâ-murad olmuş. Yâ nasip!

5 Bursalı Rahmî nin Yayımlanmayan Şiirleri 225 Şair, bu aruz kalıbını divanında 80 şiirde daha kullanmıştır ve bu kalıp divanında en çok tercih edilen ikinci kalıptır (Erdoğan, 2011). Şiirde, dîvân şiirinin ana temalarından biri olan ayrılık acısı ve bu acının âşıkta meydana getirdiği kederli hâl ifade edilmektedir. Rahmî, ayrılık gününün yanında cehennem ateşini bir kıvılcım olarak niteleyerek hicranın verdiği elemin tahayyül edilemez raddede olduğuna vurgu yapmaktadır. Rakîbin ölümünü de sevgiliyle vuslata ermiş olmakla eşdeğer tutmaktadır. 2 9 [mefāèìlün mefāèìlün mefāèìlün mefāèìlün] 1 Belā vü derd ü ġam mihmānumuz bir ḫānemüz vardur Müşerref maḳdem-i yārān ile kāşānemüz vardur 10 2 Ḫayālāt-ı ṣanemlerden degüldür deyr-i dil ḫālì Büt-i Ferḫārìler ile ṭolu büt-ḫānemüz vardur 11 3 Ḫaber vir ey ṣabā benden varursāñ kūy-ı cānāna Göñül dirler ḳadìmì anda bir dìvānemüz vardur 12 4 Sürer gam ẓulmetin dil èālemini pür-ṣafā eyler Ṣalar gün gibi pertev elde bir peymānemüz vardur 13 5 Ne ġam zühdine zāhid Raḥmiyā olursa ger maġrūr Bizüm vaḳt-i seḥerde naère-i mestānemüz vardur 14 Rahmî, bu şiirini divanında en çok (94 şiirde) kullandığı aruz kalıbıyla yazmıştır. Bu dizelerinde dünyanın olumsuz şartlarına rağmen oluşturulabilecek dost meclisinden bahsetmektedir. Yârân ile şereflenen ev ve konaklarla birlikte dîvân şiirinde genel olarak kullanılan hayali bir sevgili imgesinden ziyâde daha gerçekçi bir sevgili portresi çizilmiştir. Ayrıca divan şiiri geleneğine uygun olarak şair; düşkün, sıkıntılardan perişan olmuş biri olarak betimlenmiştir. Fakat bütün bunlar şikâyet boyutunda değil şükür boyutunda sunulmuştur. Şairin bu gazelinde tezkirelerde konu edildiği gibi Hayalî nin etkisi belirgin bir şekilde hissedilmektedir. Hayalî nin divanında aynı aruz kalıbı, aynı kafiye ve redifle yazılmış iki gazel (G. 98, G. 99) 15 yer almaktadır. 8 Rahmî, ayrılık günü gönülde gam yaralarını yakar. Sanki bir garip, hasret akşamında kandilini yakmıştır. 9[58a] 10 Bela, dert ve gamın misafir olduğu bir hanemiz, dostların gelerek şeref verdiği bir (gönül) köşkümüz vardır. 11 Gönül kilisesini put gibi (güzel) sevgililerin hayallerinden uzak sanma. Ferhârî putlarıyla dolu puthanemiz vardır. 12 Ey sabâ! Sevgilinin semtine varırsan benden haber ver. Eskiden beri onda (sevgilide) gönül denilen divanemiz vardır. 13 Gam, karanlığını sürdürerek gönül âlemini zevkle doldurur. Elimizde ışığını güneş gibi salan kadehimiz vardır. 14 Ey Rahmî! Zahit, zühdünde mağrur olursa gam değil. Bizim seher vaktinde (attığımız) sarhoşçasına nârâmız vardır. 15Kısaltma: G: gazel.

6 226 Tülin Arslan 1.beyit: Belā vü derd ü ġam mihmānumuz bir ḫānemüz vardur Müşerref maḳdem-i yārān ile kāşānemüz vardur Hayâlî: Mey-ālūde sifālin tācı Cemşìde degişmezler Bizüm kūy-ı ḫarābāt içre bir dergāhumuz vardur (G. 98: 3) Hayâlî: Sarâyında dimiş nālişlerüm gūş idene ol şeh Ḫayālì-nām bir şūrìde-i dergāhumuz vardur (G. 99: 5) 3 16 [mefāèìlün mefāèìlün mefāèìlün mefāèìlün] 1 Gülistān seyrine èazm itsem ey serv-i revān sensüz Baña her şāḫ-ı gül bir mār olur gūyā hemān sensüz 17 2 Esāsından ḳopardı diyü āhum çarḫ-ı gerdūnı Ḫarāba vardı èālem ey Süleymān-ı zamān *sensüz Senüñle baña külḫan bezmgāh-ı Ḫüsrevānì dür Örümcek aġıca gelmez baña heft āsmān sensüz 19 4 Ḥadìs-i rāz-ı zülfüñ şāne gibi ḳılmıyam ifşā Ṭutarlarsa başum üstinde tìġ-ı ḫūn-feşān *sensüz Yirine geldi cānı gördi laèlüñ Raḥmì-i şeydā Hemān bir meyyite dönmişdi ey cān-ı cihān sensüz 21 Şair, bu şiirinde de divanında en çok kullandığı aruz kalıbını (94 şiirde) tercih etmiştir. Bu şiirinde sevgilinin yanında olmaması durumunda kendisinde husule gelen duyguları, doğa olaylarıyla benzerlik kurarak dile getirmektedir. Gül bahçesine selvi boylu sevgili olmadan yapılan gezintide güllerin en güzeli bile sevgilinin olmaması sebebiyle yılana dönüşmüştür. Burada ifade edilmek istenen bir diğer şey de âşığın olduğu gibi kâinatın da sevgilinin sevgisine ve ilgisine muhtaç olduğudur. Öyle ki Rahmî ye göre sevgilisiz bir dünya ölü bir insan gibidir. 16[58b] 17 Ey salınarak yürüyen selvi boylu(sevgili)! Sensiz gül bahçesini seyretmek istesem, bana her gül dalı sanki bir yılan gibi gelir. 18 Ey zamanın Süleyman ı! Âhım, devreden feleği özünden kopardı diye bütün âlem viran oldu sensiz. 19 Seninleyken bana külhan bile hükümdar meclisi gibidir. Yedi kat gökler sensiz bana örümcek ağı kadar değildir. 20 Kan saçan kılıcı başım üstünde tutarlarsa, taze saçlarının sırrını tarak gibi açığa çıkarmayayım sensiz. 21 Ey cihanın canı! Sensiz ölüye dönen dîvâne Rahmî nin canı, (senin) lal gibi dudaklarını görünce yerine geldi.

7 Bursalı Rahmî nin Yayımlanmayan Şiirleri [mefāèìlün mefāèìlün mefāèìlün mefāèìlün] 1 Vücūdum şehrine āteş bıraḳdı āh-ı sūzānum Metāè-ı dil yanup ḫākister oldı külli her yanum 23 2 Yanarken ḫāne-i dil ṣu seper bu dìde-i giryān Bana hem-demlik idüp nāgehān irişdi yārānum 24 3 Felekler saḳfını yıḳmaġa māh-ı nev teber almış Ulaşmasun diyü bām-ı sipihre nār-ı hicrānum 25 4 Yanarken ḫāne-i dil nār-ı èaşḳa cümle kerrūbī Felek bāmına çıḳdı her biri tā ide seyrānum 26 5 Maḥabbet āteşiyle Raḥmiyā her lāle-ruḫsāruñ Hemān şehr-i Burusa gibi yanmaḳdur benüm şānum 27 Rahmî bu şiirinde de divanında en çok kullandığı aruz kalıbını tercih etmiştir. Bu gazelde de ayrılık acısı terennüm edilmektedir. Şairin ahının yakıcılığı vücudunu, gönül varlığını yakıp kül etmiştir. Yanarken gönül hanesi, gözyaşları ansızın akmaya başlayarak bu yangına yarenlik etmektedir. Âşığın gönlü, aşkın ateşiyle tutuşmuşken Allah a yakın olan meleklerin hepsi gök kubbeye çıkıp temaşa etmektedir. Rahmî, burada yüreğindeki aşkın azametinin ulaşılmaz boyutunu tasvir etmeye çalışmaktadır [mefāèìlün mefāèìlün feèūlün] 1 Felek saḳfına dikdüm tūġ-ı āhum Diyār-ı èaşḳa yaènì pādişāhum 29 2 Zümürrüd ṣafḥası üzre sipihrüñ Yazupdur kilk-i āhum āh āhum 30 3 Ḳıyāmet olıcaḳ Ferhād ü Mecnūn 22[60a] 23 Yakıcı ahlarım vücudumun şehrine ateşler bıraktı. Gönül sermayesi yanıp her yanım tamamen kül oldu. 24 Gönül hanesi yanıp ağlayan gözlerim (oraya)su serperken, dostlarım bana yoldaş olup ansızın yetişti. 25 Hicranımın ateşi, feleğin tavanını yıkmak için gökyüzüne ulaşmasın diye hilal (eline) baltasını aldı. 26 Gönül hanesi aşk ateşine yanarken bütün melekler (beni) seyretmek için her biri feleğin çatısına çıktı. 27 Ey Rahmî! Her lâle yanaklı (güzelin) aşk ateşiyle Bursa şehri gibi yanmaktır benim şânım! 28[60a] 29 Ey padişahım! Âhımın tuğunu gökyüzünün çatısına, yani aşk diyarına diktim. 30 Âhımın kalemi, gökyüzünün zümrüt levhası üzerine âhımı yazmaktadır.

8 228 Tülin Arslan Olalar daèvā-yı èaşḳa güvāhum 31 4 Baş egmem efser-i şāhìye cānā Seg-i kūyuñ sifālidür külāhum 32 5 Belā mülk-i ġamum başumda Raḥmì Duḥān-ı dūd-ı dil perr-i siyāhum 33 Rahmî nin aşkı ve aşka dair olanı yüreğiyle hissedip diliyle ikrar ettiği bir gazeli de budur. Bu kez şair, gök kubbenin semalarına yani aşkın diyarına ahının alametinin damgasını vurmuştur. Âşığın ahının kalemi, semanın zümrüt bir sayfasına ahını nakşetmektedir ki bu durum şairin ahının zümrüt kadar sert bir taşa dahi nüfuz edebildiğini göstermektedir. Kıyamette de aşkının davasının tanıkları Ferhat ve Mecnun dur. Bütün bunlar şairinin aşkının büyüklüğünü vurgulamaya dönük ifadelerdir [mefèūlü fāèilātü mefāèìlü fāèilün] 1 Āsìb irerse sìneye ger rūzgārdan Düşmezse n ola serv-i çemen iètibārdan 35 2 Ālāyiş-i ḫazānı görince çemende serv El yudı çekdi dāmenini cūy-bārdan 36 3 Cellād-vār ḳatè-ı yed itdi çemende bād Olınca el uzunlıġı ẓāhir çenārdan 37 4 Ḫaṭṭ-ı ruḫuñ firāḳı ile rūzgārda Devrān gözüm mi açdırur oldı ġubārdan 38 5 Raḥmì cihānda merdüm-i bì-maèrifet hemān Beñzer şu şāḫa ḫālì ola berg ü bārdan 39 Rahmî nin divanında 29 şiirinde kullandığı aruz kalıbıyla yazdığı bu gazelinde, hazan mevsimi betimlenmiştir. Hazan mevsiminin tantanalı gelişiyle serv çemenden el etek çekmiştir. Âşığın gönlü de zamanın getirdiği musîbetlerle iştigal etmektedir ve bu musîbetler ona göz açtırmamaktadır. Bu gazel, Bâkî Dîvânındaki (G. 371) meşhur bir şiirle oldukça benzerdir. Bu 31 Kıyamet günü geldiğinde Ferhat ve Mecnun aşk davasında şahidim olsunlar. 32 Ey sevgili! Şâhın tacına baş eğmem.(zira) Benim külahım, semtindeki köpeğinin çanağıdır. 33 Ey Rahmi! Bela, başımda gam ülkesi; gönül gamının dumanı ise siyah kanadımdır. 34[60b] 35 Eğer zamandan gönlümüze bela erişir, salınan servi itibardan düşerse ne olur ki! 36 Servi, çemende sonbaharın gösterişini görünce elini yıkayıp eteğini ırmaktan çekti. 37 Rüzgâr, çemende çınarın elinin uzun olduğunu görünce cellat gibi (onun) elini kesti. 38 Yanağındaki hatların ayrılığı ile rüzgârda felek tozdan gözümü açtırmaz oldu. 39 Ey Rahmi! Dünyada marifetsiz, bilgisiz insanlar yaprağı ve meyvesi olmayan dala benzerler.

9 Bursalı Rahmî nin Yayımlanmayan Şiirleri 229 şiirlerin birbirlerine nazire olarak yazılıp yazılmadığını söylemek güçtür ancak tıpkı Hayâlî de olduğu gibi, Rahmî ile Bâkî arasında da bir etkileşimin olduğu muhakkaktır. Rahmî: Āsìb irerse sìneye ger rūzgārdan Düşmezse n ola serv-i çemen iètibārdan Bâkî: Nām u nişāne ḳalmadı faṣl-ı bahārdan Düşdi çemende berg-i dıraḫt iètibardan (G. 371: 1) Rahmî: Ālāyiş-i ḫazānı görince çemende serv El yudı çekdi dāmenini cūy-bārdan Bâkî: Her yañadan ayaġına altun aḳup gelür Eşcār-ı bāġ himmet umar cūy-bārdan (G. 371: 3) Rahmî: Cellād-vār ḳatè-ı yed itdi çemende bād Olınca el uzunlıġı ẓāhir çenārdan Bâkî: Eşcār-ı bāg hırka-i tecrīde girdiler Bād-ı hazān çemende el aldı çenārdan (G. 371: 2) Rahmî: Ḫaṭṭ-ı ruḫuñ firāḳı ile rūzgārda Devrān gözüm mi açdırur oldı ġubārdan Bâkî: Bākì çemende ḫaylì perìşān imiş varaḳ Beñzer ki bir şikāyeti var rūzgārdan (G. 371: 5) Rahmî: Raḥmì cihānda merdüm-i bì-maèrifet hemān Beñzer şu şāḫa ḫālì ola berg ü bārdan Bâkî: Sahn-ı çemende ṭurma ṣalınsun ṣabā ile Āzādedür nihāl bu gün berg ü bārdan (G. 371: 4) SONUÇ Bu çalışmanın sonucunda İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi ŞR 60 numarada kayıtlı mecmûada yer alan Bursalı Rahmî ye ait 6 şiir tespit edilmiştir. 16. yüzyılın önemli şairlerinden olan Bursalı Rahmî nin Dîvân ının ölümünden sonra tertip edilmiş olabileceği düşünülmektedir. Bu düşünceye ulaşılmasında, Dîvân ının yayımlanmasının öncesinde ve sonrasında şairin yayımlanmamış şiirlerinin farklı araştırmalarda konu edilmesi etkili olmaktadır. Bu durum, şairlerin şiirlerinin tespiti konusunda mecmûaların önemini bir kat daha artırmaktadır. Rahmî nin divanının tek nüsha olması ve bu nüshanın fazla hacimli olmaması bu çalışmada incelenen altı şiirin Rahmî ye ait olduğuna dair düşünceyi sorgulanabilir kılsa da, mecmûalarda bir şaire ait şiirlerin genellikle peş peşe yer aldığı bilinmektedir. Tanıttığımız bu şiirlerin Rahmî ye ait olduğu kesin olarak bilinen şiirlerle birlikte bulunması, mecmûadaki 24 şiirinin 7 sinin Dîvânı nda en çok tercih ettiği aruz kalıbıyla (mefāèìlün

10 230 Tülin Arslan mefāèìlün mefāèìün mefāèìlün) yazılmış olması, şairin şiirleri arasındaki üslup benzerliği ve tezkirelerde bahsedildiği gibi 16. yüzyıl şairlerinden Hayâlî nin etkisinde yazılmış şiirlerinin olması çalışmamızın sonucunu destekler niteliktedir. Ayrıca Rahmî nin bir şiirinde memleketi olan Bursa dan bahsetmesi, 17. yüzyıldan önce Rahmî mahlaslı başka bir şairin olmaması, tanıttığımız mecmûanın sistematik olarak tertip edilmesi ve mecmûada bütün şiirlerin 16. yüzyıla ait şairlerin şiirlerinden müteşekkil olması da göz önünde bulundurulduğunda bu şiirlerin Rahmî ye ait olabileceği daha da netlik kazanmaktadır. KAYNAKÇA Açıkgöz, Namık (hzl.) (2017). Riyâzî Muhammed Efendi-Tezkiretü ş-şu arâ, nti/54137, riyazu39ssuarapdfpdf.pdf?0 adresinden tarihinde erişildi. Eraslan, S. (2017). Bursalı Rahmî nin Yayımlanmamış Şiirleri, Journal of Turkish Language and Literature, 3 (2): Erdoğan, Mustafa (2011). Bursalı Rahmî ve Dîvânı, /bursali-rahmi-divani.html adresinden tarihinde erişildi. Erdoğan, M. (2007). Bursalı Rahmî nin Divanı Üzerine, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14 (34): Erişen, G. (1990). Bursalı Rahmî ve Gül-i Sadberg i, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Köksal, M. Fatih (2012). Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori, Ankara: Kesit Yayınları. Kurnaz, C. & Aydemir, Y. (2013). Mecmualara Sorulması Gereken Sorular, Turkish Studies, 8 (1): Kurnaz, C. & Çeltik, H. (2013). Şairlerin Gözüyle Mecmua, Turkish Studies, 8 (1): Küçük, S. ( ). 16. Yüzyıl Şâirlerinden Bursalı Rahmî Çelebi ve Şiirleri, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, (Âmil Çelebioğlu Armağanı). (7): Küçük, S. (2011). Bâḳî Dîvânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Solmaz, Süleyman (hzl.) (2009). Ahdî- Gülşen-i Şu arâ, nti/10730,aggpdf.pdf?0 adresinden tarihinde erişildi. Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2017). Kınalızâde Hasan Çelebi-Tezkiretü ş- Şu arâ. nti/55834,kinalizade-hasancelebipdf.pdf?0 adresinden tarihinde erişildi. Tarlan, A. N. (1948). Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Divan Şiiri Rahmî ve Fevrî, İstanbul Üniversitesi. Edebiyat Fakültesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dalı, 1(1): Tarlan, Ali Nihat (1992). Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları. Citation Information/Kaynakça Bilgisi Arslan, T. (2018). Bursalı Rahmî nin Yayımlanmayan Şiirleri, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number: Number: 69 Summer II 2018, p

11 Bursalı Rahmî nin Yayımlanmayan Şiirleri 231 EKLER Şiir 1 [56b] Şiir 2 [58a]

12 232 Tülin Arslan Şiir 3 [58b] Şiir 6 [60b]

13 Bursalı Rahmî nin Yayımlanmayan Şiirleri 233 Şiir 4-5 [60a]

14 234 Tülin Arslan