BAKIŞ. Ecz. Erdoğan ÇOLAK 36. AVRUPA KLİNİK ECZACILIK SEMPOZYUMU. Ecz. Neşe KILINÇ. Ecz. Berna ÇİZMECİOĞLU / SERKAN MERCAN

Transkript

1 Yayın Türü: Süreli Yayın SAHİBİ Ecz. Erdoğan ÇOLAK Genel Başkan SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Ecz. Sertaç ÖZMEN Genel Sekreter MERKEZ HEYETİ Erdoğan ÇOLAK Alaaddin IŞIK Sertaç ÖZMEN Fırat ATEŞ Metin KOCAGÜL Nükhet TARTAN Ekrem EŞKİNAT Sabih Tekin ÇAĞLAR Ali ASLAN Mustafa GÖNEN Çağatay ÇAKAR YAYIN SEKRETERİ Ayşen YALMAN REDAKSİYON Ayşen YALMAN Ecz. Güzide SÖNMEZ REKLAM SORUMLUSU Dönsel COŞAR KAPAK VE SAYFA TASARIMI Tekin TEKİNER BASKI Fersa Ofset Tesisleri Ostim 36. Sokak No: 5/C-D Yenimahalle - ANKARA Tel: (pbx) Baskı Tarihi: 25 Ekim 2007 YÖNETİM YERİ VE YAZIŞMA Willy Brandt Sokak No: 9 Çankaya / ANKARA Tel: YAYIN KOŞULLARI Dergideki yazılar dengi adı gösterilerek yayımlanabilir. yazılardaki görüşlerden yazarın kendisi sorumludur. Dergi üyelere ücretsiz gönderilir. Yayınlanması istenilen yazıların, bilgisayarda Word programı ile yazılması ve yazıların orijinal çıktısı ile birlikte disketinde gönderilmesi teknik açıdan kolaylık sağlayacaktır. TEB Haberler Dergisi hakkındaki şikayetlerinizi, memnuniyetinizi ve önerilerinizi iletebilmek için; Türk Eczacıları Birliği Willy Brandt Sokak No: 9 Çankaya / ANKARA adresine, teb@teb.org.tr e-posta adresine yazabilir ya da a faks çekebilirsiniz. BAKIŞ Ecz. Erdoğan ÇOLAK İÇİNDEKİLER 36. AVRUPA KLİNİK ECZACILIK SEMPOZYUMU Ecz. Neşe KILINÇ İLACIN REKLAMININ YAPILMASINA İLİŞKİN GİRİŞİMLER Ecz. Berna ÇİZMECİOĞLU / SERKAN MERCAN BİTKİLERDEN İLAÇ ELDE EDİLMESİ Ecz. Güzide SÖNMEZ ECZACI RÖPORTAJLARI Ayşen YALMAN SEÇİMLER, DEMOKRASİ VE TEMSİL Ecehan BALTA 38. DÜNYA ECZACILIK TARİHİ KONGRESİ İSPANYA DA DÜZENLENDİ Ay şen ÇATAK 2010 VE 2011 DE TÜRKİYE DE DÜZENLENECEK ULUSLARARASI BİLİMSEL TOPLANTILAR A. Serkan MERCAN OBEZİTE VE NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR Planlama ve Koordinasyon Birimi ORADA NELER OLUYOR? Sahra DAŞDEMİR 2007 ULUSLARARASI ECZACILIK KONGRESİ (FIP) Sanem Aslı y. Meran ASTIM VE ALLERJİ EĞİTİMİ Özge ARIKAN 47. BÖLGE AMASYA ECZACI ODASI TEMEL İLKYARDIM ÖZLEM ÖZDEMİR SAĞLIK HABERLERİ ECZACI VEKİLLER Ayşen YALMAN TERÖRÜN ÇİRKİN YÜZÜ Berivan VARGÜN KÜLTÜR SANAT GEZİ GÜNCE Ayşen YALMAN Ecz. Meriç KALAYCIOĞLU BASINDA TEB Ayşen YALMAN

2

3 Bakış Değerli Meslektaşlarım, Sivil toplum kuruluşları, toplum yararına çalışan ve bu yönde kamuoyu oluşturan, kâr amacı gütmeyen, sorunların çözümüne katkı sağlayarak çoğulculuk ve katılımcılık kültürünü geliştiren, demokratik işleyişe sahip, bürokratik donanımdan yoksun örgütlenmelerdir. Siyasal katılımın aktörlerinden biri olan sivil toplum kuruluşları, temsili demokrasilerde yönetim krizinin baş göstermesi ve halkın yönetime doğrudan katılma isteminin artmasıyla toplumsal yaşamda önemli bir güç konumuna gelmişlerdir. Türkiye gibi demokrasisi görece az gelişmiş olan ülkelerde dahi, sivil toplumun gerek baskı unsuru olma, gerekse kararlara katılım şeklindeki rolünün gün geçtikçe arttığına tanık olmaktayız. Siyasal katılımın bu önemli unsuru, hem toplumsal yaşamda hem de kendi içinde katılım ve demokrasiyi birlikte, birbirinden kopmaz iki unsur olarak anlamanın güvencesini sunmaktadır. Siyasal katılım toplumsal yaşamda aktif eyleyenler, yani özneler temelinde anlam kazanan bir kavramdır. Siyasal katılımın niteliği ise, katılım ediminde bulunan öznelerin donanımlarıyla doğrudan ilgilidir. Siyasal katılım denilince akla ilk olarak oy verme edimi gelmektedir. Oysa ki siyasal katılımı salt oy verme edimine indirgemek eksik bir algılayış olacaktır. Siyasal kavramının alanının gittikçe genişlemesine bağlı olarak, etkili bir siyasal katılımın gerekleri de artmaktadır. Siyasal katılım gelişmelerin yakından izlenmesi, çeşitli konularda tavırların takınılması, bu tavrın gereği olarak katılım mekanizmalarında yer almayı gerektirir. Bu mekanizmalardan en önemlileri bugün sivil toplum kuruluşlarıdır. Sivil toplum kuruluşlarının kendi içindeki aktif siyasal katılımı sağlamaları, genel toplumsal yaşama katılım mekanizmasının yaratılması açısından oldukça önemli bir işlevdir. Diğer yandan, sivil toplum örgütünün yönetimi için de oy verme ediminin yanında, oy verdiklerini yönlendirecek mekanizmalar yaratarak, kendi yönetimini başkasının karar verici iradesine teslim etmemek gerekmektedir. Demokrasi, Atina dan beri insanların kendi kendilerini aracısız olarak yönetmesi idealine dayanan bir fikir, bir siyasal sistemdir. Bu da özyönetim ve özörgütlenmeyi gerektirir. Bugün özyönetimin gerçekleşmiyor olması, kapitalist dünya sistemi bakımından meşru bir durumsa da, demokratik odaklar için aşılması gereken teknik bir sorun olmalıdır. Diğer yandan, demokrasiyi bir kez kurmakla demokrasi yerleşmez. Önemli olan kurulan demokrasiyi ters dalgalardan etkilenmeyecek biçimde sürekli bir duruma getirebilmektir. Sürdürülebilir bir demokrasi için öncelikle adil ve rekabetçi bir seçim sisteminin kurumsallaştırılması gerekir. Fakat esas önemli olan demokratik bir siyasal kültüre sahip olmaktır. Özgürlük, eşitlik, hoşgörü, empati gibi kültürel değerler olmadan demokrasi devamlı olamaz. Demokrasiyi sürdürülebilir kılmak için demokratik sistemi destekleyip güçlendiren ekonomik, sosyal, siyasal, kültürel ve hukuksal koşullar saptanmalı ve bu koşullar güçlendirilerek devam ettirilmelidir ki, demokratik sistem geriye döndürülemez biçimde güçlendirilebilsin. Bu amaçla gerçekleştirilmesi gereken ilk koşul demokratik bir seçim mekanizmasının kurumsallaştırılmasıdır. Seçenlerin seçtikleri tarafından temsil edilmesi, fakat bu temsiliyet ilişkisini gerçek kılacak bir mekanizma ile birlikte seçimlerin varolması, kurumsal demokrasinin özellikleridir. Demokrasiyi kurumsallaştırmak, süreklileştirmek ve özyönetime mümkün olduğunca yakınlaştırmak, demokrasi savunucularının temel işlevi olmalıdır. Türk Eczacıları Birliği nin 36 ıncı Büyük Kongre si yaklaşırken, demokrasi üzerine düşünmek, her zamankinden daha gerekli görünmektedir. Çünkü Birliğimizi güçlü ve etkili kılan temel unsur, bir arada durabilme becerimizdir. Özellikle sağlık alanında yapısal dönüşümlerin yaşandığı bu günlerde bu becerimizdeki küçük bir zaaf bile, bizi bu dönüşümlerin nesnesi haline getirmeye yetebilir. Bir arada duruşumuzun tek garantisi ise, demokratik katılımı mekanizması ve bu mekanizmaya herkesin saygı göstermesi, mekanizmanın doğurduğu sonuç ne olursa olsun, meslektaşlarımızı karşı taraflar olarak tanımlama yanılgısına düşmeyecek kapsayıcı bir anlayıştır. Kongremizden ortak ve bilimsel akla dayanan, bilimsel düşünceyi veri alan, demokratik katılım mekanizmalarını yaşatan ve çoğaltan, demokrasiyi sürdürülebilir kılan, tüm üyelerimizin ve yöneticilerimizin fikirlerini tartışabildiği ve birbirini ikna edebileceği zeminler yaratarak ve kararlar alarak çıkmış olmayı diliyorum. Mesleğimizin geleceği demokrasiye, onun bir gereği olarak demokratik katılıma ve çoğulcu, kapsayıcı, dayanışmacı bir anlayışın yeniden yeşermesine bağlıdır. Hepimizin bu sorumlulukla davranacağına inanıyorum. Saygılarımla, Ecz. Erdoğan ÇOLAK TEB Genel Başkanı Temmuz - Ağustos Sayı: 4 3

4 SEMPOZYUM Ecz. Neşe KILINÇ 36. AVRUPA KLİNİK ECZACILIK SEMPOZYUMU Ekim 2007 İSTANBUL/TÜRKİYE 36. Avrupa Klinik Eczacılık Sempozyumu, Avrupa Klinik Eczacılık Derneği (ESCP-Europen Society of Clinical Pharmacy) tarafından, Türk Eczacıları Birliği, Marmara Üniversitesi ve Klinik Eczacılık Derneği nin işbirliği ile düzenlenerek, Ekim 2007 tarihlerinde İstanbul da yapıldı. Toplam üç gün süren Sempozyum, eczacılığın farklı uygulama alanlarından ve çeşitli uluslardan gelen katılımcıları kapsayan serbest eczanelerde ve hastanelerde klinik eczacılığın yerleştirilmesi: deneyimlerin paylaşımı konusuna odaklandı. Sempozyumun detaylarına girmeden önce, Klinik Eczacılık ve Avrupa Klinik Eczacılık Derneği (ESCP) ile ilgili bazı bilgileri paylaşmak yerinde olacaktır. ayakta tedavi gören hastaya da yöneliktir. Klinik eczacılık, ilaç endüstrisinde yaşanan gelişmelerin ardından eczacının geleneksel işlevlerinin azalması ve çalışma alanlarının daralması ve ayrıca artan ilaç sayısı ve hasta sayısına bağlı olarak ilaçlarla ilişkili sorunların artması sonucunda, eczacının hasta tedavisinde daha etkin bir rol alması gerektiği görüşünden yola çıkılarak ilk kez Amerika da ortaya atılmış ve 1960 larda uygulamalara başlanmıştır. Avrupa da Klinik Eczacılıkla ilgili ilk somut gelişmeler ise, 1979 yılında Hollanda da kurulan ve uzun yıllar da merkezi Amsterdam da bulunan Avrupa Klinik Eczacılık Derneği (ESCP) nin kuruluşu ile 4 Klinik Eczacılık, yoğun eğitim almış bir eczacının, hastaların tedaviden optimum sonuç alabilmeleri için ilaçları ile ilgili sorunların önlenebilmesine yönelik hasta, hasta yakını ve sağlık personeline yönelik bir hizmet olarak tanımlanmaktadır. Klinik eczacı, tüm eczacılık bilgilerini (farmakolojik, toksikolojik, terapötik, klinik biyokimyasal ve farmasötik prensipler) bu doğrultuda kullanmaktadır. Tanımda kullanılan Klinik kelimesinden dolayı sadece hastane eczacılığı düşünülmemelidir, zira burada kastedilen hasta odaklı eczacılıktır. Klinik eczacılık hizmeti sadece yatan hasta ile kısıtlı değil, aynı zamanda

5 SEMPOZYUM Eczacılık mesleğinde ve daha da önemlisi klinik eczacılık uygulamalarında varolan bilgilerin büyük bir hızla yenilendiği ve bu değişimi lisans eğitimi ile takip etmenin mümkün olamayacağı, eczacının danışmanlık hizmetinin geliştirilmesi ve güçlendirilmesinin ancak bilgilerin güncellenmesi ile mümkün olayaşanmaya başlanmıştır. Derneğin misyonu; ilaçların, tıbbi ürün ve gereçlerin bireyler ve toplum tarafından akılcı ve uygun kullanımının sağlanması ve yaygınlaştırılmasıdır. Derneğin üyeleri 53 farklı ülkeden klinik eczacılar, hastane eczacıları, serbest eczacılar ve eğitimcilerden oluşmaktadır. ESCP, Serbest eczaneler, hastaneler, akademik birimler, ilaç endüstrisi ve sağlıkla ilişkili diğer birimlerde çalışmakta olan eczacılar, eczacılık öğrencileri veya diğer sağlık görevlilerinin üye olabildiği, aktif gönüllü üyeler ve maaşlı çalışanlar tarafından yönetilen, kar amacı gütmeyen bir dernektir. 36.Avrupa Klinik Eczacılık Sempozyumu Türkiye de yapıldı. Her yıl Avrupa nın bir ülkesinde düzenlenen ve eczacılık mesleği açısından farklı ülkelerin kendi ülkelerindeki deneyimlerini aktardıkları, bilimsel tartışmaların yaşandığı Sempozyuma, Türkiye ilk kez bu sene ev sahipliği yaptı. Sempozyum Başkanlığı görevini yürüten, AKP İstanbul Milletvekili ve TEB eski Başkanı Ecz.Mehmet Domaç, yaptığı açılış konuşmasında, klinik eczacılığın yerleşmesi ve yaygınlaşması açısından Sempozyumun ülkemizde yapılmasının önemine değinerek, klinik eczacılığın, toplumda eczacılık hakkındaki yanlış yargıları ortadan kaldıracağını söyledi. Türkiye de henüz gelişme aşamasında olan klinik eczacılık felsefesinin eczacılar arasında tanınması, Avrupalı eczacıların da bu alandaki deneyimleri hakkında fikir sahibi olunması açısından son derece önem verilmekte olan sempozyumda söz alan TEB Başkanı Ecz.Erdoğan Çolak, klinik eczacılık ve eczacının vermesi gereken danışmanlık hizmetinin önemine değinerek, ülkemizdeki eczacıların içinde bulundukları durumun, eczacı meslektaşlarımızın mesleklerini bütünlüklü ve hakkıyla icra etmelerine engel olduğunu, bunun önüne geçilebilmesi için de mesleğimizin önünü kesen bürokratik uygulamaların yeniden ele alınması gerektiğini belirtti. Çevrenizde karşılaşabileceğiniz her eczacının mutlaka size bahsedeceği ortak ve önemli sorunları vardır. Bu durum tesadüf olamaz. Bu durum eczacının halk sağlığı koruyucusu kimliğini gerçekleştirmesine izin vermez. İşte bu bütüncül nedenden dolayı Türk Eczacıları Birliği eczacıların çıkarları için mücadele etmektedir. Eczacılığın ve eczacının mesleki ve toplumsal sorumluluğunu yerine getirebilmesi için atılması gereken ilk adımın, klinik eczacılık eğitim ve uygulamalarının geliştirilmesi ve bu eğitimin ancak daha da önemlisi pratik uygulamaların, lisans ve yüksek lisans programlarında yetkinleştirilmesinin olduğunu anlatan Çolak, eczacılık eğitiminin eczacıların pratik yaşamdaki ihtiyaçlarına ancak daha da önemlisi toplumsal sorumluluklarına çözüm üretmesi gerektiğini bu nedenle klinik eczacılık ve farmasötik bakımın eczacılık eğitiminin en önemli yapı taşlarından olması gerektiğini söyledi. 5

6 SEMPOZYUM cağı konularına değinen Çolak, eczacıların alandaki yenilikleri takip edebilecekleri ve bilgilerini güncellemelerini sağlayacak sürekli meslek içi eğitimlerin, eczacılık mesleğinin yapısal bir özelliğine dönüştürülmesi gerektiğini vurguladı. Çolak, bu önemli ihtiyaca cevap vermek amacıyla, Türk Eczacıları Birliği bünyesinde kurulmuş olan Eczacılık Akademisinin önümüzdeki dönemde faaliyet alanının ve uygulamalarının varolan ihtiyaçlar çerçevesinde daha da güçlendirilmesinin hedeflendiğini bildirdi. Sempozyumun birinci günü, Sempozyumun Bilimsel Komite Başkanlığı nı yürüten Klinik Eczacılık Derneği Başkanı Prof.Dr.Fikret Vehbi İzzettin in başkanlığını yaptığı oturumda, Türkiye, İtalya ve Norveç ten gelen konuşmacılar, klinik eczacılık uygulamalarıyla ilgili kendi ülkelerindeki deneyimlerini paylaştılar. İkinci gün, eczacıların hastaneyle serbest eczaneler arasındaki birleştirici rolü ele alınırken, sempozyumun son gününde klinik eczacılıkta klinik yetkinlik ve bilimsel araştırma sorunları üzerinde duruldu. Farmakoterapi Güncellemeleri oturumunda akut ve kronik ağrı konusunda son gelişmeler paylaşıldı ve vakalarla pekiştirilmesi sağlandı. Ayrıca sempozyumda, 3 gün boyunca düzenlenen 13 çalıştay ile katılımcılara ilgi alanlarına göre interaktif eğitim olanağı sağlandı. Katılımcı çokluğu ve eş zamanlı çalıştaylar nedeniyle, ilkine katılamayanlar için, bazı çalıştayların tekrarı yapıldı. Kongre İzlenimleri 200 ü Türkiye den olmak üzere yaklaşık 800 kişinin katıldığı sempozyumda, 220 kadar sözlü bildiri ve poster sunuldu. Çağrılı konuşmalar simultane olarak Türkçe ye çevrilerek Türk katılımcıların sempozyumu daha rahat takip etmeleri sağlandı. Avrupa Ülkeleri, ABD ve Ortadoğu ülkelerinden çok sayıda katılımcının yer aldığı sempozyuma, akademisyenlerin yanı sıra hastane ve serbest eczacıların katılımı da oldukça fazlaydı. Büyük bir ilgiyle izledikleri oturumların ardından yapılan tartışmalarda aktif katılım gösteren meslektaşlarımız, çalıştaylarda eczacıya düşen roller ve akılcı ilaç kullanımı konusunda bilgi ve becerilerini geliştirme imkanı yakaladılar. Ayrıca, çalıştaylar esnasında farklı ülkelerdeki reçeteleme ve geri ödeme prosedürleri ve bazı bürokratik işlemlerin yarattığı engeller de konuşuldu. Sempozyumda, klinik eczacının reçete yazma yetkisinin olup olmaması tartışma konusu olsa da, henüz Avrupa da birçok ülkede böyle bir uygulamanın olmadığı, ancak İngiltere de bazı pilot uygulamalar olduğu dile getirilmesi yankı uyandırdı. Sempozyumun belki de en önemli sonuçlarından biri, ülkemizde klinik eczacılık alanında atılan adımların, Avrupa nın birçok ülkesine göre geride olmadığı ve klinik eczacılığın gelişmesi için ülkemizde yaşanan sorunların, Avrupa daki meslektaşlarımız tarafından da yaşanmış olduğu, ve halen yaşanmakta olduğudur. 6 Akit ve Kronik Vakalarda Ağrı; Aygin Bayraktar, Türkiye Chantal Wood, Fransa. Kaynaklar: Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd.Doç.Dr. Kutay DEMİRKAN a katkılarından dolayı teşekkür ediyoruz.

7 İLAÇTA REKLAM İLACIN REKLAMININ YAPILMASINA İLİŞKİN GİRİŞİMLER VE MEVZUAT DEĞİŞİKLİKLERİ Ecz. Berna ÇİZMECİOĞLU Serkan MERCAN Baş ağrısı, kronik ağrılar, gastrointestinal bozukluklar, öksürük, soğuk algınlığı gibi rahatsızlıklar günlük hayatta sıklıkla karşılaşılan semptomlardır. Eğitim seviyesinin yükselmesi ve bilgiye ulaşımın kolaylaşması, kişilerin, bu tür rahatsızlıkları bir doktora veya eczacıya başvurmadan, kendi kendilerine tedavi etme oranını arttırmaktadır. Pek çok ülkede, kamu bütçesi üzerindeki sağlık koruma yükünün azaltılması amaçlanarak, bu tür ilaçların reçetesiz ilaç sınıfına geçirilmesi ve reçetesiz ilaçlarla tedavinin teşvik edilmesi yönünde artan bir eğilim görülmektedir. Ülkelerin kendi sosyal ve ekonomik koşullarınca belirlenen sağlık sektörünün yapısı, OTC pazarının yapısını da belirlemektedir. Diğer taraftan farklı ülkelerde reçetesiz ilaçların tanıtımı serbest bir şekilde sürdürülmektedir. Şirketlerin bir pazarlama stratejisi olarak çeşitli ilaç kalemlerini OTC ye (Tezgah Üstü İlaçlar) geçirmesi ve ilacın topluma medya kanalı ile tanıtımının yapılması; eczacının ilaç danışmanlığı rolünün göz ardı edilmesiyle sonuçlanabilecek ve bu nedenle ilacın bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımına neden olabilecek sakıncalar barındırmaktadır. Bu uygulamada iki önemli pazar olan ABD ve Avrupa Birliği mevzuatlarına bakıldığında; Avrupa da, üye ülkelerin kendi ilaç pazarlarına uygun sınırlamaları nedeniyle daha karmaşık bir yapı mevcutken, Amerika Birleşik Devletleri ndeki uygulamaların daha az değişken olduğu görülmektedir. ABD de Reçetesiz İlaçlar ve Reklam ABD de bu konudaki mevzuat ve uygulamalar 1951 yılına kadar gitmektedir li yılların başında reçeteli-reçetesiz ayrımına gidilen ABD de, reçetesiz ilaçların fiyatlandırılması ve tüketiciye doğrudan tanıtımı serbest olarak yapılabilmektedir. Reçetesiz ilaçların satış yerleri konusunda da bir kısıtlama bulunmamakta, bu tür ilaçlar marketlerde 7

8 İLAÇTA REKLAM dahi satılabilmektedir. Ayrıca 1997 yılından itibaren aldıkları reçetesiz ilaçlarda tanıtımı kısıtlama hakkı- reçeteli ilaçların da doğrudan tüketiciye tanıtımına izin verilmektedir. Bu gelişme, ilaç firmalarına saniye arasında ilaç ile ilgili detaylı tıbbi bilgi (yan na sahiptirler. Türkiye de Reçetesiz İlaç ve Reklam etkileri, ilacın kullanımı vb.) vermeksizin televizyon reklamı yapmasına imkan sağlamıştır Ülkemizdeki ilaç tanıtımına yönelik uygulamalar, 1928 yılından beri yürürlükte olan 1262 sayılı İs- ABD de reçeteli ilaçların reklamları Food and Drug Administration FDA tarafından, reçetesiz ilaçların reklamları ise diğer tüketim malları ile beraber Federal Ticaret Komisyonu nca denetlenmektedir. pençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu tarafından düzenlenmektedir. Söz konusu yasanın 13. Maddesi, reçeteli ve reçetesiz ilaç tanıtımına ilişkin sınırları çizmektedir: Müstahzarları övme yolunda ve bunlara malik olmadıkları şifa hassaları atıf veya Avrupa Birliği nde Reçetesiz İlaçlar ve mevcut şifai tesirleri büyütmek suretiyle sabit veya Reklam müteharrik sinema filmleri ışıklı veya ışıksız, ilan, Türkiye nin tam üyelik müzakereleri çerçevesinde mevzuat uyumunu gerçekleştirmeyi hedeflediği Avrupa Birliği nde karşımıza daha farklı bir tablo çıkmaktadır. AB ilaç mevzuatı içinde, reçeteli/reçetesiz ilaç ayırımında temel kriter hasta güvenliğidir. Ayrıca üye ülkeler, reçeteli ve reçetesiz ilaçları radyo veya herhangi bir vasıta ile reklam yapılması memnudur (yasaktır)". Beşeri ispençiyari ve tıbbi müstahzarların tanıtımında uyulması gerekli kuralları belirlemek ve buna bağlı olarak bu müstahzarların rasyonel kullanımını temin etmek amacıyla tarihli Resmi tanımlamakta serbest bırakıldıkları için aynı ilaç bir Gazete de Beşeri İspençiyari Tıbbi Müstahzarla- üye ülkede reçeteli, diğerinde reçetesiz satılabilmektedir. rın Tıbbi Tanıtım Yönetmeliği nde yayımlanmıştır. Buna göre; Reçetesiz ilaçların satış yerlerine ilişkin AB mevzuatında bir kısıtlama yer almamaktadır. Bununla birlikte pek çok AB üyesi ülkede bu tür ilaçların eczane dışında satışına izin verilmemektedir. AB üyesi ülkelerde reçetesiz ilaçların doğrudan tüketiciye tanıtımları 2001/83/EC sayılı direktifin ilgili maddelerine paralel hazırlanmış kanunlarla düzenlenmektedir. 6 Kasım 2001 tarihli 2001/83/EC Madde 7 Beşeri ispençiyari ve tıbbi müstahzarların tıbbi tanıtımı yalnız hekim, diş hekimi ve eczacılara yapılır". Madde 8 Beşeri ispençiyari ve tıbbi müstahzarların topluma ve çocuklara yönelik tanıtımı yapılamaz". İlacın topluma yönelik tanıtımına izin vermeyen bu sayılı direktifin 88. maddesinin ilk paragrafında re- yönetmelik, 27 Nisan 1996 tarihli Beşeri İspen- çeteli ilaçların tüketiciye tanıtımının yapılamayaca- çiyari Tıbbi Müstahzarların Tıbbi Tanıtım Yönet- 8 ğı belirtilmiştir. Aynı maddenin ikinci paragrafında ise, hekim müdahalesi gerekmeksizin kullanılabilen ilaçların tüketicilere doğrudan tanıtımının yapılabileceği belirtilmektedir. AB ye üye ülkeler direktifle belirtilen reklam sınırlamasına ilaveten kendi ilaç pazarlarına uygun farklı sınırlamalar da uygulayabilmektedirler. Özetle, AB de reçeteli ilaçların doğrudan tüketiciye tanıtımına izin verilmezken, reçetesiz ilaçların tanıtımı serbesttir. Üye ülkeler, geri ödeme kapsamına meliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile değiştirilmiştir. Bu değişiklik ile reçetesiz olarak satılmasına izin verilen ilaçların topluma yönelik tanıtımlarına izin verilmiştir. Ancak; Birliğimizin açtığı iptal davası sonucu, Danıştay Onuncu Dairesi yürütmeyi durdurma kararı almıştır. Daha sonra çıkarılan 23 Ekim 2003 tarihli Beşeri Tıbbi Ürünlerin Tanıtım Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik, beşeri tıbbi ürünlerin sağlık çalışanlarına (hekim, eczacı, diş hekimi) tanıtımının yanı sıra

9 İLAÇTA REKLAM topluma açıkça tanıtılması faaliyetlerine de izin vermektedir. Bu yönetmeliğin 7.maddesi nde Terkibi veya amaçları bakımından, bir hekim veya diş hekimi tarafından teşhis konulmasına, reçete yazılmasına veya tedavinin izlenmesine ihtiyaç olmayan durumlarda, bir eczacının bilgilendirme ve tavsiyesi ile kullanılabilecek şekilde üretilen Bakanlıkça ruhsat/izin verilmiş ürünlerin topluma tanıtımı yapılabilir. Geri ödemesi yapılan tıbbi ürünlerin halka tanıtımı yapılamaz. denmektedir. 23 Ekim 2003 tarihli Beşeri Tıbbi Ürünlerin Tanıtım Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik in, 1262 sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu na aykırı olması nedeniyle Birliğimiz yürütmeyi durdurma istemiyle Danıştay a dava açmıştır. Dava sonucu, yönetmeliğin 4/d, 5/a, 7/a, 7/b ve 8. maddelerinin yürütmesi durdurulmuştur. Ayrıca tarihinde de yönetmeliğin 4/d, 4/e, 5, 6, 7, 8, 14 ve 15. maddeleri Danıştay tarafından iptal edilmiştir. İlacın reklam malzemesi gibi görülmesi, çok ciddi olumsuz sonuçlara sebep olabilecek bir girişimdir. Türkiye gibi eğitim seviyesinin daha düşük olduğu ülkelerde reçetesiz olarak tanımlanacak ilaçların medyadaki tanıtımları, halkı eczacının danışmanlığına ihtiyaç duymayacak bir noktaya getirecek ve direkt pazarlama amaçlı tanıtımlarla ilaç kullanmaya yönlendirecektir. Halkın hastalık belirtilerini, karmaşık ilaç tedavilerini ve ilaç etkileşimlerini anlamada yetersiz oluşunun sonucu olarak uygun olmayan ilaç kullanımı artacaktır. Basit yöntemlerle tedavi edilebilecek hastalıklar, reklam yanıltmaları nedeniyle, devlet sağlık ve sosyal güvenlik sistemlerine çok pahalıya mal olacaktır. Akut zehirlenmelerin en yaygını ilaç ile zehirlenmedir. Ulusal Zehir Danışma Merkezi 2006 yılı verilerine göre zehirlenme başvurusunun %67 si ilaçlarla zehirlenme olup, bunların en başında da ağrı kesiciler, antidepresanlar ve sedatif hipnotikler bulunmaktadır. Bu oran, ilaç gibi çok stratejik bir ürünün reklam malzemesi yapılamayacağını net bir şekilde göstermektedir. Firmaların reklam ile rant sağlama amacı, pek çok ilacın geri ödeme listesinden çıkarılıp, reçetesiz konumuna getirilmesine neden olacaktır. Bunun sonucunda da alım gücü olmayan vatandaşın ilaca ulaşımını da kısıtlayan bir tablo ortaya çıkaracaktır. 17 Şubat 2005 tarihli Beşeri Tıbbi Ürünlerin Sınıflandırılmasına Dair Yönetmelik te ilaçlar için reçeteli ve reçetesiz ayrımı getirilmiştir. Bu yönetmeliğe göre reçete ile verilen ürünler (yinelenebilir veya yinelenemez reçete ile verilen ürünler, özel reçeteye tabi ürünler ve belirli özel alanlarda kullanılmak üzere kısıtlanmış reçeteye tabi ürünler) sınıflandırmasına girmeyen ürünler, reçetesiz beşeri tıbbi ürün olarak adlandırılmaktadır sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu na göre ülkemizde reçeteli, reçetesiz her türlü ilaç eczanelerden satılmaktadır. Yaşam kalitesini bozan her şikayeti ve belirtiyi teşhis ve tedavi etmek, hastalıklardan korumak, fizyolojik fonksiyonları iyileştirmek, düzeltmek veya değiştirmek doktorların görev ve yetkisindedir. Burada kullanılacak ilaçların üretimi, saklanması, ambalajlanması, kontrolleri, hastalara nasıl uygulanacağının tayini ve açıklanması ise eczacılık mesleğinin görev ve yetkileri içindedir. Bu iki meslek grubunun birbirini bütünleyerek, bilgi ve deneyim alışverişi içinde çalışmaları halk sağlığı ve devlet tasarrufunun en büyük güvencesidir. İlacın reklamının yapılması tartışmalarının güncel tutularak kamuoyu baskısı yaratmayı amaçlayan her türlü açıklama, yasalar karşısında yersiz ve gereksizdir. Geçmişte de bu yöndeki girişimler ve yönetmelik değişiklikleri Danıştay kararıyla bozulmuş olup, ilacın halka açık tanıtım engeli yasalarla korunmaktadır. Kaynaklar: Recetesiz%20ilac%20raporu.pdf pdf 9

10 DOSYA BİTKİLERDEN İLAÇ ELDE EDİLMESİ VE BİTKİLERİN İLAÇ OLARAK KULLANILMASI Ecz. Güzide SÖNMEZ Bilindiği üzere ülkemizde gittikçe artan bir şekilde çeşitli bitkilerin çiçeklerinden, yapraklarından, kabuklarından veya diğer kısımlarından değişik yöntemlerle elde edilen genelde sıvı şeklinde formlar, kanserden diyabete kadar, neredeyse her türlü hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır. İlaç nedir? Bir molekülün ilaç olabilmesi için, her şeyden önce belli bir hastalıkta, bir belirtide, tıbbi deyimiyle bir indikasyonda faydalı olabileceğini öngören bir hipotez olması gerekir. 10 Belli bir hastalıkta, bir belirtide, faydalı olabileceği öngörülen molekülün ilaç haline gelebilmesi için, önce klinik öncesi (preklinik) çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Bu aşamada deney hayvanlarından elde edilen çeşitli dokularda (in vitro izole organ), çeşitli hücre suspansiyonları veya kültürlerinde, deney hayvanlarında geliştirilen çeşitli hastalık modellerinde söz konusu molekülün etkililiğiyle ilgili çalışmalar yapılır. Ayrıca bu dönemde çeşitli deney hayvanlarında molekülün kısa ve uzun süreli kullanımıyla toksisite deneyleri yapılır. Bu aşamalardan başarıyla geçen molekülün etkililiği ve güvenliliği kısıtlı sayıda insan üzerinde denenmeye başlanır. Faz çalışmaları diye bilinen klinik ilaç araştırmalarının ilk aşaması (Faz I çalışmaları), bazı özel durumlar haricinde, gönüllüler üzerinde yapılır ve molekülün dozu, farmakokinetiği ve güvenliliği konusunda bilgi edinilir. Faz II çalışmaları ise ilaç olmaya aday molekülün ilk defa hastalarda denendiği ve doz aralığı, etkililik ve güvenlilik konusunda bilgiler edinildiği çalışmalardır. Faz III çalışmaları ise daha fazla sayıda hasta üzerinde ve çok merkezli olarak yapılan çalışmalardır. Bu aşamalardan başarıyla geçen molekül, ülkenin sağlık otoritesinden gerekli izinleri aldıktan sonra ilaç olarak piyasaya çıkmakta ve insanlığın hizmetine sunulmaktadır. Bu zorlu süreç yaklaşık 8-13 yılı ve 0.8 milyar doları bulabilen araştırma-geliştirme harcamasını gerektirmektedir. Bitkilerden ilaç elde edilir mi? İlaçlar inorganik maddeler, mikroorganizma ve mantarlar, bitkiler ve hayvanlar gibi doğal kaynak-

11 DOSYA elde edildiği bitkinin yetiştiği yer, mevsim koşulları, bitki yapraklarının veya diğer kısımlarının toplandığı mevsim gibi çok çeşitli faktör, bitkisel ilacın içindeki etken maddenin miktarını ve dolayısıyla etkililiğini değiştirebilmektedir. Bu gerekçeyle bu tür bitkisel ilaçların standartize edilmesi son derece önemlidir. Bitkiler ilaç olarak kullanılabilir mi? Ülkemizde son zamanlarda gerek yazılı ve gerekse görsel basında bitkilerden elde edilen çeşitli ürünlerin (çekirdek, ekstre vb.) çok çeşitli hastalıklar için önerildiği ve aktarların, neredeyse, doktor ve eczacıların yerini aldıkları görülmektedir li yıllarda zakkum ile başlayan bu olay, gittikçe tehlikeli bir boyuta sürüklenmektedir. Bitkiler ilaç elde edilmesinde oldukça önemli bir kaynaktır. Zaman zaman etkililiği, güvenliliği, kalitesi gösterildikten ve standartizasyonu sağlandıktan sonra bitkisel ilaçlar tedavide kullanılabilmektedir. Bugün herkesin hayatında en az bir kere kullandığı aspirinin keşfiyle ilgili ilk gözlemler, söğüt ağacı kabuklarının ateşi düşürmesiyle yapılmıştır. Bilimdeki gelişmelerin ışığında söğütten asetil salisilik asit (aspirinin etken maddesi) izole edilmiş, yapısı aydınlatılarak ve tamamen sentetik olarak elde edilerek 1890 yılında insanlığın hizmetine sokulmuştur. Bu örnek dahi, bitkilerin ilaç elde edilmesinde ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. İlginç olarak literatürde aspirinin keşfiyle ilgili ilk gözlemlerin 1700 lü yılların sonunda bir din adamının söğüt ağacı kabuklarının ateşi düşürmesini gözlemlemesiyle ortaya çıktığını bildirilmektedir Bitkilerden ilaç hammaddesi elde etmeden, bitkisel ilaç haline getirilmeden, etkinliği, güvenliği, kalitelardan veya sentetik olarak elde edilir. Çeşitli kaynaklar yanında, bitkilerden de oldukça fazla sayıda ve kanser tedavisinde kullanılan bazı antineoplastik ilaçlar da dahil, çok önemli ilaçlar elde edilmektedir. Ülkemizin bu açıdan bir avantajı, çok zengin bir floraya sahip olması ve ilaç elde edilebilecek bitkilerin yetişmesidir. Malesef, ülkemiz florasının bu açıdan verimli bir şekilde değerlendirildiğini söylemek olası değildir. Bitkilerden ilaç etken maddesinin elde edilmesinin ötesinde, zaman zaman etken maddeyi saf olarak değil, olası etken maddeyi de içeren bir karışım halinde (ekstre) veya bitkilerin alkol veya eterde eriyebilen kısımlarını içeren sıvı ilaç şeklinde (tentür) kullanılabilmeleri gündeme gelmektedir. Teknolojideki gelişmelerle bitkilerden etken maddelerin elde edilmesi ve zaman zaman sentetik türevlerinin yapılmasının hız kazanmasına rağmen, halen bitkisel ilaçlar tedavide kullanılabilmektedir. Bitkisel ilaç; WHO tarafından 1991 yılında Cenevre toplantısında yapılan tarife göre, bitkisel drog veya karışımlarını olduğu gibi veya değişik preparatları halinde etkili kısım olarak taşıyan bitmiş, etiketlenmiş, tıbbi ürünler veya müstahzarlardır. Bu ürünlerde terapötik etkinliği olduğu kabul edilen aktif maddeler ve miktarları uygun analitik metodlar kullanılarak tanımlanmalıdır. Bitkisel ilaçlarda da, konvansiyonel ilaçlarda aranan kalite, güvenlilik ve etkililik şartlarının bulunması istenir. Bunun ötesinde bitkisel ilacın 11

12 DOSYA Bitkilerden elde edilen çeşitli ürünlerin kullanılışıyla ilgili olarak bu ürünler doğal maddeler olduğu için hiç zararlı etkileri yoktur gibi bilimsel olmayan bir görüş ileri sürülmektedir. Bu görüş kesinlikle doğru değildir. Dietary supplement başlığı altında eczanelerin dışında çeşitli marketlerde ve satış mağazalarında satılan, bazıları bitkisel olabilen gıda katkı maddelerinin bir kısmının ciddi yan etkiler yaptığı, hatta ölümlere neden olduğu bildirilmiştir. Son günlerde birçok basın ve yayın kuruluşuna da yansıdığı gibi, zayıflattığı iddia edilerek piyasada satışa sunulan Lida isimli bitkisel ürün, ne yazık ki iki vatandaşımızın ölümüne neden olmuştur. Bitkisel gıda takviye ürünü olarak Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ndan ruhsat alınıp ülkeye sokulan bu ürün, içerdiği Sibutramin adlı etken madde nedeniyle ölümlere neden olmaktadır. Yüzde 100 doğal olduğu iddia edilen ancak yüzde 80 oranında Sibutramin içerdiği fark edilen Lida isimli ürünün vatandaşlarımız tarafından kullanılmaması gerektiğini, aksi durumda kullanan kişilerde ani kalp durmalarına, karaciğer yetmezliğine, hafıza kaybına ve tansiyon yükselmesine neden olduğu; hatta ölümlere varabilecek sonuçlara yol açtığı bilinmektedir. si ve standartizasyonuyla ilgili hiçbir çalışma yapmadan ilaç yerine kullanılması toplumumuzda çok önemli sorunlar yaratmaktadır. Zakkum olayında insanların planlanan tedavilerini bırakıp, zakkum ekstresiyle tedavi olmaya çalıştıklarını biliyoruz. Bunun ötesinde, yukarıda sözü edilen maddeler fahiş fiyatlarla vatandaşlarımıza satılabilmektedir. Bu bağlamda bitkilerden ilaç elde edilmesi, bitkisel ilaç yapılması kavramları ile bitkilerin ilaç olarak kullanılması kavramlarını çok net olarak birbirinden ayırmak gerekir. Ülkemizde son yıllarda gıda takviyesi adı altında kullanılan bu tip destek ürünlerinin hiçbir zaman ilaç gibi değerlendirilmemesi gerekmektedir. Çünkü ilaç etkinliği kanıtlanmış kaliteli ve güvenilir olma zorunluluğu taşıyan bir üründür. Oysa gıda takviyesi adı altındaki bitkisel ürünler, bir takım yararları kaydedilmiş olsa dahi hiçbir zaman ilaç olarak değerlendirilemezler. Bu tip ürünlerin içinde bulunan maddelerin her zaman aynı oranda olduğu iddiasında bulunulamaz. Bitkinin içeriği yetiştiği ortam, toprağı vs. gibi dış etkenlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Bu nedenle bu tip ürünlerden her zaman aynı derecede etkinlik sağlanması beklenemez. Bitkilerin ilaç olarak kullanılmasının olumsuz etkileri olabilir mi? 12

13 DOSYA Yine son zamanlarda zayıflama çaylarıyla ilgili orta- zarar görmektedir. İnternet üzerinden vitamin, mi- ya çıkan istenmeyen etkilerden bahsedilmektedir. Ülkemizde bu konuda veri olmamasına karşın, sağlık kayıtlarının düzenli olduğu ülkelerde, bu konuda bildirimler bulunmaktadır. Bu nedenle, bu ürünler için kullanılan çok faydası olmasa dahi, en azından zararı olmaz değerlendirmesinin doğru bir yaklaşım olmadığını vurgulamak gerekir. neral besin destekleri ve bitkisel ürünler adı altında satılan pek çok ürünün içeriği, kim tarafından hangi ortamlarda üretildiği, yan etkilerinin ne olduğu bilinmemektedir. İnternet yoluyla satılan bu tip ürünlerin birçoğu ülkeye kaçak yollardan sokulmuş sahte ürünlerdir. Yasal olmayan yollardan ülkeye sokulan vitamin, mineral besin destekleri ve bitkisel ürünler Gıda katkı maddesi (dietary supplement) başlığı altında eczaneler ve eczaneler dışında satılan ürün- ticari bir mal olarak görülmekte, bir rant aracı olarak kullanılmaktadır. lere ise 2002 yılında Sağlık Bakanlığı ile Tarım Bakanlığı arasında yapılan mutabakat sonucu sağlık Bakanlığından izin alınması koşulu benimsenmişken, halen bu izin Tarım Bakanlığı tarafından verilmektedir. Bu yanlışlığın bir an önce düzeltilmesi ve bu tür ürünler için Sağlık Bakanlığının mutlaka devrede olması gerekir. İlaç ve eczacılık alanı eczacıların etkinlik ve denetiminde olmadığı zaman istismarlara çok açık bir alandır. Bu nedenle ilaç ihtiva eden ya da ambalajı ve/ veya ürün formu olarak hastalar tarafından ilaç olarak algılanabilecek tüm müstahzarların, alanın uzmanları tarafından denetlenmesi bir zorunluluktur. Bu da ancak Sağlık Bakanlığı tarafından ve Unutulmamalıdır ki, ilaç ile zehiri ayıran ince çizgi dozdur. Bitkisel ürünler de doz aşımı durum- tek merkezden mümkün olabilir. larında halk sağlığını ciddi tehlikelere sokar. Bitkisel ürünlerin gereken dozlarda kullanılması için Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı nın gerekli düzenlemeleri yapması gerekmektedir. Teknoloji hiç şüphesiz hayatımızı kolaylaştırmış bir o kadar da sorunları beraberinde getirmiştir. Dünyayı oturduğumuz yerden izlerken, ne yazık ki denetimsizlik ve bilgisizlik nedeniyle pek çok vatandaşımız Halk sağlığını korumayı ilke edinen Türk Eczacıları Birliği, Gıda katkı maddesi, vitamin, mineral besin destekleri ve bitkisel ürünler dahil, sağlığa etkili her ürünün sadece ve sadece eczanelerde satılmasının zorunlu hále getirilmesinin temini için, konuyu ilgili mercilere taşımakta ve gerekli girişimlerde bulunmaktadır. Kaynak: 13

14 DOSYA RÖPORTAJLAR Bitkisel ilaçlar ve zayıflama ilaçlarıyla ilgili eczacıların ve akademisyenlerin görüşlerini aldık. Bitkisel ilaçların etken madde olarak kullanılmasının son derece önemli olduğunu vurgulayan eczacılar, özellikle zayıflama ilaçlarının ruhsatının Tarım Bakanlığı ndan alınmasının anlamsız olduğunu söylediler. Prof. Dr. Ali H. Meriçli-İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakognozi Anabilim Dalı Başkanı Bitkiler, ilaçlarda, vinkristin, taksol, rutin gibi aynı zamanda sentezlenmesi mümkün olan tek maddeler halinde veya sentezi imkansız olan, droglardan elde edilen ekstreler halinde kullanılırlar. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta kullanılan drogların doğru bitkilerden seçilmiş olmasıdır. Birbirine çok benzeyen bitkiler çok faklı kimyasal madde içeriğine sahip olabilirler. Bu nedenle ilaç imalinde ve ruhsat veren birimde muhakkak konunun uzmanlarının bulunması şarttır. Normal olarak bitkisel ilaçların Sağlık Bakanlığı ndan ruhsat alması gerekir. Sağlık Bakanlığı nın bitkisel ilaçlara yaklaşımı eskiye oranla çok daha düzelmiş olmasına rağmen hala çok pozitif değildir. Özellikle Avrupa da ilaç statüsünde Sağlık Bakanlığı ndan ruhsat alınarak eczanelerde satılan oldukça fazla bitkisel ilaç henüz bizde hem de Avrupa daki firmaları tanınmış firmalalar olmalarına rağmen ruhsat alamamış durumdadır. Bu yaklaşım, talepleri Tarım Bakanlığı na yöneltmektedir. Ancak Tarım Bakanlığı ndan kolayca ruhsat alınması da özellikle Türkiye de dikkatsizce imal edilen veya yurt dışında kontrolsüzce piyasaya çıkan ve maalesef sağlığa zararlı olabilecek ürünlerin halkımıza yönlendirilmesine neden olmaktadır. Hem Sağlık Bakanlığı hem de Tarım Bakanlığı nda bitkisel ilaç veya gıda takviyelerinin ruhsatlandırılma komisyonunda muhakkak bu konunun uzmanları yer almalıdır. Ecz. Güniz Kelemcisoy-GÜNİZ ECZANESİ Bu tür ilaçların biyoyararlılıkları araştırılmadan, iyice kontrol edilmeden gidip Tarım Bakanlığı ndan kolayca ruhsatının alındığını biliyoruz. Sonra da ortaya bu tablo çıkıyor. Sonu ölümlere kadar varabiliyor. Ben zaten satmıyorum eczanemde. İlaç Sağlık Bakanlığı ndan ruhsatı alınması gereken bir üründür. Tezgah üstü denen bu tür ilaçlar yavaş yavaş hayatımıza sokuluyor. Ben onaylamıyorum. İnsan sağlığı hiçe sayılmamalı. İlaç eczaneden alınmalı, eczacı danışmanlığı verilmeli. Zayıflama ilaçlarını hekim yazmalı ve kesinlikle hekim kontrolü olmadan kullanılmamalı. Ecz. Turgut Özden-ÖZDEN ECZANESİ Ben bu tür bitkisel ve zayıflama ilaçlarını satmıyorum ve satılmasına da kesinlikle karşıyım. Çünkü bu tür ilaçların ruhsatı Tarım Bakanlığı ndan alınıyor ve ben buna da karşıyım. Üniversitelerin Farmakognoji bölümleri ne işe yarıyor. Bu işlerle ilgilenmeleri gerekiyor. Onların işi bu. Medikal büroları, marketler ne anlar ilaçtan, anatomiden. Bitkilerin ne işi var aktarlarda. Devletin bu işe el atması lazım asıl. Kesinlikle zayıflama ilaçlarına karşıyım. Konunun uzmanlarının bu tür ilaçlarla ilgilenmesi gerekiyor. 14

15 DOSYA Ecz. Ayşegül Dervişoğlu-FARMA ECZANESİ Bu tür zayıflama ve bitkisel ilaçların kesinlikle eczane dışında doktor kontrolü olmadan satılmasına karşıyım. Karşı olmayan eczacı da yoktur zaten. Etik değil kesinlikle. Bu bir ilaçsa, ilacın eczane dışında satılması, kulaktan dolma bilgilerle kullanılması engellenmeli. Sadece eczacı tavsiyesiyle de olmamalı bu iş. Bu tür ilaçların Tarım Bakanlığı ndan ruhsat alması çok garip. Tıpkı mamaların Tarım Bakanlığı ndan ruhsat alması gibi. O zaman kapatsınlar Sağlık Bakanlığı nı. Her şeye Tarım Bakanlığı baksın. Böyle bir şey olamaz. Prof. Dr. Filiz Meriçli İ.Ü. Eczacılık Fakültesi Farmakognozi Anabilim Dalı Bitkisel ilaç: etken maddesi, tıbbi bitkilerden hazırlanmış standardize ekstre veya bitkilerden elde edilen uçucu yağ vb ürünler olan ilaçlardır. İyi tarım uygulamaları ile yetiştirilmiş (etken maddesi en uygun zamanda hasat edilmiş, uygun yöntemlerle kurutulmuş), iyi laboratuar uygulamaları ile hazırlanan standardize ekstre veya tozlardan iyi üretim koşulları(gmp) ile üretilen damla, şurup, draje, tablet,kapsül vb ilaçlardır. Etken maddesi ve biyolojik aktivitesi belirli, dozu, yan etki ve kontrendikasyonları belirli bitkisel droglardan ilaç üretimi Almanya gibi AB ülkelerinde çok ileridir. Almanya eczanelerindeki ne yaklaşan müstahzardan 7000 dolayındakinin etken maddesi bitki kaynaklıdır (Rote Liste 2006). maddelerin yan etkileri söz konuşudur. Hekim ve eczacı danışmanlığı olmadan kullanılan zayıflama ilaçları çok sakıncalı olabilmektedir. Bu tür ilaçların aktarlardan, internetten, özel magazalardan yüzde yüz doğal söylemiyle sanki hiç zararı olmayacak gibi satılıyor olması; TV programlarında sözde uzmanların tavsiye etmesi çok sakıncalı. Medya, kendi yarattığı sözde uzmanlarının tavsiyeleri ile sadece insanlara zarar vermekle kalmadı, kendi camiasından da kayıp verdi. Yaşananların ders olmasını diliyorum. Sağlık Bakanlığı nda işi sadece bitkisel ilaçlar, Türkiye de tıbbi çay ve bitkisel ilaç üretiminde kullanılan tıbbi bitkiler olan; tedavi amaçla kullanılacak bitkisel ürünlerin üretim ve ithal izinlerini verecek, bu konuda ulusal ve uluslararası alanda deneyimli uzmanlardan oluşacak ÖZEL BİR KOMİSYON olmalıdır. Biz 22 yıldır konu ile ilgili tüm yetkililere bunun önemini ve gerekliliğini anlatıyoruz, ama Ankara ya uzak olduğumuz için sesimizi bir türlü duyuramıyoruz. Ecz. Nuriye Özcan-SEVDE ECZANESİ Bu tür ilaçların satılmasını kesinlikle uygun bulmuyorum. Doktor tavsiyesi ve kontrolünde olmalı. Eczacı da bilinçli bir şekilde vermeli. Tarım Bakanlığı ndan ruhsat verilmemeli elbette ama bizi dinlemiyorlar ki. İlaçla ilgili bir karar alınırken TEB e ve eczacılara sorulmalı. Hiçbir şey eczacıya sorulmadığı ve tamamen kafalarına göre yapıldığı için sonuç böyle oluyor işte. Sağlık Bakanlığı daha aktif olmalı. Hiçbir ilacın ruhsatını başkasının vermesine izin vermemeli. Çok hassas bir konu bu, kimse daha bunun farkına varamadı. Sağlık Bakanlığı yetkilileri bile. Obezitede zayıflama amaçlı kullanılan ilaç formundaki (kapsül, drae vb) ürünler de bir ilaçtır, yeri eczanedir. Zayıflama ilaçları ister istah kesici vb sentetik maddeleri içersinler, isterse metabolizmayı hızlandıran, diüretik ve laksatif etkili bitkisel drog ekstreleri-tozları içersinler mutlaka hekim kontrolünde kullanılması gereken ilaçlardır. Çünkü etken 15

16 MAKALE Ecehan BALTA SEÇİMLER, DEMOKRASİ VE TEMSİL Türkiye de seçimler, son iki yılda siyasal gelişmelere damgasını vurdu. Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile başlayan tartışma, 22 Temmuz 2007 de yapılan Genel Milletvekili Seçimlerinde 1980 sonrası bir partinin görülen en yüksek oy oranını alması ile sonuçlandı. Arkasından, Türkiye 11 inci Cumhurbaşkanını seçti. 21 Ekim tarihinde yapılan referandumla Cumhurbaşkanı seçim süresi beş yıla indirildi. Yeni Anayasa paketinde de seçimlerle ilgili çeşitli düzenlemeler bulunmakta. durumundadır. Ancak, aşağıda da tartışılacağı üzere, günümüzde temsili demokrasi klasik anlamından çok bir takım doğrudan demokrasi araçları kullanılarak yarı doğrudan demokrasi ya da yarı temsili demokrasi biçiminde de uygulanabilmektedir. Temsili demokrasi ise, seçimi zorunlu kılar. Çünkü halk adına yönetecek kimseler, seçimle belirlenecektir. Genel oya dayanan seçme hakkı ve seçim hürriyeti demokratik devlet yönetiminin vazgeçilmez şartlarıdır. Düzenli aralıklarla yapılacak yarışmacı (serbest) seçimlerin, genel oy, eşit oy, oy verme hürriyeti, oyun gizliliği, açık sayım ve döküm Referandum ve genel oy ilkesi ile yapılan hükümet seçimleri, Cumhurbaşkanı nı halkın seçmesi tartışmaları, seçim sistemleri ve bu sistemlerdeki değişime bakmanın bugün her ile seçimlerin yargı organlarının yönetim ve denetiminde yapılması gibi, bilinen temel unsurlarının demokratik bir sistemde mutlaka kabul edilmiş ve güvenceye bağlanmış olması gerekir. zamankinden daha anlamlı olduğu düşüncesindeyiz. Bu nedenle, seçim sistemleri ve demokratik seçimlerin gelişimini hatırlamak üzere, aşağıdaki makaleye dergimiz sayfalarında yer vermeyi uygun bulduk. Demokrasilerde tercih konusu olabilecek bir karşıtlık olarak, temsili demokrasi ve referandumu demokrasi ayrımına da burada değinmek gerekir. Kökenini klasik temsili demokrasi ile doğrudan Demokrasilerde egemenlik halka aittir. Günümüzde halk bu egemenliğini ancak seçilmiş temsilcileri aracılığıyla kullanabilir. O halde en basit anlamıyla halk yönetimi olan demokraside seçim merkezi bir öneme sahiptir. Zira ülkenin genişliği, insan unsurunun fazlalığı ve yönetimin ehliyet ve liyakat gerektirmesi gibi sebeplerden dolayı demokrasi gerçekte halkın kendisini yönetecek temsilcilerini seçimle belirlediği bir temsili demokrasi olmak demokrasi anlayışında bulduğumuz bir çatışma olarak bu sorun, demokrasi teorisinde geniş bir tartışma konusu olmakla birlikte, günümüz demokrasilerinde giderek yaygınlaşan referandum kurumunun değişik yoğunluklarda olmak üzere benimsenmesi düşüncesi ağır basmaktadır. Lijphart, çoğunlukçu demokrasinin bir unsuru olarak onun tamamen temsili oluşuna işaret ederken, aynı zamanda da bunun çoğunlukçu demokrasiyi, diğer unsurların aksine, kendisi de bir temsili demokrasi modeli olan oydaşmacı demokrasi modelinden ayırt etmediğini 16

17 MAKALE Seçim sistemleri genel olarak iki ana tipe ayrılmaktadır. Bu ana tipler, istikrar ilkesine önem veren çoğunluk sistemleri ile eşitlik ve adalet ilkelerine dayanan nisbi temsil sistemleridir. Bu iki ana tipin kendi içlerinde çeşitli alt versiyonları bulunduğu gibi, bunlar dışında, çoğunluk ve nisbi temsile ait unsurların ya da her iki sistemde de bulunmayan tekniklerin (dar seçim çevreleri, seçim barajları, kontenjan adaylığı gibi) birleştirilmesi suretiyle sayısız seçim sistemleri üretilebilmektedir ki, bunları ortak bir başlık altında karma sistemler olarak kategorize etmek mümkündür. Lijphart ın yaptığı ayrıma göre, çoğunlukçu demokrasinin tipik seçim sistemi çoğunluk (tek-isimli nisbi veya mutlak) sistemi iken, oydaşmacı demokrasiler kural olarak nisbi temsil sistemini kullanır. Çoğunluk sistemleri, oyların nisbi ya da mutlak çoğunluğunu elde eden partilere parlamentoda artık temsil sağlayarak, belli bölgelerde yoğunlaşmamış olmaları durumunda, azınlıkların temsiline imkan tanımaz. Buna karşılık nisbi temsil sistemleri, oyları sandalyelere orantılı olarak dönüştürmek suretiyle, küçük dil, din, ırk ve etnik kökene dayalı azınlıklar ile küçük grupların temsilini sağlamaya çalışır. Öte yandan her seçim sisteminin farklı mekanik ve siyasal sonuçları bulunmaktadır Bir toplumda seçim sistemi tercihi yapılırken bütün bu faktörler dikkate alınmaktadır. Demokrasilere ve demokrasiye geçiş sürecindeki ülkelere genel olarak baktığımızda, en yaygın olarak benimsenen seçim sisteminin nisbi temsil olduğunu görüyoruz. Gerçekten de, istikrarlı demokrasilerden Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, İzlanda, İsrail, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, İsveç, İsviçre ve İrlanda (devredilebilir tek oy); Latin Amerika ülkeleri; Doğu Avrupa ülkelerinden Romanya, Polonya, Macaristan, Çek ve Slovak Cumhuriyetleri ve Türkiye nisbi temsil sisteminin değişik türlerini benimsemişlerdir. Çoğunluk sisteminin nisbi ya da mutlak çoğunluk türünü benimseyen ülkeler, ABD, İngiltere, Kanada, Fransa, Yeni Zelanda ve Avustralya dır11. Son olarak, Almanya, İtalya, İspanya, Portekiz, Yunanistan ve Japonya da (devredilmez tek oy) ise, karma sistem olarak adlandırabileceğimiz birbirinbelirtmektedir. Yazara göre, referandum ve diğer doğrudan demokrasi araçları, hem çoğunlukçu hem de oydaşmacı teorilere yabancı olmakla birlikte, bu iki demokrasi modelinin uygulamalarında yer almaktadır. Vedel e göre, referandumların bazı sakıncaları bulunmakla birlikte, demokrasinin mantığı doğrudan demokrasi lehindedir. Halkın egemenliğini kabul ettiğimizde, onun somut konularda karar vermesini de yadırgamamak gerekir. Zira Batı Avrupa da yakın zamandaki birçok örneğin gösterdiği gibi, seçmenlerin, seçilmiş temsilcilerden farklı düşünceleri olabilir. Parlamentonun egemenliği anlayışı ile özdeşleşen İngiltere de bile referandumlar yapıldığına göre, bu kurumun tamamen dışlanması doğru değildir. Ancak, referanduma başvurunun sıklığı, ülkenin şartlarına; demokratik kurumların gelişme derecesine; çoğulcu bir kitle haberleşme imkanının varlığına bağlı olmalıdır. Siyasal temsil bakımından karşıt tercihler esas itibariyle seçim sistemi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Seçim sistemleri genellikle anayasalarla belirlenmemekle birlikte, siyasal sonuçları bakımından maddi konulara ilişkin anayasal düzenlemelerden daha fazla önem taşırlar. Bu nedenledir ki, G. Burdeau seçim sistemini, uygulamada devletin tek ve gerçek anayasası olarak nitelemektedir. 17

18 MAKALE den farklı seçim sitemleri kabul edilmiştir. Bu ülke- saya koymanın faydası, yerleşmiş demokrasilerde lerin karma seçim sistemleri, basit çoğunluk ve nisbi temsilin birleştirilmesi (Almanya ve İtalya); seçim çevrelerinin küçültülmesi (İspanya ve arasında Türkiye); yüksek barajların konulması (Yunanistan ve 1995 öncesi Türkiye) ya da kontenjan adaylığı uygulanması ( arasında Türkiye) tartışılmış olmakla beraber, kısa bir demokrasi geleneği olan ülkeler için, seçim sisteminin anayasaya konulması doğru olmaz. Çünkü, belli bir ülkede belli bir zamanda bir sistemin veya ötekinin dönemsel ve yapısal sonuçlarım öngörmek imkansızdır. gibi yöntemlerle üretilmiştir. Dolayısıyla, mevcut sistemin ters ve umulmadık Çeşitli dönemlerde demokrasiye geçiş yapan Latin Amerika ve daha yeni olarak Doğu Avrupa ülkelerinden hiç birisinin Anglo-Amerikan modeli bir çoğunluk sistemini benimsememiş olması oldukça ilginçtir. Şartları diğer ülkelere göre daha özel olmakla birlikte, Güney Afrika Cumhuriyeti nde de demokrasiye geçiş döneminde nisbi temsilin uygulandığını görmekteyiz. Bu ülkelerde demokrasiye geçişte ve bunun bir parçası olan yeni anayasaların yapımında, yoğunluğu ülkelere göre değişmekle birlikte, daha çok bir uzlaşma ve katılma eğilimi belirmiştir. Bu nedenle, gelecekteki oyunun kurallarını düzenleyen en önemli kurumlardan seçim sisteminin de, çoğulcu demokrasiye daha uygun olan nisbi temsil sistemi olması tercih edilmiş olabilir. etkilerini süratle düzeltme imkanını açık tutmak, hiç değilse makul bir deneme için seçim sistemini normal yasama organına bırakmak gerekir. Vedel in düşüncesinin aksine, özellikle demokrasiye geçiş yapan ülkelerde, şu ya da bu şekilde iktidarı ele geçiren bir çoğunluğun seçim sistemine ilişkin kuralları istediği gibi değiştirerek, çoğulcu yarışmayı engellemesi tehlikesi ortaya çıkabilir. İleride seçim sisteminde değişiklik yapmak gerekirse, bunu da, başlangıçta seçim sistemini belirleyerek anayasaya koyan siyasal güçler birlikte yapmalıdırlar. Seçim sisteminde değişiklik yapacak çoğunluk sağlanamazsa, bu demektir ki, mevcut sistem üzerindeki başlangıçtaki uzlaşma devam etmektedir. O halde değiştirilmesi doğru değil demektir. Tekrar belirtelim ki, seçim sisteminin anayasaya konulması, Anayasal düzenlemede seçim sistemi konusundaki bir tercih de, seçim sisteminin anayasada yer alıp almayacağı konusunda ortaya çıkmaktadır. Yukarı- bunun, bütün siyasal güçlerin katıldığı ve üzerinde uzlaştığı bir seçim sistemi olması halinde düşünülmelidir. da da belirtildiği gibi, demokrasilerde genellikle seçim sistemi, anayasada değil, seçim kanunlarında düzenlenmektedir. Bununla beraber, bizce, siyasal sonuçları itibariyle anayasal düzenlemeler kadar, hatta daha önemli olduğu belirtilen seçim sisteminin, oydaşmacı demokrasileri kuran uzlaşmacı bir anlayışla, oyunun bütün ya da en azından başlıca taraflarınca belirlenmesinden sonra, anayasaya konulması yerinde olur. Seçim sisteminin türü ve temel ilkeler anayasada yer aldıktan sonra, diğer Demokratik bir seçimin taşıması gerekli olan ilkeleri T.C. Anayasası şu şekilde düzenlemiştir (m.67): Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir. Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. bütün ayrıntılar seçim kanunlarına bırakılmalıdır. Ancak, anayasaya seçime ilişkin bütün kurallar (geniş anlamda seçim sistemi) değil, sadece oyların sandalyelere dönüştürülmesi ve bazı temel ilkelerin (dar anlamda seçim sistemi) konulması halinde bu sorun ortadan kaldırılabilir. Buna karşılık aksi görüşü savunan Vedel e göre, seçim sistemini anaya- Öte yandan Anayasaya 1995 değişikliği ile Seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak biçimde düzenlenir (m.67/ son) hükmü konulmakla birlikte, seçim sisteminin belirlenmesi konusu bu çerçevede kanuna bırakılmıştır. 18