TEBLİG VE MÜZAKERELERİ. Ankara Eylül ANKARA. DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI /642. Tas. No:

Transkript

1 DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI /642 I TEBLİG VE MÜZAKERELERİ Eylül ANKARA -Yf ~ty(} D\Yflft!H Valm İsl!\m Al'aijtırmfihm Merkezi KUtUphanesi Dem. No: Tas. No: Ankara

2 Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlan 642 1lmi Eserler 105 Yayın Editörü & Redaksiyon Dr. Mehmet BULUT Dizgi&Grafik Cevdet DOGAN Y ISBN Baskı Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi _,. Ostim örnek Sanayi Sitesi 358. Sokak No: ll Yenimahalle 1 ANKARA Tel: (0312) Diyanet İ leri Başkanlığı Dini Yayınlar Dairesi Başkanlığı Tel: (O 312) ;

3 122/ lll. DiN ŞORASI TEBLiG VE MÜZAKERELERi IV. OTURUM (21 Eylül 2004) BiRiNCi TESLiG CAMi EKSENLi DiN HiZMETLERi BAGLAMINDA imamlik, HATiPLiK VE V AiZLiK Doç. Dr. Isınail KARAGÖZ* i Temel görevi toplumu din konusunda aydınlatmak olan Diyanet işleri Başkanlığı, bu görevini en geniş alanda ve en etkili olarak imarnlık, hatiplik ve vaizlik vasıtasıyla yerine getirmektedir. Bu görev, yurtiçine nispetle yurtdışında daha önemlidir, çünkü; 1. Yurtiçinde ayrı kişiler tarafından yürütülen din hizmeti, yurtdışında tek kişi tarafından yürütülmektedir. Yurtdışına gönderilen personel; bulunduğu yerde müezzinkayyım, imam-hatip, vaiz, Kur'an Kursu öğreticisi, müftü hatta Türkçe öğretmeni, psikolojik rehber ve dini danışmanlık görevi yapmaktadır. 2. Yurtiçinde görev yapan müezzin-kayyım, imam-hatip, vaiz ve müftü büyük şehirleri hariç tutarsak aynı ilde veya ilçede yaşayan, belirli gelenek ve göreneğe sahip insanlar içinde görev yapmaktadır. Yurtdışında bu homojenliği bulmak mümkün değildir. Camiye gelen cemaat, Türkiye'nin çeşitli illerinden gelmiş, farklı gelenek ve göreneğe sahip insanlardır. Ayrıca yurtdışında görevlirıin muhatap olduğu ve din hiz- meti verdiği insaniann sorunlan yurtiçine göre daha çok ve daha karmaşıktır. I. SORUNLAR Sorunlar; cami, demek, cemaat ve din görevlisinden kaynaklanabilmektedir. a) Cemaat ile llgili Olanlar ı. Bulunduklan ülkeye uyum sorunu, 2. Özellikle ikinci ve üçüncü (Türkiye'de doğup yurtdışında büyüyüp yetişen veya yurtdışında doğan) neslin Türkçe'yi konuşma ve anlama sorunu, 3. Bulunduklan ülkenin dilini yeterince öğrenememe sorunu, 4. Müslüman-Türk kültürü ile bulunduklan ülkenin kültürü arasındaki farklılık nedeniyle özellikle gençlerin çektikleri sıkıntı, Din Işleri Yüksek Kurulu üyesi. '

4 1. KOMiSYON: AB SÜRECiNDEDiNiN YERi VE DiN HiZMETLERi İşsizlik sorunu, 6. Yabancılada evlilik sonucu doğan sorunlar, 7. Çocuklar ve anne baba arası kuşak çatışması, 8. Alkol, uyuşturucu ve benzeri kötü alışkanlık sorunu, 9. Ayınmcılık ve ırkçılık sorunu, 1 O. özellikle Cuma ve bayram saatleriyle çalışma saatlerinin çakışması sebebiyle Cuma ve bayram namazianna gelememe sorunu. Ayrıca başka bir otururnun konusu olan hac görevini yerine getirrnek isteyenlerin iş yerlerinden izin alamamalan, mezarlık ve kurban kesme ile ilgili sorunlan da zikredebiliriz. b) Cami ve Demeklerden Kaynaklanan Sorunlar 1. Camiierin mekan olarak yetersiz olması, 2. Cemaatin camiden uzak yerlerde ikamet etmesi, 3. Camiierin farklı düşüncedeki gruplar tarafından açılması nedeniyle bölünme ve sürtüşmeler, 4. Camiye otolariyla gelen cemaatin park sorunu, 5. caminin kira veya borç sorunu, 6. Camiierin yönetimi ve dernek yöneticilerinin anlaşmazlığı sorunu, 7. Ezanı açıktan okuma sorunu, 8. özellikıe Cuma ve bayram namazlanndan çıkıldığında gürültü ve çevreyi rahatsız etme sorunu. c) Din Görevlisinden Kaynaklanan Sorunlar ı. Görevlinin ehil olmaması, mesela Kur'an'ı iyi ve güzel okuyamaması, vaaz tecrübesinin bulunmaması; pedagoji, psikoloji, sosyoloji, hitabet ve sosyal ilişkilerle ilgili yeterli eğitim almamış olması, 2. Görevinde gereken titizliği göstermemesi, mesela hutbe ve vaazlara iyi hazırlanmaması, 3. Çocuklara, gençlere ve kadırılara yönelik yeterli hizmet sunamaması, 4. Yetişkinler, gençler ve dernek yöneticileri ile iyi iletişim kuramaması, 5. Caminin lojmanı yoksa, mesken sorunu, 6. Görevlinin söz ve davranışlanyla kötü örnek olması, 7. Görevlinin maddi konularda dernek ve cemaat ile olumsuz ilişkiler içersine girmesi, Bütün bu sorunlar, yurtdışı din hizmetlerini olumsuz yönde etkilemektedir.

5 124/111. DiN ŞORASI TESLiG VE MÜZAKERELERi II. ÇÖZÜM ÖNERİLERi Bu sorunlar; Diyanet işleri Başkanlığı, hizmeti sunacak görevliler ve cami derneklerinin alacaklan tedbirler ile çözülebilir: a) Diyanet işleri Başkanlığı'nın Alacağı Tedbirler 1. Yurtdışına gönderilecek personelin belirlenmesinde daha seçici olunması. Yurtdışına gönderilecek personel; ilahiyat mezunlan arasından seçilmeli, Kur'an-ı Kerimi güzel ve düzgün okuyabilmeli, hitabeti iyi olmalı, vaaz tecrübesi ve bilgi birikimi bulunmalıdır. Çünkü Kur'an okuma, vaaz etme ve yeterli bilgi birikimine sahip olma; imarnlık, hatiplik ve vaizliğin olmazsa olmaz şartıdır. ilahiyat mezunu olup hiç imamlık yapmayanlar ve hiç vaaz tecrübesi bulunmayanlar ile mesleki yönden kendini iyi yetiştirmemiş olanlar, yurtdışı din hizmetlerinde başanlı olamamaktadırlar. Enerjisini ve çalışma azınini yitirmiş, sırf ekonomik nedenlerle yurtdışına gitmek isteyenler seçilmeinelidir. Çünkü bu kimseler, yurtdışında isteseler de başan sağlayamayacaklar, rutin imamlık görevi ile vakitlerini dolduracaklardır. 2. Yurtdışına gönderilecek personel, en az altı ay süreli hizmet öncesi eğitim kursuna alınmalıdır. Bugüne kadar yapılan hizmet öncesi eğitim kurslarında gönderilecek ülkenin dilini öğretmeye ağırlık verildiği, mesleki yöne daha az zaman aynidığı bilinmektedir. Bir görevlinin görev yapacağı ülkenin dilini bilriıesi elbette çok önemlidir. Ancak 2-3 ay gibi kısa bir sürede hatta alti ayda bile bir dili öğrenip konuşmak çok zordur. Asgari düzeyde dil öğretimi yapılabilir, ancak asıl ağırlık mesleki yöne verilmelidir. Bu kurslarda görevliler; pedagoji, psikoloji, sosyoloji, hitabet, dilgiyon, iletişim, insan yönetimi, sosyal ilişkiler, güncel dini konular, vaaz ve hutbe, çocuklara Kur'an öğretme ve dinf bilgiler verınede uyulacak usul ve yöntemler, psikolojik rehberlik ve dinf danışmanlık konulannda eğitilmelidir. Aynca bu kurslarda görevliye, gideceği ül-! kenin yapısı ve kültürü, oradaki vatandaşlanmızın sorunlan hakkında bilgi verilmelidir. 3. Görevliler; rnüşavir ve ataşeler tarafından periyodik olarak denetlenmeli; başan gösterenler ödüllendirilmeli, görevini ihmal edenler tecziye edilmelidir. Hizmetlerin verimliliği açısından denetim, disiplin, takip, takdir veya tecziye önemlidir. öte yandan görevlinin sorunlan ile ilgilenilmeli, maruz kaldığı haksızlıklar karşısında korunmalıdır. Bu, görevliye güven verecek ve hizmette verimliliği artıracaktır. 4. Görevlileri yurtdışına gönderme ve yurda döndünnede eğitim ve öğretimin başlama ve sona erme zamanlan dikkate alınmalıdır. Eğitim öğretim yılının ortasında görevlinin yurtdışına gönderilmesi ve yurda döndürülmesi çocuklannın okul sorunu yaşarnalanna sebep olmaktadır. Her sorunun, özellikle aile ilgili sorunlann hizmeti olumsuz yönde etkilediği bilinen ve görülen bir gerçektir. 5. Görevli değiştirmelerde boşluğun oluşmamasına gereken özen gösterilmelidir. Gidecek görevli diğer görevli dönmeden belirlenmelidir. Aynca önceki görevli ile son-

6 1. KOMiSYON: AB SÜRECiNDEDiNiN YERi VE DiN HiZMETLERi 1125 ra gönderilen görevli arasında, kıraat, hitabet, gayret, çocuk okutrna, bilgi birikimi, tecrübe ve sosyal ilişkiler açısından denge bulunmalıdır. Zikredilen hususlar açısından önceki görevlinin sonraki görevliden daha iyi olması sonraki görevlinin cemaat tarafından beğenilmemesine ve görevlinin başansızlığına sebep olmaktadır. 6. Geleceğe yönelik yurtdışında hizmet verecek, mesleki yönden iyi yetişmiş, Türkçe'yi,. Arapça'yı ve gideceği ülkenin dilini iyi bilen personel yetiştirmenin tedbirleri alınmalıdır. b) Görevlinin Yapacağı Hizmetler Din hizmetinin temelini din görevlisi teşkil etmektedir. Bu itibarla yurtdışına gönderilecek personelin; mesleki, kültür, bilgi birikimi ve tecrübe yönünden gerekli donaruma sahip olması gerekir. Çünkü başan veya başansızlık tamamen görevlinin bilgisi, beceresi, gayreti, samirniyeti ve çalışmasına bağlıdır. Görevli ister ve gayret ederse bilgilendirme ve dinf kurallan uygulama konusunda cemaatini belli seviyeye getirebilir, çocuklara Kur'an okumasını, ibadetleri ve islam ahlakını öğretebilir. Din görevlisi yurtdışında, hatiplik, vaizlik, Kur'an öğretimi ve dfni rehberlik konularda şu yöntemleri kullanabilir: ba) Hutbe 1. Görevli, her Cuma okuyacağı hutbeyi cemaatinin durumuna göre kendi hazırlamalıdır. Hutbeleri hazırlarken yayınlanmış hutbe kitaplanndan ve özellikle Diyanet Aylık Dergi ekirıde ve Diyanet web sitesinde yayınlanan hutbe metinlerinden yararlanabilir. Diyanet Aylık Dergi'de yayınlanan her hutbenin yurtdışında aynen okunması isabetli değildir. Hutbelerin, kısa, özlü ve cemaatin anlayacağı sadelikte ve inanç, amel, ahlak ve sosyal ilişkiler ağırlıklı hazırlanması gerekir. 2. Hatibin, hutbe sonunda okunan Nahl süresinin 90. ayeti yerine her Cuma seçeceği başka bir ayeti ve mealini okuması Kur'an'ın mesajını duyurma bakımından daha isabetli olacaktır. Hatip böylece yılda 52, dört yıllık gorev süresinde 208 ayetin mealini cemaate duyurmuş olur. bb) Vaaz 1. Görevli, biri Cuma namazı öncesi, diğeri de Pazar günü namaz sonrası olmak üzere haftada en az iki defa vaaz etmelidir. En az yanın saat süre ile yapılacak Cuma ve pazar vaazlannda bir plan dahilinde farklı konulan işlemelidir. İş nedeniyle cumaya iştirak edemeyen veya camiye gelmeyen cemaate ulaşabilmek için Cuma vaazlanrıı bir daktilo sayfasına anlaşılır ve sade bir şekilde özetleyip yazmalı bir miktar ( 50- ı 00 adet) fotokopi edip caminin girişine bırakmalı ve bu metinleri çağaltarak arkadaşlanna dağıtmalan, çocuklanna ve eşierine okumalan konusunda cemaati teşvik etmelidir. Böylece yılda 52 farklı konuda 52 sayfalık dirıf bilgi ve öğüdü yazılı olarak cemaate ulaştırmış olacaktır. Bunu yapmak zor değildir, görevli isterse yapabilir. Pazar vaazlan için öğle namazını kıldırdıktan sonra kürsüye çıkmalı, işi olan ce-

7 126 1 lll. DiN ŞÜRASI TESLiG VE MÜZAKERELERi maatin camiden çıkmasından sonra yanın saat konuşmalı, dakika da cemaatin soru sormasına firsat vermelidir. Yanın saatlik konuşmayı, cemaat baştan sona dinleyeceği için bu vaaz, Cuma öncesi vaazlardan daha etkili ve faydalı olacaktır. Çünkü Cuma günü cemaatin geç gelmesi nedeniyle her cemaat konuşmanın tamamını dinleyememektedir. özellikle Pazar günleri namaz sonrası vaazlara görevli iyi hazırlanır, vaazı cemaati tatmin edecek şekilde yapabilirse kendisini sürekli takip eden bir cemaati oluşacaktır. Ayrıca yurtdışında pazar günleri cemaat, tatile denk geldiği günler hariç Cuma günlerinden daha çok olur. Eğer mekan müsait ise hem cama namazı öncesi yapılan vaazı hem de Pazar günü öğle namazı sonrası yapılan vaazı dinlemeleri için kadınların camiye gelmelerini teşvik etmelidir. Konuşmalannda yapıcı, bilgilendirici, öğretici, öğüt verici, sevdirici, kolaylaştıncı, yönlendirici ve birleştirici bir üslup kullanmalı, asla fitneye ve şüpheye sebep olacak, zihinleri karıştıracak konuşma yapmamalıdır. 2. Pazar günieri namazdan önce hem çocuklara ve gençlere hem de yetişkinlere yönelik olarak soru-cevap şeklinde dinf bilgiler dersi yapmalıdır. Görevli, her hafta belirleyeceği 8-1 O soru seçip öğrencilerin bu sorulann cevaplarına hazırlanmalannı sağlar. Mihrapta ayakta durur, öğrencilere soru sorar, bilen bir iki öğrencinin cevaplamasına imkan verir, sonra kendisi o sorunun cevabını açıklar. Böylece hem çocuklann toplum içinde konuşmalannı ve kendilerini ifade edebilmelerini sağlamış hem de dirıleyen cemaati bilgilendirmiş olur. Cemaat içinde çocuğunun konuşması ve dinf bir soruyu cevaplandırması babasını ve yakınlannı da sevindirecek, bu uygulama insanlan camiye cezbedecektir. 3. Cumartesi öğle namazından önce hadis, tefsir veya ilmihal dersi yapmalıdır. Görevli, Diyanet İşleri Başkanlığınca yayınlanan Diyanet İslam ilmihali, Riyazü's-Salihfn Tercümesi ve Kur'an Yolu adlı tefsir kitabını takip edebilir. Bu uygulamayı cemaat birkaç kişi de olsa sürekli yapmalıdır. Cemaat camiye geldiğinde namaz öncesi görevlirıin ders yaptığını bilmelidir. Görevli, kendisinden sonra gelecek görevliye takip ettiği kitabın hangi sayfasında kaldığını bildirmeli, sonra gelen görevli bir önceki görevlirıin kaldığı yerden devam etmelidir. Böylece hizmette devamlılık sağlanmış olacaktır. 4. Cumartesi günü öğleden sonra gençlere yönelik bir program uygulamalı, bu programda her hafta gençlerden birinin okuduğu bir kitabın içeriğini aniatmasına ve sorulan sorulan cevaplamasına imkan vermelidir. Kitabın dinf ve millf içerikli olmasına özen göstermelidir. Böylece gençlerin hem kitap okumalarını, dinfbilgi edinmelerini, Türkçelerini ve konuşma yeteneklerini geliştirmelerini, hem de kaynaşma ve dayanışmalannı sağlamış olacaktır. 5. Haftada bir gün namaz sonrası kadırılara yönelik vaaz ve irşat programı uygulamalıdır. 6. Görevli bir gün bir ayet, diğer gün bir hadis mea.iini cemaate okumalıdır. Görevli bir ayet seçer, metnirıi ve mea.iini öğrenir, belirleyeceği bir vakit namazın du-

8 1. KOMiSYON: AB SÜRECiNDEDiNiN YERi VE DiN HiZMETLERi /127 asından sonra ayağa kalkar, "rnuhterern rnüslürnanlar! Size yüce Allah'ın bir ayetini bildirrnek istiyorum" der, ayetin rnetnini ve rnealini okur, ayette verilen mesajın ne olduğunu bildirir ve "fatiha" deyip bitirir. Ertesi gün bir hadis seçer aynı şekilde cemaate metni ve anlamını okur. Bir görevlinin iki üç dakika sürecek bu uygularnaya bir yılda 300 gün devarn ettiğini düşündüğümüzde cemaate yılda 150 ayet ve 150 hadis anlatmış olur. Bir görevlinin yurt dışında dört yıl kaldığım düşündüğümüzde görev süresince 600 ayet ve 600 hadisi cernaati sıkrnadan anlatmış olacaknr. 7. Görevli, caminin girişine bir "dinf soru kutusu" koyrnalı, her hafta Pazar günü namaz sonrası vaazda bu kutuya atılan sorulan cevaplandırrnalıdır. Güncel dinf konular ile tartışmalı konulanrı cevaplandırılrnasında Din İşleri Yüksek Kurulu ile İStişare etmelidir. be} Eğitim-Öğretim Görevlinin yurtdışında en önemli görevlerinden birisi hatta ön önemlisi hiç şüphesiz çocuklara Kur'an'ı okurnayı öğretrnesi, namaz dua ve sürelerini ezberletrnesi, ibadetleri, helaı ve hararnlan, farzlan ve İslam ahlakını anlatrnasıdır. Yurtdışında çocuklar eğitim öğretim süresinde hafta sonlarında, tatillerde her gün camiye gelmektedirler. Görevli, gelen bütün çocuklar ile ilgilenmek zorundadır. Bazı camilere gelen çocuk sayısı oldukça fazladır. Bu dururnda görevli, Kur'an okumasını bilen cemaatten yararlanabileceği gibi öğrencilerden de yararlanabilir. Öğrencileri gruplara böler, Kur'an okumasını bilenlerin elif cüzünü okuyaniara öğreticilik yapmasını sağlar. Yurtdışındaki çocuklar buradaki çocuklara nispetle biraz daha rahat ve disiplin altına alınması zordur, Türkçe konuşma ve anlama güçlükleri vardır. Görevlilerin, çok sabırlı ve tahammülü olmalan gerekir. Görevli, çocuklara rnüezzinlik yapmayı öğretrneli, özellikle cumartesi-pazar günleri ve tatillerde cernaatin kalabalık olduğu zamanlarda cahıide onlanrı rnüezzinlik yaprnalanru sağlamalıdır. Bu uygulama, cemaat üzerinde olumlu etki yapacaknr. Görevli, çocuklar ile ne kadar ilgilenir ve onlara ne kadar çok bilgi aktarabilirse başarısı ve cemaat nazanrıda itiban o kadar artacaknr. Eğitim-öğretim, başka bir çalışma grubunun konusu olması itibariyle bu konuda detaya girhıiyorurn. bd} Sosyal Faaliyetler Yurtdışında din görevlisinin vazifesi; namaz kıldırrnak, hutbe okumak, vaaz etrnek ve çocuklara Kur'an öğretrnekle sırurlı değildir. Din görevlisi; bulunduğu yerde psikolojik rehber, dinf danışman, orgarıizatör ve bir yönetici gibi hareket etmek zorundadır. Gençleri, cernaati ve demek yöneticilerini yönlendirmesini bilmelidir. Cernaatle ilişkilerinde dengeyi iyi korurnalı, kişiler ve gruplar arasında asla ayımn yaprnamalı, ziyaret ve davetlerde eşit davranrnalıdır. Görevli, asla beş vakit na- \'

9 128/111. DiN ŞÜRASI TESLiG VE MÜZAKERELERi mazı kıldınp evine çekilen, cemaatle ancak namazlarda buluşup görüşen kişi olmamalıdır. Cemaatin arasına katılmalı, onlarla sohbet etmeli, ama onlarla asla tartışmaya girmemelidir. Hastalan, hastaneleri, varsa hapishaneleri ziyaret etmeli, problemi olanlarla ilgilenmeli, dargınlarm banşmalarına, ihtilaf ve kavgalarm sona erdirilmesine yardımcı olmalıdır. Bulunduğu ülke vatandaşlan ve resmi makarnlan ile iletişimde dikkatli ve titiz olmalı, müşavirlik, ataşelik ve diğer temsilellerle koordineli çalışmalıdır. Bilgi yanşması, hadis yanşması, hatim merasirni ve benzeri etkinlikleri olabildiğince sık yapmalı; böylece hizmetleri duyurmalı ve yaygınlaştırmalıdır. özellikle gençlerin sportif faaliyet yapınalarmı teşvik etmeli, bu konuda öncülük yapmalıdır. Gençlerle piknik ve gezi prograrnlan düzenlenmelidir. Sünnet ve düğün merasirnlerine katılmalı, bu ve benzeri merasimleri dini hizmeti için birer fırsatbilmelidir. Görevli; konuşması, davranışı, sabn, hoşgörüsü, samimiyeti, tevazuu, güler yüzlülüğü, sevgi ve saygısı, sorumluluk bilinci, giyim-kuşarnı ve ahlakı ile örnek insan olmalı; asla büyüklenen, cemaati küçümseyen, onlarla sohbet etmeye tenezzül etmeyen, emreden, hükmeden, yargılayan, suçlayan, kıran ve karalayan olmamalıdır. Görevlinin, cemaat, gençler ve çocuklarla yeterince ilgilenmemesi, görevini baştan savma yapması, rutin görevlerle yetinmesi, cemaate kaba ve kıncı davranması, cemaat arasında ayırım yapması, söz ve davranışlanyla islam ahlakına ters düşmesi hizmeti olumsuz yönde etkileyecektir. c) Demek Yöneticilerinin Yapacağı Hizmetler Caminin bütün ihtiyaçlannı giderme, görevliye din hizmetinde yardımcı olma, gereken her türlü hizmet imkanlarını hazırlama, görevli ile iyi bir diyalog içersinde hizmetin önündeki her türlü engeli kaldırma; cami bünyesinde bir kütüphane oluşturma ve kitap satış yeri hazırlama; gençlerin camiye gelmelerini sağlamak amacıyla cami müşternilatında birkaç gazete ve bilgisayar bulundurma, görevli ile işbirliği yaparak gençlere Türkçe ve Almanca kurslan düzenleme, cemaat arasında sosyal yardırnlaşma ve dayanışma cami demeklerinin temel görevi olmalı; yöneticiler, demek problemlerini din hizmetine engel hale getirmemelidir.