II. DİN ŞÜRASI. (ll) .:JT-::J (23-27 KASIM 1998) TEBLİG VE MÜZAKERELERİ. Jslllm Muştırmalım Merkezi. DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI. Dem.

Transkript

1 DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI II. DİN ŞÜRASI TEBLİG VE MÜZAKERELERİ (23-27 KASIM 1998) (ll) TUriii ye ı:,ıyamt H' ı Jslllm Muştırmalım Merkezi KUtUphtmesi Dem. No:.:JT-::J ANKARA-2003

2 Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları ilmi Eserler 1 93 Tashih AbditAKTAŞ Mustafa KAYA Yusuf APAYDIN Ali Osman PARLAK Dizgi Mehmet KARADAŞ Hasan EKİNCİ HüseyinDiL Grafik Recep KAYA Baskı Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Mat. Tic. İşl. Tel: (0.312) Y SBN: Tk.No: ISBN: Diyanet İşleri Başkanlığı Dini Yayınlar Dairesi Başkanlığı Derleme ve Yayın Şubesi Müdürlüğü Tel: (0.312)

3 566 II. DiN ŞÜRASI TEBLİG VE MÜZAKERELERİ DİY ANET İŞLERi BAŞKANLIG I EGİTİM MERKEZLERİ VE HİZMET İÇİ EGiTiM FAALİYETLERİ Yrd. Doç. Dr.Ahmet GÜRTAŞ I. GİRİŞ Kururolann yasal yetki ve yükümlülükleri arasında, memurlannı yetiştirmek de vardır. 657 Sayılı Devlet Memurlan Kanunu 'nun "Devlet Memurlarının Yetiştirilmesi" başlıklı VII. kısmı, bu konu ile ilgili düzenlemeleri içermektedir. Buna göre kurumlar, biri hizmetten önce belirli sınıflardaki memuriyetlere eleman yetiştirmek, diğeri de göreve atadıktan sonra, elemanlannı hizmet içinde geliştirmek üzere iki türlü eğitim faaliyeti yürütebilmektedirler. Nitekim; Sayılı Kanunun 214. maddesi, göreve atanan memurun, "yetişmesi", ''verimliliğinin artırılması", ve "daha ileriki görevlere hazırlanması" için, kururnlara "hizmet içi eğitim" faaliyeti yapma yükümlülüğünü getirmektedir. Kururnlar bu yükümlülüklerini yerine getirmek için, aynı kanunun: a) 216. maddesinde öngürüldüğü şekilde hem kurum içinde hem de kururnlararası ''Eğitim Merkezleri" açabilirler; b) 218. maddede öngörüldüğü şekilde, yabancı ülkelerdeki hizmet için eğitim faaliyetlerinden faydalanabilirler. Kururnlann görevdeki elemanianna yönelik bu hizmet içi eğitim faaliyetleri, 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanununda tesbit edilen eğitim türlerinden ''yaygın eğitim" düzeyinde bir faaliyettir. 2. Yine 657 Sayılı Kanunun 221. maddesi, kurumlara, belirli sınıflardaki memurluklanna ileride atayacaklan elemanlan yetiştirmek üzere, hizmet öncesinde eğitim faaliyeti yapma yetki ve yükürnlülüğünü de getirmektedir. Buna göre kurumlar: a) Kendi bünyelerinde mesleki öğrenim ve eğitim yapabilirler, b) Yurt içindeki öğrenim kurumlannda öğrenci okutabilir ve ihtisas yaptırabilirler; c) Dış memleketlerde öğrenci okutabilir ve ihtisas yaptırabilirler. Bu faaliyetlerden (a) fıkrasına girenler, doğrudan doğruya bir "örgün eğitim" faaliyetidir. Nitekim 221. maddenin bu fıkrası çerçevesinde, Milli Eğitim Ba1Canlığırqn dışın-.,

4 II. DIN ŞÜRASI TEBLİG VE MÜZAKERELERİ 567 da halen, daha doğrusu ders yılı rakamlarına göre, dokuz ayrı Bakanlığa veya bu Bakanlıkların bünyeterindeki birimlere bağlı olarak, 364 okul, yani örgün eğitim kurumu faaliyet göstermekte; böylece bu kurumlar, belirli sınıflardaki memurluklarına atamak üzere, muhtaç oldukları kendi elemanlarını kendileri yetiştirmektedirler. 3 Mart tarih ve 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanununun birinci maddesi "Türkiye dahilindeki bütün müessesat-ı ilmiye ve tedrisiye Maarif Vekaletine merbuttur" der; ikinci maddesi de "Şer'iye ve Evkaf Vekaleti veyahut hususi Vakıflar tarafından idare olunan bilcümle medrese ve mektepler Maarif Vekaletine devir ve raptedilmiştir" der. Bilindiği gibi bu kanun, 1961 Tarihli T.C. Anayasasanın 153. maddesiyle, hükümlerinin Anayasaya aykırı olduğu şeklinde aniaşılamayacağı ve yorumlanamayacağı hükme bağlanmış sekiz inkılap kanunundan biridir ve bu hüküm 1982 tarihli Anayasa'nın 174. maddesi ile de aynen korunmuştur. Demek ki Milli Eğitim Bakanlığı dışındaki kurumların birer örgün eğitim kurumu olan okul açmaları ve muhtaç oldukları elemanlarını bu okullardan yetiştirmeleri Anayasa ile korunmuş olan Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun yukarda belirtilen açık hükümleri ile çelişir görülmemektedir. Bu tesbitle şu noktaya gelmek istiyorum: Diyanet İşleri Başkanlığı da acaba, yetiştirilmeleri çok ayrı özellik arzeden kendi hizmet elemanlarını kendisi yetiştirmek üzere, 657 Sayılı Kanunun 221. maddesi (A) fıkrası çerçevesinde ve Milli Eğitim Bakanlığı dışındaki dokuz ayrı Bakanlığın uygulaması doğrultusunda, kendi bünyesinde okullar açamaz mı? Böyle bir istek, Tevhid-i Tedrisat gerekçesiyle reddedilebilir mi? Şayet böyle bir gerekçe ileri sürülürse bu gerekçenin, diğer kurumlar için sözkonusu olmazken, Diyanet için geçerli olması ne derecede mantıki, haklı ve hukuki olabilir? Mevcut realite karşısında belki böyle bir engelle de karşılaşılmayabilir; dolayısıyla bu sorulara da mahal olmayabilir. Öyleyse iyi niyetle ve bir ihtiyacın karşılanması amacıyla bu imkanı kullanmak üzere teşebbüse geçilmesinde yarar vardır. Bu ihtiyaç nedir? Bu ihtiyaç Diyanet İşleri Başkanlığının, din hizmetinde istihdam edeceği elemanı yetiştirme ihtiyacıdır. Bugün, yaklaşık her kurum kendi elemanını kendi yetiştirirken, Diyanet İşleri Başkanlığı, Milli Eğitim Bakanlığının yetiştirdiği elemanları istihdam ediyor; çoğu kere de bu elemanları hizmet öncesi kurslarla hizmete hazır hale getirme ihtiyacı duyuyor. Halbuki kurumların hizmet içi eğitiminin amacı, elemanın hizmette verimliliğini artırmak ve daha üst görevlere hazırlamak olması gerekir. Ama bugün Diyanet İşleri Başkanlığı, hizmet için gerekli olan alt yapısı oluşmuş elemanı bulmakta sıkıntı çekmektedir. Bu sıkıntıdan kurtulmanın yolu tercihan Başkanlığın kendi elemanını kendi yetiştirınesi veya istihdam ettiği elamanı yetiştiren kurum olarak Milli Eğitim Bakanlığı ile müessir bir işbirliği yapmasıdır. Maalesefbugün bu iki yol da işlememektedir. Bu durumda üzerinde durulması gereken, bir üçüncü yol, hizmet için eğitim faaliyetleridir. Şimdi sözü o konuya getirmek istiyorum.

5 568 II. DIN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ II. DİY ANET İŞLERi BAŞKANLIG I HİZMET İÇİ EGİTİM FAALİYETLERİ VE EGİTİM MERKEZLERİ ı. Tarihçe Diyanet İşleri Başkanlığı'nın anayasal bir kuruluş olarak varlığı 1924 yılına dayanmakla beraber, hizmet içi eğitim faaliyetleri ancak 1951 yılında başlamış bulunmaktadır. Bu faaliyetler, ilk Eğitim Merkezinin Bolu'da açılış tarihi olan 1972 yılına kadar, Başkanlığın uygun gördüğü yerlerde "tekamül kurslan" şeklinde olmuş, Eğitim Merkezlerinin devreye girmesiyle eğitim faaliyetlerinin yoğunluğu bu merkeziere kaymış: merkezlerin ihtiyaca cevap veremediği hallerde Başkanlığın talimatıyla Müftülüklerce mahallinde açılan kurstarla hizmet içi eğitim ihtiyacı karşılanmaya çalışılmıştır. Bugün Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Merkezlerinin sayısı dokuza ulaşmış olup açılış sırasına göre bulunduklan iller şunlardır: Bolu (1972), İstanbul, (1974), Antalya (1980), Elazığ (1980), Kastamonu (1984), Manisa (1985), Konya (1989) Trabzon (1994) ve Erzurum (1996): Bu Eğitim Merkezlerinden İstanbul'daki Haseki Eğitim Merkezi ile Konya'daki Selçuk Eğitim Merkezinde uzun süreli, diğerlerinde kısa süreli hizmet içi eğitim faaliyetleri yürütülmektedir. Uzun süreli kurslann müddeti 4-6 hafta arasında değişmekte, uzun süreli ihtisas kurslan ise iki yıl müddetle devam etmektedir. 2. Problemler ve Çözüm Yolları Üzerinde Düşünceler Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin ve bu faaliyetlerin önemli bir kısmının yürütüldüğü yerler olarak Eğitim Merkezlerinin bir takım problemleri olduğu gözlenmektedir. Bu kısımda bu problemleri ve bunlann çözüm yollan ile ilgili düşünceleri kısa kısa sunmaya çalışacağım: a) Ödenek Konusu Hizmet içi eğitim faaliyetleri masrafı gerektiren bir hizmettir. Başkanlık Eğitim Merkezleri yılın büyük bir kısmında atıl kapasite olarak beklemektedir. Bunun da en önemli sebebi ödenek yetersizliğidir. Bütçenin Başkanlığa sağladığı eğitim ödeneği kısa zamanda tükenmekte; bu durumda Başkanlık kısmen Türkiye Diyanet Vakfından sağladığı destekle hizmet içi eğitim faaliyetini sürdürmekte; bu desteğin de yetersiz kaldığı noktada eğitim faaliyetleri durmaktadır. Bu şartlarda en kolay uygulama şansı olan hizmet içi eğitim programı, görevlinin bulunduğu yerde, mahalli müftülüklerce yürütülen faaliyetler olmaktadır. Bu faaliyetlerin hiç masrafsız veya en az masrafla yürütülür olması ve görevin de aksamaması avantajlan yanında, sayı ve mesleki yetişkinlik açılarından yeterli öğretim elemanı bulamamak gibi çok önemli birdezavantajıda vardır. İslam'ın ''beşikten mezara kadar ilim talep edilmesi" esası, modern eğitimin de "eğitimde süreklilik" prensibi karşısında, Başkanlığın ağırlıklı ve öncelikli olarak üzerinde duracağı faaliyet "hizmet içi eğitim faaliyetleri" olacaktır. Bu faaliyetin yetersiz ödenek yüzünden durması veya yavaşlaması, katlanılabilir bir sonuç olınamalı; Bütçe imkanlannın zorlanmasına paralel olarak, gönüllü katkılarla bu faaliyet hızlandınlmalıdır.. '

6 ll. DIN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERI 569 b) Hizmet içi Eğitim Kurslarının Cazip Hale Getirilmesi Hizmet içi eğitim faaliyetlerinin amacı, 657 Sayılı Kanunun 214. maddesinde de ifade edildiği gibi. Devlet memurlannın: (I) Yetişmelerini sağlamak, (2) Verimliliklerini artırmak, (3).0nları daha üst göreve hazırlamaktır. Bu amaçlara ulaşabilmek için evvela uygulanacak programların ve hazırlanan müfredatın buna uygun olması icabeder. Bu program ve müfredat konusuna aşağıda ayrıca temas edeceğiz. Ancak programdan ayrı olarak, hizmet içi kursların bir takım hak ve müeyyidelerle desteklenmesi de gerekir. Başarının ilave bir hak ve kazançla, başarısızlığın da bir müeyyide ile desteklenmediği durumlarda, yapılan faaliyet genellikle "adet yerini bulsun" kabilinden olmakta; böyle bir faaliyetten de beklenen sonuç doğmamaktadır. Binaenaleyh, özellikle uzun süreli hizmet içi eğitim kurslarından mezun olanlar, tayinde terfide farklı muamele görmeli: bu kurslar da bu farklı muameleyi hak etmeye yarayacak biçimde düzenlenmeli, yani Başkanlığın yetki ve sorumluluk alanındaki belli hizmetleri ifa edebilmek, belli yetki ve sorumlulukları üstlenebilmek için belli kurs kademelerinden başarı ile geçmek şartı aranmalı: böylece belli hizmet, yetki ve sorumlulukları kendilerine hedef alan görevliler, belli kursları ciddiye almalı; göze almalı; ilgiyle karşılamalıdır. c) Program, Müfredat ve Ders Araç-Gereçleri Konusu Şu anda Başkanlıkta uygulanmakta olan her kursun belli bir program ve müfredatı bulunmaktadır. Ancak bu program ve müfredatlar, uygulamaya konulan günden bu yana, üzerinden geçen zaman ve tecrübeyle doğru orantılı olarak, işlenmiş ve geliştirilmiş değildir. Özellikle kurs müfredatları, genellikle konuların listelenmiş olmasından ibaret görünmektedir. Halbuki yapılan uygulamanın, edinilen tecrübenin, ortaya çıkan yeni ihtiyaçların ışığında bu programların sürekli geliştirilmiş olması gerekirdi. Program, müfredat ve ders araç-gereçleri konusunda yapılması gerekenlerle ilgili düşünclerimizi şöyle özetleyebiliriz: (1) Evvela Diyanet İşleri Başkanlığı hizmetleri sınıfiandınimalı ve her sınıftaki hizmetlerin dayanması gereken bilgi düzeyleri tesbit edilmelidir. (2) Bu bilgilerin konu dökümleri yapılmalıdır. (3) Bu bilgilerin muteber kaynaklan tesbit edilmeli ve bunlara dayalı el kitaplan hazırlatılmalıdır. (4) Bu konularla ilgili bilgilerin öğretilmesi için ihtiyaç duyulan süre, ders saati bazında belirlenmelidir. (5) Bu ders saatleri toplamının kısa veya uzun süreli kurslardan hangisine göre planlanıp programlanacağı kararlaştınlmalıdır. (6) Öğretilmesi uzun zamana bağlı olan konular, birbirine dayalı birden fazla kurlara bölünmelidir.

7 570 IL DİN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ (7)Birbirine dayalı kurlardan oluşan uzun süreli kurslarda, bir kur konuyla ilgili tüm personele uygulandıktan sonra diğer kura geçilmelidir. (8) Müfredat ders saati bazında programlanmalı ve uygulaması titizlikle takip edilmeli; meydana gelebilecek aksamaların sebebleri tesbit edilerek gerekli düzeltme ve yeni düzenlemeler yapılmalıdır. (9) Her hizmet alanının tüm görevlileri, belli bir plan çerçevesinde ve belli periyotlada sürekli olarak kursa tabi tutulmalıdır. (10) Uzun süreli ihtisas kurslarında yapılan çalışmaların akademik açıdan da değerlendirilmesine imkan verecek tarzda bir düzenleme yapılabilmesi için, bu kursların yürütüldüğü şehirlerdeki üniversitelerin Sosyal Bilimler Enstitüleri ile işbirliği yapılmalı; programlar bu açıdan da gözden geçirilmeli, gerekli yönetmelik değişiklikleri için teşebbüse geçilmelidir. d) Diyanet Akademisi Kurulması: Tebliğimizin Giriş bölümünde, Milli Eğitim Bakanlığı dışında, dokuz ayn Bakanlığın veya Bağlı Kuruluşlarının, kendi elemanlarını kendileri yetiştirmek üzere, örgün eğitim düzeyinde eğitim faaliyeti yaptıklarına, böyle bir uygulamanın da Tevhid-i Tedrisat Kanununa aykın görülmediğine, binaenaleyh Diyanet İşleri Başkanlığının da 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun ilgili maddeleriyle getirilen bu hak ve yükümlülüğün üzerine eğilmesi gerektiğine işaret etmiştik. Sağduyulu ve önyargısız düşünüldüğü takdirde, böyle bir arzuya sıcak ve olumlu bakılması gerekir. Aksi takdirde Devlet idaresinde çifte standart uygulaması ortaya çıkar ki, bu da güven bunalımı doğurur. Burada Atatürk'ün şu temennisini hatıriatmakta yarar vardır; 31 Ocak 1923 yılında Atatürk, İzmir'de eski gümrük binasında halkla yaptığı bir toplantıda, medreselerle ilgili bir soruya verdiği uzun cevabın bir yerinde şöyle diyor: "Memleketimizin, milletimizin darülirfanları bir olmalıdır. Bütün memleket evladı kadın ve erkek aynı surette oradan çıkmalıdır. Fakat nasıl ki, her hususta ali meslek ve ihtisas sahipleri yetiştirmek lazım ise, dinimizin bakikat-ı felsefiyesini tetkik, tetebbu ve telkin kudret-i ilmiye ve fenniyesine tesabüp edecek güzide ve bakiki ulemay-ı kirarn dahi yetiştirecek müessesat-ı atiyeye malik olmalıyız" (Atatürk' ün Söylev ve Demeçleri, II/94). Atatürk'ün bu direktif ve temennisinin ilahiyat Fakülteleri ile karşıianmış olduğunu söylemek mümkün değildir. Çünkü bu fakülteler ancak lisans seviyesinde öğrenim vermektedir. Atatürk'ün ifadesiyle "dinimizin bakikat-ı felsefiyesini tetkik, tetebbu ve telkin kudret-i ilmiye ve fenniyesine tesabüp edecek, ali meslek ve ihtisas sahibi, güzide ve bakiki nlemay-ı kiram" yetiştirme işi, lisansüstü öğrenimi gerektiren bir faaliyettir. İşte böyle bir faaliyetin üniversiteler bünyesinde yürütülmesi yanında, yine üniversitelerle işbirliği yapılmak suretiyle, Diyanet bünyesinde kurulacak bir ''DJ.yanet Akade-. '

8 II. DİN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ 571 nıisi" aracılığı ile yürütülmesi de düşünülmelidir. Özellikle Din İşleri Yüksek Kurulu üyeliği ve uzmanlığı, Yurtdışı Din Hizmetleri Müşavirlik ve Ataşeliği ve İl Müftülüğü görevleri başta olmak üzere Diyanet İşleri Başkanlığındaki bazı görevler için bu nitelikteki elemanlara olan ihtiyacı daha fazla gözardı etmek mümkün değildir. ID. SONUÇ Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmet İçi Eğitim Faaliyetlerinin, mevcut imkanlar çerçevesinde ve emsalı kurumlarla karşılaştırmalı bir değerlendirilmesi yapıldığında takdire değer bir konumda olduğu söylenebilir. Ancak bu faaliyetleri bulunduğu konumdan, daha iyi bir düzeye taşımak mümkündür ve zaruridir. Bunun için yapılması gereken: 1. Önce mevcut faaliyetleri ciddi bir değerlendirmeye tabi tutmak ve imkan dahilindeki iyileştirme tedbirlerini tesbit ederek bunları en kısa vadede uygulamaya koymak; 2. Sonra da kendi hizmet elemanını kendi yetiştirrnek üzere kanunen tanınan imkanları kullanmak için girişimlerde bulunmaktır.