Doç Dr. Recai Türkoğlu MS Hasta Okulu

Transkript

1 Doç Dr. Recai Türkoğlu MS Hasta Okulu

2

3 DÜNYA MULTİPL SKLEROZ GÜNÜNÜZ KUTLU OLSUN! 26 MAYIS 2013.

4 Multipl skleroz (MS), erişkinlerde en sık görülen merkezi sinir sistemi bozukluklarından biridir ve dünyada yaklaşık 2.5 milyon kişiyi etkilemektedir.

5 MS beynin görme, konuşma, yürüme gibi fonksiyonlar üzerindeki kontrol kabiliyetini bozar.

6 Multipl denmesinin nedeni Beynin ve omuriliğin bir çok farklı alanı etkilenir. Belirtiler hafif ya da ağır olabilir. Aniden ortaya çıkabilir, ya da kaybolabilir.

7 Skleroz denmesinin nedeni Hastalık beyin ve omuriliğin hasarlı alanlarında sklerozan plaklar, yani sertleşmiş dokular oluşturur.

8 MS'in Nedeni Nedir? MS'in kesin nedeni bilinmemekle birlikte, çoğu araştırıcı vücudumuzdaki bağışıklık sisteminin anormal bir yanıtı sonucu miyeline zarar verdiğini düşünür, bunu düşündürecek bazı bilimsel ipuçları bulunmaktadır.

9 Normalde bağışıklık sistemi vücudumuza çevreden gelen zararlı maddeleri bakteri ve virüs gibi mikroplara karşı korur.

10 " Otoimmun " adı verilen hastalıklarda vücudun bağışıklık sistemindeki bir düzenleme bozukluğu bu sistemin değişik vücut bölgelerine saldırmasına yol açar.

11 Multipl Skleroz'da bu hedef miyelin kılıfı ve onun içerdiği proteinler, belki merkez sinir sistemindeki diğer yapıtaşları gibi görünmektedir

12 Araştırıcılar bugün için bağışıklık sistemini neyin ve niçin tetikleyerek miyeline saldırmasına yol açtığı tam olarak bilmemektedirler. Çoğu araştırıcı MS'in oluşumunda kişiye ve çevreye ait bir çok nedenin birlikte etkili olduğunu düşünürler.

13 MS li hastaların gerçek dostlara ihtiyacı vardır.

14 Multipl Skleroz Sebepleri Genetik Çevresel İmmünolojik faktörler Heterojen Kompleks Multifaktöryel

15 En güçlü çevresel faktörler Coğrafik yerleşim / göç yaşı Enlem / Güneş ışınları / UVB D vitamini / diyet EBV Diğer enfeksiyon ajanları Sigara Ramagopalan, Lancet Neurol 2010

16 Asya Tropikal bölgeler Subtropikal bölgeler nadir Ekvatorun kuzey ve güneyinde Enlem Prevalans

17 Coğrafik yerleşim

18 MS hastalığı Coğrafi Dağılımı Sık MS Avrupa Amerika Kanada Nadir Asya Tropikal bölgeler Subtropikal bölgeler Y. Zelanda Avustralya

19 Enlem Etnik ve genetik faktörler dışlandığında en güçlü çevresel faktör Güneş ışınlarındaki UV-B düzeyi ve vit D üretimi için en önemli belirleyici Ilıman bölgelerde enlem arttıkça, MS prevalans ve insidansı artar

20 Güneş ışınları / UVB Belirli yaş dönemlerinde - güneşte harcanan zaman - açık veya kapalı ortamda çalışma - UV ışınlarına maruziyet MS insidansını etkileyebilir Ascherio A, Ann Neurol 2007

21 Vitamin D Enlem ile MS arasındaki ilişki, vit D düzeyi temelinde açıklanmakta Temel kaynağı güneş UV ışınları Deride, 7-dehidrokolesterolü pre-vit D3 e çevirir Pre-vit D3 spontan olarak vit D3 e dönüşür

22 Vit D etkisi sadece güneş ışığı ile ilişkili olamaz Vit D kan düzeyleri yaz mevsiminin kısa olduğu kuzey Avrupa ülkelerinde daha düşük Kuzey Avrupa kıyı bölgelerde MS riski daha az - vit D den zengin deniz ürünleri tüketilmesi - vit D ile birlikte diyetle Mg, Ca desteği

23 25(OH)D3 > 100 nmol/l olanlarda 25(OH)D3< 75 nmol/l olanlara göre %51 düşük risk Norveç te yağlı deniz ürünleri ve morina karaciğer yağı tüketimi (vit D den zengin) MS gelişim riskini azaltıyor (+omega-3 yağ asidi?) Smolders J, Autoimmun Rev 2009 van der Mei IA, BMJ 2003

24 400 IU/g vit D kullanımı MS gelişme riskini azaltır (OR 0,60 [95% CI 0,3-0,92]) Süre?.. Yan etki?.. MS geliştikten sonra vit D düzeyi ile aktif lezyon sayısı ve relaps gelişimi arasında ters ilişki Munger KL, Neurology 2004 Embry AF, Ann Neurol 2000 Soilu-Hanninen M, J Neurol Neurosurg Psychiatry 2008

25 ~ 1 milyon insanda D vit eksikliği var - yetersiz UVB - beslenme Vit D desteği MS riskini azaltma açısından önemli Ancak 400 U/g üzerinde alınması toksik etkilere neden oluyor (hiperkalsemi, hiperkalsüri) Holick MF, N Engl J Med 2007 Ramagopalan SV, Lancet Neurol 2010 Ebers GC, Lancet Neurol 2008

26 Vit D; Beyin ve bağışıklık sistemin gelişimi, aksonal dayanıklılık ve immün toleransın gelişmesinde rol oynayan genlerin düzenlenmesinde görev yapıyor olabilir.

27 Sigara MS riskini artırır ( metaanaliz) Sigara - MS ilişkisi enlem ve soydan bağımsız Doz bağımlı Enfiye - MS ilişkisi yok Sigaranın etkisi nikotin ilişkili olabilir.

28

29 Tedavi edilmemiş MS Onarım İLTİHAP Miyelin kaybı Dolaşımdaki aktiflenmiş Merkezi sinir sistemi Akyuvarlar Kan/beyin bariyeri Sinir Hasarı (aksonal/nöronal kayıp, gliozis) Hasar

30 İltihap ÖZÜRLÜLÜK Hasar Özürlülük Tedaviye cevap EDSS 3? başlangıç n ZAMANzama

31 Dizabilite MS Doğal seyri Subklinik CIS Relapsing-remitting Sekonder progresif Zaman Kognitif disfonksiyon MRG lezyon yükü Akut (yeni ve Gd+) MR aktivitesi Dizabilite Beyin volümü T 1 lezyon yükü

32 Multipl skleroz tanısı 1. Aniden ortaya çıkan ve hastada ciddi kısıtlılığa yol açabilen nörolojik yakınmalar 2. Başka bir yakınma için çekilen MRG de tesadüfen saptanan MS plakları 3. Yavaş yavaş ilerleyen nörolojik yakınmalar 4. Yıllardır dönem dönem ortaya çıkan ve ciddiye alınmayan nörolojik yakınmalar

33

34 Bundan sonra ne olacağım? Neden benim başıma geldi? Neyi eksik/hatalı yaptım? Tanıya hastanın tepkisi Ben hasta değilim. MS diye bir hastalığım yok Ya şimdi atak geçirirsem/ ya atak geçirdiğimi anlamazsam Ben bu hastalığı yeneceğim Artık tanı konduğuna göre tedavi olabileceğim Çok şükür sonunda yakınmalarımın psikolojik olmadığı anlaşıldı!! Demek ki akıl hastası değilmişim

35 Hastalığa ilişkin bilgilenme kaynakları İnternet Poliklinikte bekleyen diğer hastalar/ yakınları Varsa diğer hasta aile bireyleri Daha önce gidilen çeşitli hekimler MS ile uğraşan hekimler Broşürler vs. Hasta okulları

36 İlaç Tedavisi Multipl Skleroz un ilaçla tedavisinin iki ana hedefi vardır. Birinci hedef, sinir dokusu içerisinde çoğu zaman hiç durmaksızın süren, miyelin ve akson (sinir teli) yıkımına neden olan ve zaman zaman alevlenen iltihabi süreci kontrol altına almaktır.

37 Atak tedavisi Bu hedefe yönelik ilaçlar içerisinde yer alan steroidler, akut atakların şiddetini ve süresini azaltmak için kullanılır. Steroide yanıt vermeyen ağır atağı olan hastalarda plazmaferez adı verilen, kandaki, bir anlamda iltihaba yol açan maddeleri ayıran bir yöntemin yararlı olduğuna ilişkin bilgi ve gözlemler vardır.

38 Atak önleyici tedavi Sık atak geçiren ve kalıcı özürlülük gelişme eğilimi gösteren hastalarda sinir dokusu içerisindeki iltihabi süreci etkilemek ve sürekli kontrol altında tutmak için kullanılır.

39 Uzun vadeli koruyucu tedavi MS te birinci basamak koruyucu tedavi seçenekleri İnterferon beta 1-b (Betaferon): günaşırı SC İnterferon beta 1-a (Avonex): haftada bir İM İnterferon beta 1-a (Rebif): haftada üç gün SC Glatiramer asetat (Copaxon): her gün SC

40 Tedavi kararlarına hastanın katılımı Uzun vadeli koruyucu tedavi Başlanması gerekiyor mu? Yan etkiler nedir/ nasıl önlenir? Hangi tedavi biçimi seçilmeli? Uygulama yolları arasında tercih edilen var mı? Beklentiler ne olmalı? Uzun vadeli bir karar olduğu iyi anlatılmalı Kadın hastalarda gebelik planları sorgulanmalı

41 MS tedavisinde geliştirilmekte olan tedaviler Ağız yolu ile alınmak üzere geliştirilen ilaçlar: Fingomolid, kladribin,fumarat, teriflunamid vb, Serum şeklinde geliştirilen tedaviler: natalizumab, daklizumab, rituksimab, alemmtuzumab, Erken dönemde kök hücre tedavisi Yürümeyi kolaylaştıran tedavi :Fampyra 10 mg tablet,mart 2010 FDA onayı aldı.

42 Tedavi kararlarına hastanın katılımı Uzun vadeli koruyucu tedavi Başlanması gerekiyor mu? Yan etkiler nedir/ nasıl önlenir? Hangi tedavi biçimi seçilmeli? Uygulama yolları arasında tercih edilen var mı? Beklentiler ne olmalı? Uzun vadeli bir karar olduğu iyi anlatılmalı Kadın hastalarda gebelik planları sorgulanmalı

43 MS çok-disiplinli bir yaklaşım gerektirir Nörolog Uzman hemşireler Birinci basamak Sağlık çalışanları İyi bilgilendirilmiş hasta ve aile Rehabilitasyo uzmanları Sosyal yardım uzmanları Psikologlar Bakım süreci hastanın ihtiyaçlarına göre bireyselleştirilmeli ve tüm hatalık süreci boyunca uyarlanmalıdır Sürece dahil olan herkes patoloji, tedavideki gelişmeler ve hastanın bağımsız ve üretken bir yaşam sürmesini sağlayacak yönetim stratejileri hakkında bilgilendirilmelidir Costello and Harris. Topics in Advanced Practice Nursing ejournal. 2006;6(1).

44 Sonuç Bugün için bazı kullanım zorlukları olsa da birinci basamak tedaviler MS tedavisinde ilk seçilecek ajanlardır. Bunun en önemli nedeni uzun vadeli güvenliliktir Bir hasta bir ajana cevaplı ise, bu diğer ajanlara da cevaplı olacağını garantilemez; ideal olan hastanın cevap verdiği ilaçla tedaviye devamdır Tedavi seçiminde hasta mutlaka karar sürecine dahil edilmelidir ve ayrıntılı olarak bilgilendirilmelidir

45 Yeni Tedaviler

46

47 MS e yeni bakış Son yıllarda MS te önemli ilerlemeler oldu, Yeni tedaviler hastalığın seyrini değiştirdi; ve MS e yeni bakış açıları getirdi, Bu yeni bakış açıları MS e erken müdahale etme ve bize bu hastalıkta birşeyler yapabilme yeteneği kazandırdı.

48 MS Tedavisinin İlkeleri Destekleyici tedbirler Multipl skleroz dünyası Aralıklı bakım Belirtisel tedavi Tanı MRG Destekleyici tedavi Hastalık seyrini değiştiren tedaviler Gelişmiş teknikler Klinik çalışmalar Umudun diri tutulması

49 MS hemşireleri neler yapar? MS te hemşirelik sevgi, ilgi ve sevecen bir yaklaşım demektir MS hemşireliği hastanın ve ailesinin değişen gereksinimlerine yanıt veren ilk kişilerden biridir. MS teki problemlere ilk çözümleri getiren, bu konuda görev üstlenmiş kişilerdir.

50 MS LİLERİ GÜÇLÜ TUTMA EĞİTİM DESTEK GÜÇLENDİRME

51 MS te hemşirelik hizmetlerinin yöneldiği gereksinimler... Yaratıcılık Sağlıklı yaşam ve bakım Empati Umut Yaşama sevinci

52 İlk kez MS i düşündüren bir atakla karşımıza gelmiş olan bir hastada klinik olarak kesin MS tanısı konması başlıca hastanın 2. atağını geçirmesi ile mümkündür. Ancak, kesin tanı için 2.atağın beklenmesi gerekliliğiyle birlikte 3 veya 6 ay sonra çekilen ikinci bir MR da yeni lezyonların görülmesi tanıyı kesinleştirmek için yeterlidir.

53 İkinci atağı beklemeden, klinik ve MR özellikleri multipl skleroz düşündüren bir hastada uzun süreli tedavinin başlanması erken tedavi anlamına gelir.

54 Katıldığınız için teşekkür eder, sağlıklı ve mutlu günler dileriz HNH Nöroimmünoloji Ünitesi Demiyelinizan Hastalıklar Birimi

55